Celem prowadzonego postępowania podatkowego jest, co do zasady, rozstrzygnięcie (załatwienie) sprawy podatkowej przez organ podatkowy I instancji w osobie burmistrza lub prezydenta miasta. Ustawodawca w art. 165 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (dalej: Ordynacja podatkowa), przewidział dwie formy wszczęcia postępowania podatkowego:

1) na żądanie strony - gdzie przyjmuje się, że datą wszczęcia postępowania jest dzień otrzymania takiego żądania przez organ podatkowy (czyli dzień jego wpływu do siedziby organu). Co istotne w tym zakresie, dzień ,,doręczenia żądania organowi podatkowemu" nie może być utożsamiany np. z datą dokonania dekretacji pisma w ramach procesu obiegu dokumentów lub z datą, kiedy dany wniosek dotrze na biurko pracownika merytorycznego (obie daty są z reguły późniejsze niż dzień złożenia żądania wszczęcia postępowania w danym urzędzie),

2) z urzędu - co oznacza obowiązek wydania przez organ podatkowy postanowienia informującego stronę (strony) o fakcie wszczęcia przez organ takiego postępowania. Przy tej formie ustawodawca przyjął, że datą wszczęcia postępowania jest dzień, w którym organ doręczy stronie postanowienie o wszczęciu postępowania. Należy przy tej formie wskazać z kolei, że czynność doręczenia takiego postanowienia powinna zostać dokonana zgodnie z zawartymi w Ordynacji podatkowej regulacjami dotyczącymi zasad doręczania pism przez organy podatkowe (rozdział V w dziale IV, stanowiący art. od 144 do 154 c Ordynacji podatkowej).

Odmowa wszczęcia postępowania

Ustawodawca dopuścił również wystąpienie sytuacji, w których żądanie wszczęcia postępowania zostanie wniesione przez podmiot niebędący stroną lub z jakiejkolwiek innej przyczyny postępowanie nie będzie mogło zostać skutecznie wszczęte, oraz takie, w których już w trakcie prowadzonego postępowania zaistnieją okoliczności (zwłaszcza przedawnienie zobowiązania), które spowodują jego bezprzedmiotowość. Wówczas organ podatkowy będzie miał obowiązek odpowiednio odmówienia wszczęcia postępowania lub jego umorzenia z uwagi na bezprzedmiotowość.

Podstawą odmowy wszczęcia postępowania jest jedna z dwóch przesłanek:

1) wniesienie żądania wszczęcia postępowania przez podmiot niebędący stroną, czyli przez podmiot inny, niż wskazany w art. 133 i art. 133a Ordynacji podatkowej,

2) inne przyczyny

- art. 165a Ordynacji podatkowej.

Jak wyjaśnił sąd, status strony w rozumieniu art. 133 Ordynacji podatkowej ma tylko ten podmiot, którego własny interes prawny (obowiązek lub uprawnienie) podlega konkretyzacji w postępowaniu podatkowym (wyrok WSA w Gdańsku z 19 grudnia 2012 r., sygn. akt I SA/Gd 1213/12).

Pojęcie strony zostało zdefiniowane w art. 133 Ordynacji podatkowej.

Potwierdza to wyrok NSA z 12 grudnia 2012 r. (sygn. akt I FSK 279/12). Według sędziów NSA, w myśl art. 133 Ordynacji podatkowej, "stroną w postępowaniu podatkowym jest podatnik, płatnik, inkasent lub ich następcy prawni, a także osoby trzecie, o których mowa w art. 110-117a [Ordynacji podatkowej - przyp. aut.], które z uwagi na swój interes prawny żądają czynności organu podatkowego, do której czynność organu podatkowego się odnosi lub której interesu prawnego działanie organu podatkowego dotyczy. Innymi słowy, stronami tego postępowania są podmioty, które zostały określone definicjami zawartymi w ustawie - Ordynacja podatkowa (podatnik, płatnik, inkasent) bądź w ustawach podatkowych, albo też charakteryzują się cechami określonymi w odpowiednich przepisach ustawy Ordynacja podatkowa (następcy prawni, osoby trzecie) i które jednocześnie wykazują się swoim interesem prawnym". Definiując interes prawny NSA wyjaśnił natomiast, że to interes wynikający z prawa materialnego, zgodny z nim i chroniony przez to prawo. Interes prawny powinien przy tym opierać się na konkretnej normie prawa materialnego ustanawiającego prawa i obowiązki. Dlatego "stroną w postępowaniu podatkowym jest więc tylko ten podmiot, którego własny interes prawny (uprawnienie, obowiązek) podlega konkretyzacji w postępowaniu podatkowym".

Przykładem sytuacji, w której wójt, burmistrz, prezydent miasta może odmówić wszczęcia postępowania podatkowego, jest np. wniesienie podania o zastosowanie preferencji podatkowej z art. 67a Ordynacji podatkowej przez inną osobę niż właściciel nieruchomości, choć pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym.

Natomiast "jakiekolwiek inne przyczyny", które stanowią podstawę do odmowy wszczęcia postępowania, to, jak stwierdził WSA w Warszawie w wyroku z 14 stycznia 2015 r. (sygn. akt III SA/Wa1387/14) sytuacje, w których:

● obowiązujące prawo podatkowe nie stwarza podstaw do rozpoznawania danej sprawy w drodze postępowania podatkowego,

● w sprawie objętej żądaniem wszczęcia postepowania toczy się wszczęte wcześniej postępowanie podatkowe lub w tej sprawie zapadło już rozstrzygnięcie poprzez wydanie decyzji przez organ podatkowy.

Przykładami "innych rozstrzygnięć" może być wskazane w art. 79 Ordynacji podatkowej złożenie wniosku o stwierdzenie nadpłaty po upływie okresu przedawnienia zobowiązań objętych wnioskiem lub w trakcie trwania postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej, których przedmiotem są te same zobowiązania podatkowe, co wskazane we wniosku o stwierdzenie nadpłaty.

Postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania

Odmawiając wszczęcia postępowania organ podatkowy nie działa w ramach ,,uznania administracyjnego" i ponieważ rozstrzyga formalnie o możliwości podjęcia czynności w danej sprawie, a nie merytorycznie o zasadności żądania podatnika (czyli "poza" postępowaniem podatkowym) wydaje postanowienie, a nie decyzję.

Z orzecznictwa

Skoro postępowanie nie zostało wszczęte, nie mogło również być zakończone przez wydanie decyzji administracyjnej, od której strona mogłaby się odwołać. Decyzja może być wydana jedynie jako zwieńczenie skutecznie wszczętego postępowania administracyjnego. Skoro zaś tak jest, to prawidłowe jest rozstrzygnięcie organu odmawiające wszczęcia postępowania w oparciu o art. 165a § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa.

Wyrok WSA w Gliwicach z 13 sierpnia 2014 r., sygn. akt III SA/Gl 1877/13

Użyty w przepisie art. 165a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (...) zwrot "nie może być wszczęte" należy odnieść do sytuacji, gdy wszczęciu postępowania podatkowego stoi na przeszkodzie przepis prawa bądź poszczególne przepisy, których interpretacja uniemożliwia prowadzenie tego postępowania i rozpatrzenie treści żądania w sposób merytoryczny. Orzekając w zakresie odmowy wszczęcia postępowania organ podatkowy nie rozstrzyga o zasadności żądania czy przedmiotowości postępowania w sprawie, lecz bada wyłącznie formalne przesłanki nadania biegu złożonemu wnioskowi. Odmowa wszczęcia postępowania nie jest uzależniona od uznania organu podatkowego, a jest obligatoryjnym następstwem stwierdzenia przez organ przesłanek wyszczególnionych w przepisie art. 165a Ordynacji podatkowej.

Wyrok WSA w Gliwicach z 16 lipca 2014 r., sygn. akt I SA/Gl 1805/13

MARCIN BINAŚ

specjalista w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownik Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

PODSTAWA PRAWNA

● art. 67a, art. 133, art. 133a, art. 144, art. 144a, art. 144b, art. 145, art. 146, art. 146a, art. 147a, art. 148, art. 149, art. 150, art. 150a, art. 151, art. 151a, art. 152, art. 152a, art. 153, art. 154, art. 154a, art. 154b, art. 154c, art. 165 § 1, art. 165a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1579)