PROBLEM

Czy trzyosobowa spółka jawna po śmierci jednego ze wspólników może kontynuować działalność wspólnie z jego żoną, będącą jedynym spadkobiercą? Jeżeli tak, to od kiedy staje się ona wspólnikiem i na potrzeby ubezpieczeń społecznych traktowana jest jako osoba prowadząca działalność gospodarczą? A jeśli żona nie może kontynuować działalności, to kiedy powinno nastąpić rozliczenie z tytułu udziału kapitałowego zmarłego wspólnika?

RADA

Tak, żona zmarłego wspólnika może wejść w jego miejsce i kontynuować prowadzoną przez męża działalność gospodarczą w formie spółki jawnej, jeżeli umowa spółki przewiduje taką możliwość. Jeżeli żona jako spadkobierca przyjmie spadek po mężu, to wstąpi do spółki w charakterze wspólnika ze skutkiem od chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy) i od tego momentu w świetle przepisów zusowskich postrzegana będzie jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. W sytuacji gdy żona nie wstępuje w miejsce zmarłego wspólnika (bo umowa tego nie przewiduje), to z rozliczeniem, o którym mowa w pytaniu, należy wstrzymać się do dnia uzyskania prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź sporządzonego przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia.

UZASADNIENIE

Śmierć wspólnika jest, co do zasady, powodem rozwiązania spółki jawnej. Ustawodawca nie zamknął jednak w takich okolicznościach możliwości kontynuowania działania spółki. Na podstawie art. 60 i 64 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych sposobem na uniknięcie rozwiązania spółki mogą być odpowiednie zapisy zamieszczone w umowie spółki. Zgodnie z nimi spółka w razie śmierci jednego ze wspólników może funkcjonować albo w zmniejszonym składzie, albo wraz ze spadkobiercami. W tym drugim przypadku wstępują oni do spółki w miejsce zmarłego wspólnika. Jeżeli umowa spółki nie zawiera w tym względzie szczególnych postanowień, to do wykonywania tych praw spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę.

Jeśli w umowie spółki omawiana kwestia nie została uregulowana, to podstawą dla dalszej działalności spółki może być porozumienie jej wspólników. Powinno ono być zawarte niezwłocznie na piśmie. W razie zwłoki spadkobiercy zmarłego wspólnika mogą domagać się przeprowadzenia likwidacji spółki.

W doktrynie przeważa pogląd, że w odniesieniu do spółek dwuosobowych, przed automatycznym rozwiązaniem spółki na wypadek śmierci wspólnika, chroni jedynie zawarcie w umowie spółki klauzuli zezwalającej spadkobiercy/spadkobiercom zmarłego wspólnika na wejście do spółki w jego miejsce.

Spadkobierca, przystępując do spółki, nie musi w związku z tym składać żadnego odrębnego oświadczenia. Na skutek dziedziczenia nabywa on, jako nowy wspólnik, wszystkie prawa i obowiązki wspólnika spółki jawnej, takie jak np.:

● prowadzenie spraw spółki,

● reprezentowanie jej,

● prawo udziału w zyskach.

Warto wiedzieć, że spadkobierca może żądać przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową i przyznania mu statusu komandytariusza, którego odpowiedzialność za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli ograniczona jest wyłącznie do wysokości sumy komandytowej wskazanej w umowie spółki. Odpowiedzialność ta jest dodatkowo limitowana w granicach różnicy pomiędzy sumą komandytową a wniesionym przez komandytariusza wkładem. W sytuacji, w której wartość wkładów wyrówna sumę komandytową, komandytariusz nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki.

Powstanie obowiązku ubezpieczeń spadkobiercy zmarłego wspólnika

Odrębną kwestią jest ustalenie momentu nabycia przez spadkobiercę statusu wspólnika spółki jawnej. Otóż status ten jest uzyskiwany w chwili otwarcia spadku, czyli śmierci wspólnika - spadkodawcy. Przesądza o tym brzmienie art. 924 i 925 Kodeksu cywilnego. W przypadku gdy spadkobierca przyjął spadek, to wstępuje on do spółki ze skutkiem od dnia śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że od tego dnia spadkobierca przystępujący do spółki dla celów ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jest traktowany jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

Przypomnijmy, że wspólnik spółki jawnej podlega zgłoszeniu do ZUS w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń:

● jako płatnik składek - na formularzu ZUS ZFA dostępnym do wypełnienia w sądach rejestrowych, za pośrednictwem których może zostać przekazany do terenowej jednostki ZUS właściwej ze względu na adres siedziby płatnika składek (dokumenty zgłoszeniowe wspólnik może przekazać również samodzielnie - bez pośrednictwa sądu - do jednostki ZUS osobiście lub za pośrednictwem poczty),

● jako ubezpieczony - na druku ZUS ZUA lub ZUS ZZA (jeśli z tytułu bycia wspólnikiem spółki podlega wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu).

PRZYKŁAD

9 sierpnia 2016 r. zmarł wspólnik trzyosobowej spółki jawnej, pozostawiając jednego spadkobiercę - żonę. Umowa wspomnianej spółki stanowi, że w przypadku śmierci któregokolwiek ze wspólników w jego miejsce wchodzą ich spadkobiercy. W opisanej sytuacji żona zmarłego stała się więc wspólnikiem spółki i od 9 sierpnia 2016 r. w świetle przepisów zusowskich jest traktowana jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą i w terminie 7 dni od tej daty podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń w ZUS. Oznacza to konieczność naliczania i opłacania składek począwszy od 9 sierpnia. Jeżeli wdowa zdecyduje o przyjęciu spadku dopiero po upływie pewnego czasu od śmierci męża (na podjęcie decyzji o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku ma 6 miesięcy), wówczas zaistnieje konieczność zapłaty zaległych składek wraz z odsetkami za okres począwszy od 9 sierpnia.

Rozliczenie udziału kapitałowego zmarłego wspólnika

Gdy wolą wspólników spółki jawnej po śmierci jednego z nich jest dalsze funkcjonowanie spółki bez następców prawnych zmarłego, pojawia się konieczność rozliczenia jego udziału kapitałowego. Z tym rozliczeniem warto jednak poczekać aż do momentu pozyskania dokumentów potwierdzających, że w konkretnych okolicznościach mamy do czynienia ze spadkobiercą/spadkobiercami. Chodzi tu o prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź sporządzony przez notariusza zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 58, 60, 64-65 i 583 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych - j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 1202

● art. 924-925 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - j.t. Dz.U. z 2016 r., poz. 380; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 585

● art. 8 ust. 6 pkt 4, art. 13 pkt 4, art. 36 ust. 1, 3-4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2016 r., poz. 963

● art. 5 pkt 21 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 581; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 960

Mariusz Pigulski

ekspert ds. prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, autor licznych opracowań i publikacji z dziedziny kadrowo-płacowej