Umarzanie należności w jednostce budżetowej

PROBLEM: Na mocy art. 35 ust. 5 ustawy o ochronie zwierząt sąd orzekł nawiązkę na rzecz naszej jednostki. Tytuł egzekucyjny otrzymaliśmy w listopadzie 2012 r., natomiast tytuł wykonawczy we wrześniu 2013 r. Niestety, w tym czasie dłużnik przebywał w areszcie śledczym aż do października 2016 r. Po otrzymaniu informacji o zwolnieniu dłużnika jednostka skierowała wniosek o wszczęcie egzekucji do komornika. W kwietniu 2017 r. otrzymaliśmy od komornika postanowienie o umorzeniu postępowania w związku z bezskutecznością egzekucji. Czy spisanie w tym momencie nie będzie naruszać dyscypliny finansów publicznych (na należność i odsetki był utworzony odpis aktualizujący)? Czy w związku z tym jednostka budżetowa może spisać należność w księgach rachunkowych ?

DPOWIEDŹ: Tak, w omawianym przypadku zachodzi przesłanka określona art. 56 ust. 1 pkt 4 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: uofp) w postaci nieskutecznego postępowania egzekucyjnego stanowiącego przesłankę umorzenia tego typu należności.

UZASADNIENIE: Ustalając zasadność umorzenia należności w jednostce budżetowej, powinno się w pierwszej kolejności ustalić charakter umarzanej należności. W tym celu należy zwrócić uwagę na zapisy art. 111 ust. 12 uofp, zgodnie z którym grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej, stanowią niepodatkowe dochody budżetu państwa. Pomimo że w art. 60 uofp nie wymieniono nawiązki wprost jako środków publicznych stanowiących niepodatkowe należności budżetowe o charakterze publicznoprawnym, należy zauważyć, że art. 3 ust. 8 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa definiuje niepodatkowe należności budżetowe jako niebędące podatkami i opłatami należności stanowiące dochód budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikające ze stosunków publicznoprawnych.

W wyniku nowelizacji zapisów art. 64 uofp ustawą z 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych w określonych przypadkach możliwe jest umorzenie należności publicznoprawnych bez konieczności otrzymania wniosku zainteresowanego, czyli tzw. umorzenie z urzędu.

Sposób postępowania z należnościami wynikającymi ze spłaty zobowiązań z tytułu należności niepodatkowych określony został w art. 64 uofp, zgodnie z którym właściwy organ może umarzać je w całości, jeżeli:

• osoba fizyczna - zmarła, nie pozostawiając żadnego majątku albo pozostawiła majątek niepodlegający egzekucji na podstawie odrębnych przepisów, pozostawiła przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty 6000 zł,
• osoba prawna - została wykreślona z właściwego rejestru osób prawnych przy jednoczesnym braku majątku, z którego można by egzekwować należność, a odpowiedzialność z tytułu należności nie przechodzi z mocy prawa na osoby trzecie,
• zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty wyższej od kosztów dochodzenia i egzekucji tej należności lub że postępowanie egzekucyjne okazało się nieskuteczne,
• jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej uległa likwidacji.

W opisanym przypadku zachodzi przesłanka określona art. 56 ust. 1 pkt 4 uofp w postaci nieskutecznego postępowania egzekucyjnego stanowiącego przesłankę umorzenia tego typu należności.

Postanowienie o umorzeniu postępowania jest dokumentem, na podstawie którego uprawniony organ w drodze decyzji może umorzyć należności publicznoprawne. Zgodnie z art. 61 ust. 1 pkt. 2 uofp, w stosunku do należności budżetu państwa, organem właściwym do wydawania decyzji w przedmiocie niepodatkowych należności budżetowych są:

• minister,
• wojewoda,
• inni dysponenci części budżetowych,
• inni kierownicy państwowych jednostek budżetowych.

Na podstawie wydanej decyzji możliwe będzie dokonanie umorzenia należności w ewidencji księgowej jednostki.

Konsekwencje w zakresie dyscypliny finansów publicznych w obszarze należności

Zgodnie z art. 5 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, naruszeniem dyscypliny finansów publicznych w zakresie należności jest:

• nieustalenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo ustalenie takiej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia,
• niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia;
• niezgodne z przepisami umorzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych, odroczenie jej spłaty lub rozłożenie spłaty na raty albo dopuszczenie do przedawnienia tej należności.

Jednocześnie należy mieć na uwadze, że nie stanowi naruszenia dyscypliny finansów publicznych działanie, którego przedmiotem są środki finansowe w wysokości nieprzekraczającej jednorazowo, a w przypadku więcej niż jednego działania lub zaniechania - łącznie w roku budżetowym, kwoty minimalnej wynoszącej 3161,77 zł.

Ewidencja umorzenia należności, na którą dokonano odpisu aktualizującego

W przypadku uznania przez kierownika jednostki za zasadne umorzenie należności wynikającej z otrzymanego zawiadomienia o bezskuteczności egzekucji należy dokonać ewidencji zgodnie z art. 35b ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości, wtedy należności umorzone, przedawnione lub nieściągalne zmniejszają dokonane uprzednio odpisy aktualizujące ich wartość. Przebieg księgowań związanych z zaewidencjonowaniem umorzenia należności może być zgodny ze schematem 1.

Schemat 1. Ewidencja umorzenia należności, na które dokonano odpisu aktualizującego

Podstawy prawne

• art. 56 ust. 1 pkt 4, art. 60, art. 61 ust. 1 pkt 2, art. 64, art. 111 ust. 12 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1870; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1537)

• art. 64 ustawy z 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 659)

• art. 35b ust. 3 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1047; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1089)

• art. 3 ust. 8 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 201; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 935)

• art. 5 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1311)

Jarosław Jurga

ekonomista, certyfikowany księgowy posiadający wieloletnie doświadczenie oraz szeroką wiedzę merytoryczną w obszarze finansów publicznych, wspartą studiami podyplomowymi z zakresu polskich i międzynarodowych standardów rachunkowości oraz audytu wewnętrznego w jsfp