Utrata uprawnień nauczycieli do dodatków socjalnych

Od 1 stycznia 2018 r. nauczyciele zostali pozbawieni części uprawnień socjalnych, które gwarantowała im Karta Nauczyciela. Prawo do kolejnego zostanie uchylone od 1 września 2018 r. Wyjątek stanowi dodatek wiejski, który przysługuje nadal i przyznawany jest nauczycielom na dotychczasowych zasadach.

Likwidacja uprawnień socjalnych nauczycieli wynika z art. 76 pkt 25-28 ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (dalej: ustawa o finansowaniu zadań oświatowych). Trzeba jednak zaznaczyć, że prawa te przysługiwały nie wszystkim nauczycielom. Uprawnienia socjalne były przeznaczone głównie dla nauczycieli wiejskich lub małomiasteczkowych. Ich zadaniem było skłonienie nauczycieli do pracy w szkole wiejskiej lub położonej w małej miejscowości. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że uprawnienia te pochodzą z 1982 r. i w obecnych realiach społeczno-gospodarczych utraciły swój pierwotny cel lub też zostały objęte innymi narzędziami polityki socjalnej państwa, dostępnymi dla wszystkich obywateli.

Likwidacja uprawnień socjalnych

Od 1 stycznia 2018 r. uchylone zostały przepisy dotyczące

uprawnień nauczycieli do:

● lokalu mieszkalnego,

● nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego,

● działki gruntu szkolnego,

● mieszkania w budynku szkolnym.

Od 1 września 2018 r. zostanie uchylone prawo nauczycieli do dodatku na zagospodarowanie.

Gwarancja praw nabytych

Nauczyciele stracili uprawnienia socjalne z poszanowaniem praw nabytych. Oznacza to, że nauczyciel, który przykładowo zamieszkuje w budynku szkolnym, nie został pozbawiony tego uprawnienia. Potwierdzeniem tego jest art. 135 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Zgodnie z tym przepisem:

● nauczyciel,

● nauczyciel będący emerytem, rencistą lub

● nauczyciel pobierający nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

- który do 1 stycznia 2018 r. korzystał z uprawnień socjalnych (tj. prawo do mieszkania lub do działki gruntu szkolnego), zachowuje te uprawnienia do końca okresu, na jaki zostały mu one przyznane.

Pieniądze wydatkowane dotychczas na dodatek mieszkaniowy oraz zasiłek na zagospodarowanie mają być przekazane do środków przeznaczonych na wynagrodzenia nauczycieli.

Nauczyciele, którzy do 1 września 2018 r. spełnili warunki otrzymania jednorazowego zasiłku na zagospodarowanie, zachowują do niego prawo (art. 136 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych).

Ustawa z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (dalej: Karta Nauczyciela) w art. 61 przewiduje, że nauczyciel, który uzyskał stopień nauczyciela kontraktowego w ciągu dwóch lat od dnia podjęcia pierwszej pracy zawodowej w życiu w szkole i posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska, otrzymuje jednorazowy zasiłek na zagospodarowanie.

Do pierwszej pracy zawodowej w życiu nie zalicza się pracy wykonywanej w okresie studiów lub nauki w zakładzie kształcenia nauczycieli. Do nauczyciela zatrudnionego w wymiarze niższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć nie stosuje się art. 61 Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym przed 1 września 2018 r. (art. 137 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych).

Warunki otrzymania dodatku na zagospodarowanie

Nauczyciel nabywa uprawnienie do dodatku na zagospodarowanie, gdy spełnia łącznie następujące warunki:

● posiada kwalifikacje niezbędne do zajmowania określonego stanowiska,

● w ciągu dwóch lat od podjęcia pierwszej pracy zawodowej w życiu w szkole uzyskał stopień nauczyciela kontraktowego,

● w ciągu roku od uzyskania tytułu nauczyciela kontraktowego złożył wniosek o przyznanie mu zasiłku.

Ponadto ustawa o finansowaniu zadań oświatowych w art. 138 stanowi, że zasiłek na zagospodarowanie podlega zwrotowi na zasadach określonych w art. 61 ust. 3 Karty Nauczyciela. Oznacza to, że świadczenie to wypłacone nawet po 1 września 2018 r. będzie nadal podlegało zwrotowi, jeżeli nauczyciel nie przepracuje w szkole trzech lat, licząc od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach organ prowadzący szkołę może jednak nadal zwolnić nauczyciela w całości lub w części z obowiązku zwrotu zasiłku. Zadania i kompetencje organu prowadzącego wykonuje odpowiednio wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa.

Prawo do zasiłku wiejskiego

Ustawodawca pozostawił w Karcie Nauczyciela tylko dodatek wiejski. Przysługuje on nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5 tysięcy mieszkańców (art. 54 ust. 5 Karty Nauczyciela). Dodatek ten wynosi 10% wynagrodzenia zasadniczego, z tym że organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa) może podwyższyć wysokość dodatku nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wiejskim, na którym występuje deficyt kadr. Karta Nauczyciela nie określa górnej granicy dodatku wiejskiego. Przysługuje on nauczycielowi w okresie wykonywania pracy. Nauczyciel zachowuje jednak prawo do dodatku w pełnej wysokości w okresach:

● niewykonywania pracy, za które przysługuje wynagrodzenie,

● pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego,

● korzystania z urlopu macierzyńskiego, wychowawczego oraz urlopu dla poratowania zdrowia,

● przebywania w stanie nieczynnym.

Nauczyciel otrzymuje dodatek wiejski w stałej miesięcznej wysokości, liczonej od wysokości wynagrodzenia zasadniczego przysługującego mu w danym miesiącu. Dodatek nie jest pomniejszany (np. w związku z chorobą nauczyciela) i wypłaca się go w stałej wysokości niezależnie od wysokości wynagrodzenia zasadniczego, które nauczyciel faktycznie otrzymał w danym miesiącu.

ZAPAMIĘTAJ!

O posiadaniu uprawnienia do nauczycielskiego dodatku wiejskiego decyduje miejsce zatrudnienia, które powinno być określone w akcie mianowania lub umowie o pracę.

Dodatek wiejski przysługuje nauczycielom pracującym w: szkole, filii szkoły, internacie, położonych na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5 tysięcy mieszkańców, jeśli takie miejsce zatrudnienia wynika z aktu mianowania lub umowy o pracę.

Przykład

Nauczyciel mianowany jest zatrudniony w szkole wiejskiej w pełnym wymiarze czasu pracy, tj. 18/18. Obecnie, w związku z brakiem godzin w szkole wiejskiej, realizuje 12/18 godzin, natomiast dopełnia etat w szkole miejskiej w wymiarze 6/18 etatu. Pomimo uzupełniania etatu w szkole miejskiej nauczyciel powinien otrzymać dodatek wiejski z całego etatu, gdyż tam ma podpisaną umowę o pracę. Organ prowadzący szkołę może nałożyć na nauczyciela obowiązek podjęcia pracy w innej szkole lub tej samej szkole na tym samym stanowisku lub na innym w celu uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego pensum w wymiarze nie wyższym niż 1/2 etatu. Nauczyciel uzupełniający pensum jest zatrudniony w szkole, która jest jego podstawowym miejscem pracy, i uzupełnia pensum (dopełnia do pełnego wymiaru) w innej szkole lub szkołach. Uzupełnienie pensum nie powoduje zawarcia nowej umowy ze szkołą, w której nauczyciel pensum uzupełnia, a wynagrodzenie wypłaca szkoła macierzysta nauczyciela.

Na podstawie art. 91b ust. 1 Karty Nauczyciela nauczyciel nabywa prawo do dodatku wiejskiego, jeżeli w szkole jest zatrudniony co najmniej w połowie obowiązkowego wymiaru zajęć. Z art. 22 ust. 3 Karty Nauczyciela wynika jednak, że do nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach, który w żadnej z tych szkół nie jest zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, nie stosuje się art. 91b ust. 1 Karty Nauczyciela, jeżeli łączny wymiar zajęć takiego nauczyciela stanowi co najmniej 1/2 wymiaru obowiązkowego. Oznacza to, że wówczas będzie mu przysługiwało prawo do tego dodatku.

Przykład

Nauczyciel jest zatrudniony w następujących szkołach wiejskich: w dwóch podstawowych: na 18/18 etatu i 5/18 etatu, oraz w gimnazjum na 4/18 etatu. Nabędzie on prawo do dodatku wiejskiego. Uprawnienie będzie mógł zrealizować w tej szkole, w której pracuje na cały etat, a w pozostałych nie otrzyma dodatków.

PODSTAWY PRAWNE

● art. 76 pkt 25-28, art. 136, art. 137, art. 138 ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203)

● art. 22 ust. 3, art. 54 ust. 5, art. 91b ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1189; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 2203)

LESZEK JAWORSKI

prawnik, specjalista ds. prawa pracy, autor licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego