Jak udzielać nauczycielom urlopu wypoczynkowego i urlopu dla poratowania zdrowia po zmianach od 1 stycznia 2018 r.

W przypadku gdy nauczyciel nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, urlop ulega przesunięciu na termin późniejszy. Jeżeli natomiast nauczyciel nie wykorzysta urlopu wypoczynkowego w części, np. z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, urlopu udziela się w terminie późniejszym. Powyższe zasady dotyczą także urlopu wypoczynkowego nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze w placówkach feryjnych. Takie regulacje obowiązują od 1 stycznia 2018 r. w Karcie Nauczyciela.

1 stycznia 2018 r. weszły w życie niektóre przepisy ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych. Od tego dnia zmieniły się zasady udzielania urlopu wypoczynkowego dla kadry kierowniczej w szkole. Rozszerzono także katalog okoliczności uprawniających nauczyciela do urlopu uzupełniającego. Zmieniono także zasady przyznawania urlopu dla poratowania zdrowia.

Uprawnienia dyrektora do wypoczynku

Dotychczas dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły, w której organizacji pracy przewidziano ferie letnie i zimowe, tak jak innym nauczycielom tych szkół, przysługiwał urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. Omawiana nowelizacja zmieniła te zasady. Od 1 stycznia 2018 r. :

• dyrektor szkoły,
• wicedyrektor szkoły,
• nauczyciel pełniący inne stanowisko kierownicze w szkole,
• nauczyciel, który przez okres co najmniej 10 miesięcy pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze

- mają prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów (art. 64 ust. 2a Karty Nauczyciela). Oznacza to, że osoby zatrudnione na stanowiskach kierowniczych, zarówno w szkole, jak i w przedszkolu, mogą korzystać z urlopu wypoczynkowego na zasadach określonych dla nauczycieli placówek nieferyjnych. Mogą zatem korzystać z urlopu wypoczynkowego w ciągu całego roku, a nie wyłącznie w czasie ferii szkolnych.

Jeżeli dyrektor lub wicedyrektor szkoły lub przedszkola do 31 grudnia 2017 r. nie wykorzystał urlopu uzupełniającego, do którego nabył prawo w związku z przypadającą w okresie ferii nieobecnością z powodu:

• niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną,
• urlopu macierzyńskiego,
• urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• urlopu ojcowskiego,
• urlopu rodzicielskiego,
• odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego,
• wykonywania zadań zleconych przez organ prowadzący lub
• prowadzenia w szkole inwestycji albo kapitalnych remontów za zgodą organu prowadzącego

- urlopu tego udziela się na dotychczasowych zasadach (art. 140 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych).

Przykład

Dyrektor szkoły wykonywał zadania zlecone podczas ferii letnich przez 10 dni. Wykorzystał 46 dni urlopu. Urlop uzupełniający oblicza się jako różnicę między 8 tygodniami (56 dni) a okresem wykorzystanego urlopu. Należy więc odjąć od przysługującego urlopu czas urlopu wykorzystanego. Dyrektorowi szkoły przysługiwało 10 dni urlopu uzupełniającego (56 dni - 46 dni = 10 dni). Nie zdążył wykorzystać go do końca 2017 r. W 2018 r. będzie mógł z niego skorzystać na dotychczasowych warunkach.

Urlop wypoczynkowy w różnych typach placówek

Dotychczas nauczyciele, którzy realizowali zajęcia np. w szkole i oddziale przedszkolnym, byli zatrudniani na podstawie dwóch umów o pracę, co uniemożliwiało im uzyskanie zatrudnienia na podstawie mianowania. Ponadto było to utrudnieniem przy korzystaniu z urlopu wypoczynkowego. W ramach jednej umowy mogli korzystać z niego w czasie ferii, w ramach drugiej zaś w dniach roboczych, a termin urlopu nie miał szans się w pełni pokrywać. Gdy dyrektor decydował się na zawarcie jednej umowy o pracę, powstawał problem, na jakich zasadach nauczyciel ma korzystać z urlopu wypoczynkowego.

Ustawa o finansowaniu zadań oświatowych rozwiązała problem urlopu wypoczynkowego nauczycieli, którzy w ramach jednego stosunku pracy realizują zajęcia zarówno w placówce feryjnej, jak i nieferyjnej. O wymiarze urlopu i zasadach korzystania z niego decyduje to, w której z placówek nauczyciel realizuje większą liczbę godzin zajęć. W przypadku realizowania w tych placówkach równej liczby godzin zajęć przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego określonego dla nauczyciela szkoły feryjnej (art. 64 ust. 3a Karty Nauczyciela).

Przykład

Nauczycielka zatrudniona jest w zespole przedszkolno-szkolnym. W przedszkolu zatrudniona jest na 1/3 etatu, a w szkole podstawowej na pełny etat. W związku z tym przysługuje jej prawo do urlopu wypoczynkowego określonego dla nauczyciela szkoły feryjnej, gdyż w szkole podstawowej realizuje większą liczbę godzin zajęć.

W dotychczasowym orzecznictwie przyjmowano zasadniczo, że urlop dla poratowania zdrowia i urlop wypoczynkowy są to odrębne świadczenia, to w obu przypadkach cele urlopu są zbliżone i wobec tego korzystanie z urlopu zdrowotnego w tym czasie, gdy przypada urlop wypoczynkowy, pochłania niejako możliwość korzystania z tego drugiego. Odwoływano się w tej kwestii do wyroku SN z 10 lutego 1988 r. (I PR 7/88), który stwierdził m.in., że w obu przypadkach celem jest regeneracja sił pracownika i nie można z dwóch urlopów korzystać w tym samym czasie. Wobec powyższego - jak uzasadnił SN - prawo do urlopu wypoczynkowego zostaje skonsumowane przez wykorzystanie urlopu zdrowotnego.

Kwestią tą zajmował się Trybunał Sprawiedliwości UE, który 30 czerwca 2016 r. (C-178/15) stwierdził, że choć w przepisach Karty Nauczyciela nie wymienia się urlopu zdrowotnego jako przesłanki nabycia prawa do urlopu uzupełniającego, to jednak korzystanie z urlopu zdrowotnego nie może pozbawiać nauczyciela prawa do urlopu wypoczynkowego. Należy dodać, że wyrok Trybunału Sprawiedliwości został wydany wobec pytania skierowanego przez sąd polski, który następnie uznał prawo nauczyciela do zaległego urlopu wypoczynkowego.

W związku ze zmianami dokonanymi ustawą o finansowaniu zadań oświatowych od 1 stycznia 2018 r. urlop uzupełniający przysługuje także w przypadku niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych z powodu urlopu dla poratowania zdrowia (art. 66 ust. 1 Karty Nauczyciela). Przepis ten określił zasady przyznawania urlopu uzupełniającego.

Nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni, w razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu:

• niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną,
• urlopu macierzyńskiego,
• urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• urlopu ojcowskiego,
• urlopu rodzicielskiego,
• urlopu dla poratowania zdrowia,
• odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego.

Przypadki przesunięcia urlopu wypoczynkowego

Ustawa o finansowaniu zadań oświatowych określiła wprost w Karcie Nauczyciela zasady przesuwania terminu korzystania z urlopu wypoczynkowego w placówkach nieferyjnych. Od 1 stycznia 2018 r., jeżeli nauczyciel nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności z powodu:

• czasowej niezdolności d pracy wskutek choroby,
• odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
• powołania na ćwiczenia wojskowe lub na przeszkolenie wojskowe albo stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, na czas do 3 miesięcy,
• urlopu macierzyńskiego,
• urlopu dla poratowania zdrowia

- urlop wypoczynkowy ulega przesunięciu na termin późniejszy.

W przypadku zaś, gdy nauczyciel nie wykorzysta urlopu wypoczynkowego w części z powodu:

• czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
• odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
• powołania na ćwiczenia wojskowe lub na przeszkolenie wojskowe albo stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, na czas do 3 miesięcy,
• urlopu macierzyńskiego,
• urlopu dla poratowania zdrowia

- urlopu wypoczynkowego udziela się w terminie późniejszym (art. 66a Karty Nauczyciela).

Powyższe zasady będą dotyczyć także urlopu wypoczynkowego nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze w placówkach feryjnych.

Urlop dla poratowania zdrowia

Od 1 stycznia 2018 r. urlop dla poratowania zdrowia, tak jak dotychczas, jest po raz pierwszy udzielany nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony. Przed nowelizacją wątpliwości jednak budził wymiar zatrudnienia w okresie co najmniej 7-letniego okresu pracy w szkole, stanowiącym jeden z warunków udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia. W ustawie o finansowaniu zadań oświatowych doprecyzowano zatem, że wymagany co najmniej 7-letni okres pracy w szkole dotyczy zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Przy czym wymagany okres 7 lat pracy w szkole jest uważany za nieprzerwany, jeżeli nauczyciel podjął zatrudnienie w szkole nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy w tej samej lub innej szkole.

Przykład

Nauczyciel został przeniesiony w stan nieczynny. Jego stosunek pracy wygasł 31 sierpnia 2017 r. 1 października 2017 r. dyrektor szkoły przywrócił tego nauczyciela do pracy na to samo stanowisko co poprzednio, gdyż powstała możliwość podjęcia przez niego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć. Przy ustaleniu 7-letniego okresu pracy warunkującego skorzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia przez tego nauczyciela zatrudnienie będzie nieprzerwane. Przerwa między ustaniem stosunku pracy a ponownym podjęciem pracy nie była bowiem dłuższa niż 3 miesiące.

Wymóg 7-letniego okresu pracy w szkole dotyczy wyłącznie udzielenia pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia. Powinien on przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu (art. 73 ust. 4 Karty Nauczyciela).

Ponadto do okresu 7-letniej pracy w szkole są wliczane okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W przypadku okresu niezdolności do pracy i urlopu trwających dłużej niż 6 miesięcy wymagany okres pracy przedłuży się o ten okres.

Warunki skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia

Od 1 stycznia 2018 r. zmianie uległy m.in. zasady udzielania urlopów dla poratowania zdrowia, co w praktyce oznacza, że nauczycielom znacznie trudniej będzie skorzystać z płatnej przerwy w świadczeniu pracy, udzielanej w celu podjęcia leczenia. O ile bowiem dotychczas przepisy wskazywały, że urlop był udzielany "w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia", a więc bez bliższego określenia, o jakiego rodzaju leczenie czy też o leczenie jakich schorzeń chodzi, o tyle obecnie Karta Nauczyciela precyzuje cel udzielenia urlopu na poratowanie zdrowia. Od 1 stycznia 2018 r. urlop dla poratowania zdrowia jest udzielany:

1) w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia:

a) choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub

b) choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, lub

2) na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową

- art. 73 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela.

Nauczycielom, którzy przed 1 stycznia 2018 r. uzyskali orzeczenie o potrzebie przyznania urlopu dla poratowania zdrowia, udziela się tego urlopu na dotychczasowych zasadach (art. 141 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych). Dla zachowania dotychczasowych zasad korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia wystarczające jest uzyskanie orzeczenia do 31 grudnia 2017 r. Dzień złożenia wniosku przypadający po 1 stycznia 2018 r. nie powoduje skutku w postaci jego rozpatrzenia na nowych zasadach. Istotna jest bowiem data orzeczenia, a nie data złożenia wniosku.

Dyrektor szkoły na pisemny wniosek nauczyciela o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia wydaje skierowanie na badanie lekarskie przeprowadzane przez uprawnionego lekarza. Jest nim obecnie lekarz posiadający uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych pracowników, wykonujący działalność w jednostce służby medycyny pracy, z którą szkoła zawarła umowę. Dotychczas takie orzeczenie wydawał lekarz ubezpieczenia zdrowotnego leczący nauczyciela.

Z kolei skierowanie na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową wystawia lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Skierowanie musi być potwierdzone przez oddział wojewódzki NFZ właściwy ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela. Brak potwierdzenia na skierowaniu zobowiązuje dyrektora do odmowy udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia. Jednak prawidłowe skierowanie zawierające stosowne potwierdzenie nie może być w żaden sposób zakwestionowane przez dyrektora. Musi on wówczas udzielić urlopu zdrowotnego na okres wskazany w skierowaniu.

Choroby zawodowe nauczycieli

Obowiązek zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej, a więc stanu, w którym nastąpiło stwierdzenie objawów lub zmian patologicznych mogących mieć związek z czynnikiem szkodliwym występującym w środowisku pracy bądź z rodzajem wykonywanej pracy - spoczywa na dyrektorze szkoły oraz lekarzu zatrudnionym w jednostce orzeczniczej. Ponadto takiego zgłoszenia może dokonać również każdy lekarz lub lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie, a także sam nauczyciel (art. 235 ustawy - Kodeks pracy; dalej: k.p.).

W przypadku gdy powstanie choroby zawodowej podejrzewa dyrektor szkoły, powinien zgłosić ten fakt właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy na formularzu urzędowym. Wzór takiego zgłoszenia został określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 1379, ost. zm. Dz.U. z 2012 r. poz. 663).

W razie stwierdzenia u nauczyciela objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej dyrektor szkoły jest zobowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść nauczyciela do innej pracy (odpowiadającej jego kwalifikacjom) nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy (art. 230 k.p.). Po upływie terminu oznaczonego w orzeczeniu lekarskim dyrektor szkoły powinien zapewnić nauczycielowi możliwość powrotu na dotychczasowe stanowisko pracy.

Obowiązek przeniesienia nauczyciela do innej pracy powstaje również z chwilą przedstawienia orzeczenia lekarskiego stwierdzającego niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek choroby zawodowej, ale bez uznania za niezdolnego do pracy (art. 231 k.p.).

Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy.

Nauczycielowi, który w wyniku choroby zawodowej utracił zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, dyrektor szkoły jest zobowiązany wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną.

W razie rozpoznania u nauczyciela choroby zawodowej, dyrektor szkoły jest zobowiązany:

• ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym;
• przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze;
• zapewnić realizację zaleceń lekarskich,
• przesłać zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej do Instytutu Medycyny Pracy im. prof. dr. med. Jerzego Nofera w Łodzi oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego, po zakończeniu postępowania mającego na celu ustalenie uszczerbku na zdrowiu lub niezdolności do pracy w związku ze stwierdzoną chorobą zawodową nauczyciela lub byłego nauczyciela

- art. 235 § 3 i 5 k.p.

Dyrektor szkoły musi założyć i na bieżąco prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby (art. 235 § 4 k.p.). Przepisy nie określają wzoru takiego rejestru.

Schorzenia związane ze środowiskiem pracy

Urlop dla poratowania zdrowia może być udzielony w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy mogą odgrywać istotną rolę. Karta Nauczyciela nie definiuje tego pojęcia.

Minister Edukacji Narodowej w piśmie z 28 lipca 2017 r. (zn. DSWM-WA.350.89.2017.RK) wyjaśniła, że pojęcie "choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy mogą odgrywać istotną rolę, jest szerokie. Relacje zachodzące między stanem zdrowia a warunkami pracy nie dotyczą tylko chorób zawodowych, lecz także chorób o przyczynach wieloczynnikowych, wśród których są również czynniki środowiska pracy i pod ich wpływem choroby podlegają niekorzystnym modyfikacjom. Do chorób związanych z pracą można zaliczyć wybrane choroby układu ruchu, układu krążenia, układu oddechowego, układu pokarmowego, choroby psychiczne, choroby skóry, cukrzycę i niektóre choroby nowotworowe. W przeciwieństwie do chorób zawodowych katalog chorób związanych z pracą jest katalogiem otwartym i szerokim".

Procedura korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia

Dyrektor szkoły na pisemny wniosek nauczyciela o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia wydaje skierowanie na badanie lekarskie przeprowadzane przez uprawnionego lekarza. Ten orzeka o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie:

• wyników przeprowadzonego przez siebie badania lekarskiego;
• wyników badań dodatkowych lub konsultacji specjalistycznych, których przeprowadzenie uzna za niezbędne;
• dokumentacji medycznej z przebiegu dotychczasowego leczenia.

Uprawniony lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, określające czas potrzebny na przeprowadzenie zalecanego leczenia. Od tego orzeczenia nauczycielowi i dyrektorowi szkoły przysługuje odwołanie do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela lub ze względu na siedzibę szkoły.

W przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez uprawnionego lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, odwołanie od tego orzeczenia wnosi się do instytutu badawczego w dziedzinie medycyny pracy najbliższego ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela lub ze względu na siedzibę szkoły.

Odwołanie wraz z uzasadnieniem wnosi się na piśmie w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem uprawnionego lekarza, który wydał to orzeczenie. Ten przekazuje odwołanie wraz z kopią dokumentacji badań podmiotowi właściwemu do jego rozpatrzenia w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania.

Podmiot właściwy do rozpatrzenia odwołania, w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania, wydaje orzeczenie lekarskie po przeprowadzeniu badań lekarskich. Orzeczenie to jest ostateczne.

Koszty badań ponosi szkoła (art. 73 ust. 10h Karty Nauczyciela).

Dyrektor szkoły udziela nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie orzeczenia lekarskiego.

Nauczycielowi można udzielić kolejnego urlopu dla poratowania zdrowia nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniego urlopu dla poratowania zdrowia. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat.

Rozporządzenie wykonawcze w zakresie przeprowadzania badań lekarskich w celu udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia

Karta Nauczyciela przewiduje delegację ustawową do wydania rozporządzenia dotyczącego badań lekarskich w celu udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia. Ma być ono wydane przez Ministra Zdrowia w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej (art. 73 ust. 11 Karty Nauczyciela). W jego treści ma być określony:

• zakres oraz tryb przeprowadzania badania lekarskiego, w celu udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia,
• wzór skierowania na badanie lekarskie,
• wzór orzeczenia lekarskiego o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia.

Na skutek zmiany treści upoważnienia zawartego obecnie w art. 73 ust. 11 Karty Nauczyciela utraciło moc rozporządzenie Ministra Zdrowia z 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. Nr 233, poz. 1991).

W dniu oddania niniejszego numeru do druku projektowane rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia nie zostało jeszcze podpisane. W § 6 projektu rozporządzenia określono, że ma ono wejść w życie w dniu następującym po dniu ogłoszenia.

W porównaniu z dotychczasowym stanem prawnym w projekcie rozporządzenia:

• określono zakres badania lekarskiego, obejmujący badanie podmiotowe oraz przedmiotowe, z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia, oceny układu krążenia, układu ruchu, układu nerwowego, układu oddechowego oraz narządu mowy, który znajduje uzasadnienie z uwagi na możliwość wystąpienia określonych czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia występujących na stanowiskach pracy nauczycieli, co uwzględnia wytyczne odnośnie do przyjęcia obiektywnych i niezbędnych kryteriów oceny stanu zdrowia dokonywanej w zakresie objętym regulacją;
• wprowadzono dla dyrektora szkoły wzór skierowania na badania lekarskie;
• wprowadzono przepisy zobowiązujące nauczyciela posiadającego skierowanie do zgłoszenia się na badanie lekarskie w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia otrzymania skierowania na to badanie, co znajduje merytoryczne uzasadnienie w orzecznictwie lekarskim, oraz przedstawienia uprawnionemu lekarzowi dokumentacji medycznej z przebiegu dotychczasowego leczenia wraz ze skierowaniem, co wynika z art. 73 ust. 10a Karty Nauczyciela;
• wskazano, że badanie lekarskie przeprowadza się po sprawdzeniu tożsamości nauczyciela w celu identyfikacji osoby zgłaszającej się na badanie;
• zrezygnowano z przepisu dotyczącego prowadzenia przez uprawnionego lekarza ewidencji wydanych orzeczeń, ponieważ obecne upoważnienie ustawowe nie przewiduje takiej delegacji.

Badanie lekarskie nauczyciela jest przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez dyrektora szkoły, w której ten pierwszy jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2 projektu rozporządzenia). Wzór skierowania określa załącznik nr 1 do projektu rozporządzenia. Nauczyciel zgłasza się na badanie lekarskie w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia otrzymania na nie skierowania. Wraz ze skierowaniem przedstawia on uprawnionemu lekarzowi dokumentację medyczną z przebiegu dotychczasowego leczenia.

Badanie lekarskie przeprowadza się po sprawdzeniu tożsamości nauczyciela (§ 3 projektu rozporządzenia). Obejmuje ono badanie podmiotowe oraz przedmiotowe, z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia, oceny układu krążenia, układu ruchu, układu nerwowego, układu oddechowego oraz narządu mowy. W przypadku gdy uprawniony lekarz uzna za niezbędne wykonanie badań pomocniczych lub konsultacji specjalistycznych wystawia nauczycielowi skierowanie na te badania lub konsultacje.

Badanie lekarskie oraz badania pomocnicze lub konsultacje specjalistyczne przeprowadza się z uwzględnieniem specyfiki pracy wykonywanej przez nauczyciela i ewentualnej konieczności powstrzymania się od wykonywania tej pracy z uwagi na jego stan zdrowia (§ 4 projektu rozporządzenia). Wzór orzeczenia lekarskiego określa załącznik nr 2 do projektu rozporządzenia.

Orzeczenie lekarskie wydaje się w trzech egzemplarzach, z których jeden otrzymuje nauczyciel, drugi dyrektor szkoły, który skierował nauczyciela na badanie lekarskie, a trzeci jest dołączany do dokumentacji medycznej.

Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia, a uprawnienia emerytalne nauczycieli

Tak jak dotychczas, urlop dla poratowania zdrowia udzielany jest nauczycielowi w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku, z wyjątkiem nauczycieli, którym do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok. W stosunku do tej grupy przyjęto, że urlop jest przyznawany do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne.

Ustawodawca jednakowo potraktował wszystkich nauczycieli-emerytów, niezależnie od rodzaju emerytury - wynika to z brzmienia art. 73 ust. 2 Karty Nauczyciela. Jak przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z 26 marca 2007 r. (I PK 262/06, OSNP 2008/9-10/123), art. 73 ust. 2 Karty Nauczyciela nie rozróżnia podstaw nabycia uprawnień emerytalnych, a więc dotyczy zarówno nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej (szczególnej) na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, jak i nabycia uprawnień emerytalnych na ogólnych zasadach.

Oznacza to, że nauczyciel, który nabył prawo do emerytury na ogólnych zasadach przed złożeniem wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia, w ogóle nie może otrzymać urlopu. Ograniczenie dotyczy więc nie tyle faktycznego przejścia na emeryturę, ile spełnienia warunków ustawowych, od których przepisy uzależniają nabycie prawa do emerytury. W wyroku z 4 grudnia 2003 r. (I PK 72/03, OSNP 2004/21/366) Sąd Najwyższy wskazał, że rozwiązanie stosunku pracy nie jest warunkiem, od którego uzależnione jest nabycie przez nauczyciela prawa do emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela, lecz jedynie warunkiem skorzystania z prawa do tego świadczenia.

W przypadku udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze dłuższym niż 30 dni, nauczyciel podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku (art. 229 § 2 k.p.).

Prawa i obowiązki nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia

W trakcie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel jest zwolniony z wszelkich obowiązków w szkole. Nie powinien zatem np. uczestniczyć w posiedzeniach rady pedagogicznej czy prowadzić zajęć z uczniami.

W okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może pozostawać w stosunku pracy ani podjąć jakiejkolwiek innej pracy zarobkowej. Stwierdzenie przez dyrektora szkoły, że nauczyciel naruszył ten zakaz, stanowi podstawę odwołania jego z urlopu i wskazania terminu, w którym musi on powrócić do pracy (art. 73 ust. 7 Karty Nauczyciela).

Nauczyciel może zakwestionować odwołanie z urlopu dla poratowania zdrowia w drodze powództwa wniesionego do sądu pracy (art. 91c ust. 2 Karty Nauczyciela). Jeżeli jednak takiego powództwa nie wniesie, to musi stawić się do pracy w terminie określonym przez dyrektora. Przy czym niewykonanie tego obowiązku może stanowić w przypadku nauczyciela mianowanego i dyplomowanego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej. A gdy chodzi o pozostałych nauczycieli, to skutkuje to rozwiązaniem stosunku pracy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.

Podczas korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym do dodatku wiejskiego (art. 73 ust. 5 Karty Nauczyciela). Wynagrodzenie zasadnicze przysługuje nauczycielowi w wysokości, jaką otrzymywałby, gdyby faktycznie pracował w szkole, z uwzględnieniem podwyżki minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego (art. 30 ust. 10a w zw. z ust. 6 Karty Nauczyciela). Do świadczeń, które również przysługują nauczycielom w trakcie urlopu dla poratowania zdrowia, należy także dodatek uzupełniający (art. 30a ust. 3 Karty Nauczyciela).

Wynagrodzenia otrzymywanego przez nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia nie uwzględnia się przy ustalaniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego (uchwały SN z: 10 października 2000 r., III ZP 22/00 i 25 lipca 2003 r., III PZP 7/03).

Podstawa prawna:

• art. 64 ust. 1, ust. 2a, ust. 3a, art. 66 ust. 1, art. 66a, art. 73, art. 88 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1189; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 2203),

• art. 76 pkt 34, art. 140, art. 141 ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203),

• art. 230, art. 231, art. 234-236 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1666; ost. zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 4),

• art. 12 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 2120),

• art. 12 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1184; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60),

• art. 5 pkt 14 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1938; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 2434),

• uchylone rozporządzenie Ministra Zdrowia z 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. Nr 233, poz. 1991),

• projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia.

Leszek Jaworski

specjalista z zakresu prawa pracy