Jak zmienią się zasady zatrudniania i wynagradzania nauczycieli w 2018 r.

Od 1 stycznia 2018 r. zostały uchylone przepisy dotyczące uprawnień nauczycieli do: lokalu mieszkalnego, nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego, działki gruntu szkolnego, mieszkania w budynku szkolnym i zasiłku na zagospodarowanie. Zmienione zostały również zasady udzielania urlopu dla poratowania zdrowia. To najważniejsze zmiany wprowadzone od 2018 r. do Karty Nauczyciela.

Nowelizacja Karty Nauczyciela dotyczy 7 bloków zagadnień odnoszących się do pracy nauczycieli:

• oceny pracy nauczycieli,
• awansu zawodowego,
• zasad zatrudniania i zwalniania,
• wynagradzania,
• pensum,
• urlopów wypoczynkowych,
• urlopu dla poratowania zdrowia.

Ocena pracy

Nowelizacja dotychczasową ocenę dorobku zawodowego za okres stażu zastąpiła oceną pracy. Ocenę pracy nauczyciela od 1 września 2018 r. dokonuje się:

• po zakończeniu stażu na stopień nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego;
• po zakończeniu dodatkowego stażu;
• co 3 lata pracy w szkole od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego

- art. 6a ust. 1 Karty Nauczyciela.

Termin na dokonanie cyklicznej oceny pracy (co 3 lata) będzie wydłużała usprawiedliwiona nieobecność nauczyciela w pracy, trwająca dłużej niż 3 miesiące. Ocena pracy będzie mogła być dokonana nie wcześniej niż rok od podjęcia pracy w danej szkole.

Ocena pracy nauczyciela kontraktowego (mianowanego, dyplomowanego) może być także dokonana w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej. Z taką inicjatywą może wystąpić:

• nauczyciel;
• organ sprawujący nadzór pedagogiczny albo kurator oświaty w przypadku nauczycieli placówek doskonalenia nauczycieli;
• organ prowadzący szkołę;
• rada szkoły;
• rada rodziców.

Oceny pracy będzie trzeba dokonać w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia:

• złożenia wniosku o dokonanie oceny
• powiadomienia nauczyciela na piśmie o rozpoczęciu dokonywania oceny jego pracy.

Do powyższego okresu nie wlicza się czasu:

• usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy, trwającej dłużej niż 14 dni;
• ferii szkolnych (w placówkach feryjnych),
• urlopu wypoczynkowego trwającego co najmniej 14 dni kalendarzowych (w placówkach nieferyjnych).

Nowelizacja rozszerzyła skalę ocen, którą przedstawia tabela.

Zmiana skali ocen nauczycieli

Skutki wyróżniającej oceny

Nauczycielowi dyplomowanemu legitymującemu się co najmniej 3-letnim okresem pracy w szkole od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego, który otrzyma wyróżniającą ocenę pracy, będzie przysługiwał dodatek za wyróżniającą pracę. Natomiast w przypadku uzyskania kolejnej oceny pracy na niższym poziomie, nauczyciel ten utraci prawo do tego dodatku. Ten składnik pensji nauczyciela został wprowadzony omawianą nowelizacją. Dotychczas przepisy go nie przewidywały.

Nauczyciel kontraktowy i nauczyciel mianowany, legitymujący się wyróżniającą oceną pracy, może rozpocząć staż na kolejny stopień awansu zawodowego po przepracowaniu w szkole co najmniej 2 lat od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego.

Uzyskanie co najmniej dobrej oceny pracy nauczyciela jest warunkiem nadania mu kolejnego stopnia awansu zawodowego (art. 9b ust. 1 Karty Nauczyciela). Co najmniej dobra ocena jest też warunkiem kontynuowania stażu przez nauczyciela kontraktowego lub nauczyciela mianowanego w przypadku zmiany miejsca zatrudnienia.

Nowelizacja znacznie zmieniła również procedurę oceny pracy określonej w art. 6a ust. 5 Karty Nauczyciela. Dotychczas dyrektor szkoły mógł zasięgać opinii samorządu uczniowskiego. Po nowelizacji, lista organów opiniodawczych jest szersza. Oceny pracy nauczyciela dokonuje dyrektor szkoły, który przy jej dokonywaniu:

• zasięga opinii rady rodziców (z wyjątkiem szkół, w których nie tworzy się tego organu);
• w przypadku nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego - zasięga opinii opiekuna stażu o dorobku zawodowym nauczyciela za okres stażu;
• może zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego;
• na wniosek nauczyciela zasięga - a z własnej inicjatywy może zasięgnąć opinii - właściwego doradcy metodycznego na temat pracy nauczyciela. W przypadku braku takiej możliwości zasięga opinii innego nauczyciela dyplomowanego lub mianowanego.

Wśród organów opiniodawczych znalazła się m.in. rada rodziców. Organ ten przedstawia pisemną opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie pracy nauczyciela. Nieprzedstawienie opinii przez radę rodziców nie wstrzymuje dokonywania oceny pracy.

Nauczyciel, po ustaleniu oceny jego pracy, otrzymuje kartę oceny pracy zawierającą ocenę pracy, jej uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania.

Procedura odwołania od oceny pracy nauczyciela

Ustalenie regulaminu

Dyrektor szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej oraz zakładowych organizacji związkowych ustali w drodze regulaminu wskaźniki oceny pracy nauczycieli, odnoszące się do poziomu spełniania poszczególnych kryteriów oceny pracy nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego oraz uwzględniające specyfikę pracy w danej szkole.

Regulamin określający wskaźniki oceny pracy dyrektorów szkół i nauczycieli, którym czasowo powierzono pełnienie obowiązków dyrektora szkoły oraz nauczycieli, pełniących w zastępstwie obowiązki dyrektora szkoły przez okres co najmniej 6 miesięcy ustali organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organami prowadzącymi szkoły. Gdy zaś organ prowadzący szkołę jest jednocześnie organem nadzoru, to regulamin ustali ten organ w porozumieniu ze związkami zawodowymi (art. 6a ust. 14 i ust. 15 Karty Nauczyciela).

Szczegółowe kryteria i tryb dokonywania oceny pracy, zakres informacji zawartych w karcie oceny pracy, tryb postępowania odwoławczego oraz skład i sposób powoływania zespołu oceniającego zostaną określone, w drodze rozporządzeń, przez Ministra Edukacji Narodowej. W stosunku do nauczycieli szkół artystycznych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich akt taki wyda odpowiednio Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z Ministrem Edukacji Narodowej.

Awans zawodowy

Nowelizacja wydłużyła podstawową ścieżkę awansu zawodowego z 10 do 15 lat. Jest jednak możliwość jej skrócenia. Skrócenie ścieżki awansu zawodowego jest uzależnione od uzyskania oceny pracy na określonym poziomie.

Stażysta, aby uzyskać wyższy stopień awansu zawodowego, będzie musiał zrealizować staż w wymiarze 1 roku i 9 miesięcy. Dotychczas staż ten wynosił 9 miesięcy. Ponadto nowelizacja zastąpiła dotychczasową rozmowę egzaminem. Ten będzie przeprowadzany przez komisję egzaminacyjną, w skład której będą wchodziły również osoby spoza szkoły, tj. przedstawiciel organu sprawującego nadzór pedagogiczny, przedstawiciel organu prowadzącego szkołę oraz ekspert z listy ekspertów ustalonej przez Ministra Edukacji Narodowej.

Na wydłużenie ścieżki awansu wpływ będzie miało wydłużenie okresu pracy, który będzie warunkował rozpoczęcie stażu na kolejny stopień awansu zawodowego. Staż będzie można rozpocząć po przepracowaniu w szkole co najmniej 3 lat w przypadku nauczyciela kontraktowego (dotychczas były to 2 lata), a 4 lat w przypadku nauczyciela mianowanego (dotychczas były to 3 lata). Nauczyciele, którzy uzyskają wyróżniającą ocenę pracy będą mogli rozpocząć jednak staż wcześniej, bo już po 2 latach od dnia nadania poprzedniego stopnia awansu zawodowego (art. 9d ust. 4 i ust. 4a Karty Nauczyciela po nowelizacji).

Nauczyciele akademiccy, posiadający stopień naukowy oraz legitymujący się co najmniej 5-letnim okresem pracy w szkole wyższej, z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole uzyskują stopień nauczyciela mianowanego.

Zasady zatrudniania

W związku z wydłużeniem okresu stażu nauczyciela stażysty przewidziano, że z nauczycielem tym zawierana będzie umowa na czas określony obejmujący 2 lata szkolne (dotychczas był to rok szkolny). Pozostawiono rozwiązanie, że w razie ustalenia dodatkowego stażu, z nauczycielem stażystą nawiązywany będzie stosunek pracy na czas określony na kolejny jeden rok szkolny (art. 10 ust. 2 Karty Nauczyciela).

Nowelizacja zwolniła nauczyciela z obowiązku przedstawienia dyrektorowi szkoły zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego, gdy nauczyciel nawiązuje kolejny stosunek pracy w tej samej szkole w ciągu 3 miesięcy od dnia rozwiązania albo wygaśnięcia na podstawie art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela poprzedniego stosunku pracy, czyli w związku z przejściem w stan nieczynny.

Nowelizacja uchyliła art. 19 Karty Nauczyciela. Przepis ten umożliwiał organowi prowadzącemu szkołę przeniesienie nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do innej szkoły - bez jego zgody, jednak na okres nie dłuższy niż 3 lata, z prawem powrotu na uprzednio zajmowane stanowisko. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania w dalszym ciągu będzie natomiast mógł zostać przeniesiony na inne stanowisko lub do innej szkoły, na własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą (art. 18 Karty Nauczyciela).

Ponadto nowelizacja wykluczyła możliwość zatrudniania nauczycieli na podstawie umów cywilnoprawnych lub w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Tak więc od 1 września 2018 r. nauczyciele mają być obowiązkowo zatrudniani na podstawie umowy o pracę w:

• publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego,
• niepublicznych przedszkolach, placówkach oraz szkołach o uprawnieniach szkół publicznych,
• publicznych innych formach wychowania przedszkolnego prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz niepublicznych innych formach wychowania przedszkolnego.

Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia. Dotychczasowe przepisy nie zobowiązywały jednak dyrektora szkoły do zwiększenia wymiaru zatrudnienia nauczyciela, któremu uprzednio ograniczony został wymiar zatrudnienia, jeżeli powstanie taka możliwość.

Jeżeli pojawi się możliwość podjęcia przez nauczyciela, któremu ograniczono wymiar zatrudnienia, pracy w wymiarze wyższym niż wynikający z tego ograniczenia, w tej samej szkole, na tym samym lub (za jego zgodą) innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji, dyrektor szkoły ma obowiązek w pierwszej kolejności zwiększenia wymiaru zatrudnienia tego nauczyciela (art. 22 ust. 2b Karty Nauczyciela). Ta regulacja obowiązuje od 1 stycznia 2018 r.

Nowy dodatek do wynagrodzenia

Nowelizacja przewidziała również nowy dodatek do pensji. Jest to dodatek za wyróżniającą pracę (art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela). Dodatek będzie otrzymywać tylko nauczyciel dyplomowany, który przepracował co najmniej 3 lata w szkole od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego oraz legitymuje się wyróżniającą oceną pracy. Dodatek ten docelowo będzie wynosi 16% kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Nauczyciel zatrudniony w niepełnym wymiarze zajęć będzie miał prawo do tego dodatku w wysokości proporcjonalnej do wymiaru zatrudnienia (art. 33a Karty Nauczyciela).

Dodatek za wyróżniającą pracę po raz pierwszy nauczyciele dyplomowani będą mogli otrzymać od 1 września 2020 r. Jednak w docelowej wysokości, po raz pierwszy otrzymają go 1 września 2022 r. (art. 33a ust. 1 Karty Nauczyciela). Do tego czasu wysokość dodatku będzie corocznie sukcesywnie wzrastała (art. 133 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych). W okresie od 1 września 2020 r. do 31 sierpnia 2022 r. dodatek za wyróżniającą pracę ustala się w wysokości:

1. od 1 września 2020 r. do 31 sierpnia 2021 r. - 3%,
2. od 1 września 2021 r. do 31 sierpnia 2022 r. - 6%

- kwoty bazowej, określanej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej.Zastosowanie okresu przejściowego w zakresie wysokości dodatku za wyróżniającą pracę wynika z konieczności zapewnienia środków finansowych na ten cel.

Nabycie prawa do dodatku za wyróżniającą pracę

Likwidacja uprawnień socjalnych

Nowelizacja od 1 stycznia 2018 r. likwiduje uprawnienia socjalne, ale z poszanowaniem praw nabytych. Oznacza to, że nauczyciel, który przykładowo zamieszkuje w budynku szkolnym, nie straci takiego prawa. Ustawodawca pozostawił tylko dodatek wiejski.

Nowelizacja uchyliła przepisy dotyczące uprawnień nauczycieli do:

• lokalu mieszkalnego,
• nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego,
• działki gruntu szkolnego,
• mieszkania w budynku szkolnym,
• zasiłku na zagospodarowanie (od 1 września 2018 r.).

Ustalenie pensum

Nowelizacja określiła tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dla nauczyciela pedagoga, logopedy, psychologa i doradcy zawodowego, a także terapeuty pedagogicznego, z wyjątkiem nauczycieli zatrudnionych w poradni psychologiczno-pedagogicznej, w wymiarze 22 godzin (art. 42 ust. 7 Karty Nauczyciela). Jednocześnie Minister Edukacji Narodowej, a w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich - Minister Sprawiedliwości, określi, w drodze rozporządzenia, wykaz zajęć prowadzonych w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć przez ww. nauczycieli, zatrudnionych w szkołach i poradniach psychologiczno-pedagogicznych, uwzględniając zróżnicowaną specyfikę szkół i placówek.

Rozwiązanie to ma zapewnić jednolitość rozwiązania systemowego dla wszystkich nauczycieli pedagogów, psychologów, logopedów terapeutów pedagogicznych, doradców zawodowych, niezależnie od miejsca zatrudnienia.

Dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły, korzystającym z obniżonego tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć, nie przydziela się godzin ponadwymiarowych, chyba że jest to konieczne dla zapewnienia realizacji ramowego planu nauczania w jednym oddziale, a za zgodą organu prowadzącego szkołę także, gdy jest to konieczne dla zapewnienia realizacji ramowego planu nauczania w więcej niż jednym oddziale (art. 42 ust. 6a Karty Nauczyciela).

Uprawnienia do wypoczynku

Dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły oraz nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze w szkole, a także nauczycielowi, który obowiązki kierownicze pełni przez okres co najmniej 10 miesięcy w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze, przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów (art. 64 ust. 2a Karty Nauczyciela). Nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze w szkole mogą zatem od 1 stycznia 2018 r. korzystać z urlopu wypoczynkowego w ciągu całego roku, a nie jak dotychczas wyłącznie w czasie ferii szkolnych.

Nowelizacja ponadto doprecyzowała przepisy Karty Nauczyciela w zakresie urlopu wypoczynkowego nauczyciela, który w ramach jednego stosunku pracy realizuje obowiązki nauczyciela szkoły, w której organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, jak i nauczyciela szkoły, w której organizacji pracy nie są przewidziane ferie szkolne. Nauczycielowi, który w ramach jednego stosunku pracy realizuje obowiązki nauczyciela ww. szkół, przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego określonego dla nauczyciela szkoły, w której nauczyciel realizuje większą liczbę godzin zajęć, a w przypadku realizowania w tych szkołach równej liczby godzin zajęć - prawo do urlopu wypoczynkowego określonego dla nauczyciela szkoły feryjnej (art. 64 ust. 3a Karty Nauczyciela).

W razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu dla poratowania zdrowia, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego - nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni (art. 66 ust. 1 Karty Nauczyciela).

Zmiany w zakresie urlopu dla poratowania zdrowia

Od 1 stycznia 2018 r. prawo do urlopu dla poratowania zdrowia zostało istotnie ograniczone. Urlop zdrowotny będzie bowiem udzielany wyłącznie:

• w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej,
• w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę,
• na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.

- art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Nauczycielom, którzy do 1 stycznia 2018 r. uzyskają orzeczenie o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, urlop jest udzielany na dotychczasowych zasadach.

Nowelizacja złagodziła wymóg stażowy do skorzystania z urlopu zdrowotnego po raz pierwszy w życiu. Tak jak dotychczas nauczyciel musi przepracować nieprzerwanie co najmniej 7 lat w szkole, jednak w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć. Nadal okres pracy w szkole na stanowisku nauczyciela musi być nieprzerwany. Za taki uznaje się także podjęcie zatrudnienia w szkole nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy w tej samej lub innej szkole (art. 73 ust. 1a Karty Nauczyciela).

Podstawa prawna:

• art. 6a, art. 9b, art. 10-10a, art. 11, art. 18, art. 22, art. 30, art. 33a ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1189; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 2203),

• art. 76, art. 147 ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203).

Leszek Jaworski

specjalista z zakresu prawa pracy