Ordynacja podatkowa

MARCIN BINAŚ

specjalista w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownik Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

Uchwalona prawie 20 lat temu ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (dalej: O.p.) jest jedną z najczęściej nowelizowanych ustaw z dziedziny prawa podatkowego. Ostatnia duża nowelizacja miała miejsce w 2015 roku. Część zmian wynikających z ustawy z 10 września 2015 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw weszła w życie 1 stycznia 2016 r., a część 1 stycznia 2017 r. Jednak wszystkie znowelizowane przepisy są niezwykle istotne w codziennym funkcjonowaniu gmin.

Dział III.
Zobowiązania podatkowe

W pierwszej kolejności należy wskazać na niezwykle istotny art. 21 O.p., w którym ustawodawca wskazuje nie tylko dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych, ale również na działania organu podatkowego (wydanie decyzji określającej wysokość zobowiązania) w sytuacji, kiedy podatek nie zostanie zapłacony, podatnik albo nie złoży deklaracji, albo nieprawidłowo obliczy w niej kwotę podatku. Nowością jest tutaj objęcie wydaniem tej decyzji również takiej sytuacji, kiedy powstałego zobowiązania podatnik nie wykaże.

Doprecyzowano też w art. 34 § 4 O.p., że przedmiotem hipoteki przymusowej oprócz prawa użytkowania wieczystego wraz z budynkami i urządzeniami znajdującymi się na tym gruncie lub spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, mogą być również udziały w tych prawach. Wskazano także w nowym art. 38a O.p., że zaspokojenie z przedmiotu hipoteki przymusowej będzie następowało w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, czyli tych samych, na podstawie których organy egzekucyjne w gminach prowadzą działania wobec gminnych dłużników podatkowych.

Zmiany nie ominęły również art. 42-46 dotyczących zastawu skarbowego. Najważniejsze dotyczą podmiotów prowadzących rejestry. Dotychczas byli to naczelnicy poszczególnych urzędów skarbowych oraz w zakresie Centralnego Rejestru Zastawów Skarbowych - Minister Finansów.

Od 1 stycznia 2017 r. wprowadzono Rejestr Zastawów Skarbowych, który w systemie teleinformatycznym będzie prowadzony przez podmiot wyznaczony w drodze rozporządzenia przez Ministra Finansów spośród podmiotów mu podległych lub przez niego nadzorowanych.

Co ważne, nie zmieniono art. 41 O.p. wskazującego, komu, za co i na czym ten zastaw przysługuje oraz zawierającego minimalną wartość poszczególnych rzeczy lub praw w dniu ustanowienia zastawu (12 400 zł).

W zakresie zastawu skarbowego dodano również nowe regulacje (art. 46a-46i O.p.), z których wynika, że w gminach tylko organy wykonawcze mogą wnioskować o dokonanie wpisu, przy zastosowaniu urzędowo określonych wniosków, w drodze elektronicznej.

Nowe regulacje wskazują również na naczelników urzędów skarbowych jako organy prowadzące poszczególne rejestry oraz przetwarzające zawarte w nich dane w celu wydawania wypisów i zaświadczeń w przedmiocie danych nimi objętych.

W art. 46f O.p. Minister Finansów został zobowiązany do określenia w rozporządzeniu m.in.: wzoru wniosku o wpis zastawu skarbowego do rejestru zastawów oraz sposobu jego przesyłania do rejestru zastawów, trybu zapewnienia dostępu do rejestru zastawów organom uprawnionym oraz organom egzekucyjnym innym niż naczelnicy urzędów skarbowych.

Nowością w tym dziale są też art. 56a-56d O.p., związane z wprowadzeniem obniżonej i podwyższonej stawki odsetek za zwłokę. Pierwsza z nich wynosi 50% aktualnie obowiązującej stawki odsetek i może być stosowana, jeżeli łącznie zostaną spełnione warunki polegające na złożeniu prawnie skutecznej korekty deklaracji nie później niż w sześć miesięcy od upływu terminu na złożenie deklaracji oraz zapłacie zaległości podatkowej w terminie siedmiu dni od dnia złożenia korekty. Preferencyjna stawka odsetek nie znajdzie zastosowania do takiej korekty deklaracji, która została złożona po doręczeniu zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej lub po zakończeniu kontroli lub w wyniku czynności sprawdzających.

Natomiast podwyższona stawka wynosząca 150% aktualnie obowiązującej stawki odsetek będzie stosowana do zaległości w podatku od towarów i usług oraz w podatku akcyzowym.

Kolejne zmiany w dziale III Ordynacji podatkowej to:

1) wprowadzenie zasady, zgodnie z którą, jeżeli na podatniku ciążą zobowiązania z różnych tytułów (okresów) oraz koszty upomnienia to przed zarachowaniem wpłaty na zobowiązanie o najwcześniejszym terminie płatności lub na zobowiązanie wskazane przez podatnika - organ ma obowiązek dokonaną wpłatę zarachować na koszty upomnienia (art. 62 § 1a O.p.);

2) wydawanie postanowienia o zarachowaniu dokonanej przez podatnika wpłaty wyłącznie na wniosek w jednym z czterech przypadków, tj. gdy (art. 62 § 4a O.p.):

● dokonana wpłata w całości pokryła zaległą należność główną oraz odsetki za zwłokę,

● zaliczenie wpłaty przez organ jest w pełni zgodne z żądaniem podatnika,

● wysokość dokonanej wpłaty mającej podlegać zaliczeniu na należność główną, odsetki za zwłokę lub na koszty upomnienia nie przekracza pięciokrotności kosztów upomnienia (tj. jest mniejsza niż 58 zł),

● od wpłat dokonanych po terminie płatności nie naliczono odsetek (kiedy okres zwłoki był na tyle krótki, że odsetki naliczono by w kwocie nieprzekraczającej trzykrotności opłaty za polecenie zwykłej przesyłki listowej, tj. 8,70 zł);

3) umożliwienie zapłaty podatku przez: małżonka podatnika, jego wstępnych i zstępnych, pasierba, ojczyma, rodzeństwo i macochę, właściciela przedmiotu objętego hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym, inny podmiot, jeżeli kwota podatku nie przekracza 1000 zł (art. 62b O.p.);

4) wprowadzenie reguły, zgodnie z którą, jeżeli ogłoszenie upadłości nastąpiło przed rozpoczęciem biegu terminu przedawnienia, to termin ten rozpoczyna się od następnego dnia po uprawomocnieniu się postanowienia o zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego (art. 70 § 3a O.p.);

5) umożliwienie podatnikom składania korekt informacji i deklaracji bez załączania do nich pisemnych wyjaśnień wskazujących na powody złożenia danej korekty (art. 81 § 2 O.p.);

6) umożliwienie organom podatkowym orzekania w jednej decyzji zamiast w tylu, ilu było spadkobierców - w zakresie ich odpowiedzialności lub uprawnień (art. 100 § 1 O.p.).

Od 1 stycznia 2017 r. o dokonanie wpisu w Rejestrze Zastawów Skarbowych mogą wnioskować tylko wójtowie, burmistrzowie lub prezydenci miast.

Dział IV.
Postępowanie podatkowe

W zakresie zmian dokonanych w dziale IV O.p., w pierwszej kolejności należy wskazać na rozszerzenie kręgu osób, z uwagi na które od postępowania podatkowego wyłączony jest pracownik danego urzędu oraz kierujący jego pracą organ wykonawczy (podatkowy) gminy. Dalej to wyłączenie dotyczy małżonka, rodzeństwa, wstępnych, zstępnych albo powinowatych lecz obecnie do drugiego, a nie jak dotychczas do pierwszego stopnia (art. 130 § 1 pkt 3 oraz art. 132 § 2 pkt 1 O.p.).

W tym zakresie wprowadzono również regułę, zgodnie z którą pracownik lub organ podlegają również wyłączeniu po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli (art. 132a O.p.).

Jedną z najistotniejszych zmian w tym dziale jest wprowadzenie rozdziału 3a w całości poświęconemu pełnomocnictwu (art. 138a-138o O.p.) przy jednoczesnym uchyleniu dwóch art. 136 i art. 137 O.p. regulujących tę kwestię przez zmianą.

Z wprowadzonych z początkiem 2016 r. regulacji wynika, że ustawodawca przewidział trzy rodzaje pełnomocnictw:

1) ogólne, upoważniające do działania we wszystkich sprawach podatkowych oraz w innych sprawach należących do właściwości organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej - ustanowienie takiego pełnomocnictwa, zmiana jego zakresu, odwołanie lub wypowiedzenie jest skuteczne od dnia wpływu informacji w jednym z podanych zakresów do Centralnego Rejestru,

2) szczególne, upoważniające do działania we wskazanej sprawie podatkowej lub innej wskazanej sprawie należącej do właściwości organu podatkowego lub organu kontroli skarbowej - ustanowienie takiego pełnomocnictwa, zmiana jego zakresu, odwołanie lub wypowiedzenie jest skuteczne od dnia zawiadomienia organu podatkowego,

3) do doręczeń, które zaistnieje wówczas w relacjach z organem podatkowym, jeżeli strona wcześniej nie ustanowiła jednego z dwóch wymienionych wcześniej pełnomocnictw oraz zmienia adres zamieszkania lub pobytu na państwo niebędące członkiem Unii Europejskiej lub nie mając miejsca zamieszkania lub pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej lub w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej składa na terenie kraju wniosek o wszczęcie postępowania lub postanowienie w tym przedmiocie jest jej doręczane (nie dotyczy to sytuacji, kiedy organ doręcza stronie pisma drogą elektroniczną) - natomiast brak ustanowienia takiego pełnomocnictwa przez stronę może skutkować uznaniem pisma za doręczone pod jej dotychczasowym adresem.

Od 1 stycznia 2016 r. utworzono też Centralny Rejestr, prowadzony przez Ministra Finansów (który w formie rozporządzenia ma upoważnić jeden z podległych mu organów do prowadzenia Centralnego Rejestru), z prawem dostępu przysługującym organom podatkowym oraz organom kontroli skarbowej. Organ prowadzący rejestr został zobowiązany do określenia w drodze rozporządzenia wzorów: trzech wymienionych pełnomocnictw, zawiadomień o ich zmianie, odwołaniu lub wypowiedzeniu oraz sposobu przesyłania trzech pełnomocnictw drogą elektroniczną do rejestru.

Ustawodawca wskazał również minimalny zakres danych, jakie muszą być zawarte w pełnomocnictwie. Są to: dane identyfikujące mocodawcę oraz pełnomocnika (w tym ich identyfikatory podatkowe), adres pełnomocnika do doręczeń w kraju oraz jego adres poczty elektronicznej (jeżeli pełnomocnikiem jest adwokat, radca prawny lub doradca podatkowy).

Ustawodawca umożliwił również organom podatkowym w sprawach niecierpiących zwłoki oraz przy nieobecności strony ustanawiania dla niej tymczasowego pełnomocnika szczególnego (w pierwszej kolejności może nim być członek rodziny, o ile wyrazi na to zgodę lub adwokat, radca prawny lub doradca podatkowy - wówczas organ podatkowy zwraca się do właściwej z uwagi na swoją siedzibę Krajowej Rady Doradców Podatkowych lub okręgowej izby adwokackiej lub radców prawnych), który będzie miał upoważnienie do działania ograniczone czasowo, czyli do czasu wyznaczenia dla osoby nieobecnej kuratora przez sąd.

Od 2016 roku w postępowaniu podatkowym występują nowe rodzaje pełnomocnictw.

Z pozostałych zmian w dziale IV Ordynacji podatkowej warto wskazać na:

1) rozszerzenie katalogu spraw, w których postępowanie nie może być wszczęte z urzędu o te dotyczące: zaliczenia wpłaty, nadpłaty lub zwrotu podatku, wstrzymania wykonania czy wygaśnięcia decyzji (art. 165 § 5 pkt 5-7 O.p.),

2) zwolnienie organów podatkowych z obowiązku wydawania postanowienia o wszczęciu postępowania podatkowego w przypadku złożenia informacji/deklaracji na podatek rolny, leśny czy od nieruchomości - wówczas datą wszczęcia postępowania jest data złożenia dokumentu przez podatnika (art. 165 § 7 pkt 2 O.p.),

3) umożliwienie organom podatkowym stosowania innych niż własnoręczne podpisów na wydawanych decyzjach poprzez możliwość złożenia podpisu mechanicznie odtwarzanego lub nadruku imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji (art. 210 § 1a O.p.),

4) wprowadzenie zasady wygaśnięcia z mocy prawa decyzji organów podatkowych w zakresie rozkładania na raty zapłaty zaległości podatkowych w sytuacji, kiedy podatnik nie dotrzymał terminów płatności trzech kolejnych rat - w części stanowiącej wszystkie niezapłacone raty (art. 259 § 1a O.p.),

5) rozszerzenie katalogu podstaw do zastosowania przez organ podatkowy kary porządkowej o ,,bezzasadne odmówienie okazania lub brak przedstawienia w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisu w tych księgach" (art. 262 § 1 pkt 2a O.p.),

6) uniemożliwienie zastosowania kary porządkowej, jeżeli dokonanie czynności jest uzależnione od wydania zgody przez stronę lub innego uczestnika postępowania i zgoda taka nie została wyrażona (art. 262 § 4 O.p.),

7) odstąpienie przez organ podatkowy od ustalania kosztów postępowania, jeżeli wydatki na postępowanie w sprawie ich ustalenia i koszty poboru nie przekroczą czterokrotności kosztów upomnienia, tj. kwoty 46,40 zł (art. 269 § 2 O.p.).

Dział V.
Czynności sprawdzające

W dziale V Ordynacji podatkowej zdecydowanie najważniejszą zmianą jest podniesienie kwotowego progu, do którego organy podatkowe mogły samodzielnie korygować błędy rachunkowe w składanych deklaracjach. Próg ten zwiększył się pięciokrotnie, z 1000 zł do 5000 zł (art. 274 § 1 pkt 1 O.p.).

Zachowano w tym zakresie zadanie organu podatkowego polegający na obowiązku poinformowania podatnika o tak dokonanej korekcie w obliczonej pierwotnie przez niego kwocie zobowiązania podatkowego.

Dział VI.
Kontrola podatkowa

W dziale VI warto wskazać na zmianę z art. 282c § 1 pkt 1 lit. i a Ordynacji podatkowej. Polega ona na rozszerzeniu katalogu przypadków, w których kontrolę podatkową przeprowadza się bez uprzedniego zawiadomienia, o sytuację, w której taka kontrola ma charakter doraźny, a jej przedmiotem jest sprawdzenie zachowania warunków zawieszenia działalności gospodarczej. Skorzystać z tego będą mogły organy podatkowe w tych gminach, gdzie np. występuje na szeroką skalę wynajmowanie miejsc noclegowych w budynkach mieszkalnych.

Przedstawione przepisy nie wyczerpują wszystkich zmian, jakich dokonano w Ordynacji podatkowej z początkiem 2016 roku. Generalnie zmiany, które weszły w życie, należy ocenić pozytywnie, gdyż stwarzają organom podatkowym w gminach możliwość sprawniejszego funkcjonowania. Nie będzie to jednak możliwe, jeżeli nie poświęci się odpowiedniej ilości czasu na analizę nowych przepisów, następnie na wyciągnięcie odpowiednich wniosków i uwzględnienie w codziennej pracy z czasem pojawiających się orzeczeń sądów administracyjnych.

PODSTAWY PRAWNE

● ustawa z 10 września 2015 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1649; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1948)

● art. 21, art. 34 § 4, art. 38a, art. 42, art. 42a, art. 43, art. 44, art. 45, art. 66, art. 46a, art. 46b, art. 46c, art. 46d, art. 46e, art. 46f, art. 46g, art. 46h, art. 46i, art. 56a, art. 56b, art. 56c, art. 56d, art. 62 § 1a i § 4a, art. 62b, art. 70 § 3a, art. 81 § 2, art. 100 § 1, art. 130 § 1 pkt 3, art. 132 § 2 pkt 1, art. 132a, art. 138a, art. 138b, art. 138c, art. 138d, art. 138e, art. 138f, art. 138g, art. 138h, art. 138i, art. 138j, art. 138k, art. 138l, art. 138 m, art. 138n, art. 138o, art. 165 § 5 pkt 5-7 i § 7 pkt 2, art. 210 § 1a, art. 259 § 1a, art. 262 § 1 pkt 2a i § 4, art. 269 § 2, art. 274 § 1 pkt 1, art. 282c § 1 pkt 1 lit. a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1948)