Z doświadczenia księgowej - praktyczne rady

Rada: Odpisy aktualizujące należności to temat, który w mojej praktyce nazwałam zaczarowanym - niby nietrudny, a jednak stale problematyczny, a nawet unikany. Stan ten trwa od lat.

Ustawa o rachunkowości w art. 35b nakłada obowiązek aktualizowania należności, z uwzględnieniem stopnia prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego. Istotą tego odpisu jest urealnienie kwoty należności w bilansie, co nie oznacza jednak, że z tych należności rezygnujemy - one nadal są u nas na kontach należności: 221, 234 itp. i kontach zespołu 7, a my wykonujemy księgowania odpisów niejako "równolegle" na stronie Ma konta 290 oraz odpowiednio na stronie Wn konta 761 - należność główna i Wn 751 - odsetki. Jednocześnie w bilansie pokazywana będzie ta urealniona wartość należności, czyli pomniejszona o odpis. Może zatem się zdarzyć, że jeśli odpis wynosić będzie 100%, należność w ogóle nie będzie pokazywana w bilansie. Sumę kwot odpisów aktualizujących należności podaje się w informacji uzupełniającej do bilansu.

Problem główny dotyczący odpisów aktualizujących należności polega na tym, że uor wskazała jasno tylko te sytuacje, w których odpis ma być dokonany w 100%. Najczęściej dzieje się tak, gdy kontrahent jest w upadłości, likwidacji lub występują inne sytuacje, które dają nam jasny sygnał, że szansa na odzyskanie należności jest niewielka. Najtrudniejsze jednak dla księgowych jest ustalenie ustawowej "wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu" w przypadku należności przeterminowanych lub wątpliwych z innych przyczyn.

W praktyce najczęściej stosowaną metodą do szacowania wielkości odpisu jest metoda wiekowania należności, która wielkość odpisu aktualizującego należności uzależnia od okresu ich przeterminowania - przyjmuje się, że im starsza jest należność, tym większe istnieje prawdopodobieństwo, że nie zostanie ona ściągnięta przez jednostkę.

Przy zastosowaniu tej metody należności przyporządkowuje się do grup ustalonych według okresu ich przeterminowania i określa procentowy wskaźnik ryzyka nieściągalności należności w każdej grupie, np. należności:

● wątpliwe i przeterminowane od 1 miesiąca do roku - odpis w wysokości 25%,

● przeterminowane od roku do 2 lat - odpis w wysokości 50%,

● przeterminowane powyżej 2 lat - odpis w wysokości 100%.

Wskaźniki procentowe do wyliczenia odpisu powinny być ustalane w każdej jednostce odrębnie, czasem nawet różnie dla poszczególnych rodzajów należności, w zależności od tego, jak kształtuje się ich faktyczna ściągalność (która może być inna np. dla należności podatkowych, inna dla należności cywilnoprawnych z tytułu czynszu najmu i dzierżawy lokali użytkowych, a inna z tytułu najmu lokali mieszkalnych).

W dokumentacji opisującej przyjęte zasady (politykę) rachunkowości jednostki należy opisać dokładnie sposób ustalania odpisów aktualizujących należności oraz wskazać, w jaki sposób powinno być dokumentowane ich utworzenie. Generalnie podstawą ujęcia odpisu w księgach rachunkowych może być dokument PK - "Polecenie księgowania" z ogólną kwotą odpisu wraz z załączonymi do niego zestawieniami szczegółowymi odpisów wyliczonych dla poszczególnych kategorii należności (sporządzonych według wzorów ustalonych w jednostce).

Warto też stosować analitykę do konta 290 - jeśli mamy kilka należności odpisanych, łatwiej będzie odpisami "zarządzać", tj. rozwiązać, zwiększyć w kolejnym roku itp. - odpis Pana X, Pani Y, Firmy Z. Jeśli mamy bardzo dużo takich należności, wtedy analityką obejmujemy różne rodzaje należności, np. wynajem pomieszczeń, podatek od nieruchomości, podatek rolny itp.

Pamiętajmy, że odpisy aktualizujące wartość należności dotyczących funduszy tworzonych na podstawie ustaw obciążają fundusze, np. ZFŚS - Wn 851 (lub 853 w przypadku innych funduszy) oraz Ma 290.

Jeśli w ciągu roku następuje wpłata częściowa lub całkowita spłata należności, rozwiązujemy odpis częściowo lub całkowicie, odnosząc wtedy należność główną na pozostałe przychody operacyjne - Wn 290 i Ma 760, a odsetki na przychody finansowe - Wn 290 i Ma 750.

Reasumując - raz w roku, najlepiej przy okazji weryfikacji należności, musimy ustalić odpisy aktualizujące należności na dzień bilansowy. Stosujemy przy tym kryteria ustalone dla poszczególnych należności jednostki w jej polityce rachunkowości. Analizujemy, co znalazło się na koncie 290 na dzień bilansowy roku poprzedniego, co wydarzyło się w tym zakresie w ciągu roku (wpłaty częściowe kontrahenta, spłaty całkowite, brak jakichkolwiek wpłat) i co w związku z tym powinno się znaleźć w roku bieżącym.

Trzymam kciuki!

Agnieszka Drożdżal

- wieloletni skarbnik gminy