MARCIN BINAŚ

W sytuacji kiedy podmioty zobowiązane do zapłaty na rzecz gmin należnych im podatków (od nieruchomości, od środków transportowych, rolnego, leśnego) lub opłat (np. za zajęcie pasa drogowego) nie realizują tych obowiązków poprzez dokonywanie wpłat, wówczas organy egzekucyjne, którymi są naczelnicy urzędów skarbowych, poprzez stosowanie środków egzekucyjnych (np. zajęcie rachunku bankowego czy egzekucja z ruchomości lub z nieruchomości) doprowadzają do przymusowej realizacji tych obowiązków.

Jedyną opłatą, w zakresie której może zachodzić wyjątek w tym zakresie, jest opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi. W przypadku tej opłaty przepisy przewidują, że "właściwy organ gminy, do której nie stosuje się art. 19 § 2 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, może wykonywać zadania z zakresu egzekucji administracyjnej należności pieniężnych z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi na podstawie porozumienia z naczelnikiem urzędu skarbowego. Porozumienie nie może dotyczyć prowadzenia egzekucji należności pieniężnych z nieruchomości" (art. 6 qa ust. 1 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach; dalej: u.c.p.g.). W pozostałych przypadkach egzekucję należności prowadzi naczelnik urzędu skarbowego.

Czynności przedegzekucyjne

Aby organ egzekucyjny w osobie naczelnika urzędu skarbowego mógł przystąpić do czynności polegających na przymuszeniu dłużnika do realizacji obowiązku zapłaty dla gminy należnych jej dochodów, sama gmina, a właściwie jej organ wykonawczy w osobie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, musi wykonać określone czynności.

Pierwszą z nich jest wystawienie upomnienia, w którym gmina wzywa dłużnika do uregulowania całej kwoty zadłużenia w określonym terminie od jego odebrania z zastrzeżeniem, że brak realizacji tego obowiązku spowoduje wszczęcie egzekucji administracyjnej i tym samym kwota zadłużenia wzrośnie. Stanowi o tym wprost art. 15 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.), który stwierdza, że "egzekucja administracyjna może być wszczęta, jeżeli wierzyciel, po upływie terminu do wykonania przez zobowiązanego obowiązku, przesłał mu pisemne upomnienie, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Postępowanie egzekucyjne może być wszczęte dopiero po upływie 7 dni od dnia doręczenia tego upomnienia".

Co istotne, zgodnie z art. 62 §1a ustawy z 9 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, który obowiązuje 1 stycznia 2016 r. ,,jeżeli na podatniku ciążą koszty doręczonego upomnienia, dokonaną wpłatę zalicza się w pierwszej kolejności na poczet tych kosztów".

Od obowiązku wystawienia przez gminę upomnienia przewidziano wyjątki. Rodzaje należności pieniężnych, w zakresie których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia określa rozporządzenie Ministra Finansów z 30 października 2014 r. w sprawie określenia należności pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia.

Z orzecznictwa

Celem instytucji upomnienia "przedegzekucyjnego" uregulowanego w wyżej powołanym przepisie jest skłonienie zobowiązanego do dobrowolnego wykonania określonego obowiązku i tym samym niedoprowadzenie do wszczęcia postępowania. Zauważyć przy tym należy, iż przepis § 1 art. 15 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (...) pełni podobną rolę do art. 11 KPA i ma na celu wyjaśnienie przyczyn podjętych działań, które w efekcie mają skłonić do dobrowolnego, a nie przymusowego wykonania obowiązku.

Wyrok WSA w Białymstoku z 17 września 2015 r., sygn. akt II SA/Bk 313/15

Zawartość upomnienia

Od 1 stycznia 2016 r. zasady wystawiania upomnienia określa rozporządzenie Ministra Finansów z 30 grudnia 2015 r. w sprawie postępowania wierzycieli należności pieniężnych. Określono w nim m.in. elementy treści, jakie każde upomnienie musi zawierać (poprzez użycie zwrotu ,,zawiera w szczególności". Są to: nazwa wierzyciela i adres jego siedziby lub jego jednostki organizacyjnej, data wystawienia upomnienia, nazwa albo imię i nazwisko zobowiązanego, do którego jest kierowane, adres jego siedziby albo miejsca zamieszkania oraz inne dane identyfikacyjne, o ile są znane wierzycielowi. Ponadto w upomnieniu należy wskazać:

1) wysokość i rodzaj należności pieniężnej, którą należy uiścić, oraz okres, którego dotyczy,

2) rodzaj i wysokość odsetek z tytułu niezapłacenia w terminie należności pieniężnej naliczonych na dzień wystawienia upomnienia, o ile są wymagane oraz stawki tych odsetek obowiązującej na dzień wystawienia upomnienia, według której należy obliczyć dalsze odsetki,

3) sposób zapłaty należności pieniężnej,

4) wysokość kosztów upomnienia,

5) wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia upomnienia,

6) pouczenie, że w przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego powstaje obowiązek uiszczenia kosztów egzekucyjnych, które zaspokajane są w pierwszej kolejności,

7) imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe osoby działającej z upoważnienia wierzyciela.

Upomnienie powinno zostać wystawione niezwłocznie, gdy wysokość zaległości wraz z odsetkami przekroczy 10-krotność kosztów upomnienia (tj. kwotę 116 zł), a z podjętych działań informacyjnych (podejmowane wszelkimi możliwymi sposobami próby kontaktu z dłużnikiem nakłaniające go do spłaty zadłużenia) wynika, że zapłata nie nastąpi. Jeżeli wierzyciel podejmuje działania informacyjne, z których wynika, że wpłata nastąpi, to przy jej braku upomnienie jest wystawiane nie później niż po upływie 21 dni od dnia, w którym po raz pierwszy podjęto działania informacyjne.

Tytuł wykonawczy

Gdy pomimo podejmowanych działań informacyjnych oraz wystawionego i doręczonego upomnienia, dłużnik nie realizuje obowiązku zapłaty gminie należnych jej dochodów, wystawia ona (jako wierzyciel) tytuł wykonawczy, który będzie podstawą działań podejmowanych wobec dłużnika przez właściwy organ egzekucyjny, czyli naczelnika urzędu skarbowego. Stanowi o tym art. 26 § 1 u.p.e.a., zgodnie z którym "organ egzekucyjny wszczyna egzekucję administracyjną na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego, sporządzonego według ustalonego wzoru".

W przeciwieństwie do upomnienia, gdzie jego najważniejsze elementy składowe określono w rozporządzeniu jako akcie wykonawczym do ustawy, elementy tytułu wykonawczego zostały wskazane bezpośrednio przez ustawodawcę w art. 27 § 1 u.p.e.a. i stanowią katalog zamknięty (tzw. wyliczenie enumeratywne).

Po wszczęciu egzekucji administracyjnej, które zgodnie z art. 26 u.p.e.a. następuje z chwilą ,,doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego", wierzyciel (gmina) nie ma podstaw do podejmowania wobec dłużnika jakichkolwiek działań w zakresie realizacji obowiązku objętego wystawionym przez niego tytułem wykonawczym.

Gmina ma natomiast obowiązek niezwłocznego zawiadamiania organu egzekucyjnego o:

1) zmianie wysokości należności pieniężnej objętej tytułem wykonawczym wynikającej z jej wygaśnięcia w całości lub w części, w szczególności gdy wygaśnięcie jest wynikiem: wyegzekwowania jej przez inny organ egzekucyjny, korekty dokumentu powodującej zmniejszenie wysokości należności pieniężnej, przedawnienia należności pieniężnej, zapłaty do wierzyciela egzekwowanej należności pieniężnej,

2) zdarzeniu powodującym zawieszenie lub umorzenie postępowania egzekucyjnego,

3) zdarzeniu powodującym ustanie przyczyny zawieszenia postępowania egzekucyjnego,

4) okresie, za który nie nalicza się odsetek z tytułu niezapłacenia w terminie należności pieniężnej w wyniku zdarzeń zaistniałych po dniu wystawienia tytułu wykonawczego,

5) uzyskanej informacji o zobowiązanym i jego majątku w zakresie niezbędnym do prowadzenia egzekucji administracyjnej.

Wskazane obowiązki wierzyciela są niezwykle istotne, gdyż mają wpływ nie tylko na kwotę egzekwowanej zaległości, lecz również na prawidłowość czynności organu egzekucyjnego podejmowanych wobec dłużnika przez organ egzekucyjny.

Po wszczęciu egzekucji administracyjnej gmina nie ma podstaw do podejmowania wobec dłużnika jakichkolwiek działań w zakresie realizacji obowiązku objętego wystawionym przez niego tytułem wykonawczym.

PODSTAWY PRAWNE

● art. 62 § 1a ustawy z 9 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2261)

● art. 6 qa ust. 1 ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 250; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1920)

● art. 15 § 1, art. 19 § 2, art. 26 § 1, art. 27 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 599; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1948)

● § 8 rozporządzenia Ministra Finansów z 30 grudnia 2015 r. w sprawie postępowania wierzycieli należności pieniężnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 2367; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1413)