Dochody z podatków lokalnych stanowią podstawę ekonomicznego funkcjonowania gmin. W sytuacji kiedy nie są one regulowane w ustawowo określonych terminach - zanim kwestia przymuszenia dłużnika do ich zapłaty trafi do właściwych organów egzekucyjnych, jakimi są naczelnicy urzędów skarbowych - wierzyciel (tj. dana gmina) powinien podjąć określone działania, polegające najpierw na wystawieniu upomnienia, a następnie tytułu wykonawczego, na podstawie którego organ egzekucyjny doprowadzi do realizacji ciążącego na dłużniku obowiązku zapłaty.

Podstawy prawne

Samo upomnienie to nic innego, jak pisemne (obligatoryjna forma) wezwanie skierowane przez wierzyciela do dłużnika, w którym wyznaczony jest ostateczny termin (7 dni) na zapłatę kwoty dłużnej z jednoczesnym zagrożeniem (w przypadku braku zapłaty) skierowania sprawy zadłużenia na drogę postępowania egzekucyjnego.

Do 22 maja 2014 r. wierzyciel wystawiał upomnienie według wzoru ustalonego w rozporządzeniu Ministra Finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Poza wzorem wskazano w nim, w § 13, enumeratywny katalog należności pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia. Zaliczono do nich:

● należności pieniężne określone w orzeczeniu,

● należności, które zobowiązany ma ustawowy obowiązek obliczyć lub wpłacić bez wezwania,

● grzywny nałożone w drodze mandatów karnych w postępowaniu w sprawach o wykroczenia,

● grzywny wymierzone mandatem karnym w postępowaniu karnym skarbowym,

● kary pieniężne i koszty postępowania orzeczone w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

● koszty upomnienia i koszty egzekucyjne,

● odszkodowania orzeczone w sprawach o naprawienie szkód wyrządzonych przez skazanych w mieniu zakładów karnych i aresztów śledczych.

Zakres tego rozporządzenia po utracie jego mocy obowiązującej Minister Finansów uregulował w ośmiu odrębnych aktach wykonawczych, z których żaden nie dotyczył uregulowania kwestii wszczynania egzekucji bez wcześniejszego doręczenia dłużnikowi upomnienia. Zmieniło się to dopiero po wejściu w życie rozporządzenia Ministra Finansów z 30 października 2014 r. w sprawie określenia należności pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia. Do należności tych zaliczono:

1) należności pieniężne, w przypadku których - na podstawie przepisów szczególnych - przed skierowaniem sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego zobowiązanemu zostało doręczone wezwanie do zapłaty,

2) należności pieniężne, których obowiązek uiszczenia powstaje z mocy prawa, a wysokość tych należności została określona w ostatecznym orzeczeniu,

3) należności pieniężne wynikające z orzeczeń, którym nadano rygor natychmiastowej wykonalności,

4) należności pieniężne dochodzone w ponownie wszczętej egzekucji administracyjnej, w przypadku gdy prowadzone wcześniej postępowanie umorzono z obawy, że nie uda się uzyskać kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne, a następnie ujawniono majątek lub źródło dochodu ją przewyższające,

5) koszty upomnienia i egzekucyjne,

6) grzywny w celu przymuszenia nakładanych w postępowaniu egzekucyjnym obowiązków o charakterze niepieniężnym,

7) odszkodowania orzeczone w sprawach o naprawienie szkód wyrządzonych przez skazanych w mieniu zakładów karnych i aresztów śledczych.

Należność określona w orzeczeniu

Dla gmin do 22 maja 2014 r. szczególne znaczenie miała "należność pieniężna określona w orzeczeniu", którego zarówno ustawodawca, jak i Minister Finansów nie zdefiniowali. W przeciwieństwie do nich pojęcie orzeczenia zostało zdefiniowane w orzecznictwie sądów administracyjnych i w przypadku podatków lokalnych sprowadzało je do decyzji lub deklaracji. Można tu przywołać np. wyrok WSA w Olsztynie z 4 czerwca 2014 r. (sygn. akt I SA/Ol 407/14), w którym stwierdzono, że "§ 13 pkt 1 rozporządzenia z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wyłączając obowiązek doręczenia upomnienia w sytuacji określenia należności w orzeczeniu (w tym decyzji), nie różnicuje charakteru orzeczeń (decyzji), a przez to nie zawęża wyłączenia obowiązku upomnienia do konstytutywnego bądź deklaratoryjnego charakteru decyzji. Tak więc wymieniony charakter decyzji nie ma znaczenia dla zniesienia obowiązku doręczenia pisemnego upomnienia przed wszczęciem egzekucji administracyjnej".

Wynikała z tego sytuacja, w której brak upomnienia był dopuszczalny nie tylko wobec decyzji nietworzących nowego stanu prawnego (tzw. deklaratoryjnych) oraz deklaracji - w obydwu przypadkach dotyczących osób prawnych, lecz także w przypadku decyzji określających nowy stan prawny (tzw. konstytutywnych) - czyli wobec decyzji doręczanych podatnikom działającym jako osoby fizyczne.

Nowe rozporządzenie w sprawie określenia należności pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia, również posługuje się pojęciem orzeczenia, które:

1) jako ostateczna (niezaskarżalna) forma określa wysokość tych należności, których obowiązek uiszczenia powstaje z mocy prawa (czyli na podstawie art. 21 § 1 pkt 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa) - w podatkach lokalnych są to wszystkie należności regulowane przez osoby prawne (z mocy prawa zobowiązane do złożenia deklaracji, dokonania w niej samoobliczenia wysokości zobowiązania podatkowego i dokonywania wpłat poszczególnych rat w ustawowo wskazanych terminach płatności) w sytuacji, kiedy nie złożą one deklaracji i w jej zastępstwie organ podatkowy wyda decyzję określającą wysokość zobowiązania. Sama deklaracja może być również podstawą do wystawienia tytułu wykonawczego i niewystawiania upomnienia w przypadku braku wpłaty, o ile organ stanowiący JST, określając jej wzór, zawrze w jej treści pouczenie w tym przedmiocie. Oprócz tego niewystawienie upomnienia może dotyczyć w tym zakresie osób fizycznych jedynie w zakresie podatku od środków transportowych, w którym podobnie jak osoby prawne - również podatnicy jako osoby fizyczne - mają obowiązek złożenia deklaracji, na której treść (jako jedynej) wpływu nie ma rada gminy/miasta, ponieważ jej wzór w formie rozporządzenia określa Minister Finansów,

2) posiada nadany mu rygor natychmiastowej wymagalności i stanowi podstawę wynikających z nich należności pieniężnych - ten rygor nadawany jest przez organ podatkowy I instancji (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) w formie zaskarżalnego postanowienia (wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania decyzji), jedynie w takich sytuacjach, w których:

● organ posiada informacje o toczącym się wobec strony postępowaniu egzekucyjnym w zakresie innych niż podatkowe należności,

● strona nie posiada wystarczającego majątku do ustanowienia w zakresie zaległości podatkowej oraz odsetek za zwłokę hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego jako form korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia,

● strona zbywa majątek znacznej wartości,

● termin, po upływie którego zobowiązanie podatkowe ulegnie przedawnieniu, jest krótszy niż trzy miesiące.

W tym przypadku wierzyciel w znacznie szerszym zakresie może podjąć wobec dłużników (osób fizycznych) działania polegające na wystawieniu tytułu wykonawczego bez wcześniejszego wystawienia upomnienia. Jest to jednak dopuszczalne, o ile wcześniej decyzji stanowiącej o wysokości należnego do zapłaty kwoty zobowiązania podatkowego nadano rygor z uwagi na zaistnienie jednej z wymienionych przesłanek.

MARCIN BINAŚ

Autor jest specjalistą w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownikiem Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

PODSTAWY PRAWNE

● art. 21 § 1 pkt 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 699)

● rozporządzenie Ministra Finansów z 30 października 2014 r. w sprawie określenia należności pieniężnych, których egzekucja może być wszczęta bez uprzedniego doręczenia upomnienia (Dz.U. z 2014 r. poz. 1494)

● § 13 rozporządzenia Ministra Finansów z 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. nr 137, poz. 1541; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 668) - nie obowiązuje od 22 maja 2014 r.