Jak postępować, gdy pracownik przechodzi na emeryturę - odpowiedzi na pytania z praktyki

Gdy pracownik przechodzi na emeryturę, pracodawca powinien rozwiązać z nim umowę o pracę. Zakończenie stosunku pracy może w tym przypadku nastąpić za porozumieniem stron lub w drodze wypowiedzenia umowy o pracę przez pracownika.

Od 1 października 2017 r. duża grup pracowników uzyskała uprawnienia emerytalne w związku z obniżeniem wieku emerytalnego. Obecnie wiek emerytalny wynosi:

● 60 lat dla kobiet,

● 65 lat dla mężczyzn.

Osiągnięcie wieku emerytalnego przez pracownika nie powoduje obowiązku rozwiązania z nim umowy o pracę. Skorzystanie z uprawnień emerytalnych stanowi przywilej pracownika, a nie jego obowiązek. Należy też zwrócić uwagę, że po zmianach przepisów od 1 października 2017 r. część pracowników pomimo osiągnięcia wieku emerytalnego nadal będzie podlegała ochronie przedemerytalnej.

(?) Nasz pracownik chce przejść na emeryturę. Nabył do niej prawo od 1 października 2017 r. Jak w tej sytuacji powinniśmy rozwiązać z nim umowę o pracę? Czy jest jakiś specjalny tryb zakończenia stosunku pracy?

Nie ma żadnego szczególnego trybu rozwiązania umowy, gdy pracownik chce przejść na emeryturę. W takim przypadku umowę o pracę należy rozwiązać w któryś ze sposobów dopuszczalnych przez przepisy Kodeksu pracy.

Można to więc zrobić np. na zasadzie porozumienia stron. Pracodawca i pracownik ustalają wówczas wspólnie na piśmie, kiedy nastąpi rozwiązanie umowy o pracę. W porozumieniu można także zawrzeć informację, że rozwiązanie umowy następuje w związku z przejściem pracownika na emeryturę. Taki zapis nie jest jednak obowiązkowy. Nawet bez niego pracownik po rozwiązaniu umowy może przejść na emeryturę i uzyskać uprawnienia emerytalne.

Innym sposobem rozwiązania umowy, gdy pracownik chce przejść na emeryturę, jest jej wypowiedzenie w trybie ustawowym przez pracownika. Pracownik, który chce przejść na emeryturę, może wypowiedzieć umowę z zastosowaniem obowiązującego go okresu wypowiedzenia. Nie musi określać przyczyny wypowiedzenia. Pracownicy nie muszą jej podawać nawet w przypadku, gdy wypowiedzenie jest związane z zamiarem przejścia na emeryturę.

Natomiast ryzykowne jest wypowiedzenie takiemu pracownikowi umowę o pracę w trybie ustawowym przez pracodawcę. Pracownik może bowiem podlegać ochronie przedemerytalnej aż do osiągnięcia wydłużonego wieku emerytalnego, który obowiązywał do 30 września 2017 r. Ponadto nawet jeżeli nie podlega takiej ochronie, to wypowiedzenie mu umowy o pracę przez pracodawcę może zostać uznane przez sąd pracy za dyskryminację ze względu na wiek.

Przykład

Pracownik urodził się 1 stycznia 1952 r. Zgodnie z przepisami emerytalnymi obowiązującymi do 30 września 2017 r. jego wiek emerytalny wynosił 66 lat i 5 miesięcy. Osiągnąłby go 1 czerwca 2018 r. Jego ochrona przedemerytalna rozpoczęła się 1 czerwca 2014 r. na podstawie dotychczasowych przepisów - 4 lata przed osiągnięciem podwyższonego wieku emerytalnego. Ponieważ 1 października 2017 r. pracownik miał ukończone 65 lat, nabył z tym dniem prawo do emerytury zgodnie z nowymi przepisami. Natomiast jego ochrona przedemerytalna będzie trwała do 31 maja 2018 r., jeżeli pracownik nadal będzie wykonywał pracę, czyli do osiągnięcia dotychczasowego (podwyższonego) wieku emerytalnego.

Również pracownicy, którzy 1 października 2017 r. nie byli objęci ochroną przedemerytalną, ale osiągną wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn w okresie od 1 października 2017 r. do 30 września 2021 r., będą podlegać ochronie przedemerytalnej od 1 października 2017 r. do 30 września 2021 r. Będzie ona przysługiwać także wtedy, gdy upływ tego okresu (1 października 2017 r. - 30 września 2021 r.) przypadnie po osiągnięciu 60 lat przez kobiety i 65 lat przez mężczyzn.

(?) Pracownik spełnia warunki do uzyskania emerytury. Nie chce jednak na nią przejść. Swoją pracę wykonuje coraz mniej dokładnie. Dlatego chcielibyśmy zatrudnić kogoś młodszego. Czy możemy mu wypowiedzieć umowę z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego?

Odradzam Państwu wypowiedzenie umowy temu pracownikowi i podanie jako przyczyny wypowiedzenia "osiągnięcie wieku emerytalnego". W sytuacji gdyby pracownik odwołał się od wypowiedzenia taka przyczyna może zostać uznana przez sąd pracy za jego dyskryminację ze względu na wiek. Orzecznictwo Sądu Najwyższego jest w tym przypadku niejednolite. W wyroku z 15 października 1999 r. (I PKN 111/99, OSNP 2001/5/143) Sąd Najwyższy uznał, że spełnienie przesłanek uzyskania emerytury nie uzasadnia wypowiedzenia umowy o pracę, ale może stanowić kryterium wyboru pracownika do zwolnienia w pierwszej kolejności z przyczyn dotyczących pracodawcy. Natomiast w uchwale z 21 stycznia 2009 r. (II PZP 13/08, OSNP 2009/19-20/248) Sąd Najwyższy uznał, że:

(...) osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę.

Tak samo SN orzekł w wyroku z 19 marca 2008 r. (I PK 219/07, OSNP 2009/13-14/173).

Odmiennie natomiast Sąd Najwyższy stwierdził w wyroku z 26 listopada 2003 r. (I PK 616/02, Prawo pracy 2004/6/34), uznając, że:

(...) osiągnięcie przez pracownika wieku emerytalnego stanowi samodzielną przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę i nie jest przejawem dyskryminacji pracownika, który nabył prawo do emerytury.

Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyrokach z 21 kwietnia 1999 r. (I PKN 31/99, OSNP 2000/13/505), z 23 stycznia 2001 r. (I PKN 209/00, OSNP 2002/19/457), z 3 grudnia 2003 r. (I PK 80/03, OSNP 2004/21/363) oraz z 29 września 2005 r. (II PK 19/05, OSNP 2006/15-16/236).

Bezpieczniej będzie zatem podać w przypadku wypowiadania umowy pracownikowi, który osiągnął wiek emerytalny, inny powód wypowiedzenia umowy o pracę, np. niedokładne wykonywanie pracy, jeżeli faktycznie ma to miejsce.

(?) W związku z przejściem na emeryturę pracownik chce rozwiązać umowę za porozumieniem stron w niedzielę 19 listopada 2017 r. Czy można ustalić termin rozwiązania umowy w niedzielę?

Tak. Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron może nastąpić w niedzielę. W przypadku rozwiązania umowy w tym trybie strony mogą ustalić dowolny termin rozwiązania umowy, który może przypadać np. w sobotę, niedzielę lub święto. Świadectwo pracy mogą Państwo wówczas wydać np. w poniedziałek, 20 listopada 2017 r., po rozwiązaniu umowy o pracę. Wydanie świadectwa pracy wcześniej jest ryzykowne, bo pracownik może zachorować przed zakończeniem stosunku pracy i wówczas świadectwo trzeba będzie korygować .

(?) Zamierzamy rozwiązać z pracownikiem umowę na czas nieokreślony na zasadzie porozumienia stron, ponieważ chce przejść na emeryturę. Jednak ostatnio poprosił nas o zatrudnienie już następnego dnia po rozwiązaniu umowy o pracę. Jesteśmy zadowoleni z pracy tego pracownika, więc będziemy chcieli go ponownie zatrudnić. Czy możemy tak zrobić?

Nie ma żadnych przeszkód, aby zatrudnić pracownika po rozwiązaniu umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę ponownie już następnego dnia. W takim przypadku pracownik będzie miał prawo do odprawy emerytalnej, ponieważ nastąpi rozwiązanie umowy w związku z przejściem na emeryturę. Nie ma tutaj znaczenia, że już następnego dnia po rozwiązaniu umowy pracownik ponownie podejmie pracę.

W omawianej sytuacji będą Państwo mogli zatrudnić pracownika na podstawie dowolnego rodzaju umowy, oprócz umowy na okres próbny. Zatrudnienie na umowę na okres próbny będzie możliwe tylko wówczas, gdy pracownik zostanie zatrudniony do wykonywania pracy innego rodzaju niż dotychczasowa. W przypadku zatrudnienia na umowę na czas nieokreślony wcześniejszy okres pracy u Państwa należy wliczyć do stażu pracy, od którego zależy długość okresu wypowiedzenia. Także inne warunki zatrudnienia, np. wynagrodzenie czy wymiar etatu, mogą Państwo ustalić z pracownikiem inaczej niż we wcześniej obowiązującej umowie.

(?) Pracownik zaproponował nam zawarcie porozumienia stron rozwiązującego umowę o pracę w związku z przejściem na emeryturę. Prawo do emerytury pracownik nabywa dopiero za 8 miesięcy. Czy możemy podpisać z nim porozumienie stron z takim wyprzedzeniem?

Nie ma przeszkód, aby podpisali Państwo z pracownikiem porozumienie stron przewidujące termin rozwiązania umowy dopiero za 8 miesięcy. Rozwiązując umowę za porozumieniem stron można w dowolny sposób ustalić termin zakończenia stosunku pracy. Nie ma w tym przypadku żadnych ograniczeń.

Jednak zawieranie z takim wyprzedzeniem porozumienia stron nie przeszkadza we wcześniejszym rozwiązaniu umowy, jeżeli zdecyduje się na to któraś ze stron stosunku pracy. Wcześniejsze rozwiązanie umowy może nastąpić za wypowiedzeniem przez pracodawcę lub pracownika albo np. bez wypowiedzenia.

(?) Pracownik chce przejść na emeryturę z końcem stycznia 2018 r. Czy w takim przypadku przysługuje mu cały urlop wypoczynkowy za przyszły rok?

Nie. W sytuacji gdy pracownik rozwiąże umowę z ostatnim dniem stycznia przyszłego roku urlop wypoczynkowy przysługuje mu tylko za ten 1 miesiąc. W razie rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem przechodzącym na emeryturę stosujemy proporcjonalne naliczanie urlopu wypoczynkowego za przepracowane miesiące. Nie ma w tym przypadku szczególnych przepisów, które uprawniałyby pracownika do całego przysługującego mu urlopu w danym roku. Pracownik po rozwiązaniu umowy i przejściu na emeryturę może ponownie podjąć pracę i wówczas znowu nabędzie prawo do urlopu proporcjonalnie za przepracowany okres.

Pracownik nabywa prawo do urlopu z początkiem danego roku kalendarzowego. Nie dotyczy to pracowników podejmujących pierwszą pracę. Dlatego pracownik może już na początku roku wykorzystać cały przysługujący mu urlop wypoczynkowy, pod warunkiem że pracodawca mu go udzieli. Jeżeli po wykorzystaniu pełnego wymiaru urlopu pracownik rozwiąże umowę i przejdzie na emeryturę, to nie ma możliwości proporcjonalnego zmniejszania urlopu. Będzie to korzystne dla pracownika, ponieważ wykorzysta cały urlop wypoczynkowy.

Jeśli pracownik wypowiedział umowę w związku z przejściem na emeryturę lub spisano już porozumienie stron w sprawie rozwiązania umowy, to nie można udzielić pracownikowi w okresie wypowiedzenia lub w czasie, który przypada do rozwiązania za porozumieniem stron, całego urlopu, jeżeli rozwiązanie umowy następuje w trakcie roku kalendarzowego. W takim przypadku wiadomo bowiem, kiedy następuje rozwiązanie umowy o pracę, a tym samym, ile dni urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi za dany rok.

Przykład

Pracownik zawarł z pracodawcą 20 października 2017 r. porozumienie stron, w którym ustalono, że umowa rozwiąże się 30 listopada 2017 r. w związku z przejściem pracownika na emeryturę. W porozumieniu ustalono, że w okresie od 24 października do 30 listopada br. pracownik wykorzysta cały należny mu urlop za 2017 r., tj. 26 dni. Pracownicy mają dodatkowy dzień wolny 10 listopada br. za święto 11 listopada przypadajce w tym roku w sobotę. Takie ustalenie jest nieprawidłowe, ponieważ pracownikowi będzie przysługiwało za 2017 r. jedynie 24 dni urlopu. Nie należy mu się urlop za grudzień 2017 r. Trzeba więc zmienić zawarte porozumienie i określić, że pracownik wykorzysta 24 dni urlopu. W przeciwnym razie pracownik wykorzysta 24 dni urlopu oraz będzie miał 2 dodatkowe dni wolne, których nie można uznać za urlop wypoczynkowy.

Podstawa prawna:

art. 25 § 3, art. 30, art. 92¹, art. 155¹ § 1 pkt 1, art. 167¹ ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 962

art. 1, art. 28-29 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2017 r. poz. 38; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1452

Marek Skałkowski,

specjalista w zakresie prawa pracy, prawnik, redaktor naczelny "Monitora prawa pracy i ubezpieczeń", były pracownik działu porad prawnych Okręgowego Inspektoratu Pracy w Warszawie