Umowa o pracę jednej z naszych pracownic rozwiąże się 30 września 2017 r. z upływem czasu, na jaki została zawarta. Z informacji od tej osoby wynika, że 1 października 2017 r. nabędzie prawo do emerytury i zamierza złożyć w ZUS wniosek o jej przyznanie. Czy będziemy zobowiązani do wypłaty odprawy emerytalnej, skoro umowa o pracę tej osoby i tak się rozwiąże, a fakt ubiegania się o emeryturę po ustaniu zatrudnienia nie będzie miał w naszej ocenie żadnego znaczenia?

Tak. Pracownicy należy wypłacić odprawę emerytalną, mimo że jej stosunek pracy rozwiąże się przed przejściem na emeryturę i nie będą Państwo podejmowali żadnych czynności mających na celu rozwiązanie umowy o pracę, związanych z uzyskaniem przez pracownicę uprawnień emerytalnych. Szczegóły w uzasadnieniu.

Odprawa emerytalna przysługuje zasadniczo na podstawie przepisów Kodeksu pracy w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia pracownikowi, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę (art. 92¹ Kodeksu pracy). Przepisy zakładowego prawa pracy mogą przyznawać pracownikom zatrudnionym u konkretnych pracodawców prawo do odprawy w wyższej wysokości.

Z samego przepisu przyznającego pracownikowi prawo do odprawy emerytalnej trudno wprost wywieść jego roszczenie o wypłatę odprawy w sytuacji, jaka wystąpiła u Państwa, czyli wówczas, gdy stosunek pracy nie kończy się dlatego, że pracownik przechodzi na emeryturę. W takim przypadku należy więc posłużyć się wykładnią przepisów utrwaloną przez sądy, zgodnie z którą pracownik nabywa prawo do odprawy emerytalnej w przypadku zachowania związku funkcjonalnego i czasowego między rozwiązaniem umowy o pracę a przejściem na emeryturę. W wyroku z 1 kwietnia 2015 r. (II PK 136/14) Sąd Najwyższy stwierdził, że:

SN

(…) związek czasowy lub funkcjonalny między rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę zostaje zachowany w pewnych wypadkach także wtedy, gdy spełnienie wszystkich przesłanek nabycia prawa do emerytury nie nastąpiło przed rozwiązaniem stosunku pracy, lecz w niedalekiej przyszłości po tej dacie, a z okoliczności sprawy wynika, że rozwiązanie stosunku pracy doprowadziło do skorzystania przez pracownika z przysługujących mu uprawnień z ubezpieczenia społecznego.

Warto wspomnieć, że kwestie te nie są jednak tak oczywiste. Związek między ustaniem stosunku pracy a przejściem na rentę inwalidzką lub emeryturę jest ujmowany szeroko w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nabycie prawa do jednego z tych świadczeń nie musi wobec tego stanowić przyczyny rozwiązania stosunku pracy. Związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć charakter przyczynowy (rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo do świadczenia), czasowy (rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia, niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku pracy) bądź czasowo-przyczynowy (przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania świadczenia). Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do świadczenia może zachodzić także związek funkcjonalny, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje przed spełnieniem warunków uprawniających do emerytury lub renty inwalidzkiej, ale nabycie prawa do jednego z tych świadczeń i jego przyznanie po ustaniu zatrudnienia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej rozwiązanie stosunku pracy (wyrok SN z 8 grudnia 1993 r., I PRN 111/93, OSNC 1994/12/243; uchwała SN z 7 stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000/24/888; wyrok SN z 4 lutego 2011 r., II PK 149/10).

W odniesieniu do odprawy emerytalnej (inaczej niż w stosunku do odprawy rentowej) ukształtował się jednak dominujący pogląd, zgodnie z którym w razie przejścia na emeryturę warunkiem istnienia związku między rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę jest spełnianie przez pracownika warunków nabycia emerytury w momencie rozwiązywania stosunku pracy. Jeśli w dacie rozwiązania stosunku pracy pracownik nie osiągnął wieku emerytalnego albo nie spełniał innych przesłanek nabycia świadczenia, to późniejsze spełnienie tych warunków i wystąpienie o przyznanie emerytury nie pozostaje w związku z wcześniej dokonanym rozwiązaniem stosunku pracy. Dotyczy to sytuacji, gdy (były) pracownik między ustaniem stosunku pracy a nabyciem uprawnień emerytalnych był bezrobotny (wyrok SN z 4 lutego 2011 r., II PK 149/10), pobierał świadczenie przedemerytalne (wyrok SN z 4 lutego 2006 r., II PK 14/06, OSNP 2007/19-20/273) albo zasiłek chorobowy (wyrok SN z 6 października 2004 r., I PK 694/03, OSNP 2005/11/155).

UWAGA!

Jeżeli pracownik między ustaniem stosunku pracy a nabyciem uprawnień emerytalnych był bezrobotny przyjmuje się, że nie nabywa prawa do odprawy emerytalnej.

Sąd Najwyższy konsekwentnie wskazuje, że warunkiem nabycia tego świadczenia jest zaistnienie związku czasowego między zakończeniem stosunku pracy a uzyskaniem prawa do emerytury. Przyjęcie istnienia takiego związku jest możliwe wówczas, gdy pracownik spełni wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury w dniu rozwiązania stosunku pracy lub w niedalekiej przyszłości po tej dacie. Związek taki należy wykluczyć, gdy ostatnia z przesłanek warunkujących nabycie prawa do emerytury - co dotyczy zwłaszcza osiągnięcia wieku emerytalnego - zostanie spełniona po upływie dłuższego czasu. W wyroku z 4 lutego 2011 r. (II PK 224/10) SN zauważył, że w niektórych sytuacjach związek między zakończeniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę nie ma charakteru przypadkowego (podobnie uznał SN w wyroku z 6 września 2011 r., II PK 30/11). Ważne dla stwierdzenia związku między przejściem na emeryturę lub rentę a rozwiązaniem stosunku pracy jest bowiem to, że nie można pomijać okoliczności, iż rozwiązanie stosunku pracy ostatecznie doprowadziło do skorzystania przez pracownika z przysługujących mu uprawnień z ubezpieczenia społecznego (uchwała Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000/24/888).

PRZYKŁAD

Pracownik rozwiązał stosunek pracy za porozumieniem stron w grudniu 2016 r., będąc przekonany, że przejdzie na emeryturę po 30 latach pracy u tego samego pracodawcy. Otrzymał jednak bardzo atrakcyjną ofertę zatrudnienia od innego pracodawcy na okres 6 miesięcy, z której skorzystał. Po zakończeniu tej pracy od lipca 2017 r. przeszedł na emeryturę i wystąpił do poprzedniego pracodawcy o wypłatę odprawy emerytalnej. Firma, która zatrudniała go do końca 2016 r., ma prawo odmówić wypłaty tego świadczenia, ponieważ ostatecznie stosunek pracy nie został rozwiązany w związku z przejściem pracownika na emeryturę. Pracodawca może domagać się wypłaty odprawy emerytalnej od ostatniego pracodawcy.

PRZYKŁAD

Pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę. Pracownik odwołał się od wypowiedzenia i po kilku miesiącach postępowania sąd przywrócił go do pracy. W tym czasie pracownik nabył uprawnienie do emerytury i nie domagał się spełnienia tego wyroku, tylko przeszedł na emeryturę. W okresie między rozwiązaniem umowy o pracę a przejściem na emeryturę pracownik nie podjął żadnej pracy. W takich okolicznościach należy uznać, że rozwiązanie stosunku pracy, mimo że dokonane w chwili, gdy pracownik nie był jeszcze uprawniony do emerytury, ostatecznie doprowadziło do skorzystania przez niego z przysługujących mu uprawnień z ubezpieczenia społecznego. W tej sytuacji pracodawca powinien wypłacić pracownikowi odprawę emerytalną.

Nie ulega wątpliwości, że w Państwa przypadku zostanie zachowany zarówno związek funkcjonalny, jak i czasowy. Mimo że umowa o pracę rozwiąże się z upływem czasu, na jaki została zawarta, bez wątpienia to rozwiązanie będzie bezpośrednim skutkiem przejścia pracownicy na emeryturę (zostanie zachowany związek czasowy). Pracownica planuje bowiem skorzystanie ze swojego uprawnienia bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy w październiku 2017 r. Gdyby pracownica nie przeszła na emeryturę wkrótce po zakończeniu stosunku pracy, jej sytuacja byłaby bardziej skomplikowana. Czym dłuższy byłby to okres, tym uprawnienie pracownicy do odprawy stawałoby się bardziej wątpliwe w świetle przytoczonych wcześniej orzeczeń. Pracownica definitywnie utraciłaby prawo do odprawy, gdyby skorzystała z zasiłku dla bezrobotnych czy nawet na krótko podjęła inne zatrudnienie, nawet na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Należy mieć na uwadze, że roszczenie pracownika o wypłatę odprawy powstaje w dacie przejścia na emeryturę lub rentę. W tym bowiem dniu następuje spełnienie wszystkich ustawowych warunków uzyskania odprawy. Pracownik nie będzie zatem uprawniony do żądania wypłacenia odprawy w dniu rozwiązania stosunku pracy, jeśli przejście na emeryturę następuje później.

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 92¹ § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 962

Rafał Krawczyk

sędzia Sądu Okręgowego w Toruniu