Obowiązek wnoszenia podatku od nieruchomości na rzecz tej gminy, na terenie której jest przedmiotowa nieruchomość zlokalizowana, ustawodawca nałożył na właścicieli, posiadaczy samoistnych, użytkowników wieczystych gruntów oraz posiadaczy, jeżeli właścicielem jest Skarb Państwa lub gmina (art. 3 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych; dalej: u.p.o.l.). Forma realizacji tego obowiązku jest różna i zależy od sposobu powstania zobowiązania podatkowego. Zobowiązanie podatkowe w podatku od nieruchomości powstaje z dniem:

1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania, na gruncie podatku od nieruchomości będzie nim w zakresie osób prawnych, jednostek organizacyjnych i spółek nieposiadających osobowości prawnej złożenie w każdym roku podatkowym w terminie do 31 stycznia danego roku deklaracji, w której podatnik sam dla siebie obliczy kwotę rocznego zobowiązania podatkowego i będzie je wpłacał każdego miesiąca w wysokości 1/12 kwoty rocznego zobowiązania,

2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania, która to forma w przypadku podatku od nieruchomości została przewidziana wyłącznie dla osób fizycznych

- art. 21 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (dalej: o.p.).

Organy podatkowe zostały wyposażone w narzędzia kontroli realizacji obowiązków podatkowych.

Czynności sprawdzające

Cele pierwszego z trybów kontrolnych, czyli czynności sprawdzających, ustawodawca zawarł w art. 272 pkt 1-3 o.p. Tryb ten ma za zadanie:

1) sprawdzenie terminowości składania deklaracji i wpłacania kwot zobowiązań z niej wynikających (w zakresie osób fizycznych i prawnych, jeżeli nastąpiła zmiana stanu posiadania, sprawdzenie, czy deklaracja/informacja lub ich korekty zostały złożone zgodnie z art. 6 ust. 3 u.p.o.l., czyli w terminie 14 dni od zaistnienia zdarzenia mającego wpływ na wysokość kwoty zobowiązania),

2) stwierdzenie formalnej poprawności deklaracji (zarówno osoby fizyczne, jak i prawne składają odpowiednio informacje i deklaracje na terenie danej gminy wyłącznie przy użyciu formularzy, których wzory określił organ stanowiący danej gminy). W obecnym stanie prawnym nie obowiązuje jeden ,,uniwersalny" wzór tych formularzy. Organ ma też obowiązek ustalenia (w zakresie deklaracji), czy podatnik obliczył w niej kwotę rocznego zobowiązania przy zastosowaniu stawek uchwalonych na dany rok,

3) ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami (chodzi tu o zweryfikowanie prawidłowości zgłoszonych w informacjach i deklaracjach podstaw opodatkowania w zakresie: gruntów - z danymi zawartymi w ewidencji gruntów i budynków, budynków - z dokumentacją budowlaną, projektem architektonicznym, budowli - z ich wartością wynikającą z ewidencji środków trwałych).

Przeprowadzając czynności sprawdzające, w sytuacji kiedy podatnik nie składa deklaracji, organ może wezwać do jej złożenia oraz udzielenia wyjaśnień w przedmiocie powodów, z uwagi na które złożenie deklaracji nie nastąpiło. Organ może również, jeżeli uzna, że deklaracja nie została wypełniona poprawnie, wyznaczyć termin na złożenie w tym zakresie wyjaśnień przez podatnika lub poprawienie deklaracji. Musi wówczas wskazać powody, z uwagi na które podał w wątpliwość prawidłowość danych ujętych w deklaracji.

Natomiast w przypadku stwierdzenia przez organ w deklaracji błędów rachunkowych lub innych oczywistych omyłek może nastąpić korekta z urzędu (o ile zmiana kwoty zobowiązania nie będzie większa niż 5 tys. zł) lub wezwanie podatnika do złożenia korekty oraz niezbędnych wyjaśnień z jednoczesnym wskazaniem przez organ powodów, z uwagi na które zakwestionował poprawność danych ujętych w deklaracji.

Kontrola podatkowa

Drugi z trybów kontrolnych, czyli kontrola podatkowa, ma na celu sprawdzenie (o czym stanowi art. 281 § 2 o.p.), czy kontrolowani wywiązują się:

● z obowiązku zgłoszenia do opodatkowania (samoopodatkowania w deklaracjach) powierzchni wszystkich nieruchomości z terenu danej gminy,

● ze zgłaszania poszczególnych podstaw opodatkowania w sposób wynikający z ich faktycznego wykorzystywania (np. zgłoszenia jako nieruchomości związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej powierzchni budynku lub pomieszczenia).

Nie zostało to wprawdzie wyartykułowane wprost, ale wydaje się, że przedmiotem kontroli może być również ustalenie, czy podatnik (kontrolowany) w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami oraz ze stanem faktycznym korzysta z uprawnień, czy np. budynki gospodarcze, za które nie płaci podatku, faktycznie wykorzystuje na działalność rolniczą lub czy spełnia warunki, z uwagi na które uzyskał preferencję podatkową (np. ulgę lub zwolnienie).

Organy podatkowe mają obowiązek zawiadomienia kontrolowanego o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, co faktycznie następuje nie wcześniej niż po upływie siedmiu dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Jeżeli kontrola nie zostanie wszczęta w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia, jej rozpoczęcie wymaga ponownego zawiadomienia.

Wszczęcie kontroli przed upływem siedmiu dni od dnia doręczenia zawiadomienia wymaga zgody lub wniosku kontrolowanego, a w treści zawiadomienia organ ma obowiązek zawrzeć takie elementy, jak: oznaczenie organu, datę i miejsce wystawienia, oznaczenie kontrolowanego, wskazanie zakresu kontroli, pouczenie o prawie złożenia korekty deklaracji, podpis osoby upoważnionej do zawiadomienia.

Przeprowadzenie kontroli następuje na podstawie imiennego upoważnienia udzielonego przez organ podatkowy, którego doręczenie kontrolowanemu oraz okazanie legitymacji służbowej formalnie wszczyna kontrolę podatkową.

Przebieg kontroli podlega udokumentowaniu w protokole, który powinien zawierać: wskazanie kontrolowanego, wskazanie osób kontrolujących, określenie przedmiotu i zakresu kontroli, określenie miejsca i czasu przeprowadzenia kontroli, opis dokonanych ustaleń faktycznych, dokumentację dotyczącą przeprowadzonych dowodów, ocenę prawną sprawy będącej przedmiotem kontroli, pouczenie o prawie złożenia zastrzeżeń lub wyjaśnień oraz prawie złożenia korekty deklaracji, pouczenie o obowiązku zawiadomienia organu podatkowego przez kontrolowanego o każdej zmianie swojego adresu dokonanej w ciągu sześciu miesięcy od dnia zakończenia kontroli podatkowej, jeżeli w toku kontroli podatkowej ujawniono nieprawidłowości, oraz skutkach niedopełnienia tego obowiązku. Szczególnie istotna jest ocena prawna sprawy będącej przedmiotem kontroli, która powinna sprowadzać się do wskazania podstawy prawnej, której realizacja przez kontrolowanego była przedmiotem kontroli oraz wskazanie, czy kontrolowany realizował obowiązki wskazane w tej podstawie prawnej.

Przeprowadzając kontrole podatkowe, organy powinny mieć na uwadze to, że wykonywane w tym zakresie czynności muszą zmierzać do zgromadzenia jak najobszerniejszych danych i ustalenia takiego stanu faktycznego, które mogłyby następnie zostać wykorzystane przez organ w postępowaniu podatkowym zakończonym rozstrzygnięciem w postaci decyzji.

Z orzecznictwa

W protokole dokumentującym przebieg czynności kontrolnych, zdefiniowanym w art. 290 § 1 o.p., musi znaleźć się odniesienie do przepisów prawa podatkowego. Dopiero bowiem z porównania stanu faktycznego ze stanem wzorcowym mogą zostać wyciągnięte wnioski, które ustawodawca nazywa ustaleniami faktycznymi.

Wyrok WSA z Rzeszowa z 15 kwietnia 2009 r., sygn. akt I SA/Rz 793/08

MARCIN BINAŚ

specjalista w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownik Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

PODSTAWY PRAWNE

● art. 21 § 1, art. 272 pkt 1-3, art. 281 § 2, art. 290 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 846)

● art. 3, art. 6 ust. 9 pkt 1 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 716)