Zmiany w powszechnym systemie emerytalnym od 1 października 2017 r.

Od 1 października 2017 r. został obniżony powszechny wiek emerytalny do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Zmiany objęły nie tylko osoby ubezpieczone w powszechnym systemie emerytalnym, lecz także m.in. pracowników budżetówki (np. nauczycieli). Ponadto zlikwidowano emeryturę częściową, a kobiety uzyskały wcześniej okresową emeryturę kapitałową z II filaru (OFE). Zmiany nastąpiły również w ustalaniu ochrony przedemerytalnej w tzw. okresie przejściowym.

Nowelizacja z 16 listopada 2016 r. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wprowadziła szereg korzystnych zmian dla ubezpieczonych. Najważniejszą z nich jest powrót po poprzedniego wieku emerytalnego (który obowiązywał przed 1 stycznia 2013 r.). Zatem od 1 października 2017 r. kobiety, które ukończyły 60 lat, i mężczyźni, którzy ukończyli 65 lat (lub ukończą ten wiek po wejściu w życie nowych przepisów), mogą uzyskać emeryturę z tytułu ukończenia obniżonego wieku emerytalnego.

Obniżenie wieku emerytalnego korzystnie wpłynie również na ustalanie uprawnień kobiet do okresowej emerytury kapitałowej. Przypomnijmy, że okresowa emerytura kapitałowa przysługuje kobietom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., które są członkami otwartych funduszy emerytalnych (OFE). Świadczenie to jest wypłacane wraz z emeryturą uzyskaną z tytułu powszechnego wieku emerytalnego. Zatem od 1 października 2017 r. kobiety nabiorą uprawnień do emerytury okresowej po ukończeniu 60 lat (a nie jak dotychczas - po ukończeniu podwyższonego wieku emerytalnego) i będzie ona przysługiwała do ukończenia obniżonego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzn (a więc do 65 lat).

Zlikwidowana natomiast zostanie emerytura częściowa, która dotychczas była przyznawana kobietom po ukończeniu 62 lat i mężczyznom po ukończeniu 65 lat, a więc gdy nie osiągnęli jeszcze podwyższonego wieku emerytalnego. Obniżenie wieku emerytalnego spowodowało, że wypłata emerytury częściowej jest zbędna.

Pozostałe zmiany w systemie emerytalnym

Nowelizacja ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej ustawa emerytalna) wprowadziła jeszcze inne korzystne rozwiązania m.in.:

• do 31 sierpnia 2018 r. nauczyciele (po spełnieniu określonych warunków) będą mogli ubiegać się o emeryturę nauczycielską bez względu na wiek (art. 88 Karty Nauczyciela),
• osoby uprawnione do nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych, a także zasiłków lub świadczeń przedemerytalnych, mają zagwarantowane świadczenia do czasu podwyższonego wieku emerytalnego (tj. obowiązującego przed 1 października 2017 r.),
• kobietom przywrócono gwarancję otrzymania minimalnej emerytury pod warunkiem posiadania co najmniej 20-letniego okresu składkowego i nieskładkowego (dotychczas okres ten wynosił 25 lat),
• określonej grupie pracowników zagwarantowano ochronę przedemerytalną do czasu ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego,
• obniżono wiek emerytalny sędziom sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, a także prokuratorom.

Obowiązki płatników składek

Wraz z obniżeniem wieku emerytalnego warunki do przyznania emerytury spełni większa liczba pracowników i zleceniobiorców. Oznacza to, że w najbliższych miesiącach płatnicy składek mogą być obciążeni wzmożoną pracą związaną z wypełnieniem określonych obowiązków wobec osób przechodzących na emeryturę. Warto w tym miejscu przypomnieć, na czym polegają te obowiązki. Pracodawcy zobowiązani są m.in. do:

• wydawania pracownikowi lub organowi rentowemu zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do świadczeń i ich wysokości (np. ZUS Rp-7, świadectwo pracy, zaświadczenia potwierdzające pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze),
• współdziałania z pracownikiem w gromadzeniu dokumentacji niezbędnej do przyznania świadczenia,
• przygotowania wniosku o emeryturę lub rentę,
• przekazania (za zgodą pracownika) dokumentacji emerytalnej lub rentowej do placówki ZUS.

- art. 125 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z tych obowiązków zwolnieni są zleceniodawcy, a także osoby fizyczne niewypłacające swoim pracownikom świadczeń z ubezpieczenia chorobowego (tj. zatrudniające mniej niż 21 pracowników), a także płatnicy składek, którzy opłacają składki za siebie i za osoby współpracujące.

Zmiany w ochronie przedemerytalnej

Ochrona przedemerytalna przypada na 4 lata przed osiągnięciem przez pracownika powszechnego wieku emerytalnego. Zatem w związku z obniżeniem od 1 października 2017 r. powszechnego wieku emerytalnego konieczne było wprowadzenie okresu przejściowego m.in. dla:

• pracowników, którzy 1 października 2017 r. korzystają już z ochrony przedemerytalnej, lub
• osób, które korzystałyby z tej ochrony, gdyby w tym dniu pozostawały w zatrudnieniu.

W związku z tym, że te osoby nabyły prawo do ochrony przedemerytalnej przed osiągnięciem podwyższonego wieku emerytalnego, wprowadzenie obniżonego wieku emerytalnego spowodowałoby w ich przypadku skrócenie okresu ochrony przedemerytalnej. Dlatego wobec tej grupy ubezpieczonych obowiązuje zakaz wypowiadania umowy o pracę do osiągnięcia przez nich podwyższonego wieku emerytalnego.

Przykład

Pracownica urodzona 12 września 1957 r. zgodnie z podwyższonym wiekiem emerytalnym nabrałaby praw do emerytury po ukończeniu 61 lat i 7 miesięcy, tj. 12 kwietnia 2019 r. W związku z tym ochrona przedemerytalna rozpoczęła się u niej 12 kwietnia 2015 r., a skończy się 11 kwietnia 2019 r. Od 1 października pracownica nadal zachowuje prawo do ochrony przedemerytalnej do 11 kwietnia 2019 r., pomimo że zgodnie z obniżonym wiekiem emerytalnym nabyła już uprawnienie do emerytury.

Zmiana sposobu wyliczenia ochrony przedemerytalnej występuje również dla innych grup ubezpieczonych na podstawie art. 29 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw.

Podstawa prawna:

• art. 1, art. 7-8, art. 17, art. 21, art. 22, art. 28 i 29 ustawy z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2017 r. poz. 38; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1452

• art. 88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1189

• art. 24, art. 125 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 1386

Agata Pinzuł 

specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych, były wieloletni pracownik ZUS, redaktor "MONITORA księgowego"