Nie, spółka powinna tylko raz zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych. Ustanowienie umownej hipoteki łącznej stanowi bowiem jedną czynność prawną, odnoszącą się do tej samej podstawy opodatkowania.

Ustanawiając hipotekę, w tym hipotekę łączną, podatnik (w tym przypadku spółka) ma obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. Spółka, zawierając umowę hipoteki łącznej obejmującej cztery nieruchomości, może mieć wątpliwości co do tego, z iloma czynnościami podlegającymi opodatkowaniu ma do czynienia. Jest to o tyle zrozumiałe, że Ministerstwo Finansów zajmuje stanowisko, iż wskutek umownego ustanowienia hipoteki łącznej dochodzi do ustanowienia tylu hipotek, ile nieruchomości zostało obciążonych hipoteką łączną. Tym samym w opinii fiskusa powstaje tyle obowiązków podatkowych w podatku od czynności cywilnoprawnych, ile nieruchomości zostało obciążonych.

Przykładowo takie stanowisko zajął Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji z 8 czerwca 2012 r. (sygn. ILPB2/436-67/12-4/MK).

Warto jednak zauważyć, że przedstawione stanowisko fiskusa NSA uznał za niepoprawne. W wyroku z 27 maja 2014 r. (sygn. akt II FSK 1564/12) i 14 marca 2014 r. (sygn. akt II FSK 683/12) NSA stwierdził, że przedmiotem opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest czynność cywilnoprawna (tu ustanowienie hipoteki), a nie jej przedmiot (tu nieruchomości, na których ustanowiono hipotekę). Zawarcie umowy hipoteki oznacza więc jeden obowiązek podatkowy, niezależnie od liczby nieruchomości, które obciążone zostały tą hipoteką.

Jak czytamy w wyroku z 27 maja 2014 r. (sygn. akt II FSK 1564/12):

(...) uprawniony jest pogląd, że w świetle art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. h) oraz art. 6 ust. 1 pkt 10 i art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 ze zm.), w związku z art. 76 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.), ustanowienie umownej hipoteki łącznej stanowi jedną czynność prawną, odnoszącą się do tej samej podstawy opodatkowania i w związku z tym podlegającą jednemu obowiązkowi podatkowemu.

W związku z tym, że można już mówić o kształtującej się linii orzeczniczej NSA w tej kwestii, należy uznać, że Ministerstwo Finansów powinno niedługo zmienić swe niekorzystne dla podatników stanowisko. Tym samym spółka może przyjąć, że liczba nieruchomości obciążonych hipoteką łączną nie decyduje o sposobie ustalenia podstawy opodatkowania. Wysokość podatku zależy tu wyłącznie od kwoty wierzytelności zabezpieczonej tą hipoteką.

ENCYKLOPEDIA KSIĘGOWEGO

Hipoteka łączna umowna - czynność prawna pozwalająca obciążyć więcej niż jedną nieruchomość w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności (art. 76 ust. 3 ustawy o hipotece).

Ustanowienie hipoteki podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych (art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. h) ustawy o pcc). Obowiązek podatkowy z tego tytułu powstaje z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub z chwilą zawarcia umowy ustanowienia hipoteki (art. 3 ust. 1 pkt 2a ustawy o pcc). Obowiązek ten ciąży na składającym oświadczenie woli o ustanowieniu hipoteki (art. 4 pkt 8 ustawy o pcc). Podstawę opodatkowania stanowi kwota zabezpieczonej wierzytelności (art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy o pcc).

Stawki podatku od ustanowienia hipoteki wynoszą:

● na zabezpieczenie wierzytelności istniejących - od kwoty zabezpieczonej wierzytelności 0,1%,

● na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej 19 zł (art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o pcc).

PRZYKŁAD

Bank zażądał jako zabezpieczenia kredytu ustanowienia hipoteki łącznej na czterech nieruchomościach spółki. Hipoteka miała zabezpieczać wierzytelność obejmującą kwotę kredytu, odsetki oraz prowizję przygotowawczą. Odsetki od kredytu są wyliczane na podstawie zmiennej stopy procentowej. Nie jest możliwe dokładne określenie wysokości wierzytelności, a zatem kwota podatku wynosi 19 zł (stawka od ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej), niezależnie od liczby nieruchomości objętych hipoteką. Gdyby odsetki były stałe i tym samym wysokość zabezpieczonej hipoteką wierzytelności była znana w chwili składania oświadczenia o jej ustanowieniu, spółka zapłaciłaby pcc według stawki 0,1% od kwoty wierzytelności.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. h), art. 3 ust. 1 pkt 2a, art. 4 pkt 8, art. 6 ust. 1 pkt 10, art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych - j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. Nr 229, poz. 1496

● art. 76 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 707; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 1289

Marek Smakuszewski

doradca podatkowy, właściciel kancelarii podatkowej, autor licznych publikacji z zakresu prawa podatkowego