Wydawać by się mogło, że definicja pojęcia podatków lokalnych z poziomu ustawy sprowadza się jedynie do podatków od nieruchomości i od środków transportowych, które zostały uregulowane w ustawie z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (dalej: u.p.o.l.). Niewątpliwie jednak należy do niej zaliczyć również podatek rolny, uregulowany w ustawie z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (dalej: u.p.r.) oraz podatek leśny, uregulowany w ustawie z 30 października 2002 r. o podatku leśnym (dalej: u.p.l.).

W pierwszej kolejności w gminach dokonuje się naliczenia zobowiązań podatkowych dla podatników składających deklaracje, czyli dla:

1) osób prawnych (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjne),

2) jednostek organizacyjnych (w gminach będą nimi np. ośrodki kultury czy pomocy społecznej),

3) spółek niemających osobowości prawnej (np. jawna, partnerska).

Deklaracje

W przypadku podatków rolnego i leśnego podatnicy zostali najwcześniej zobowiązani do złożenia organowi podatkowemu deklaracji. Czynności tej powinni dokonać do 15 stycznia danego roku podatkowego (art. 6a ust. 8 pkt 1 u.p.r. i art. 6 ust. 5 pkt 1 u.p.l.).

Podatnicy podatku leśnego po złożeniu deklaracji dokonują na rzecz organu podatkowego comiesięcznych wpłat w wysokościach wynoszących 1/12 kwoty rocznego zobowiązania podatkowego w terminach do 15. dnia każdego miesiąca w danym roku podatkowym (kalendarzowym). Oznacza to, że złożenie deklaracji oraz wpłata I raty podatku powinny nastąpić w tym samym dniu.

Podatek rolny jest płatny w takich samych terminach, jakie organ podatkowy wskazuje w decyzjach ustalających wysokość zobowiązań podatkowych dla osób fizycznych, tj. do 15 marca (I rata), 15 maja (II rata), 15 września (III rata) i 15 listopada (IV rata).

W przypadku podatku od nieruchomości złożenie deklaracji powinno nastąpić do 31 stycznia danego roku. Również do tego dnia podatnik ma obowiązek uregulowania I raty zobowiązania podatkowego. Pozostałe raty są płatne do 15. dnia każdego miesiąca.

Analogicznie jak w przypadku wcześniejszych należności w podatku od środków transportowych również ustawodawca wyznaczył termin na złożenie deklaracji. Termin ten to 15 lutego danego roku. Natomiast kwota obliczonego w niej zobowiązania podatkowego płatna jest w dwóch ratach:

● I rata płatna jest w terminie przewidzianym na złożenie deklaracji, czyli do 15 lutego,

● zapłata II raty powinna nastąpić do 15 września w danym roku.

Powstanie zobowiązania podatkowego

Zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania, czyli z mocy prawa (art. 21 § 1 pkt 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa; dalej: O.p). Tym zdarzeniem jest właśnie wyznaczenie w poszczególnych ustawach regulujących konstrukcję podatków lokalnych na konkretny dzień realizacji obowiązku polegającego na złożeniu deklaracji. Niezależnie od tego, czy w ustawowych terminach deklaracje zostaną złożone czy też nie, po ich upływie zobowiązanie podatkowe powstaje.

W sytuacji gdy deklaracja nie zostanie złożona, organ podatkowy wszczyna z urzędu postępowanie i po jego przeprowadzeniu wydaje decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego (art. 21 § 3 O.p.). Taka decyzja (określana mianem deklaratoryjnej) nie tworzy nowego stanu prawnego, gdyż zobowiązanie podatkowe powstało już wcześniej z mocy prawa na skutek bezskutecznego upływu terminu przewidzianego na złożenie deklaracji.

Sam fakt złożenia deklaracji przez podatnika jest o tyle istotny, że, zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z 25 października 2010 r. w sprawie zasad rachunkowości oraz planów kont dla organów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego, to właśnie deklaracje stanowią podstawę do dokonania przypisów w księgach rachunkowych, czyli do przypisywania na kontach rozliczeniowych poszczególnych podatników kwot zobowiązań przypadających do zapłaty.

Poza tym deklaracja jako źródło zobowiązania podatnika wobec organu podatkowego może stanowić, w przypadku uchylania się przez podatnika od realizacji tego obowiązku, podstawę do wystawienia tytułu wykonawczego, o czym stanowi wprost art. 3a § 1 pkt 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (dalej: u.p.e.a.). Żeby tak się stało, zgodnie z art. 3a u.p.e.a.:

1) we wzorze deklaracji określanym w formie uchwały przez organ stanowiący gminy musi zostać zamieszczone w tym zakresie pouczenie,

2) przed wystawieniem przez wierzyciela tytułu wykonawczego do dłużnika musi zostać doręczone wystawione przez wierzyciela upomnienie wzywające do realizacji obowiązku wynikającego z deklaracji.

Czynności sprawdzające

Mając złożone deklaracje, organ podatkowy - przed dokonaniem na ich podstawie przypisów na kontach rozliczeniowych - powinien w ich zakresie ustalić, czy:

1) zostały złożone w terminie,

2) przy ich wypełnianiu podatnicy użyli formularzy, jakich wzory na terenie danej gminy określił organ stanowiący (w skali całego kraju nie ma uniwersalnego wzoru, tak jak np. w zakresie deklaracji służących do rozliczania podatków dochodowych w urzędach skarbowych, w każdej gminie obowiązują wyłącznie takie deklaracje, których wzory określi w formie uchwały rada gminy), deklaracje w poszczególnych gminach mogą być bardzo do siebie podobne czy wręcz identyczne, co nie umożliwia ich stosowania w gminie, w której wzoru rada gminy nie określiła, wyjątkiem jest tutaj podatek od środków transportowych, w zakresie którego wzory deklaracji określa w drodze rozporządzenia minister finansów.

3) podatnicy przy dokonywaniu samoobliczenia kwoty zobowiązania podatkowego użyli obowiązujących w danym roku stawek wobec faktycznego stanu posiadania.

Wymienione obowiązki weryfikacyjne zostały przez ustawodawcę określone mianem czynności sprawdzających, których zakres został również dookreślony w orzecznictwie sądów administracyjnych. W wyroku WSA w Krakowie z 7 października 2010 r. (sygn. akt I SA/Kr 1296/10) stwierdzono m.in., że "w sytuacji stwierdzonych braków formalnych złożonej deklaracji, organ podatkowy w oparciu o art. 272 pkt 2 i art. 274 § 1 pkt 2 O.p. obowiązany jest zwrócić się do składającego deklarację do usunięcia stwierdzonych braków formalnych". Natomiast w wyroku WSA w Warszawie z 4 września 2009 r. (sygn. akt III SA/Wa 2001/08) uznano, że "cel czynności sprawdzających określony został w art. 272 O.p. Czynności te służą korekcie formalnych (np. rachunkowych), a nie merytorycznych (np. związanych ze zwolnieniami podatkowymi) wad deklaracji. Eliminacja tych ostatnich wymaga przeprowadzenia stosownego postępowania podatkowego".

Przeprowadzenie czynności sprawdzających powinno być w każdej deklaracji uwidocznione w postaci odpowiedniej adnotacji (np. sprawdzono pod względem formalno-rachunkowym) i opatrzone podpisem pracownika merytorycznie odpowiedzialnego za przeprowadzenie weryfikacji ze wskazaniem daty jej dokonania. Tylko zweryfikowane deklaracje mogą być podstawą do zrobienia poszczególnym podatnikom przypisów kwot zobowiązań podatkowych oraz w przypadku braku realizacji tego obowiązku do dochodzenia przez wierzyciela przymusowej realizacji obowiązku zapłaty kwot w nich wyrażonych na drodze postępowania egzekucyjnego.

MARCIN BINAŚ

specjalista w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownik Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

PODSTAWY PRAWNE

● art. 6 ust. 5 pkt 1 ustawy z 30 października 2002 r. o podatku leśnym (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 465; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1045)

● art. 21 § 1 pkt 1, art. 272, art. 274 § 1 pkt 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 2184)

● ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 849; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1890)

● art. 6a ust. 8 pkt 1 ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 1381; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1045)

● art. 3a ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1619; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1649)

● § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z 25 października 2010 r. w sprawie zasad rachunkowości oraz planów kont dla organów podatkowych jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. z 2010 r. nr 208, poz. 1375)