Decyzję o umorzeniu postępowania podatkowego wydaje się na podstawie art. 208 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (dalej: O.p.). Umorzenie może również dotyczyć sytuacji, w której organ pomimo istnienia przesłanek wskazanych w art. 165a O.p, czyli przede wszystkim, gdy żądanie zostało wniesione przez osobę niebędącą stroną, zdecydował się prowadzić postępowanie podatkowe. Potwierdził to NSA w wyroku z 3 marca 2015 r. (sygn. akt II FSK 909/13). Sąd stwierdził w nim, że "użyty w przepisie art. 165a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (...) zwrot »nie może być wszczęte« należy odnieść do sytuacji, gdy wszczęciu postępowania podatkowego stoi na przeszkodzie przepis prawa bądź poszczególne przepisy, których interpretacja uniemożliwia prowadzenie tego postępowania i rozpatrzenie treści żądania w sposób merytoryczny. W sytuacji gdy postępowanie podatkowe zostało wszczęte i toczyło się pomimo istnienia przesłanek określonych w art. 165a Ordynacji podatkowej uzasadniających wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania organ podatkowy, stwierdzając bezprzedmiotowość postępowania w jego toku, powinien takie postępowania umorzyć na podstawie art. 208 Ordynacji podatkowej".

Przedawnienie zobowiązania podatkowego

Najistotniejszym przejawem bezprzedmiotowości postępowania jest wskazane wprost przez ustawodawcę przedawnienie zobowiązania podatkowego, które zgodnie z art. 59 §1 pkt 9 O.p. jest jedną z form wygaśnięcia zobowiązań podatkowych. Oznacza ono sytuację, w której od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku, minęło pięć lat.

Przykładem może być w tym zakresie sytuacja, w której w 2016 roku organ podatkowy wszczyna postępowanie w celu określenia zobowiązania w podatku od nieruchomości za 2011 rok. Jeżeli do końca 2016 roku nie doręczy skutecznie decyzji określającej kwotę zobowiązania za rok 2011, zakończenie w 2017 roku przeprowadzonego postępowania będzie mogło nastąpić wyłącznie poprzez wydanie decyzji umarzającej je z uwagi na jego bezprzedmiotowość.

Bezprzedmiotowość postępowania

Przyjęta przez ustawodawcę przesłanka bezprzedmiotowości postępowania, jako podstawy do umorzenia postępowania, nie została zdefiniowana. Pomimo tego należy przyjąć, że oznacza taką sytuację, w której nie ma przedmiotu postępowania, tj. określonej sprawy, której rozstrzygnięcie następuje, co do zasady, poprzez wydanie decyzji przez uprawniony do tego organ. To sytuacja, w której z uwagi na braki o charakterze podmiotowym lub przedmiotowym nie jest możliwe załatwienie sprawy w zakresie jej meritum.

Umorzenie fakultatywne

Oprócz umorzenia postępowania z uwagi na jego bezprzedmiotowość o charakterze obligatoryjnym, ustawodawca przewidział w art. 208 § 2 O.p. umorzenie o charakterze fakultatywnym, przy jednoczesnym i łącznym spełnieniu dwóch przesłanek:

1) wniosek o umorzenie składa strona, która wcześniej złożyła żądanie w przedmiocie wszczęcia postępowania, a pozostałe strony (o ile występują) nie wnoszą sprzeciwu,

2) umorzenie postępowania nie zagraża interesowi publicznemu.

Przykładem najlepiej obrazującym tę regulację jest sytuacja, w której strona wnioskuje do organu podatkowego o umorzenie zaległości (nieobjętych postępowaniem egzekucyjnym), a następnie w trakcie prowadzonego postępowania dokonuje ich zapłaty.

Regulacje w zakresie odmowy wszczęcia postępowania (o którym pisaliśmy w nr. 21 z 2016 r. GSiA) lub jego umorzenia z uwagi na bezprzedmiotowość oznaczają dla organów podatkowych obowiązek ich stosowania w sytuacji, kiedy w danej sprawie zaistnieją okoliczności wskazane odpowiednio w art. 165a lub w art. 208 O.p. W pierwszej kolejności (z uwagi na ekonomikę postępowania), organ powinien jednak odmawiać wszczynania postępowań, jeżeli już na tym etapie istnieją ku temu przesłanki. Prowadzenie wówczas postępowań oznacza bowiem generowanie niepotrzebnych kosztów w sytuacji, kiedy forma zakończenia postępowania jest z góry przewidziana w obowiązujących przepisach.

Z orzecznictwa

Po upływie terminu przedawnienia nie jest dopuszczalne prowadzenie postępowania podatkowego i orzekanie o wysokości zobowiązania podatkowego.

Wyrok NSA z 24 marca 2015 r., sygn. akt I FSK 80/15

Przedawnienie jako instytucja prawa materialnego, skutkująca wygaśnięciem zobowiązania na podstawie art. 59 § 1 pkt 9 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613), powinna być bezwzględnie respektowana w toku postępowania. Wymaga od organu podatkowego oceny, czy w okolicznościach konkretnej sprawy nastąpił upływ czasu skutkujący przedawnieniem oraz czy nie wystąpiły okoliczności powodujące przerwanie lub zawieszenie biegu terminu przedawnienia, rzutujące na przedłużenie terminu (art. 70 Ordynacji podatkowej). Organ, stwierdzając ujemną przesłankę kontynuowania postępowania, jest zobligowany do jego zakończenia przez umorzenie postępowania (art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej).

Wyrok WSA w Gliwicach z 4 lutego 2015 r., sygn. akt I SA/Gl 628/14

Z orzecznictwa

Przesłanka bezprzedmiotowości występuje, gdy brak jest podstaw prawnych do merytorycznego rozstrzygnięcia danej sprawy w ogóle bądź nie było podstaw do jej rozpoznania w drodze postępowania administracyjnego.

Bezprzedmiotowość postępowania oznacza brak któregoś z elementów stosunku materialnoprawnego, skutkującego tym, iż nie można załatwić sprawy przez rozstrzygnięcie jej co do istoty. Jest to orzeczenie formalne, kończące postępowanie bez jego merytorycznego rozstrzygnięcia. Bezprzedmiotowość wynika z przyczyn podmiotowych lub przedmiotowych i nie może być utożsamiana z wynikającą z przepisów zmianą właściwości organu podatkowego.

Bezprzedmiotowość postępowania administracyjnego to brak przedmiotu postępowania. Tym przedmiotem jest zaś konkretna sprawa, w której organ administracji państwowej jest władny i jednocześnie zobowiązany rozstrzygnąć na podstawie przepisów prawa materialnego o uprawnieniach lub obowiązkach indywidualnego podmiotu.

Wyrok NSA w Warszawie z 24 marca 2003 r., sygn. akt III SA 2225/01

Przesłanką umorzenia postępowania na podstawie art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej (...) jest bezprzedmiotowość postępowania "z jakiejkolwiek przyczyny", czyli z każdej przyczyny powodującej brak jednego z elementów materialnego stosunku prawnego w odniesieniu do jego strony podmiotowej lub przedmiotowej.

Wyrok NSA z 16 października 2014 r., sygn. akt II FSK 256/13

Bezprzedmiotowość postępowania stanowi obligatoryjną przesłankę do umorzenia postępowania podatkowego. W tym zakresie organ nie może działać w ramach tzw. uznania administracyjnego. Decyzja taka posiada bowiem wszelkie znamiona tzw. decyzji związanej. Oznacza to, że jeżeli wystąpi bezprzedmiotowość, organ podatkowy musi umorzyć postępowanie podatkowe. Umorzenie postępowania jest instytucją prawa procesowego, a skoro tak, to rozstrzygnięciem tym, nie można naruszyć norm prawa materialnego. Jedyną przesłanką, która decyduje o podjęciu takiego rozstrzygnięcia, jest bezprzedmiotowość postępowania i tylko wystąpienie tej przesłanki - w okolicznościach danej sprawy - podlega badaniu, przy ocenie legalności podjętej w tym trybie decyzji.

Wyrok WSA w Gdańsku z 3 września 2014 r., sygn. akt I SA/Gd 762/14

MARCIN BINAŚ

specjalista w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownik Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

PODSTAWA PRAWNA

● art. 59 §1 pkt 9, art. 165a, art. 208 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1579)