Jedną z zasad obowiązujących na gruncie ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (dalej: Ordynacja podatkowa), które jednocześnie regulują wzajemne relacje między organem podatkowym a podatnikiem, jest tzw. zasada szybkości postępowania. Nakłada ona na organy podatkowe prowadzące postępowanie obowiązek wnikliwego i szybkiego działania z jednoczesnym zastosowaniem takich środków, które w możliwie prosty sposób doprowadzą do załatwienia sprawy. Wnikliwość oznacza nie tylko obowiązek dokładnego działania, lecz również zebrania i rozpatrzenia tych wszystkich okoliczności faktycznych, które będą podstawą do wydania rozstrzygnięcia w sprawie. Natomiast prostota w działaniu organu podatkowego mogłaby się przejawiać np. w odstępstwie od sformalizowanych i pisemnych form działania (np. w przypadku wezwań) i zastąpienia ich np. zastosowaniem telefonu czy innej formy (np. poczta elektroniczna), o ile w danej sprawie i przy uwzględnieniu okoliczności w niej występujących byłoby to dopuszczalne.

Terminy

Zasada szybkości postępowania bezpośrednio nawiązuje do ujętych w Ordynacji podatkowej terminów, jakie przewidział ustawodawca dla organów podatkowych na "załatwienie sprawy", czyli wydanie rozstrzygnięcia w zakresie stanu faktycznego będącego przedmiotem wniosku (żądania) wniesionego przez podatnika. Zgodnie z art. 139 Ordynacji podatkowej, przeprowadzenie postępowania dowodowego (i tym samym wydanie rozstrzygnięcia w sprawie) powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca. W przypadku sprawy szczególnie skomplikowanej termin ten ulega wydłużeniu, jednak nie więcej niż o dwa miesiące od daty wszczęcia postępowania.

Pojęcie "szczególnego skomplikowania" nie zostało na poziomie ustawowym wyjaśnione, a zapis w takim kształcie może stworzyć interpretacyjne wątpliwości w rozróżnieniu między sprawą szczególnie skomplikowaną a skomplikowaną (przy której, na co wskazuje literalny zapis ustawy, nie jest możliwe zastosowanie przedłużonego do dwóch miesięcy terminu na załatwienie sprawy).

W odróżnieniu od sprawy, której załatwienie powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, ustawodawca wskazał również na rodzaj spraw, które powinny być załatwiane bezzwłocznie. Są to takie sprawy, które mogą być załatwione na podstawie dowodów przedłożonych przez stronę, a stanowiących swoiste "załączniki" do wniosku wszczynającego postępowanie w sprawie.

Bezczynność organu

Kiedy organ podatkowy narusza przewidziane w Ordynacji podatkowej terminy na załatwienie sprawy, to dopuszcza się zwłoki, która na gruncie tej ustawy określana jest jako "bezczynność organu". Pojęcie to można sprowadzić do sytuacji, w której organ podatkowy, pomimo przewidzianego na swoje działanie terminu, zarówno nie podjął jakichkolwiek działań, jak i wykonywał określone czynności w trakcie prowadzonego postępowania, które jednak nie doprowadziły w ściśle określonym czasie do rozstrzygnięcia sprawy będącej przedmiotem tego postępowania. Wyjaśnienie tego zwrotu można również odnaleźć w rozstrzygnięciach sądów administracyjnych.

Z uwagi na procesowy charakter terminów załatwiania spraw, fakt zaistnienia w określonej sprawie bezczynności organu w jej rozpatrywaniu nie ma żadnego wpływu nie tylko na właściwość organu (zarówno rzeczową, jak i miejscową), lecz także na dokonane przez niego czynności lub nawet te, które dopiero będą wykonane. Zostało to potwierdzone przez sądy administracyjne w wyrokach m.in. NSA z 14 stycznia 2011 r. (sygn. akt I FSK 34/10) oraz WSA w Warszawie z 10 czerwca 2009 r. (sygn. akt III SA/Wa 277/09).

W sytuacji, w której organ podatkowy nie dotrzyma wskazanego terminu załatwienia sprawy, ma obowiązek zawiadomienia podatnika o:

1) przyczynach niedotrzymania terminu,

2) wyznaczeniu nowego terminu załatwienia sprawy (nawet jeśli organ nie miał wpływu na powody naruszenia terminu).

Formą, w jakiej takie zawiadomienie powinno nastąpić, jest postanowienie.

Z orzecznictwa

O bezczynności organu administracyjnego można mówić dopiero wtedy, gdy mimo upływu ustalonego prawem terminu organ ten nie podjął żadnych czynności, do których był zobowiązany, jak też wtedy, gdy prowadził postępowanie w sprawie, lecz nie zakończył go wydaniem decyzji albo nie zakończył go w innej formie określonej w Ordynacji podatkowej.

Wyrok NSA z 1 października 2013 r., sygn. akt II FSK 1370/13

Bezczynność organu administracji publicznej zachodzi wówczas, gdy w prawnie określonym terminie organ nie podejmuje żadnych czynności w sprawie lub gdy wprawdzie prowadził postępowanie w sprawie, jednakże mimo istnienia ustawowego obowiązku nie zakończył go wydaniem stosownego aktu lub nie podjął czynności. Bezczynność sprowadza się de facto do niedziałania organu administracji i niezałatwienia sprawy w terminie.

Wyrok WSA w Szczecinie z 24 stycznia 2013 r., sygn. akt I SAB/Sz 5/12

Rozstrzygnięcie II instancji

Jeżeli organ podatkowy nie dotrzyma terminu załatwienia sprawy (zarówno wskazanego w przepisie ustawowym, jak i wyznaczonego w opisanej formie), wówczas podatnikowi przysługuje prawo wniesienia ponaglenia do organu podatkowego II instancji. W przypadku organów podatkowych w osobach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast są nimi samorządowe kolegia odwoławcze (SKO). W zależności od rozstrzygnięcia II instancji:

1) jeśli ponaglenie wniesione przez podatnika nie zostaje uwzględnione - wówczas może on wnieść w przedmiocie rozstrzygnięcia organu II instancji skargę do sądu administracyjnego (przedmiotem skargi składanej za pośrednictwem organu, którego rozstrzygnięcia dotyczy, może być działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania);

2) w przypadku uznania przez organ podatkowy II instancji ponaglenia za zasadne, organ ten:

● wyznacza dodatkowy termin na załatwienie sprawy,

● zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie,

● stwierdza ewentualne wystąpienie przesłanki rażącego naruszenia prawa w związku z niedotrzymaniem terminu na załatwienie sprawy.

Pozostaje jeszcze kwestia odpowiedzialności konkretnego pracownika, która będzie miała miejsce, jeżeli:

● naruszenie terminu ustawowego nastąpi z nieuzasadnionych przyczyn,

● pracownik w przypadku naruszenia terminu ustawowego nie poinformuje podatnika o przyczynach takiego stanu rzeczy,

● naruszono dodatkowy termin załatwienia sprawy, wyznaczony w postanowieniu.

Może ona przybrać dwojaki charakter:

1) porządkowy (dyscyplinarny), który przejawia się w zastosowaniu takich kar, jak np. upomnienie czy nagana,

2) majątkowy.

W przypadku rozważania ewentualnej odpowiedzialności wskazanej w pkt 2, łącznie muszą zaistnieć następujące przesłanki: na podstawie prawomocnego wyroku lub ugody wypłacono odszkodowanie wynikające z wykonywania władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa, które funkcjonariusz publiczny spowodował swoim zawinionym działaniem lub zaniechaniem - a sam fakt rażącego naruszenia prawa został stwierdzony przez organ II instancji w wyniku rozpatrzenia zasadności wniesionego ponaglenia. W takim przypadku odpowiedzialność pracownika została ograniczona do maksymalnie równowartości jego rocznego wynagrodzenia.

MARCIN BINAŚ

Autor jest specjalistą w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownikiem Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

PODSTAWA PRAWNA

● art. 139 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 749; ost. zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 183)