Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń 7/2014, data dodania: 27.03.2014

Uznawanie umowy o dzieło za umowę zlecenia - praktyczne wnioski z 11 najnowszych wyroków sądowych

W ostatnim czasie ZUS nasilił kontrole umów o dzieło pod kątem ich kwalifikacji jako umów o świadczenie usług (zlecenia). Rezultatem kontroli są decyzje nakazujące odprowadzenie składek - często o wartości setek tysięcy złotych. Aby uniknąć uznania umowy o dzieło za umowę zlecenia, trzeba przede wszystkim dokładnie wskazać przedmiot umowy będący efektem wykonanej pracy.

W większości przypadków umowy o dzieło nie podlegają obciążeniom składkowym, podczas gdy umowy zlecenia i umowy o świadczenie usług są z reguły oskładkowane (z pewnymi, niewielkimi wyjątkami). Ta różnica powoduje, że w trakcie kontroli ZUS przeważa tendencja do kwalifikowania umów o dzieło jako umów innego rodzaju. Skutkiem takiej kwalifikacji jest wydawanie decyzji nakazujących podmiotom stosującym umowy o dzieło opłacenie zaległych składek na ubezpieczenia społeczne.

Podstawowe różnice między umową o dzieło a innymi umowami

W umowie o dzieło strony umawiają się na osiągnięcie konkretnego rezultatu, ściśle uzgodnionego w umowie (art. 627 Kodeksu cywilnego). Przedmiotem umowy o dzieło są rezultaty (dzieło) materialne (np. sporządzenie bilansu, pomalowanie pokoju) lub rezultaty (dzieło) niematerialne, znajdujące jednak odzwierciedlenie w rzeczy (np. utwór muzyczny). Dzieło powinno stanowić postrzegalny rezultat. Dlatego niedopuszczalne jest objęcie umową o dzieło rezultatów niematerialnych, które nie znajdują urzeczywistnienia w rzeczy, np. zobowiązanie do poprawy renomy firmy czy utrwalenia pozytywnego wizerunku firmy. Natomiast umowa zlecenia i umowa o świadczenie usług to umowy, w przypadku których liczy się staranność w działaniu ze strony wykonawcy umowy (chociaż wskazanie efektu nie jest wykluczone). Umowa zlecenia dotyczy czynności prawnych, a umowa o świadczenie usług czynności faktycznych. Poza tym konstrukcja prawna tych umów jest jednak identyczna, dlatego często stosuje się nazwę "umowa zlecenia" dla obydwu rodzajów umów.

Wiele firm i instytucji otrzymujących decyzję ZUS nakładającą obowiązek odprowadzenia zaległych składek decyduje się na drogę odwoławczą, tj. skierowanie pozwu przeciwko ZUS do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Wygranie sprawy nie jest jednak łatwe, co ilustruje poniższa tabela. Wskazano w niej wyniki postępowania w I instancji (tj. w sądzie okręgowym) i w II instancji (tj. w sądzie apelacyjnym), zaznaczając, jakie kwestie przeważyły przy wydawaniu rozstrzygnięcia na korzyść lub na niekorzyść firmy stosującej umowy o dzieło.

Wyroki sądowe w zakresie kwalifikacji umowy o dzieło jako innej umowy

Lp.

Przedmiot umowy

Rezultat sprawy w sądzie

Co przeważyło w sądzie II instancji (tj. w sądzie apelacyjnym)

Dane sprawy

1

2

3

4

5

1.

Posprzątanie zaplecza budowy

Firma przegrała z ZUS w I instancji, wygrała w II instancji

Zawarto dwie umowy na sprzątanie wskazanych pomieszczeń - po zakończeniu budowy. Sąd Apelacyjny uznał, że o prawidłowym wykonaniu pracy rozstrzygał rezultat w postaci uprzątnięcia i uporządkowania oznaczonych miejsc. Praca nie zakładała systemowego wykonywania powtarzalnych czynności, mających na celu bieżące utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach.

Wyrok SA w Szczecinie z 9 stycznia 2013 r. (III AUa 626/12)

2.

Wykonywanie prac porządkowych

Firma przegrała z ZUS w I i II instancji

Zawierano liczne umowy na wysprzątanie budynków - pomieszczeń wspólnego użytkowania i urządzeń budynków. Sąd Apelacyjny uznał, że chodziło o powtarzalne, codzienne wykonywanie takich czynności, jak zamiatanie, odkurzanie usuwanie zanieczyszczeń z części wspólnych budynku, codzienne wygrabianie liści oraz zanieczyszczeń z zieleni i kwietników, codzienne poranne odśnieżanie powierzchni przynależnej do budynków. Nie były to czynności przynoszące konkretny rezultat, możliwy do obiektywnej weryfikacji.

Wyrok SA w Gdańsku z 11 lipca 2013 r. (III AUa 2092/12)

3.

Odzyskanie długów

Firma wygrała z ZUS w I instancji, ale przegrała w II instancji

Przedmiotem umowy było uzyskanie nakazu zapłaty w stosunku do dłużników spółki i wyegzekwowanie należności - tylko w takim przypadku wykonawca otrzymywał wynagrodzenie. W ocenie Sądu Apelacyjnego działanie w tym zakresie stanowiło wynik szeregu przeprowadzonych czynności faktycznych i prawnych, które stanowiły istotę działań wykonawcy. Sąd przyjął, że czynności podejmowane przez wykonawcę mogły doprowadzić do uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia, ale nie musiały. To przesądziło o uznaniu umowy o dzieło za umowę zlecenia.

Wyrok SA w Poznaniu z 14 listopada 2012 r. (III AUa 622/12)

4.

Wykonanie określonych półproduktów (elementów okien)

Firma wygrała z ZUS w I instancji, ale przegrała w II instancji

Wykonawca samodzielnie przygotowywał określone i zindywidualizowane elementy do okien, korzystając z narzędzi i hali produkcyjnej zamawiającego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zainteresowani wykonywali czynności według określonego schematu. Nie były od nich wymagane szczególne umiejętności. Sąd uznał, że powtarzające się, proste czynności są typowe dla umów o świadczenie usług, a nie umów o dzieło. Istotne było również to, że nie następował odbiór techniczny gotowych wyrobów - były one tylko dostarczane do magazynu, po czym następowała zapłata.

Wyrok SA w Poznaniu z 28 lutego 2013 r. (III AUa 1176/12)

5.

Posegregowanie i załadunek odpadów

Firma przegrała z ZUS w I i II instancji

Przedmiotem umowy była segregacja odpadów po rozbiórce pokrycia dachu z załadunkiem do kontenera. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rezultat nie miał charakteru zindywidualizowanego, były to powtarzalne prace wymagające starannego działania. Nie prowadziły one do stworzenia nowego, unikatowego wytworu o zindywidualizowanych, uzgodnionych cechach, a jedynie miały na celu dokonanie segregacji odpadów po rozbiórce. Praca była więc pozbawiona np. innowacyjnej myśli czy elementu własnej twórczości.

Wyrok SA w Szczecinie z 26 marca 2013 r. (III AUa 857/12)

6.

Wykonanie oznaczonych robót budowlanych

Firma przegrała z ZUS w I i II instancji

Przedmiotem umów były różne wskazane roboty, jak np. wykonanie szalowania i rozszalowania elementów betonowych, przygotowanie zbrojeń, ręczne betonowanie elementów materiałów architektonicznych. Sąd Apelacyjny stwierdził, że wytwór pracy nie został przez strony wyraźnie określony w umowie (były tylko metry bieżące - nie było specyfikacji). Rezultat nie miał charakteru unikatowego wytworu. Czynności wynikały z powtarzalnych prac niewymagających cech indywidualizacji, a raczej staranności działania. Wynagrodzenie było z góry określone w dacie podpisania umowy. Zamawiającym prace było przedsiębiorstwo zajmujące się budową mieszkań, które do takich samych prac zatrudnia zarówno pracowników na podstawie umów o pracę, jak i umów zlecenia oraz umów o dzieło.

Wyrok SA w Szczecinie z 30 kwietnia 2013 r. (III AUa 883/12)

7.

Wytworzenie schodów o nietypowej konstrukcji

Firma wygrała z ZUS w I i II instancji

Umowy dotyczyły wykonania schodów o nietypowej konstrukcji (schody typowe wytwarzali pracownicy zatrudnieni na podstawie umów o pracę). Zdaniem Sądu Apelacyjnego rezultat był materialny i z góry przewidywalny. Wykonawca gwarantował zamawiającemu, że produkt finalny będzie miał z góry założony kształt. Wykonanie umowy sprowadzało się do jednorazowego wykonania schodów o określonych i niepowtarzalnych parametrach.

Wyrok SA w Poznaniu z 6 września 2012 r. (III AUa 329/12)

8.

Naprawa posadzki w magazynie

Firma przegrała z ZUS w I i II instancji

Umowa dotyczyła naprawy posadzki w pomieszczeniach magazynowych, w okresie i miejscu wskazanym przez zamawiającego, za ustalonym wynagrodzeniem. Wskazano, że naprawa ma zostać wykonana "według indywidualnych potrzeb zamawiającego" - nie określano bardziej szczegółowych parametrów technicznych. Sąd Apelacyjny uznał, że wykonanie konkretnej pracy budowlanej może spełniać cechy dzieła, jeśli w umowie zostanie wyeksponowany końcowy efekt pracy. Ten efekt nie może być określony przez potoczny czy ogólny zwrot "naprawa posadzki", lecz powinien zakładać, że powstanie z góry oczekiwany efekt końcowy, mający swoje odzwierciedlenie w nakładzie pracy i wykorzystanej konkretnej myśli technologicznej służącej do wykonania pracy. Dodatkowo, istotne są indywidualne umiejętności i kwalifikacje wykonawcy, który z tej racji został wybrany na wykonawcę.

Wyrok SA w Białymstoku z 13 sierpnia 2013 r. (III AUa 135/13)

9.

Pozyskanie klienta

Firma wygrała z ZUS w I instancji, ale przegrała w II instancji

Przedmiot umowy określono jako pozyskanie obiektu do ochrony. Sąd Apelacyjny uznał, że nie jest umową o dzieło umowa mająca za swój przedmiot "pozyskanie obiektu do ochrony". Tak określony rezultat nie jest rezultatem pewnym, występuje tu niedozwolony przy umowie o dzieło element losowości, niepewności. Niemożliwe jest także poddanie tak określonego dzieła badaniu pod kątem wad. Sąd negatywnie ocenił niewskazanie przez przedsiębiorcę, jakiego konkretnie obiektu do ochrony dotyczyła umowa, a dokładna wartość stawki była ustalana w momencie podpisywania umowy - z kolei podpisywanie następowało w momencie wypłaty.

Wyrok SA w Poznaniu z 14 listopada 2012 r. (III AUa 624/12)

10.

Sporządzanie dokumentacji ruchu osobowego i towarowego (ochrona obiektu)

Firma przegrała z ZUS w I i II instancji

Przedmiot umowy określono jako sporządzanie dokumentacji ruchu osobowego i towarowego. W ramach umowy wykonawcę kierowano na określony obiekt, na ochronę którego spółka miała podpisaną umowę. Praca (w charakterze portiera) najczęściej polegała na odnotowywaniu wjazdów i wyjazdów pojazdów na teren chronionego obiektu, wylegitymowaniu i wypisaniu przepustek dla osób wchodzących na teren obiektu. Sąd Apelacyjny uznał, że raporty sporządzane przez zainteresowanego same w sobie nie miały racji bytu. Faktycznie zainteresowany był zobowiązany do wykonywania czynności portiera. Miejsce wykonywania czynności było ściśle określone i zainteresowany był zobowiązany do przebywania w nim w ciągu całego dyżuru. Nie dokonywano odbioru dzieła, a zainteresowany nie ponosił konsekwencji z tytułu wad.

Wyrok SA w Poznaniu z 13 lutego 2013 r. (III AUa 1075/12)

11.

Przygotowanie terenu do funkcji placu manewrowego

Firma wygrała z ZUS w obu instancjach

Przedmiotem umowy było jednorazowe posprzątanie placu manewrowego i namalowanie pasów wyznaczających manewry. Sąd Apelacyjny uznał, że na podstawie umowy zainteresowany zobowiązał się do przystosowania terenu, które miało polegać na jego uprzątnięciu z zarośli, piachu i starych konstrukcji oraz namalowaniu pasów wyznaczających manewry. Strony z góry ustaliły termin umowy i kwotę wynagrodzenia za efekt pracy. Zlecający dzieło sprawdzał, czy teren jest prawidłowo uprzątnięty i czy pasy zostały pomalowane w należyty sposób, zgodnie z projektem. W sytuacji wykonania dzieła w sposób nieprawidłowy, zainteresowany był zobowiązany do dokonania naprawy stwierdzonych wad i wynagrodzenie miał otrzymać po oddaniu dzieła w stanie wolnym od wad. Wola stron była więc ukierunkowana na osiągnięcie konkretnego rezultatu w postaci gotowego, spełniającego wymagania, placu manewrowego.

Wyrok SA w Łodzi z 12 lutego 2013 r. (III AUa 1016/12)

Zawieranie umów o dzieło - 6 praktycznych wskazówek

Z powyższej analizy orzecznictwa sądowego wynika kilka istotnych wniosków praktycznych dla firm stosujących umowy o dzieło.

Wskazówka 1. Skonkretyzuj w umowie o dzieło przedmiot umowy

Kluczową kwestią jest wskazanie w umowie (skonkretyzowanie) dzieła, rozumianego jako efekt, którego realizację da się ściśle zweryfikować za pomocą obiektywnych parametrów.

Warto ten rezultat jak najszerzej opisać - nie poprzestając na ustaleniach ustnych. Optymalnie, jeśli załącznikiem do umowy o dzieło jest specyfikacja techniczna, projekt lub inny dokument szczegółowo charakteryzujący dzieło.

Wskazówka 2. Rezultat umowy o dzieło musi być samoistny

Rezultat dzieła powinien mieć charakter samoistny - czyli po wykonaniu dzieło powinno móc istnieć bez osoby twórcy (np. może to być mebel wykonany na indywidualne zamówienie lub projekt instalacji).

Wskazówka 3. Zbyt łatwe prace nie nadają się na dzieło

Dziełem nie są proste, powtarzalne prace, które może wykonać prawie każda osoba bez szczególnych kwalifikacji. Dobrze, jeśli w pracach wykonywanych na podstawie umowy o dzieło przejawia się element twórczy, innowacyjny. Warto zachować dokumentację potwierdzającą wybór wykonawcy na podstawie jego kwalifikacji.

Wskazówka 4. Nie nadzoruj wykonawcy

Wykonawca dzieła powinien mieć swobodę co do jego realizacji. Nie powinien on podlegać bieżącemu nadzorowi. Rozliczenie powinno dotyczyć tylko efektu końcowego umowy o dzieło.

Wskazówka 5. Dobrze przygotuj zapisy o wynagrodzeniu

Na wysokość wynagrodzenia umowy o dzieło nie powinien wpływać czas poświęcony przez wykonawcę na realizację dzieła. Wynagrodzenie powinno być ściśle powiązane z efektem pracy. Można ewentualnie wprowadzić do umowy zapisy o pomniejszeniu wynagrodzenia, gdy tylko niektóre parametry dzieła będą odbiegały od ustaleń, ale płatność powinna następować po realizacji dzieła.

Wskazówka 6. Dokonaj odbioru rezultatu dzieła

Jeśli istnieje dokumentacja potwierdzająca rezultat dzieła, warto ją zachować lub utrwalić rezultat na innym nośniku niż papier. Najlepiej jest posiadać dokumentację potwierdzającą odbiór dzieła pod względem ustalonych parametrów (może on przybrać np. formę protokołu).

Odpowiedzi na pytania Czytelników

Czy w przypadku gdy ZUS zakwestionuje umowy o dzieło, decyzja w tej sprawie dotyczy okresu od dnia kontroli?

Nie. Decyzja nakładająca obowiązek objęcia ubezpieczeniem określonego wykonawcy dzieła będzie dotyczyć okresu od dnia rozpoczęcia realizacji umowy do dnia jej rozwiązania lub wygaśnięcia. Ponadto zaległe składki trzeba odprowadzić z odsetkami.

Stosowany w naszej firmie wzór umowy o dzieło został przygotowany w taki sposób, że nic nie wskazuje w nim na inną umowę, zwłaszcza na umowę o pracę czy umowę zlecenia. Czy można zakwestionować umowę o dzieło niezależnie od treści dokumentu?

Tak. Inspektor kontroli ZUS nie jest związany treścią przedstawionych mu umów. Podstawą do ustaleń faktycznych mogą być np. zeznania świadków lub inne dokumenty. Tym samym, nawet gdy umowa została sformułowana w sposób właściwy dla umowy o dzieło, inspektor może uznać, że w konkretnym przypadku między stronami doszło do zawarcia innej umowy, w tym umowy o pracę lub umowy o świadczenie usług.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 627, art. 734, art. 750 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 121

● art. 4779 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 101

Jakub Ziarno

prawnik, trener i autor z kilkunastoletnią specjalizacją z zakresu prawa pracy, były inspektor Państwowej Inspekcji Pracy, obecnie prowadzi własną firmę doradczą

CZYTAJ TAKŻE

"Czy należy opłacać składki od umów zlecenia i o dzieło zawartych z własnym pracownikiem" - MPPiU nr 5/2014.

Inforakademia
Notyfikacje

Czy chcesz otrzymywać informacje o najnowszych szkoleniach? Zgódź się na powiadomienia od wideoakademii

Powiadomienia można wyłączyć w preferencjach systemowych
NIE NIE
TAK TAK