11/2013, data dodania: 27.05.2013 Jakie skutki dla płatnika ma zakwestionowanie przez ZUS umowy o dzieło
ZUS ma prawo zakwestionować umowę o dzieło, jeśli uzna, że charakter określonych w niej prac odpowiada umowie zlecenia, a zawarcie umowy o dzieło miało na celu uniknięcie obowiązku opłacenia składek. Wówczas osoba, która podpisała umowę o dzieło, zostanie objęta obowiązkiem ubezpieczeń jako zleceniobiorca, a płatnik będzie musiał opłacić za nią wszystkie należne składki wraz z odsetkami za zwłokę.
Przedsiębiorca, którego dotyczy zakwestionowanie umowy o dzieło, często ma wątpliwości, czy ZUS w ogóle ma prawo ingerować w swobodę kształtowania umów i podważać zgodne ustalenia stron umowy. Takie wątpliwości nie znajdują jednak potwierdzenia w obowiązujących przepisach.
Sprawdź definicję "umowa o dzieło" w Encyklopedii księgowego dostępnej na www.inforfk.pl
Swoboda kształtowania umów
Strony zawierając umowę mogą kształtować jej treść według swobodnego uznania i zawrzeć taką umowę, jaka im odpowiada. Dokonując wyboru określonego rodzaju umowy strony powinny respektować zasady dotyczące poszczególnych umów określone w Kodeksie cywilnym. O rodzaju umowy nie decyduje wyłącznie jej nazwa - jest on określony przede wszystkim przez treść umowy oraz okoliczności towarzyszące jej wykonywaniu. Swoboda kształtowania umów nie jest zatem bezwzględna. Umowy zawierane z naruszeniem zasad współżycia społecznego, a także w celu obejścia prawa (również zawierane pozornie) mogą zostać skutecznie podważone m.in. przez ZUS.
UWAGA!
ZUS może skutecznie zakwestionować zasadność zawarcia umowy o dzieło w miejsce umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług.
Do zakresu działalności ZUS należy m.in. stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych oraz kontrola wykonywania przez płatników składek i ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych (art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a oraz pkt 6 ustawy systemowej). ZUS ma prawo badania zarówno samego faktu zawarcia umów, jak też ich treści i może to robić na podstawie różnego rodzaju dowodów, takich jak np. zapisy umowy, zeznania świadków, szczegółowa analiza innych dokumentów dotyczących wykonywanej usługi, sposobu i terminu płatności wynagrodzenia itd.
Jeżeli w konkretnym przypadku ustalenia dokonane w trakcie postępowania wyjaśniającego lub kontrolnego pozwolą na stwierdzenie przez ZUS, że umowa o dzieło została zawarta dla pozoru (art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego) lub w celu obejścia prawa (art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego), konsekwencją może być objęcie obowiązkiem ubezpieczeń społecznych osoby, która pracowała na podstawie zakwestionowanej umowy. Takie decyzje są wydawane na podstawie art. 83 ustawy systemowej. Od wskazanej wyżej decyzji przysługuje odwołanie do sądu. Prawomocny wyrok sądu jest wiążący zarówno w stosunku do płatnika składek i ubezpieczonego, jak też w odniesieniu do ZUS.
UWAGA!
Zakwestionowanie rodzaju umowy, od której płatnik nie odprowadzał składek, może skutkować objęciem ubezpieczonego obowiązkiem ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z tytułu ustalonego stosunku cywilnoprawnego, który faktycznie łączył strony.
Różnice między dziełem a zleceniem
Ze względu na możliwość uznania przez ZUS umowy o dzieło za umowę zlecenia ważne jest, aby płatnik składek miał świadomość różnic między tymi rodzajami umów cywilnoprawnych. Pozwoli to na prawidłowe dopasowanie rodzaju umowy do faktycznego charakteru prac wykonywanych na jej podstawie.
Zestawienie najważniejszych cech umów o dzieło i zlecenia
| Rodzaj umowy | Umowa zlecenia | Umowa o dzieło |
| 1 | 2 | 3 |
| Przedmiot umowy | Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie - zleceniodawcy. Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. | Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. |
| Charakter umowy | Umowa zlecenia lub inna umowa o świadczenie usług jest umową starannego działania i dotyczy ciągłych, powtarzalnych czynności. | Umowa o dzieło jest umową rezultatu, którego osiągnięcie jest warunkiem jej wykonania. Przedmiotem umowy o dzieło może być zarówno rezultat materialny, jak i niematerialny. |
| Czas trwania umowy | Umowa może być zawarta na czas określony lub nieokreślony. | W umowie należy określić termin, w jakim dzieło ma być ukończone. |
| Wynagrodzenie | Zasadniczo umowa zlecenia jest umową odpłatną - chyba że z treści umowy lub okoliczności jednoznacznie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia. Nieodpłatna umowa zlecenia nie stanowi tytułu do ubezpieczeń tylko w sytuacji, gdy jej nieodpłatny charakter wynika wprost z treści umowy. | Umowa o dzieło jest zawsze odpłatna. Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, wynagrodzenie należy się w takiej wysokości, jakie występuje za dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie. Przy umowie o dzieło możliwe jest także ustalenie wynagrodzenia ryczałtowego. |
| Wypowiedzenie umowy | Zarówno dający zlecenie, jak i zleceniobiorca może je wypowiedzieć w każdym czasie. Gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za ewentualną szkodę. Nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. | Możliwe jest odstąpienie od umowy. |
| Powierzenie wykonania pracy osobie trzeciej | Zasadą jest obowiązek osobistego spełnienia świadczenia przez zleceniobiorcę. Przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy to wynika z umowy lub ze zwyczaju albo gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności. | Jeżeli przyjmujący zamówienie wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania dzieła i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może odstąpić od umowy albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie. |
| Właściwe wykonanie pracy | Decyduje staranność wykonania zlecenia | Wykonawca dzieła ponosi odpowiedzialność za jego wady. Wadą dzieła jest odstępstwo uzyskanego rezultatu od rezultatu oznaczonego w umowie. Jeżeli dzieło ma wady, zamawiający może żądać ich usunięcia. |
Obowiązek składkowy z tytułu umów cywilnoprawnych
Z tytułu umowy o dzieło nie opłaca się żadnych składek do ZUS (z wyjątkiem sytuacji, gdy umowa o dzieło jest zawierana między pracodawcą a jego pracownikiem lub gdy jest wykonywana na rzecz pracodawcy). Umowa o dzieło nie stanowi bowiem tytułu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.
Posłuchaj audycji Radia INFOR.PL "Składki ZUS od umów o dzieło" dostępnej na www.inforfk.pl
Inaczej jest w przypadku umowy zlecenia. Osoba zatrudniona na takiej podstawie zasadniczo podlega zarówno ubezpieczeniom społecznym, jak i ubezpieczeniu zdrowotnemu. Oznacza to znacznie wyższe koszty zatrudnienia takiej osoby w stosunku do kosztów umowy o dzieło.
Zawarcie umowy o dzieło w miejsce faktycznie wykonywanej umowy zlecenia jest jednak nadużyciem i naraża płatnika na liczne konsekwencje.
PRZYKŁAD
Spółka zawarła z prawnikiem Anną B. umowę nazwaną "umową o dzieło", w ramach której Anna B. świadczyła usługi konsultacji prawnych i wykonywała ekspertyzy na rzecz spółki. Anna B. otrzymywała wynagrodzenie po każdej wykonanej ekspertyzie. ZUS uznał, że zawarta umowa jest umową zlecenia. Stwierdził, że ekspertyzy wykonywane przez Annę B. nie były kolejnymi wykonywanymi dziełami, lecz stałą obsługą prawną i konsultacyjną na rzecz spółki, składającą się z ciągłych i powtarzalnych czynności. W konsekwencji płatnik został obciążony koniecznością złożenia za Annę B. dokumentacji zgłoszeniowej i rozliczeniowej z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 xx (umowa zlecenia) oraz skorygowania dokumentacji rozliczeniowej złożonej do ZUS za okres trwania umowy zlecenia z Anną B. Spółka jest również zobowiązana do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne wraz z odsetkami za zwłokę.
Zleceniobiorcy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (art. 13 pkt 2 ustawy systemowej). Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorców stanowi przychód z tytułu umowy zlecenia, jeżeli w umowie odpłatność za jej wykonywanie określono kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie (art. 18 ust. 3 ustawy systemowej).
Zobacz e-Poradnik "Zatrudnianie zleceniobiorców" dostępny na www.inforfk.pl
Sankcje za nieopłacenie składek
ZUS będzie domagał się od zleceniodawcy wypłaty całości składek, wraz z częścią, do której uiszczenia był zobowiązany zleceniobiorca. Zleceniodawca ma prawo wystąpić do zleceniobiorcy z roszczeniem o ich zwrot. Gdyby zleceniobiorca nie wyraził na to zgody, wówczas niezapłacone składki zleceniodawca powinien pokryć w całości z własnych środków.
Zaległe składki płatnik ma obowiązek opłacić wraz z odsetkami, chyba że ich wysokość nie przekracza 6,60 zł.
UWAGA!
Płatnik nie nalicza odsetek za zwłokę od zaległości składkowej, jeżeli jej wysokość nie przekracza 6,60 zł.
Dodatkowe sankcje, które mogą grozić płatnikowi uchylającemu się od wypełnienia obowiązków wobec ZUS przez zawieranie umów w celu obejścia przepisów prawa, przedstawia tabela.
Sankcje za uchylanie się od obowiązków wobec ZUS
| Rodzaj sankcji | Przesłanki zastosowania sankcji |
| Odsetki za zwłokę (art. 23 ustawy systemowej) | Płatnik, który nie opłacił za ubezpieczonego należnych składek, jest zobowiązany samodzielnie wyliczyć odsetki od zaległych składek i wpłacić je na konto ZUS razem ze składkami. Odsetki od zaległych składek ustala się na zasadach przewidzianych dla należności podatkowych. |
| Dodatkowa opłata (art. 24 ust. 1a-1d ustawy systemowej) | W przypadku stwierdzenia nieopłacenia składek ZUS może nałożyć na płatnika dodatkową opłatę do wysokości 100% nieopłaconych składek. Od decyzji o nałożeniu dodatkowej opłaty płatnikowi przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. |
| Grzywna do 5000 zł (art. 98 ustawy systemowej) | W stosunku do płatnika, który: ● nie dopełnia obowiązku opłacania składek w przepisanym terminie, ZUS może wnioskować do sądu o wymierzenie kary grzywny, której maksymalna wysokość może wynosić 5000 zł. |
Dodatkowej opłaty za to samo przewinienie nie wymierza się płatnikowi składek będącemu osobą fizyczną, który za nieopłacenie składek został skazany prawomocnym wyrokiem sądu (art. 24 ust. 1b ustawy systemowej).
PODSTAWA PRAWNA:
● art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 2, art. 18 ust. 3, art. 24 ust. 1a-1d, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. a oraz pkt 5, art. 83, art. 98 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585; ost.zm. Dz.U. z 2012 r., poz. 1548
● art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e, art. 81 ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - j.t. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027; ost.zm. Dz.U. z 2013 r., poz. 154
● art. 58 § 1, art. 83 § 1, art. 627-646, art. 734-751 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. Nr 230, poz. 1370
Aneta Mościcka
prawnik, specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych z wieloletnim doświadczeniem, autorka licznych publikacji
CZYTAJ TAKŻE
"Czy w podstawie wymiaru zasiłku macierzyńskiego należy uwzględnić umowę o dzieło zawartą z pracodawcą" - MPPiU nr 2/2013 - dostępny na www.mp.infor.pl
