Na podstawie ustawy z 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw do ustawy - Prawo bankowe dodano 20 sierpnia 2016 r. art. 54a dotyczący zwolnienia środków finansowych od zajęcia w oparciu o sądowy lub administracyjny tytuł wykonawczy. Zgodnie z tym przepisem środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych, pochodzące ze świadczeń, dodatków i zasiłków, i innych kwot, o których mowa w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, oraz środki finansowe na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, w części przysługującej na umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka dzieci i osoby, które osiągnęły pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego.

Przepis ten nie wskazuje jednak na wyłączenie spod zajęcia egzekucyjnego środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi, tj. przykładowo dopłat obszarowych, tymczasowej nadzwyczajnej pomocy dla rolników w sektorach hodowlanych i innych.

Niekonsekwencja ustawodawcy polegająca na jasnym uregulowaniu w Prawie bankowym kwestii wyłączenia spod zajęcia środków natury alimentacyjnej przy jednoczesnym pominięciu w tym przepisie środków z programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z UE skutkowała niejednolitą praktyką zarówno w kancelariach komorniczych co do możliwości prowadzenia egzekucji z takich środków, znajdujących się już na rachunkach bankowych dłużników, jak i w samych bankach co do realizacji zajęć komorniczych.

1. Dopłaty obszarowe i tymczasowa pomoc dla rolników w sektorach hodowlanych

Przepis zawarty w art. 32 ustawy o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (dalej: ARiMR) przewiduje wyłączenie z zajęcia na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji należności ustalanych w drodze decyzji administracyjnych lub wierzytelności wynikających z umów z tytułu płatności realizowanych przez ARiMR ze środków publicznych pochodzących z funduszy Unii Europejskiej oraz krajowych środków publicznych przeznaczonych na współfinansowanie (tzw. należności niepodlegających zajęciu).

Z kolei tymczasowa nadzwyczajna pomoc dla rolników w sektorach hodowlanych jest wypłacana na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie realizacji przez Agencję Rynku Rolnego zadań związanych z ustanowieniem tymczasowej nadzwyczajnej pomocy dla rolników w sektorach hodowlanych i stanowi pomoc określoną w rozporządzeniu delegowanym Komisji (UE) 2015/1853 z 15 października 2015 r. ustanawiającym tymczasową nadzwyczajną pomoc dla rolników w sektorach, pochodzącą z budżetu UE.

2. Obecny stan prawny

Według obecnych przepisów egzekucji nie podlegają:

a) środki z programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej i niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA),

b) inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi

- chyba że egzekwowana wierzytelność powstała w związku z realizacją projektu, na który środki te były przeznaczone.

UWAGA!

Zajęcie rachunku bankowego nie może obejmować środków z programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej i niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych i niepodlegających zwrotowi (środków pomocowych).

W wymienionych przypadkach nie podlegają egzekucji również sumy i świadczenia już wypłacone lub wydane, a także środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne powstałe w ramach realizacji projektu, na który były przeznaczone środki pochodzące z programów finansowanych z funduszy europejskich.

Odpowiednio uznać należy, że wyłączone spod egzekucji są także środki po ich wypłacie na rachunek bankowy dłużnika, a przed ich spożytkowaniem przez dłużnika w ramach realizacji projektu (stanowisko to potwierdza także SN - uchwała z 26.02.2015 r., sygn. III CZP 104/14).

W uzasadnieniu tej uchwały SN słusznie wskazał, że decydujące dla wyznaczenia granic wyłączenia spod egzekucji wynikającego z tych przepisów jest pochodzenie środków, do których kierowana jest egzekucja, a nie to, jaki tytuł prawny do tych środków ma dłużnik, wobec którego prowadzona jest egzekucja.

W przypadku realizacji egzekucji z rachunku bankowego nie ma zatem znaczenia, czy dłużnik dopiero ma wierzytelność o wypłatę takich środków pomocowych, czy też środki te zostały już mu wypłacone i znajdują się na jego indywidualnym rachunku bankowym.

Wyłączenie spod egzekucji środków pomocowych nie dotyczy jednak egzekucji z tytułu wierzytelności powstałej w związku z realizacją projektu, na który przeznaczone były środki.

Obecne przepisy stanowią ochronę o charakterze generalnym dla środków finansowych pochodzących z budżetu UE. Wyjątkiem jest tylko przypadek, gdy beneficjent tych środków (dłużnik) nie zrealizował umów dotyczących wsparcia/wykorzystał te środki w sposób sprzeczny z ich przeznaczeniem/projektem.

3. Zmiana przepisów

Wątpliwości w zakresie dopuszczalności prowadzenia egzekucji ze środków pomocowych pochodzących z budżetu UE rozstrzygnięto poprzez wprowadzenie art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c. i zmianę brzmienia art. 831 § 2 k.p.c. Treść tych przepisów (obowiązujących od 8 kwietnia 2014 r.) została skorelowana z brzmieniem art. 80 i art. 57 rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie WE nr 1260/1999.

W art. 80 tego rozporządzenia uregulowano tzw. niepodzielność płatności na rzecz beneficjentów. Zgodnie z tym przepisem państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, by beneficjenci otrzymywali pełną kwotę wkładu ze środków publicznych, i to w całości, bez potrąceń i wstrzymywania wypłaty jakichkolwiek kwot oraz nakładania na nich jakichkolwiek opłat. Z kolei przepis zawarty w art. 57 rozporządzenia nr 1083/2006 postuluje zasadę trwałości projektu/trwałości operacji, której podważenie, np. w następstwie egzekucji prowadzonej przeciwko beneficjentowi, mogłoby skutkować nawet obowiązkiem zwrotu przyznanych mu środków do budżetu UE.

Przyjęte zatem w obecnie obowiązującym art. 831 § 1 pkt 2a i w art. 831 § 2 k.p.c. szerokie ujęcie wyłączenia spod egzekucji wskazanych tam środków stanowi realizację zasad wynikających z art. 80 rozporządzenia nr 1083/2006 i art. 57 rozporządzenia nr 1083/2006, na co wskazywano już w ramach prac legislacyjnych (Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw, Sejm VII kadencji, druk nr 1881, s. 30).

PRZYKŁAD

Do banku XYZ komornik skierował zajęcie rachunku bankowego Jana Kowalskiego, w stosunku do którego prowadzona jest egzekucja z wniosku ZUS. Jan Kowalski jest przedsiębiorcą rolnym i posiada jeden rachunek bankowy w wymienionym banku. Na rachunek ten 2 września 2016 r. wpłynęły środki z ARiMR z tytułu tzw. dopłat obszarowych.

Czy środki te podlegają egzekucji?

Nie, dopłaty z ARiMR są zwolnione od zajęcia nie tylko u źródła (co wynika z art. 32 ustawy o ARiMR oraz art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c.), ale także po ich wypłacie na rachunek bankowy rolnika (art. 831 § 2 k.p.c.). Decydujące dla wyznaczenia granic wyłączenia spod egzekucji wynikającego z tych przepisów jest pochodzenie środków, do których kierowana jest egzekucja. Jeśli z tytułu przelewu pochodzącego z ARiMR wynika, że na rachunek odbiorcy (dłużnika) została przekazana wskazana kwota z konta ARiMR tytułem dopłat, a podstawą jest decyzja (wskazano nr decyzji) i ew. okres, za który należność została przekazana, środki te są zwolnione spod egzekucji.

Na banki nie został jednak nałożony obowiązek dochodzenia, z jakiego tytułu określone środki zostają przekazane na indywidualny rachunek bankowy. Jeżeli zatem z tytułu przelewu nie wynikałoby, że są do środki przekazane jako dopłaty bezpośrednie (inne środki pomocowe pochodzące z budżetu UE), wówczas ciężar w tym zakresie spoczywa na kliencie banku/rolniku. Bank byłby zobowiązany zrealizować takie zajęcie komornicze, jednak dłużnik byłby wówczas uprawniony do żądania wyłączenia spod egzekucji w tym zakresie, a także, ewentualnie, do złożenia skargi na czynności komornika.

Zajęcie rachunku bankowego nie może obejmować środków, o których mowa w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., chyba że egzekwowana wierzytelność powstała w związku z realizacją projektu, na który te środki były przeznaczone. Jeśli na rachunku bankowym dłużnika znajdowałyby się środki wyłączone spod egzekucji, to zajęcia tych rachunków w tym zakresie nie mogą być uznane za skuteczne.

Oznacza to, że w przypadku zajęcia rachunku bankowego, na którym znajdują się środki pomocowe (środki pochodzące z budżetu UE), dłużnikowi przysługuje środek ochrony prawnej w postaci skargi na czynności komornika i domaganie się ograniczenia egzekucji dotyczącej środków pochodzących z funduszy unijnych.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 54a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe - j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 128; ost.zm. Dz.U. 2016 r. poz. 1579

● art. 831 § 1 pkt 2a, art. 831 § 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 101; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1579

● art. 32 ustawy z 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1532

Emilia Bartkowiak

radca prawny