18/2016 [dodatek: Kadry i płace w sferze budżetowej], data dodania: 09.09.2016 ZUS informuje
Umowy cywilnoprawne w ubezpieczeniach i orzecznictwie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uznając zasadę swobody umów określoną przepisami Kodeksu cywilnego, zwraca uwagę, że strony, dokonując wyboru danego rodzaju umowy, powinny przestrzegać obowiązujących przepisów. Charakter prawny umowy określa nie tylko sama nazwa umowy, ale przede wszystkim jej treść, a także warunki i okoliczności towarzyszące jej wykonywaniu. Ma to znaczenie przy ustalaniu obowiązku objęcia ubezpieczeniami osób wykonujących pracę na podstawie poszczególnych rodzajów umów cywilnoprawnych.
Zgodnie z zasadą swobody umów, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art. 3531 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny; dalej: k.c.).
Pracodawca zatrudniający osoby na podstawie umów cywilnoprawnych powinien zapoznać się z zasadami podlegania ubezpieczeniom społecznym oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu przez osoby wykonujące pracę na podstawie tego rodzaju umów. Znajomość tych zagadnień jest niezbędna do prawidłowego zgłaszania, opłacania i rozliczania składek za wymienione osoby. Przedstawiamy fragmenty bieżących wyjaśnień z tego zakresu, udzielone przez komórki merytoryczne ZUS, umieszczone na stronach internetowych zakładu.
Umowa zlecenia
Tytuły do ubezpieczeń społecznych określone są w obowiązujących przepisach. Tytułem takim jest m.in. wykonywanie umowy zlecenia albo umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z ustawą z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej: k.c.) stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych; dalej: ustawa o systemie społecznym).
Dla zleceniobiorców obowiązkowe są ubezpieczenia: emerytalne i rentowe oraz wypadkowe. Natomiast ubezpieczenie chorobowe ma charakter dobrowolny, a objęcie tym ubezpieczeniem uwarunkowane jest podleganiem obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
W przypadku zleceniobiorców obowiązek ubezpieczeń może być wyłączony z uwagi na wystąpienie okoliczności, o których mowa w art. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. zbieg tytułów do ubezpieczeń).
Wskazane zasady nie dotyczą zleceniobiorców, którzy wykonują umowę zlecenia bądź umowę o świadczenie usług, do której, zgodnie z k.c., stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, jeżeli umowę taką zawarli z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonują pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy. Osoby takie w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych uważa się bowiem za pracowników (art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Ubezpieczeniom społecznym nie podlegają zleceniobiorcy (z wyłączeniem niań), którzy są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami do ukończenia 26 roku życia (art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Studentami nie są uczestnicy studiów doktoranckich oraz uczestnicy studiów podyplomowych.
W przypadku zawarcia umowy zlecenia z własnym pracownikiem, który jest jednocześnie studentem lub uczniem w wieku do 26 lat, z tytułu umowy zlecenia należy opłacać wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne, tj. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe. W takiej sytuacji bowiem umowa zlecenia jest traktowana w zakresie ubezpieczeń społecznych jak umowa o pracę.
Nie ma natomiast znaczenia dla ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia fakt zawarcia tej umowy przez ucznia lub studenta z innym podmiotem niż własny pracodawca. Uczeń lub student w wieku do 26 lat z tytułu umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż własny pracodawca nie podlega ubezpieczeniom społecznym.
Szczegółowe wyjaśnienia dotyczące m.in. zasad obejmowania ubezpieczeniami osób wykonujących pracę na podstawie umów zlecenia oraz osób zawierających inne umowy cywilnoprawne, jak również zbiegów tytułów do podlegania ubezpieczeniom społecznym, gdzie jednym z tytułów jest wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, dostępne są na stronie internetowej ZUS w poradniku Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (http://www.zus.pl/pliki/poradniki/porad23.pdf).
Umowa o dzieło
Tytułem do ubezpieczeń społecznych nie jest natomiast wykonywanie pracy na podstawie umowy o dzieło. Wyjątkiem są osoby, które zawarły umowę o dzieło z pracodawcą, z którym pozostają w stosunku pracy, lub wykonujące w ramach takiej umowy pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy. W takiej sytuacji osobę wykonującą umowę o dzieło uważa się za pracownika. Tym samym podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym na zasadach określonych dla pracowników, tj. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu (art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
W przypadku jeśli płatnik nie dokona zgłoszenia do ubezpieczeń osoby, z którą zawarł umowę nazwaną umową o dzieło, a w toku postępowania wyjaśniającego bądź kontroli zostanie stwierdzone, że faktycznie zawarta została umowa zlecenia albo umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami k.c. stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, terenowa jednostka organizacyjna ZUS jest uprawniona do stwierdzenia obowiązku ubezpieczeń społecznych (art. 68 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). W przypadku sporu wydawana jest decyzja, od której przysługuje odwołanie do sądu.
W tabeli zostały przedstawione najważniejsze elementy, które są brane pod uwagę przez ZUS w trakcie analizy materiału dowodowego oraz przykładowe orzeczenia sądów w takich sprawach.
Tabela. Umowy cywilnoprawne w ubezpieczeniach i orzecznictwie
| Element umowy | Orzeczenia sądów |
| Przedmiot i cel umowy | Przedmiotem umowy o dzieło jest zobowiązanie do wykonania oznaczonego dzieła rozumianego jako osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Wykonanie dzieła najczęściej przybiera postać wytworzenia rzeczy, lecz może także polegać na dokonaniu zmian w rzeczy już istniejącej, jej naprawieniu, przerobieniu lub uzupełnieniu albo na rozbudowie rzeczy, połączeniu z innymi rzeczami, dodaniu części składowych lub przynależności (wyrok Sądu Najwyższego z 18 września 2013 r., sygn. akt II UK 39/13). Przyjmuje się, że rezultat, o który umawiają się strony, powinien mieć byt samoistny, obiektywnie osiągalny i pewny. Nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby swój indywidualny charakter dzieła (wyroki Sądu Najwyższego: z 3 listopada 1999 r., sygn. akt IV CKN 152/00, z 27 sierpnia 2013 r., sygn. akt II UK 26/13, z 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 115/13, z 4 czerwca 2014 r., sygn. akt II UK 543/13 oraz z 10 lipca 2014 r., sygn. akt II UK 454/13). Elementem przedmiotowo istotnym umowy o dzieło jest wykonanie określonego dzieła, indywidualnie i konkretnie oznaczonego, rozumianego jako końcowy rezultat, efekt działań przyjmującego zamówienie, o charakterze materialnym lub niematerialnym. To właśnie wykonanie dzieła, a nie czynności zmierzające do jego wykonania, przesądzają o tym, czy daną umowę klasyfikuje się jako umowę osiągnięcia określonego rezultatu, czyli umowę o dzieło. To nie starania w celu osiągnięcia rezultatu, tylko wynik tych starań jest elementem wyróżniającym dla umowy o dzieło. Dzieło powinno być wyrazem kreatywności i umiejętności. W przypadku zaś umowy zlecenia, czy umów o świadczenie usług przedmiotem jest zobowiązanie do wykonywania określonych czynności. Porównując zatem umowę o dzieło z umową zlecenia, na pierwszy plan wysuwa się zobowiązanie wykonawcy umowy o dzieło nie do samego działania, lecz do uzyskania określonego dzieła jako rezultatu tego działania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 4 lutego 2014 r., sygn. akt. III AUa 596/13). Wykonywanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności) bez względu na to, jaki rezultat czynność ta przyniesie, jest cechą charakterystyczną dla umów zlecenia (wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2013 r., sygn. akt II UK 402/12). |
| Odpowiedzialność | W umowie o dzieło - przyjmujący zamówienie odpowiada za osiągnięcie rezultatu bądź brak osiągnięcia umówionego rezultatu, do którego się zobowiązał, bez względu na to, czy dołożył należytej staranności przy jego wykonywaniu. Ryzyko obciąża przyjmującego zamówienia. W umowie zlecenia zleceniobiorca odpowiada za brak należytej staranności przy wykonywaniu czynności, a nie za ich wynik. W umowie zlecenia ryzyko nieosiągnięcia rezultatu obciąża zleceniodawcę. Zleceniobiorca nie odpowiada za brak rezultatu, do którego miały doprowadzić podejmowane czynności, o ile zleceniobiorcy nie można przypisać zarzutu braku należytej staranności (wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 2012 r., sygn. akt II UK 70/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 5 listopada 2013 r., sygn. akt III AUa 275/13). |
| Pewność rezultatu | W umowie o dzieło rezultat, do którego osiągnięcia zobowiązuje się przyjmujący zamówienie, powinien być przy spełnieniu określonych warunków obiektywnie pewny. W przypadku umowy zlecenia - brak jest pewności, czy czynności, do których zobowiązał się zleceniobiorca, doprowadzą do zamierzonego rezultatu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 5 listopada 2013 r., sygn. akt III AUa 275/13). |
| Powtarzalność | Wykonywanie powtarzalnych, odtwórczych czynności bądź wykonywanie tych czynności w sposób ciągły lub zespołowy jest właściwe dla umów zlecenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 19 marca 2008 r., sygn. akt I ACa 83/08, Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6 listopada 2012 r., sygn. akt III AUa 227/12, Sądu Najwyższego z 25 lipca 2012 r., sygn. akt II UK 70/12). |
| Sprawdzian na istnienie wad fizycznych | W przypadku umowy o dzieło istnieje możliwość poddania umówionego rezultatu sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (wyrok Sądu Najwyższego z 27 marca 2013 r., sygn. akt I CSK 403/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 26 stycznia 2006 r., sygn. akt III AUa 1700/05). |
Źródło: http://www.zus.pl/default.asp?p=1&id=5687
