Od momentu przejęcia przez gminy obowiązku odbioru i zagospodarowania odpadów komunalnych w kwestii egzekucji opłaty z tego tytułu istniał dualizm. Organ wykonawczy gminy, czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta (dalej: wójt) nie tylko naliczał opłatę za odbiór odpadów (tzw. opłata śmieciowa), ale był jednocześnie w jej przypadku organem egzekucyjnym. Ustawa z 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw zmieniła przepisy w ten sposób, że to naczelnik urzędu skarbowego jest, co do zasady, organem egzekucyjnym opłaty śmieciowej. Wójt może wykonywać zadania z zakresu egzekucji administracyjnej należności pieniężnych z tytułu opłaty śmieciowej jedynie w sytuacji, gdy zawrze w tym zakresie porozumienie z naczelnikiem urzędu skarbowego. Tym wójtom, którzy zawrą takie porozumienie, niezbędna jest wiedza z zakresu postępowania egzekucyjnego, m.in. jego zawieszenia i umorzenia.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego

Zarówno w przypadku zawieszenia, jak też umorzenia postępowania egzekucyjnego katalog przesłanek dopuszczających takie rozwiązania ma charakter zamknięty. Oznacza to, że tylko wystąpienie przesłanek literalnie wskazanych w art. 56 § 1 (zawieszenie) lub w art. 59 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jest podstawą dla organu do wydania rozstrzygnięcia w tym przedmiocie. Podstawową różnicą między tymi przesłankami jest to, że te dotyczące zawieszenia nie mają charakteru trwałego i po ich ustąpieniu postępowanie egzekucyjne może zostać wznowione.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego następuje w sytuacji wystąpienia jednej z następujących przesłanek:

1) wstrzymanie wykonania, odroczenie terminu wykonania lub rozłożenie na raty zapłaty należności - zachodzi wówczas, gdy prowadzona jest już egzekucja (tj. został wystawiony tytuł wykonawczy i na jego podstawie zastosowano już środek egzekucyjny), a dłużnik wystąpił do wierzyciela (wójta) z wnioskiem o zastosowanie, na podstawie art. 67a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, ulgi w zapłacie opłaty śmieciowej. Co istotne przy tej przesłance, to dopiero decyzja wójta udzielająca ulgi, a nie samo złożenie podania, jest przesłanką umożliwiającą zawieszenie postępowania (wyrok WSA w Szczecinie z 28 stycznia 2013 r., sygn. akt I SA/Sz 578/13),

2) śmierć zobowiązanego, jeżeli obowiązek nie jest związany ściśle z osobą zmarłego - przesłanka taka może wystąpić w sytuacji, kiedy umiera jeden ze współwłaścicieli nieruchomości (ten, który złożył deklarację w sprawie opłaty) lub gdy np. umiera właściciel nieruchomości, a pozostałymi współwłaścicielami są członkowie jego najbliższej rodziny, wówczas zawieszenie postępowania jest dokonywane w celu wyłonienia następców prawnych,

3) utrata przez zobowiązanego zdolności do czynności prawnych i brak jego ustawowego przedstawiciela,

4) żądanie wierzyciela - w sporządzonym w tym zakresie wniosku skierowanym do organu egzekucyjnego nie jest wymagane wskazanie uzasadnienia czy jakiejkolwiek argumentacji; w przypadku opłaty śmieciowej oznacza to sytuację, w której w dowolnym momencie postępowanie egzekucyjne może być wstrzymane bez jakiegokolwiek merytorycznego nadzoru,

5) inne przypadki przewidziane w odrębnych ustawach.

Zawieszając postępowanie egzekucyjne, organ wydaje postanowienie, na które służy zażalenie. Po ustaniu przyczyny zawieszenia organ egzekucyjny podejmuje zawieszone postępowanie, powiadamia o tym zobowiązanego i przystępuje do czynności egzekucyjnych.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego

Zakończenie prowadzonego postępowania w przypadku opłaty śmieciowej następuje w sytuacji wystąpienia jednej z następujących przesłanek:

1) wykonanie obowiązku przed wszczęciem postępowania - to sytuacja, w której np. jeszcze przed podjęciem pierwszej czynności egzekucyjnej kwota zaległej opłaty została w całości uregulowana,

2) brak wymagalności obowiązku, jego umorzenie lub wygaśnięcie z innego powodu oraz sytuacja, w której obowiązek nie istniał - w tym przypadku ustawodawca wymienia cztery przesłanki, z których każda stanowi podstawę do umorzenia prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Pierwsza z nich może oznaczać np. sytuację, w której realizacja obowiązku przez dłużnika została wstrzymana z uwagi na odroczenie terminu płatności lub rozłożenie zapłaty na raty. Wskazując na wygaśnięcie jako przesłankę umorzenia postępowania, należy uściślić, że chodzi tu o takie wygaśnięcie (nieefektywne), na skutek którego wierzyciel nie został zaspokojony. Powodem wygaśnięcia obowiązku podlegającego przymusowemu zaspokojeniu w trybie egzekucji administracyjnej może być np. przedawnienie,

3) określenie egzekwowanego obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającą z decyzji organu administracyjnego, orzeczenia sądowego lub bezpośrednio z przepisu prawa - to sytuacja, w której obowiązek podlegający przymusowemu wyegzekwowaniu różni się w swojej treści pomiędzy swoją podstawą a tytułem wykonawczym, na podstawie którego jest dochodzona od dłużnika należność do zapłaty,

4) błąd co do osoby zobowiązanego lub niemożność prowadzenia egzekucji z uwagi na jego osobę (np. korzysta z przywileju lub immunitetu dyplomatycznego i tym samym nie podlega polskiemu prawodawstwu w związku z zapisami zawartymi w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych),

5) śmierć zobowiązanego, jeżeli obowiązek jest ściśle związany z jego osobą - w przypadku opłaty śmieciowej śmierć jedynego właściciela nieruchomości, który nie ma spadkobierców,

6) niedopuszczalność egzekucji administracyjnej lub zastosowanego środka egzekucyjnego oraz brak doręczenia zobowiązanemu upomnienia pomimo istniejącego w tym zakresie obowiązku wierzyciela - należy odróżnić niedopuszczalność egzekucji od niedopuszczalności postępowania, gdyż, co do zasady, egzekucja może być dopuszczalna, ale po jej wszczęciu wobec zobowiązanego mogą zaistnieć określone przesłanki powodujące niedopuszczalność samego postępowania. Powodem niedopuszczalności egzekucji administracyjnej mogą być przesłanki o charakterze podmiotowym (dotyczące osoby zobowiązanego lub organu egzekucyjnego) lub przedmiotowym (dotyczą treści obowiązku podlegającego egzekucji oraz jej podstaw),

7) niepodjęcie zawieszonego na wniosek wierzyciela postępowania egzekucyjnego przed upływem 12 miesięcy od zgłoszenia tego żądania (termin liczony od dnia wpływu żądania wierzyciela),

8) na żądanie wierzyciela - w tym przedmiocie organ egzekucyjny nie ma podstaw do badania zasadności takiego żądania, na co wskazał NSA w wyroku z 12 maja 1999 r. (sygn. akt SA/Sz 2413/97). W sytuacji kiedy wierzyciel był jednocześnie organem egzekucyjnym lub obecnie wykonuje czynności na podstawie zawartego z tym organem porozumienia, jak w przypadku opłaty śmieciowej, przesłanka ta może oznaczać de facto umorzenie postępowania egzekucyjnego z urzędu,

9) po stwierdzeniu, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego następuje na podstawie postanowienia organu egzekucyjnego, wobec którego zarówno zobowiązanemu, jak i wierzycielowi przysługuje prawo wniesienia zażalenia. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której wierzyciel jest jednocześnie organem egzekucyjnym. Wtedy nie przysługuje mu takie prawo.

MARCIN BINAŚ

Autor jest specjalistą w zakresie podatków i opłat stanowiących w całości dochody własne gmin, pracownikiem Wydziału Kontroli RIO w Szczecinie

PODSTAWY PRAWNE

● ustawa z 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 87)

● art. 67a ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 613; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 699)

● art. 56 § 1, art. 59 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1619; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 774)