Od 1 stycznia 2017 r. faktury dokumentujące sprzedaż na rzecz osób prowadzących działalność muszą obowiązkowo być wpisane w ewidencji wraz z numerem NIP kupującego, mimo że sprzedaż jest ewidencjonowana za pomocą kasy. Pozostałe faktury nie muszą być wpisywane do ewidencji. Mogą być, tak jak dotychczas, rozliczane z raportów kasowych.

Z art. 111 ust. 1 ustawy o VAT jednoznacznie wynika, że obowiązek ewidencjonowania obrotu przy zastosowaniu kasy rejestrującej ciąży na podatnikach dokonujących sprzedaży na rzecz dwóch rodzajów podmiotów, mianowicie osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych. Należy podkreślić, że obowiązek ten dotyczy wyłącznie sprzedaży, która została dokonana na rzecz tych podmiotów. Tym samym obowiązek ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej nie występuje w przypadku sprzedaży na rzecz innych podmiotów, tj. firm, przedsiębiorstw, organizacji, osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Sprzedaż na ich rzecz należy udokumentować fakturą VAT. Jednocześnie przepisy ustawy nie zabraniają ewidencjonowania sprzedaży na rzecz tych podmiotów za pomocą kas rejestrujących. Oznacza to, że podatnik może ewidencjonować całą swoją sprzedaż na kasie rejestrującej. Z tego uprawnienia korzysta Państwa firma i nic się w tym względzie nie zmieniło.

Ustawodawca przewidział dla takiej sprzedaży określone warunki ewidencyjne. Mimo zaewidencjonowania tej sprzedaży na kasie rejestrującej należy ją udokumentować również fakturą.

Fakturą może zostać udokumentowana również sprzedaż na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności, gdy wystąpią one z takim żądaniem. Na żądanie nabywcy towaru lub usługi podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą sprzedaż, jeżeli żądanie jej wystawienia zostało zgłoszone w terminie 3 miesięcy, licząc od końca miesiąca, w którym dostarczono towar lub wykonano usługę bądź otrzymano całość lub część zapłaty. Faktura dla osoby nieprowadzącej działalności nie zawiera jednak jej numeru NIP. Obecnie dla osób nieprowadzących działalności numerem identyfikacji podatkowej jest numer PESEL, ale nie trzeba go wpisywać na fakturach.

Sprzedawca, niezależnie od zgłoszonego żądania, nie ma obowiązku wystawienia faktury dokumentującej:

1) czynności wymienione w art. 19a ust. 5 pkt 4 ustawy o VAT (np. najem, dostawa wody, gazu, energii) oraz otrzymanie całości lub części zapłaty przed dokonaniem wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów,

2) sprzedaż zwolnioną z VAT.

W przypadku gdy faktura dotyczy sprzedaży zarejestrowanej przy zastosowaniu kasy rejestrującej, do egzemplarza faktury pozostającego u podatnika dołącza się paragon dokumentujący tę sprzedaż (art. 106h ust. 1 ustawy). Zasada ta nie dotyczy sprzedaży dokumentowanej fakturą emitowaną przy zastosowaniu kasy rejestrującej, w przypadku gdy wartość sprzedaży i kwota podatku są zarejestrowane w raporcie fiskalnym dobowym kasy (art. 106h ust. 2 ustawy o VAT).

Od 1 stycznia 2017 r. zmieniły się natomiast zasady prowadzenia ewidencji VAT. Jej obowiązkowym elementem jest numer NIP kontrahenta (art. 109 ust. 3 ustawy o VAT). Oznacza to, że faktury dokumentujące sprzedaż na rzecz osób prowadzących działalność muszą obowiązkowo znaleźć się w ewidencji, mimo że ta sprzedaż została zaewidencjonowana na kasie rejestrującej. W takiej sytuacji należy:

● zaewidencjonować fakturę w ewidencji sprzedaży,

● o wartości wynikające z tej faktury pomniejszyć należny VAT i wartość netto, wynikające z raportu kasowego.

Podatnicy nie mają natomiast obowiązku ewidencjonowania w taki sposób faktur wystawionych na rzecz osób nieprowadzących działalności podatkowej. Faktury wystawione dla tych osób nie zawierają NIP. Jak wynika z art. 106e ust. 1 pkt 5, faktura powinna zawierać numer, za pomocą którego nabywca towarów lub usług jest zidentyfikowany na potrzeby podatku lub podatku od wartości dodanej, pod którym otrzymał on towary lub usługi. Numerem tym w Polsce jest wyłącznie numer NIP. Skoro osoba nie prowadzi działalności, to nie jest zidentyfikowana dla celów VAT i nie ma zasadniczo numeru NIP. Przedstawione zasady identyfikacji podatkowej obowiązują dopiero od kilku lat, co oznacza, że część osób nieprowadzących działalności nadal może nieprawidłowo posługiwać się nadanym im do celów rozliczeń PIT numerem NIP. Dlatego w przypadku gdy osoba zażąda wystawienia faktury, należy uzyskać informację, czy zakupy są związane z prowadzoną działalnością. Jeśli tak, to należy poprosić ją o podanie numeru NIP. W przeciwnym razie faktura powinna być wystawiona bez NIP i nie należy jej wpisywać do ewidencji, gdy sprzedaż została zaewidencjonowana na kasie rejestrującej.

Przykład

Spółka ewidencjonuje całą sprzedaż na kasach rejestrujących. Z raportu kasowego za marzec wynika sprzedaż w wysokości:

● wartość netto 100 000 zł, VAT 23 000 zł - stawka 23%,

● wartość netto 50 000 zł, VAT 4500 zł - stawka 8%.

Ponadto zostały wystawione dwie faktury. Jedna dla osoby nieprowadzącej działalności, o wartości 5000 zł, VAT 450 zł (8%). Druga natomiast dla osoby prowadzącej działalność, o wartości 10 000 zł, VAT 2300 zł. Obowiązkowi ewidencjonowania podlega tylko druga faktura. Natomiast pozostała sprzedaż opodatkowana stawką 23% (wartość netto 90 000 zł, VAT 20 700 zł) oraz sprzedaż opodatkowana stawką 8% (wartość netto 50 000 zł, VAT 4500 zł) może być zaewidencjonowana na podstawie raportu kasowego.

Taki sposób ewidencjonowania nakazują organy podatkowe. W piśmie Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 21 grudnia 2016 r. (sygn. 3063-ILPP2-2.4512.169.2016.1.Akr) czytamy:

Należy również zauważyć, że art. 109 ust. 3 ustawy nie przewiduje ustalenia powszechnie obowiązującej formy ewidencji, wskazuje jedynie na elementy, które powinna zawierać ewidencja. Podatnicy mogą zatem prowadzić ją w dowolnej formie, byleby zawierała wszelkie wymagane w przepisach ustawy elementy. Zgodnie ze zmianą od 1 stycznia 2017 r. regulacji art. 109 ust. 3 ustawy ww. ewidencja powinna zawierać m.in. numer, za pomocą którego kontrahent jest zidentyfikowany na potrzeby podatku lub podatku od wartości dodanej.

(...) Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, że nie ma i nie będzie (od 1 stycznia 2017 r.) obowiązku ewidencjonowania sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych udokumentowanej fakturami VAT (z podpiętymi paragonami) w innych niż kasa rejestrująca ewidencjach VAT.

Natomiast, jeżeli sprzedaż na rzecz podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, która obowiązkowo powinna być dokumentowana fakturami będzie ewidencjonowana również za pomocą kasy rejestrującej, to w związku ze zmianą brzmienia przepisu art. 109 ust. 3 ustawy, od 1 stycznia 2017 r. będzie istniał obowiązek ewidencjonowania tej sprzedaży w odrębnym rejestrze.

Zatem, aby uniknąć podwójnego opodatkowania należy pomniejszyć obrót wynikający z ewidencji kasy rejestrującej o obrót ze sprzedaży dokonanej na rzecz podmiotów prowadzących działalność gospodarczą wykazany w odrębnym rejestrze sprzedaży.

Takie samo stanowisko zajął Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w piśmie z 24 listopada 2016 r. (sygn. 1462-IPPP2.4512.689.2016.1.IZ).

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 106b, art. 106h, art. 109 ust. 3, art. 111 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 710; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60.

Marcin Jasiński

ekspert w zakresie VAT