Dyrektora szkoły wybiera, w drodze konkursu, organ prowadzący daną placówkę, czyli wójt (burmistrz, prezydent miasta), zarząd powiatu lub zarząd województwa. Stanowisko to w zasadzie można powierzyć nauczycielowi - mianowanemu lub dyplomowanemu. Jeżeli nauczyciel ten przed objęciem stanowiska był zatrudniony w danej szkole, to powierzenie mu funkcji kierowniczej nie powoduje nawiązania z nim stosunku pracy. W takim przypadku dochodzi jedynie do zmiany jego treści. Gdy natomiast nie był zatrudniony w danej szkole, to zawiera się z nauczycielem umowę na czas określony na okres powierzenia funkcji.

Stanowisko dyrektora powierza się na 5 lat szkolnych. Tylko w uzasadnionych przypadkach okres ten można skrócić, jednak nie mniej niż do jednego roku szkolnego. Zasada ta wynika z art. 36a ust. 13 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (dalej: ustawa o systemie oświaty). Ma ona zapewnić stabilność zatrudnienia na kierowniczym stanowisku. Gdy jednak organ prowadzący podejmie decyzję o odwołaniu dyrektora szkoły wcześniej, to dyrektorowi przysługują określone środki prawne, które w zależności od charakteru żądania wnosi do sądu administracyjnego lub do sądu pracy.

Zasady powoływania i odwoływania dyrektora szkoły nie zmienią się od 1 września 2017 r. wraz z wejściem w życie ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (dalej: ustawa - Prawo oświatowe). Przepisy ustawy o systemie oświaty w tym zakresie zostały bez większych modyfikacji przeniesione do ustawy - Prawo oświatowe. Od 1 września 2017 r. tryb i przesłanki odwołania będą regulowane w art. 66 ustawy - Prawo oświatowe. Jedyna różnica pomiędzy art. 38 ustawy o systemie oświaty i art. 66 ustawy - Prawo oświatowe jest taka, że wydłużony został termin (z 5 do 21 dni) na przedstawienie opinii przez kuratora oświaty dotyczącej odwołania dyrektora szkoły w przypadkach szczególnie uzasadnionych.

Powody odwołania dyrektora szkoły

Przepisem, który gwarantuje pełnienie funkcji dyrektora przez pełną kadencję, jest art. 38 ustawy o systemie oświaty. Określa on wyczerpującą listę przyczyn odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w szkole. Tym samym wykluczone jest odwoływanie umotywowane w jakikolwiek inny sposób lub dokonane w innym trybie niż ten, który wynika z art. 38 ustawy o systemie oświaty (wyrok WSA w Warszawie z 19 marca 2012 r., sygn. akt II SA/Wa 2217/11). Ustalenie tej listy ma wyeliminować arbitralne rozstrzygnięcia kadrowe organu prowadzącego szkołę. W katalogu przyczyn są te, które obligatoryjnie prowadzą do odwołania (za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia), albo powody fakultatywne, które mogą powodować podjęcie decyzji organu prowadzącego o odwołaniu w trybie natychmiastowym w trakcie roku szkolnego.

Listę przyczyn odwołania dyrektora szkoły określa tabela 1.

Organy prowadzące często powołują, jako przesłankę odwołania, zaistnienie szczególnie uzasadnionego przypadku. Analiza orzeczeń wydanych w tym zakresie wskazuje, że podstawa ta jest nadużywana. Tylko w nielicznych przypadkach sąd zgodził się z organem prowadzącym co do tego, że faktycznie miał miejsce przypadek, który upoważniał do odwołania dyrektora szkoły w trakcie roku szkolnego. W orzecznictwie wskazuje się, że odwołanie dyrektora w trakcie roku szkolnego nie sprzyja stabilności pracy placówki, która z dnia na dzień traci dyrektora do czasu powołania nowego, w trybie postępowania konkursowego. Dlatego art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty powinien być rozumiany wąsko i stosowany w sposób wyjątkowo rozważny (por. wyrok NSA z 25 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1942/15). Waga uchybień odwoływanego w tym trybie dyrektora musi być tego rodzaju, że nie pozwalała na pozostawienie nauczyciela na stanowisku dyrektora szkoły nawet do końca roku szkolnego (wyrok WSA w Gliwicach z 8 marca 2016 r., sygn. akt IV SA/Gl 872/15). Nie muszą się one jednak pokrywać (choć mogą) z kodeksowymi przyczynami rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia, wskazanymi w art. 52 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy; dalej: k.p. (por. wyrok NSA z 1 września 2010 r., sygn. akt I OSK 933/10).

Tabela 1. Przyczyny uzasadniające odwołanie ze stanowiska dyrektora szkoły

Przykład

Dyrektorka szkoły podstawowej - Maria K. została ukarana mandatem karnym w związku z popełnieniem wykroczenia z art. 119 § 1 ustawy z 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń, tj. za kradzież alkoholu w sklepie. Czyn ten popełniła w obecności wielu świadków. Zdarzenie to zostało bardzo negatywnie ocenione przez mieszkańców miasta. Burmistrz odwołał Marię K. ze stanowiska w trybie natychmiastowym. Wskazał w uzasadnieniu zarządzenia, że dyrektor szkoły dopuściła się wykroczenia uwłaczającego godności nauczyciela, przez co naruszyła art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Zdaniem organu, dalsze zajmowanie przez nią stanowiska dyrektora placówki oświatowej godzi w interes szkoły i destabilizuje jej funkcjonowanie. Szczególnie uzasadniony przypadek, stanowiący podstawę odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia (art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty), zachodzi nie tylko w sytuacji zaniedbania w organizacji pracy, ale także w razie nagannej postawy dyrektora szkoły poza miejscem pracy (na podstawie wyroku WSA w Białymstoku z 3 marca 2015 r., sygn. akt II SA/Bk 1179/14).

Przykłady zdarzeń, które nie uzasadniają odwołania dyrektora ze stanowiska, przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Sytuacje, kiedy brak jest szczególnie uzasadnionych przyczyn do odwołania dyrektora szkoły

Obowiązek przestrzegania procedury odwoławczej

Odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w szkole, dla której organem prowadzącym jest gmina, następuje w formie zarządzenia wójta (burmistrza prezydenta miasta). Gdy organem prowadzącym jest natomiast powiat lub województwo, do odwołania niezbędne jest wydanie uchwały zarządu danej jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie bowiem z przepisami ustaw samorządowych, do zadań organów wykonawczych należy zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych oraz odpowiednio powiatowych i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Przed wydaniem zarządzenia (uchwały), w sytuacji gdy powodem odwołania dyrektora szkoły są szczególnie uzasadnione przypadki, organ prowadzący szkołę musi się zwrócić o opinię do kuratora oświaty, a gdy jest to szkoła artystyczna - do ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Opinia ta musi być wydana w terminie 5 dni roboczych od wezwania. Jej niewydanie w terminie jest równoznaczne z wydaniem opinii pozytywnej. Uchylanie się kuratora oświaty od zajęcia stanowiska w sprawie nie może być jednak interpretowane przez organ prowadzący szkołę na niekorzyść osoby zwalnianej z pracy (wyrok WSA w Białymstoku z 5 lutego 2008 r., sygn. akt II SA/Bk 789/07). Opinia kuratora oświaty nie ma charakteru wiążącego. Oznacza to, że negatywne zaopiniowanie odwołania nie stanowi żadnej przeszkody do wydania zarządzenia bądź uchwały w sprawie odwołania ze stanowiska kierowniczego (por. wyrok WSA w Białymstoku z 3 marca 2015 r. (sygn. akt II SA/Bk 1179/14).

Opinia kuratora może być wykorzystana tylko w postępowaniu, w którym została ona uzyskana. Nie jest np. dopuszczalna sytuacja, że jedna i ta sama opinia będzie służyła jako podstawa do odwołania dyrektora szkoły kilkakrotnie w kolejnych postępowaniach (wyrok WSA z Bydgoszczy z 27 stycznia 2010 r., sygn. akt II SA/Bd 12/10).

Przed wydaniem zarządzenia o odwołaniu nauczyciela ze stanowiska dyrektora organ prowadzący musi zapewnić odwoływanemu nauczycielowi możliwość czynnego udziału w toczącym się postępowaniu wyjaśniającym. W szczególności musi mu umożliwić zapoznanie się z zebranym materiałem dowodowym. Trzeba mu zapewnić także możliwość wypowiedzenia się co do zgromadzonych dowodów czy zgłoszenia wniosków (wyrok WSA w Krakowie z 12 kwietnia 2016 r., sygn. akt III SA/
/Kr 1679/15; wyrok WSA w Lublinie z 26 stycznia 2012 r., sygn. akt III SA/Lu 609/11).

Chociaż obowiązek uzasadnienia zarządzenia (uchwały) nie wynika z żadnego przepisu, w orzecznictwie powszechnie podkreśla się konieczność jego sporządzenia (wyrok NSA z 1 grudnia 2006 r., sygn. akt I OSK 706/06; wyrok SN z 9 grudnia 2003 r., sygn. akt I PK 103/03). Spełnienie tego obowiązku jest szczególnie istotne w razie powołania się w zarządzeniu (uchwale) na szczególnie uzasadniony przypadek. Brak uzasadnienia w razie przytoczenia innych przesłanek z art. 38 ustawy o systemie oświaty nie jest tak rygorystycznie oceniany przez sądy administracyjne (por. wyrok NSA z 17 czerwca 2015 r., sygn. akt I OSK 528/15).

ZAPAMIĘTAJ!

Obowiązek sporządzenia uzasadnienia odwołania ze stanowiska dyrektora szkoły w trybie art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty wynika z uznaniowości tego odwołania.

Zarządzenie (uchwała) powinno zawierać uzasadnienie, w którym przedstawione muszą być okoliczności spełniające, zdaniem organu prowadzącego, przesłankę przypadku szczególnie uzasadnionego (wyrok NSA z 14 października 2014 r., sygn. akt I OSK 1584/14).

Z orzecznictwa

Użycie przez ustawodawcę nieostrego sformułowania "przypadki szczególnie uzasadnione" daje organowi prowadzącemu pewną swobodę w ocenach, jednak swoboda ta nie może być utożsamiana z uznaniem administracyjnym i nie może oznaczać całkowitej dowolności, skoro wkracza w stabilność wykonywania funkcji dyrektora. Niedopuszczalne jest powierzchowne traktowanie uzasadnienia, zwłaszcza wówczas, gdy przedmiotem sprawy jest tak ważny dla strony problem zatrudnienia.

Wyrok WSA w Gliwicach z 8 marca 2016 r., sygn. akt IV SA/Gl 872/15

Prawidłowość uchwały o odwołaniu ze stanowiska dyrektora placówki oświatowej trzeba oceniać na podstawie faktów, które zostały przedstawione w jej uzasadnieniu. Powołane tam okoliczności muszą być konkretne i dowiedzione w stosownym postępowaniu poprzedzającym wydanie zarządzenia oraz znajdować pełne potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Przy kontroli odwołania ze stanowiska dyrektora placówki oświatowej znaczenie ma zatem nie tylko to, czy taki akt zawiera uzasadnienie. Istotne są również wywody przytoczone przez organ, gdyż to, jakie zdarzenia uznał on za przesłanki odwołania, musi wynikać bezpośrednio z uzasadnienia podjętej w tym zakresie uchwały. Tylko te argumenty pozwalają na ustalenie motywów, jakimi kierował się organ, pozbawiając dyrektora dotychczasowej funkcji kierowniczej, oraz ocenę, czy podane przez organ przyczyny rzeczywiście można uznać za szczególnie uzasadniony przypadek. Konieczne jest przy tym podkreślenie, że materiał dowodowy nie może zastępować uzasadnienia.

Wyrok WSA we Wrocławiu z 28 lipca 2016 r., sygn. akt IV SA/Wr 273/16

Obowiązek sporządzenia uzasadnienia zarządzenia wydanego na podstawie art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty oznacza również, że zarządzenie podlega doręczeniu dyrektorowi szkoły łącznie z uzasadnieniem (wyrok NSA z 12 sierpnia 2010 r., sygn. akt I OSK 817/10).

Brak uzasadnienia lub jego ogólnikowość kwalifikowane jest jako istotne naruszenie prawa, co stanowi przesłankę do stwierdzenia nieważności zarządzenia lub uchwały organu prowadzącego.

Charakter prawny aktu odwołania

Ustawa o systemie oświaty nie określa, jakie uprawnienia służą nauczycielowi w razie odwołania ze stanowiska kierowniczego. W orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest jednak pogląd, zgodnie z którym odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego ma charakter kompetencji władczej związanej z wykonywaniem określonych w przepisach prawa zadań publicznoprawnych w zakresie oświaty. Personalny charakter aktu odwołania z funkcji kierowniczej nie stanowi zatem o jego prywatnoprawnym charakterze, ponieważ obsada stanowiska kierowniczego w szkole jest formą zarządzania szkołą publiczną, a zarządzanie szkołą wchodzi w zakres administracji publicznej.

Wobec tego, zgodnie z orzecznictwem, zarządzenie wójta w sprawie odwołania z funkcji dyrektora szkoły jest aktem o charakterze administracyjnoprawnym. Z tego powodu zarządzenie podlega kontroli organów nadzoru i kontroli sądów administracyjnych, niezależnie od ewentualnej ochrony stosunku pracy przysługującej odwołanemu dyrektorowi przed sądem pracy, jak i niezależnie od tego, czy odwołany dyrektor był uprzednio powołany jako nauczyciel czy jako osoba niebędąca nauczycielem (por. wyrok WSA w Poznaniu z 14 stycznia 2015 r., sygn. akt IV SA/Po 851/14, i wyrok NSA z 5 sierpnia 2010 r., sygn. akt I OSK 805/10).

Odwołanie ze stanowiska dyrektora szkoły nie jest czynnością z zakresu prawa pracy (por. uchwała NSA z 16 grudnia 1996 r., sygn. akt OPS 6/96). Akt odwołania ma jednak wpływ na sytuację prawną nauczyciela odwołanego ze stanowiska dyrektora szkoły, powodując pozbawienie go nie tylko tego stanowiska, ale także dodatków z nim związanych (np. funkcyjnego). Może on mieć zatem wpływ na zakres uprawnień pracowniczych i stąd też w orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa tendencja przewidująca możliwość przyznania odwołanemu nauczycielowi z funkcji kierowniczej odszkodowania za niezgodne z prawem odwołanie (por. m.in. uchwałę SN z 3 lutego 1993 r., sygn. akt I PZP 71/92). Powierzenie stanowiska dyrektora szkoły zatrudnionemu w niej nauczycielowi nie jest aktem nawiązania stosunku pracy.

Odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego skutkuje pozbawieniem funkcji i uprawnień organu zarządzającego szkołą, uszczupla należne wynagrodzenie za pracę i pozbawia dodatku funkcyjnego. Nie powoduje jednak rozwiązania z nim stosunku pracy (wyrok WSA w Łodzi z 14 lipca 2010 r., sygn. akt III SA/Łd 353/10).

ZAPAMIĘTAJ!

Jeżeli dyrektor szkoły był zatrudniony na czas określony na okres powierzenia ma stanowiska, organ prowadzący nie musi wypowiadać mu umowy o pracę, gdyż trwanie stosunku pracy było zależne jedynie od zajmowania stanowiska kierowniczego.

Dwoistość skutków odwołania dyrektora szkoły ma swoje konsekwencje w trybie zaskarżania tej czynności - legalność odwołania podlega, po wyczerpaniu trybu postępowania, kontroli sądu administracyjnego, a w pozostałym zakresie podlega właściwości sądów powszechnych. Okoliczność zatem, że akt administracyjny dotyczący odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego wywołuje także skutki w sferze prawa pracy, powoduje, że pracownik taki może dochodzić obrony swoich interesów wynikających z pozostawania w zatrudnieniu przed sądem pracy.

Z orzecznictwa

W postępowaniu przed sądem administracyjnym przedmiotem badania sądu nie są ewentualne roszczenia pracownicze zwolnionego (odwołanego) dyrektora, do rozpatrzenia których właściwy jest sąd pracy, lecz zachowanie przewidzianych w przepisach publicznoprawnych wymogów dotyczących aktu odwołania dyrektora jednostki samorządowej jako formy realizacji zadań publicznoprawnych gminy, a więc aktu o publicznoprawnym charakterze.

Wyrok WSA we Wrocławiu z 15 kwietnia 2016 r., sygn. akt III SA/Wr 1099/15

Skarga do sądu administracyjnego

Odwołany dyrektor może wnieść skargę do sądu na zarządzenie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub odpowiednio na uchwałę zarządu powiatu lub województwa. Z orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika, że odwołany dyrektor może kwestionować akt odwołania przed sądem administracyjnym (por. wyrok NSA z 12 sierpnia 2010 r., sygn. akt I OSK 817/10). Skargę wnosi się w trybie art. 101 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: ustawa o samorządzie gminnym). Gdy jest to uchwała zarządu powiatu lub województwa, będzie to odpowiednio art. 87 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym lub art. 90 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. Zgodnie z tymi przepisami, wniesienie skargi musi być poprzedzone wezwaniem organu do usunięcia naruszenia prawa. Skargę bowiem wnosi się dopiero po bezskutecznym wezwaniu.

Skargę wnosi się na zarządzenie (uchwałę) o odwołaniu, a nie na wezwanie do usunięcia naruszenia lub bezczynność organu w zakresie udzielenia na nie odpowiedzi. Wezwanie ma na celu jedynie umożliwienie radzie gminy załatwienia sprawy bez konieczności wnoszenia skargi do sądu. Jego celem jest m.in. uniknięcie postępowania przed sądem administracyjnym, czyli chodzi o usunięcie naruszenia prawa bez niepotrzebnego wdawania się w spór przed sądem administracyjnym (por. postanowienie WSA w: Krakowie z 29 czerwca 2016 r., sygn. akt III SA/
/Kr 723/16, i Olsztynie z 17 marca 2016 r., sygn. akt II SA/Ol 170/16).

Przykład

Burmistrz zarządzeniem odwołał dyrektorkę szkoły - Annę W. Ta wezwała organ do usunięcia naruszenia prawa. Burmistrz pismem odniósł się do zarzutów przedstawionych w wezwaniu, stwierdzając, że nie znalazł podstaw do zmiany lub uchylenia kwestionowanego zarządzenia. Anna W. wniosła skargę do sądu administracyjnego na pismo burmistrza. Sąd odrzucił skargę i w uzasadnieniu stwierdził, że zaskarżone pismo nie jest aktem administracyjnym i dlatego nie jest objęty kontrolą sądu administracyjnego.

W sprawie skargi wnoszonej do sądu administracyjnego na podstawie art. 101 ustawy o samorządzie gminnym zastosowanie znajduje reguła zawarta w art. 53 § 2 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, który przewiduje, że skargę należy wnieść w terminie 30 dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeśli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie 60 dni od dnia wniesienia wezwania do usunięcia naruszenia (por. uchwałę NSA z 2 kwietnia 2007 r., sygn. akt II OPS 2/07).

Jak potwierdził NSA w wyroku z 5 sierpnia 2010 r. (sygn. akt I OSK 805/10), powołanie bądź odwołanie dyrektora szkoły jest sprawą z zakresu administracji publicznej ze wszystkimi tego konsekwencjami, łącznie z ingerencją nadzorczą wojewody. Może on w trybie nadzoru stwierdzić nieważność zarządzenia lub uchwały. A gdy w terminie 30 dni od otrzymania tego aktu wojewoda nie wyda w tym zakresie rozstrzygnięcia nadzorczego, to może go zaskarżyć do sądu administracyjnego (art. 93 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym).

ZAPAMIĘTAJ!

Wojewoda nie może stwierdzić nieważności zarządzenia lub uchwały organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego po upływie roku od dnia ich podjęcia (art. 94 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym).

Oczekiwanie przez odwołanego dyrektora na reakcję wojewody może być jednak ryzykowne. A to z tego powodu, że organ nadzoru może w ogóle nie być poinformowany o wydanym zarządzeniu (uchwale) przez organ prowadzący (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zarząd powiatu lub województwa). Ustawy samorządowe przewidują bowiem, że organy wykonawcze przekazują swoje akty wojewodzie, o ile zawierają one przepisy porządkowe. Akt o odwołaniu dyrektora szkoły nie zawiera takich przepisów.

Do chwili upływu terminu do wniesienia skargi do sądu administracyjnego, bądź też wydania przez ten sąd orzeczenia oddalającego bądź odrzucającego skargę, zarządzenie (uchwała) nie wywołuje skutków prawnych. W związku z tym dotychczasowy dyrektor nie został skutecznie odwołany i brak jest jakichkolwiek podstaw do powoływania komisji konkursowej w celu przeprowadzenia konkursu na obsadzone stanowisko dyrektorskie, ani do zatwierdzania tego konkursu (wyrok NSA z 18 lutego 2016 r., sygn. akt I OSK 3031/15, oraz wyrok WSA w Bydgoszczy z 26 października 2010 r., sygn. akt II SA/Bd 991/10).

Przykład

Wójt odwołał dyrektorkę szkoły podstawowej. Ta wniosła skargę do sądu administracyjnego. Wójt, nie czekając na wyrok sądu, powołał komisję do przeprowadzenia konkursu na dyrektora szkoły. W tej sytuacji nie ma podstaw do powoływania komisji konkursowej w celu przeprowadzenia konkursu, gdyż zarządzenie o odwołaniu dotychczasowego dyrektora nie wywołało skutku prawnego. A zatem nie ma wakatu na tym stanowisku. Wojewoda powinien stwierdzić nieważność zarządzenia o powołaniu komisji konkursowej.

W przypadku gdy prawidłowość zarządzenia o odwołaniu ze stanowiska dyrektora szkoły została ustalona przed sądem powszechnym, niedopuszczalne staje się ponowne rozpoznawanie tej sprawy przez sąd administracyjny. Powodowałoby to naruszenie powagi rzeczy osądzonej, co jest przesłanką nieważności postępowania. W związku z tym - w takiej sytuacji - sąd administracyjny odrzuca skargę, jeżeli sprawa objęta skargą pomiędzy tymi samymi stronami jest w toku lub została już prawomocnie osądzona (postanowienie NSA z 13 grudnia 2007 r., sygn. akt I OSK 1657/07).

Zasady odwołania dyrektora szkoły, będącego nauczycielem, stosuje się odpowiednio do osoby, która nie jest nauczycielem.

Roszczenia ze stosunku pracy

Prawomocny wyrok sądu administracyjnego, stwierdzający, że odwołanie dyrektora nie było zgodne z prawem, nie przywraca nauczycielowi pełnionej funkcji kierowniczej. Otwiera mu jednak drogę do dochodzenia odszkodowania przed sądem pracy za wadliwe odwołanie ze stanowiska. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowały się jednak dwie linie orzecznicze dotyczące jego wysokości. Od 2015 r. dominujący jest pogląd, że nauczycielowi odwołanemu ze stanowiska kierowniczego w szkole - niezgodnie z warunkami określonymi w art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty - przysługuje odszkodowanie w wysokości nie niższej od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a nie w wysokości sumy utraconego za taki okres dodatku funkcyjnego.

Punktem wyjścia tego poglądu jest to, że chociaż odwołanie ze stanowiska dyrektora szkoły na podstawie art. 38 ustawy o systemie oświaty nie oznacza wypowiedzenia warunków pracy lub płacy, to jednak jest to czynność w wysokim stopniu zbliżona do niego. Stanowi bowiem jednostronną zmianę warunków pracy, niekorzystną dla pracownika. Zmiana ta dotyczy treści stosunku pracy nauczyciela pełniącego funkcję dyrektora szkoły, gdyż pozbawia go funkcji i uprawnień organu zarządzającego szkołą oraz w istotny sposób uszczupla należne mu wynagrodzenie za pracę, pozbawiając go dodatku funkcyjnego. W razie wypowiedzenia warunków zatrudnienia nie musi dojść do rozwiązania stosunku pracy. Może on być kontynuowany na nowych warunkach w wypadku ich przyjęcia przez pracownika. To z kolei nie wyklucza możliwości dochodzenia przez pracownika roszczenia odszkodowawczego (por. uchwały SN z: 3 lutego 1993 r., sygn. akt I PZP 71/92; i 5 maja 1993 r., sygn. akt I PZP 15/93; oraz wyroki SN z: 19 maja 2009 r., sygn. akt II PK 288/08; 7 maja 2015 r., sygn. akt III PK 130/14; 18 sierpnia 2015 r., sygn. akt III PK 155/14; 16 czerwca 2016 r., sygn. akt III PK 121/15).

Przykład

Wójt, zarządzeniem z 31 lipca 2012 r., powierzył Joannie C. stanowisko dyrektora szkoły podstawowej na okres 5-letni, tj. od 1 września 2012 r. do 31 sierpnia 2017 r. Przed końcem kadencji wójt, zarządzeniem z 20 października 2015 r., odwołał jednak Joannę C. z funkcji dyrektora szkoły ze skutkiem natychmiastowym. W uzasadnieniu decyzji o odwołaniu powołano się na nieprawidłowości w zakresie sposobu prowadzenia dokumentacji szkolnej stwierdzone w trakcie kontroli. Joanna C. zaskarżyła do sądu administracyjnego zarządzenie wójta o odwołaniu jej z funkcji dyrektora. Naczelny Sąd Administracyjny prawomocnym wyrokiem z 30 września 2016 r. stwierdził, że zaskarżone przez Joannę C. zarządzenie wójta zostało wydane z naruszeniem prawa. Joanna C. kontynuuje zatrudnienie w szkole na stanowisku nauczyciela przyrody w pełnym wymiarze czasu pracy. Była dyrektorka może wystąpić do sądu pracy o zasądzenie na jej rzecz odszkodowania za wadliwe odwołanie z funkcji dyrektora szkoły. Bezprawność odwołania mianowanego nauczyciela ze stanowiska dyrektora szkoły wynikająca z braku uzasadnionych podstaw ku temu czy też będąca skutkiem naruszenia przepisów dotyczących tego odwołania powinna wywoływać skutek podobny jak bezprawność działania pracodawcy przy wypowiedzeniu zmieniającym, są to bowiem rodzajowo podobne uchybienia prawom pracownika. Odpowiednie stosowanie do odwołanego dyrektora szkoły art. 45 § 2 k.p. i art. 47¹ k.p. nie może zatem prowadzić do zmniejszenia wysokości ustawowego odszkodowania. Konieczna jest jednak uwaga, że gdy odwołanie nastąpiło ze skutkiem natychmiastowych (bez wypowiedzenia), po powierzeniu funkcji na czas określony, to odpowiednie stosowanie powinien mieć przepis art. 58 zdanie drugie k.p. w związku z art. 59 k.p. A zatem nauczycielowi odwołanemu bez wypowiedzenia ze stanowiska dyrektora szkoły powierzonego na czas określony, z naruszeniem art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie oświaty, przysługuje na podstawie stosowanego odpowiednio art. 58 w związku z art. 59 k.p. odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pracę za czas, do którego powierzenie stanowiska miało trwać, nie więcej niż za 3 miesiące (na podstawie wyroku SN z 16 czerwca 2016 r., sygn. akt III PK 121/15).

Dotychczas w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany był pogląd, że odszkodowanie może być równe trzykrotnej wysokości utraconego dodatku funkcyjnego. Sąd uważał bowiem, że najbardziej zbliżony charakter mają unormowania dotyczące umowy na czas określony, zawarte w art. 50 § 3 i 4 k.p. W tej sytuacji, zdaniem tej linii orzeczniczej, należy zastosować art. 38 ustawy o systemie oświaty w związku z art. 50 § 3 i 4 k.p. Podkreśla się, że skoro pracownik traci tylko dodatek funkcyjny, to odszkodowanie powinno być równe temu dodatkowi (por. wyroki SN z: 25 kwietnia 2014 r., sygn. akt II PK 195/13; 9 maja 1997 r., sygn. akt I PKN 138/97; 10 stycznia 2003 r., sygn. akt I PK 74/02).

Wskazane przepisy k.p. nie mogą być jednak stosowane wprost, ponieważ dotyczą rozwiązania stosunku pracy, a nie odwołania ze stanowiska z zachowaniem dalszego zatrudnienia.

W omawianym zakresie istotny jest również wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 2015 r. (sygn. akt I PK 155/14). W orzeczeniu tym sąd wskazał, że unieważnienie w trybie administracyjnosądowym uchwały o odwołaniu dyrektora szkoły nie reaktywuje dyrektorskiego statusu zatrudnienia. A to oznacza, że dyrektorowi nie przysługuje roszczenie z tytułu gotowości do wykonywania tej funkcji, której po odwołaniu nie pełnił.

Przykład

Dyrektor szkoły był powołany na okres do 31 sierpnia 2017 r. Uchwałą z 17 czerwca 2015 r. zarząd powiatu odwołał nauczyciela z funkcji dyrektora szkoły. Do dnia odwołania dyrektor szkoły otrzymywał wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny oraz dodatek motywacyjny, a po odwołaniu wynagrodzenie zasadnicze oraz wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych. Wojewódzki sąd administracyjny stwierdził nieważność uchwały z 17 czerwca 2016 r. W związku z tym nauczyciel zgłosił do organu prowadzącego gotowość pełnienia funkcji dyrektora szkoły. W odpowiedzi na wystąpienie odwołanego dyrektora szkoły organ prowadzący wyjaśnił, że zwolnione stanowisko dyrektora zostało już obsadzone. Po odwołaniu ze stanowiska dyrektorskiego nauczyciel wykonywał już tylko obowiązki nauczycielskie. Odwołany dyrektor szkoły zamierza pozwać pracodawcę i wystąpić wobec niego z żądaniem zapłaty odszkodowania za utracone korzyści, tj. różnicę pomiędzy wynagrodzeniem dyrektorskim, jakie otrzymywałby jako dyrektor szkoły, gdyby nie został odwołany, a wynagrodzeniem nauczyciela, jakie otrzymywał po odwołaniu ze stanowiska. Ponieważ kadencja dyrektora szkoły miała się skończyć 31 sierpnia 2017 r., nauczyciel zamierza pozwać szkołę o wynagrodzenie za czas gotowości do pracy w okresie od 17 czerwca 2016 r. do 31 sierpnia 2017 r. na podstawie art. 81 k.p. Odwołany dyrektor nie może jednak skutecznie żądać zasądzenia na jego rzecz wynagrodzenia za gotowość do pracy na stanowisku dyrektorskim. Wyrok sądu administracyjnego nie przywrócił go bowiem na to stanowisko. Dlatego sąd pracy oddalił wniesione przez niego powództwo.

W praktyce może się pojawić wątpliwość, czy stroną pozwaną powinien być zawsze pracodawca, czyli szkoła, czy też konieczne lub możliwe jest skierowanie roszczeń przeciwko organowi prowadzącemu szkołę. Z orzecznictwa wynika, że w sprawach dotyczących roszczeń nauczyciela o powierzenie funkcji dyrektora szkoły, jak też odnoszących się do odwołania z tego stanowiska, podmiotem pozwanym jest wyłącznie szkoła. Stanowisko to wpisuje się w ugruntowaną linię orzeczniczą, zgodnie z którą pracodawcą dyrektora i zatrudnionych w niej nauczycieli jest szkoła (por. wyroki SN z: 11 września 1998 r., sygn. akt II UKN 196/98; 4 lipca 2001 r., sygn. akt I PKN 523/006; oraz postanowienie SN z 15 maja 2002 r., sygn. akt III PZP 7/02).

Leszek Jaworski

prawnik, specjalista ds. prawa pracy, autor licznych publikacji z zakresu prawa oświatowego

Podstawy prawne

● art. 5c pkt 2, art. 36a ust. 13, art. 38, art. 38a ust. 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1943; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60)

● art. 29 pkt 2, art. 63 ust. 21, art. 66, art. 67 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 59)

● art. 30 ust. 2 pkt 5, art. 90 ust. 1, art. 91 ust. 1, art. 93, art. 101 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 446; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1948)

● art. 32 ust. 2 pkt 5, art. 78 ust. 1, art. 79 ust. 1, art. 81 ust. 1, art. 87 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 814; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 1948)

● art. 41 ust. 2 pkt 6, art. 81, art. 82 ust. 1, art. 82c ust. 1, art. 90 ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 486; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2260)

● art. 53 § 2 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 718; ost.zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 2261)

● art. 119 § 1 ustawy z 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 1094; ost.zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1707)

● art. 45, art. 47¹, art. 52, art. 81 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60)

● art. 9 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1379; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 60)