Postępowanie przed sądami administracyjnymi - skrócenie procedur

1 czerwca 2017 r. weszły w życie zmiany w Kodeksie postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.) oraz dostosowane do nich zmiany w ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: ppsa). Wprowadzone zmiany mają na celu skrócenie czasu potrzebnego do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ administracji lub sąd. Dzięki nowelizacji skargę do sądu można wnieść bez potrzeby wnioskowania o ponowne rozpatrzenie sprawy czy wzywania do usunięcia naruszenia prawa. Będzie też można wnieść do sądu sprzeciw na decyzję organu II instancji przekazującej sprawę do ponownego rozpoznania przez organ I instancji.

W artykule przedstawiamy zmiany wprowadzone od 1 czerwca 2017 r. do ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Zmiany te mają się przyczynić do skrócenia procedur odwoławczych. Ma temu służyć rezygnacja z obowiązku składania wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, rezygnacja z obowiązku składania wniosku o usunięcie naruszenia prawa oraz wprowadzenie możliwości wniesienia sprzeciwu od decyzji na przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez organ I instancji.

W Prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi zostały też określone zasady procedury mediacyjnej prowadzonego przez mediatora wybranego przez strony.

Skarga bez obowiązku wnioskowania o ponowne rozpatrzenie sprawy

Skargę do sądu można wnieść po wyczerpaniu środków zaskarżenia. Ta reguła nadal obowiązuje. Zmienia się jednak katalog czynności, które są uznawane za środki zaskarżenia. Po nowelizacji wyczerpanie środków zaskarżenia następuje, gdy stronie nie przysługuje żaden środek zaskarżenia, taki jak:

- zażalenie

- odwołanie

- ponaglenie.

Oznacza to, że strona nie jest już zmuszona do składania wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. To strona zdecyduje, czy złoży wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, czy skargę do sądu (art. 52 § 3 ppsa).

Jeżeli jedna ze stron postępowania administracyjnego złoży skargę do sądu, a druga strona tego samego postępowania złoży wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, organ będzie sprawę rozpatrywał jak wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy (o czym będzie miał obowiązek poinformować stronę, która złożyła wniosek do sądu) - art. 54a ppsa.

Należy też zauważyć, że w katalogu środków zaskarżenia pojawiło się ponaglenie. Jego złożenie jest niezbędnym warunkiem wniesienia do sądu skargi na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania. Przed wniesieniem skargi do sądu wymagane jest zatem wniesienie ponaglenia.

Skarga na interpretację bez wezwania do usunięcia naruszenia prawa

Z procedury zniknął obowiązek wzywania organu do usunięcia naruszenia prawa (jako warunku wniesienia skutecznej skargi do sądu administracyjnego). Przypomnijmy, że wezwanie do usunięcia naruszenia prawa należało wnieść zawsze przed wniesieniem skargi na interpretację indywidualną i to w terminie 14 dni od dnia jej wydania. Obecnie obowiązek ten zniknął. Podmiot, który chce zaskarżyć do sądu interpretację indywidualną, może to zrobić skutecznie bez wzywania organu, który wydał interpretację do usunięcia naruszenia prawa.

Termin wniesienia skargi

Termin na wniesienie skargi do sądu nie uległ zmianie. Nadal wynosi on 30 dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie. Zmieniły się natomiast zasady wnoszenia skargi na interpretację indywidualną, opinię zabezpieczającą oraz odmowę wydania opinii zabezpieczającej. W ich przypadku skargę należy obecnie wnosić do sądu w terminie 30 dni od dnia ich doręczenia skarżącemu (art. 53 § 1 ppsa). Zrezygnowano bowiem z konieczności wzywania organu do usunięcia naruszenia prawa i konieczności czekania na decyzję organu w tej sprawie.

W sprawach skarg na akty lub czynności, o których mowa w art. 3 § 2 pkt 4 ppsa, gdy ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia, skargę należy wnieść w terminie 30 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się o wydaniu aktu lub podjęciu innej czynności.

W pozostałych sprawach, jeżeli ustawa nie przewiduje środków zaskarżenia, skargę można wnieść w dowolnym czasie (art. 53 § 2a ppsa). W każdym czasie można też wnieść do sądu skargę na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania. Jednak w tym przypadku przed wniesieniem skargi do sądu niezbędne jest wniesienie ponaglenia (art. 53 § 2b ppsa).

Skargę należy wnieść do sądu za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżony akt. Zdarza się jednak, że skarżący wnosi ją bezpośrednio do sądu, co powodowało w praktyce kłopot z ustaleniem, czy skarga została prawidłowo i w terminie wniesiona. Dlatego też ustawodawca postanowił rozstrzygnąć tę wątpliwość na korzyść skarżących. W ppsa zostało wprost zapisane, że termin wniesienia skargi uważa się za zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła skargę wprost do sądu administracyjnego. W takim przypadku sąd ten niezwłocznie przesyła skargę odpowiednio do organu, który wydał zaskarżone rozstrzygnięcie, wydał akt lub podjął inną czynność będącą przedmiotem skargi (art. 53 § 4 ppsa).

Uwzględnienie skargi w całości

Organ, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania zaskarżono, może w zakresie swojej właściwości uwzględnić skargę w całości w terminie 30 dni od dnia jej otrzymania (art. 54 § 3 ppsa). Przepisy nie regulowały dotychczas, w jaki sposób organ powinien postąpić, gdy w całości uwzględnia skargę na decyzję. Obecnie z przepisów wprost wynika, że w przypadku skargi na decyzję, uwzględniając skargę w całości, organ uchyla zaskarżoną decyzję i wydaje nową. Uwzględniając skargę, organ ma też obowiązek (tak jak dotychczas) stwierdzić jednocześnie, czy działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania miały miejsce bez podstawy prawnej albo z rażącym naruszeniem prawa.

Sprzeciw od decyzji

Organ odwoławczy może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji, gdy decyzja ta została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, a konieczny do wyjaśnienia zakres sprawy ma istotny wpływ na jej rozstrzygnięcie. Przekazując sprawę, organ ten powinien wskazać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy (art. 138 § 2 k.p.a.).

Zgodnie z nowymi przepisami od takiej decyzji skarga nie przysługuje, ale strona niezadowolona z treści decyzji może wnieść od niej sprzeciw (art. 64a ppsa). Sprzeciw należy wnieść w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji skarżącemu (art. 64c ppsa).

Organ, do którego wniesiono sprzeciw, może w zakresie swojej właściwości uwzględnić sprzeciw od decyzji w całości w terminie 14 dni od dnia jego otrzymania, uchylając zaskarżoną decyzję i wydając nową decyzję na podstawie art. 138 § 1 albo 4 k.p.a.

Jeżeli organ nie uwzględni sprzeciwu, sprawa zostaje przekazana do sądu, który rozpoznaje sprzeciw na posiedzeniu niejawnym w terminie 30 dni od dnia wpływu sprzeciwu od decyzji (art. 64d ppsa). Rozpoznając sprzeciw od decyzji, sąd ocenia jedynie istnienie przesłanek do wydania decyzji, o której mowa w art. 138 § 2 k.p.a., czyli ustala, czy faktycznie istniały przesłanki uzasadniające przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez organ pierwszej instancji (art. 64e ppsa).

Jeżeli sąd stwierdzi naruszenie art. 138 § 2 k.p.a., uwzględnia sprzeciw od decyzji i uchyla decyzję w całości. Sąd może ponadto orzec z urzędu albo na wniosek strony o wymierzeniu organowi grzywny (art. 151a ppsa). Od wyroku nie przysługuje środek odwoławczy, z tym że na zawarte w wyroku postanowienie w przedmiocie grzywny przysługuje zażalenie.

W przypadku nieuwzględnienia sprzeciwu od decyzji sąd sprzeciw oddala. Od wyroku wojewódzkiego sądu administracyjnego oddalającego sprzeciw od decyzji można wnieść skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA rozpoznaje skargę na posiedzeniu niejawnym w terminie 30 dni od dnia wpływu (art. 182 § 2a i art. 182a ppsa).

Sprzeciw od decyzji oraz skarga kasacyjna są to pisma wszczynające postępowanie przed sądem administracyjnym w danej instancji. W związku z ich wniesieniem pobiera się wpis stosunkowy lub stały (art. 230 ppsa).

Postępowanie mediacyjne

Przed nowelizacją mediację prowadził sędzia lub referendarz sądowy wyznaczony przez przewodniczącego wydziału. Po nowelizacji postępowanie mediacyjne prowadzi mediator wybrany przez strony (art. 116 § 1 ppsa). W procedurze postępowania przed sądami administracyjnymi zostały też określone szczegółowe zasady prowadzenia postępowania mediacyjnego dostosowane do zmian wprowadzonych w Kodeksie postępowania administracyjnego (art. 116a-116e ppsa).

Przepisy przejściowe

Do postępowań przed sądami administracyjnymi, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, czyli przed 1 czerwca 2017 r., stosuje się przepisy ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w brzmieniu dotychczasowym.

Przepisy art. 52 ppsa (dot. obowiązku wyczerpania środków zaskarżenia) i art. 53 ppsa (dot. terminu wniesienia skargi) w nowym brzmieniu mają zastosowanie do aktów i czynności organów administracji publicznej dokonanych po 1 czerwca 2017 r.

Przepisy art. 116-116e ppsa (dot. postępowania mediacyjnego) w nowym brzmieniu stosuje się również do postępowań przed sądami administracyjnymi wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, chyba że postępowanie mediacyjne zostało wszczęte na podstawie przepisów ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w brzmieniu dotychczasowym.

Podstawa prawna:

• art. 52, 53, 54, 54a, 64a-64e, 116-116e, 151a, 182, 182a, 230 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 718; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 935

• art. 138 ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 60; ost.zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 935

Ewa Sławińska

prawnik, redaktor naczelna MONITORA księgowego

Czytaj także: Zmiany w kodeksie postępowania administracyjnego - ułatwienia dla firm - opubl. w Mk nr 10/2017 - dostępny na www.mk.infor.pl