Przez wiele lat organy podatkowe w wydawanych interpretacjach indywidualnych w zasadzie nieodmiennie twierdziły, że gmina oraz jej jednostki nie stanowią jednego podatnika podatku od towarów i usług (VAT). Sytuację zmieniło przede wszystkim rozstrzygnięcie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z 29 września 2015 r. w sprawie C-276/14 oraz uchwała NSA z 26 października 2015 r. (sygn. akt I FPS 4/15). W tej ostatniej uznano, że nie tylko gminne jednostki budżetowe, lecz również zakłady budżetowe nie działają w sposób wystarczająco samodzielny, by być uznane za odrębnego od gminy podatnika VAT.

Wyrok TSUE, z czego część włodarzy gmin nie zdaje sobie sprawy, ma wpływ nie tylko na przyszłe rozliczenia gmin. Skutki tego wyroku są rozciągnięte w czasie i konkretna gmina mogłaby cofnąć się z rozliczeniami z tytułu VAT nawet do dnia wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Pojawia się zatem pytanie, czy gmina, która nie dysponuje odpowiednią interpretacją indywidualną, nie jest zobligowana do cofnięcia się z rozliczeniami? Jakie mogą być konsekwencje karnoskarbowe braku korekt rozliczeń?

Odpowiedzialność karnoskarbowa

W związku z wyrokiem TSUE Ministerstwo Finansów wydało dwa komunikaty. Pierwszy wskazujący, że do połowy 2016 roku nie będą kwestionowane rozliczenia dokonywane z zastosowaniem zdecentralizowanego modelu rozliczeń i drugi, przesuwający termin centralizacji rozliczeń gminnych z tytułu VAT do 1 stycznia 2017 r.

Oba komunikaty nie mają żadnej mocy sprawczej w przypadku odpowiedzialności karnoskarbowej. Zgodnie bowiem z ustawą z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (dalej: k.k.s.), odpowiedzialności karnej podlega ten, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę. Czyn zabroniony można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie.

Czyn popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia (chce go popełnić albo się na to godzi). Czyn popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie ma zamiaru jego popełnienia, jednak popełnia go na skutek niezachowania wymaganej ostrożności, choć możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Istnieje katalog przesłanek umożliwiających uwolnienie się od kary przewidzianej k.k.s. Nie przewiduje on jednak, by podstawą odstąpienia od kary mógł być komunikat wydany przez Ministerstwo Finansów. Podstawowe dwa sposoby uniknięcia odpowiedzialności dobrze znane są natomiast osobom odpowiedzialnym za rozliczenia podatkowe w gminach. Pierwszy z nich to skutecznie złożona korekta zeznania, a w przypadku rozliczeń z tytułu VAT, korekta deklaracji. Drugi sposób, o którym należy pamiętać (także składając korektę deklaracji, nie obejmuje ona bowiem wszystkich popełnionych nieprawidłowości, które prowadzą do korekty deklaracji), to złożenie tzw. czynnego żalu.

Warto jednak pamiętać, że nie podlega karze wyłącznie ta osoba, która zgłosi fakt popełnienia deliktu (czyli przekroczenia normy prawnej), ujawniając okoliczności tego czynu, a w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Dodatkowy warunek zakłada uiszczenie uszczuplonego podatku.

Samorządowa praktyka

Większość włodarzy w całości ceduje jednak na skarbników problemy związane z rozliczeniami z tytułu podatków i zupełnie nie zdaje sobie sprawy z tego, że odpowiedzialność karnoskarbową ponoszą na równi z pracownikami merytorycznymi. Za delikty skarbowe odpowiada bowiem także m.in. ten, kto na podstawie przepisów zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby prawnej. Gmina posiada osobowość prawną na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. W przypadku złożonego przez skarbnika czynnego żalu istnieje ryzyko, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) na własnej skórze odczuje skutki braku podpisania tego dokumentu. Ze względu na fakt, że w ostatnim czasie nastąpiła znaczna aktywizacja organów podatkowych, w mojej opinii, należy tak zmienić procedury związane ze składaniem czynnego żalu w gminie, aby ustalić grono osób, które mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności, oraz aby te osoby zostały objęte ochroną.

Odroczenie centralizacji

Jakie jeszcze ryzyko wiąże się z centralizacją rozliczeń VAT? Włodarze gmin na równi z pracownikami merytorycznymi nie mogą zaprzeczyć, że zagadnienie jest im znane. A zatem, decydując się na kontynuację rozliczeń zdecentralizowanych, świadomie, umyślnie popełniają czyn zabroniony.

Jeżeli bowiem podatnik (tu gmina), składając organowi podatkowemu deklarację podaje nieprawdę lub zataja prawdę, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny (od 616,60 zł do 17 758 080 zł) albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie (art. 56 k.k.s.). Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu (tj. 9250 zł), sprawca podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe (od 185 zł do 37 tys. zł).

Biorąc zatem pod uwagę tezy orzeczeń wspomnianych na wstępie, istnieje realne zagrożenie odpowiedzialnością karnoskarbową osób odpowiedzialnych za kalkulację VAT w gminie, które świadomie odraczają wdrożenie procesu centralizacji rozliczeń.

MONIKA BARTOSIEWICZ

doradca podatkowy w Rödl & Partner w Warszawie

PODSTAWY PRAWNE

● art. 56 ustawy z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 186; ost. zm. Dz.U. z 2016 r. poz. 178)

● art. 2 ust. 2 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2015 r. poz. 1515; ost. zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1890)