Kiedy wszystkie polubowne metody dochodzenia roszczeń zawodzą, a zadłużony kontrahent odmawia współpracy i unika kontaktu, firmy kierują sprawę do sądu. Celem prowadzonego przez sąd postępowania jest zbadanie sprawy i wydanie stosownego orzeczenia. Dokument ten - stwierdzający istnienie obowiązku zapłaty określonej kwoty pieniężnej i zawierający nakaz zapłaty - otwiera drogę wierzycielowi do jej prawnej egzekucji. Jest jednak niewystarczający, by skierować sprawę do komornika. Do tego niezbędne jest dopełnienie formalności o wszczęcie egzekucji.

1. Tytuł egzekucyjny

Analizując tok postępowania egzekucyjnego, warto na wstępie wyjaśnić, czym różni się tytuł egzekucyjny od tytułu wykonawczego. Pojęcia te są w praktyce gospodarczej najczęściej utożsamiane - zupełnie niesłusznie. Tytuł egzekucyjny jest bowiem orzeczeniem sądowym lub innym dokumentem urzędowym, w którym stwierdza się istnienie i treść roszczenia wierzyciela, a także istnienie i treść zobowiązania dłużnika. Sam tytuł egzekucyjny nie może jednak stanowić podstawy do prowadzenia egzekucji w trybie przewidzianym ustawą z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Konieczne jest zaopatrzenie go w klauzulę wykonalności (art. 776 ustawy). W tym celu niezbędne jest złożenie do sądu odpowiedniego wniosku (o czym dalej).

Tytuł egzekucyjny powinien zawierać m.in.:

● określenie terminu, do którego wierzyciel powinien wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności,

● określenie terminu, w którym zobowiązanie dłużnika powinno być wykonane,

● uwarunkowania, od których zależne jest wypełnienie świadczenia przez dłużnika,

● ograniczenia w zakresie odpowiedzialności dłużnika,

● prawa wierzyciela do wykonania czynności, które obciążą dłużnika,

● zobowiązanie dłużnika do pokrycia kosztów związanych z wykonaniem świadczenia.

Według zapisów art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego tytułem egzekucyjnym mogą być:

1) orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem,

2) orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu,

3) inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej,

4) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie,

5) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności,

6) akt notarialny określony w pkt 4 lub 5, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi.

2. Klauzula wykonalności

Nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności daje podstawę do jego wykonania przez komornika sądowego. Zagadnienie to regulują przepisy zawarte w art. 776-795 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, a szczegóły techniczne zawiera § 180-188 regulaminu sądowego. W art. 783 § 1 powołanej ustawy czytamy, że:

Klauzula wykonalności powinna zawierać stwierdzenie, że tytuł uprawnia do egzekucji, a w razie potrzeby oznaczać jej zakres. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, tytułowi egzekucyjnemu opiewającemu na świadczenie pieniężne w walucie obcej sąd nada klauzulę wykonalności ze zobowiązaniem komornika do przeliczenia zasądzonej kwoty na walutę polską według średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na dzień sporządzenia planu podziału, a jeżeli planu nie sporządza się - na dzień wypłaty kwoty wierzycielowi.

Co ważne, nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności przez sąd jest możliwe jedynie wtedy, gdy jest on prawnomocny, czyli nikt go nie zaskarżył, minął termin do zaskarżenia lub gdy zaskarżenie nie przysługuje. Składany przez wierzyciela wniosek w tej sprawie (wzór 1) jest przez sąd rozpoznawany na posiedzeniu niejawnym (bez udziału stron), w terminie trzech dni od dnia jego złożenia. Może się zdarzyć, że nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności wydłuży się, lecz jest ono tak samo ważne i skuteczne (nie może więc być podważone).

Wydane w tej sprawie postanowienie sądowe - nadające klauzulę wykonalności lub odmawiające jej nadania - podlega zażaleniu. Zarówno wierzycielowi, jak i dłużnikowi przysługuje tygodniowy tryb odwoławczy od postanowienia, jednak inne są momenty jego rozpoczęcia. Dla wierzyciela termin tygodniowy biegnie od dnia otrzymania postanowienia sądowego, natomiast dla dłużnika - od dnia doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji przez komornika.

Wzór 1. Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności

Źródło: http://inforfk.pl

3. Uczestnicy postępowania

Kto jeszcze - oprócz wierzyciela i dłużnika - może być uczestnikiem postępowania egzekucyjnego? Mogą nimi być:

● osoby, którym przysługują ograniczone prawa rzeczowe (np. hipoteka, służebność, użytkowanie) lub roszczenia albo prawa osobiste zabezpieczone na nieruchomości (np. prawo dożywocia, prawo pierwokupu, prawo odkupu),

● organ, który zawarł umowę o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste, jeżeli przedmiotem egzekucji jest użytkowanie wieczyste.

Uczestnikiem postępowania egzekucyjnego może być również małżonek dłużnika. Na majątku wspólnym małżonków komornik ma prawo np. do zajęcia nieruchomości. Wtedy jednak musi mieć w ręku tytuł wykonawczy kierowany przeciwko obojgu małżonkom.

4. Prawne działania komornika

Postępowanie egzekucyjne komornika jest prowadzone według uregulowań - cytowanej już w tym opracowaniu - ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. W swoich działaniach komornik powinien się jednak kierować również zasadami wynikającymi z:

● ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. z 1997 r. Nr 133, poz. 882),

● rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników (Dz.U. z 1968 r. Nr 10, poz. 52).

Uruchomienie tych działań jest uzależnione od złożenia przez wierzyciela wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego - do właściwego organu sądowego (wzór 2). To on jest bowiem decydentem postępowania komorniczego. We wniosku powinien określić z czego ma być prowadzona egzekucja. Jeśli jednak nie jest w stanie tego zrobić, to - stosownie do art. 797 Kodeksu postępowania cywilnego - ma prawo zlecić komornikowi poszukiwanie majątku dłużnika (za wynagrodzeniem). Jak widać, to od woli wierzyciela zależą zatem sposoby egzekucji komornika, który - zgodnie z prawem - nie ma obowiązku badania podstawy i zasadności długu, lecz jest związany treścią wniosku wierzyciela. Bada on jedynie ów wniosek pod kątem formalnym, a zwłaszcza, czy został on prawidłowo sporządzony i podpisany przez osobę upoważnioną oraz czy został dołączony tytuł wykonawczy.

Komornik działa pod nadzorem sądów rejonowych. Swoje zadania musi realizować zgodnie z literą prawa, zasadami etyki zawodowej i złożonym ślubowaniem. Naruszenie tych zasad może wiązać się dla niego z koniecznością poniesienia odpowiedzialności odszkodowawczej, karnej i dyscyplinarnej.

Do podstawowych zadań komornika art. 2 ust. 3 oraz 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji zalicza:

1) wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz

o zabezpieczenie roszczeń;

2) wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów oraz tytułów egzekucyjnych, które zgodnie z odrębnymi przepisami podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej bez zaopatrywania ich w klauzulę wykonalności;

3) sporządzanie protokołu stanu faktycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora;

4) doręczanie zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty;

5) na wniosek organizatora licytacji - sprawowanie urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty;

6) weryfikowanie istnienia i treści tytułów wykonawczych wydanych w postępowaniach elektronicznych.

Co ważne, wskazane zadania komornika muszą być wykonywane przy dochowaniu przez niego tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności. Mówi o tym art. 20 powołanej ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Z obowiązku tego jest jednak zwolniony w następujących okolicznościach:

● gdy składa zeznanie jako świadek lub strona przed sądem lub prokuratorem,

● jeśli zadecyduje o tym sąd lub prokurator w ramach prowadzonego postępowania karnego.

Dochowanie tajemnicy przez komornika wiąże się z zakazem informowania osób trzecich zarówno o planowanych i dokonanych czynnościach, jak i o okolicznościach im towarzyszących.

Wzór 2. Wniosek o wszczęcie egzekucji

Źródło: http://inforfk.pl

5. Ograniczenia w egzekucji

Egzekucja komornicza może odbywać się na podstawie:

● wniosku złożonego przez wierzyciela,

● wydanego przez sąd tytułu wykonawczego,

● obowiązujących przepisów prawnych.

Zajęte w ramach postępowania komorniczego składniki majątku komornik może upłynnić poprzez licytację publiczną. Zająć może przy tym rzeczy ruchome (np. sprzęt AGD, RTV, komputery, pojazdy mechaniczne) oraz nieruchomości (np. domy, mieszkania, działki, garaże), a ponadto m.in.: część wynagrodzenia za pracę, świadczenia emerytalno-rentowe, rachunki bankowe, inne wierzytelności i prawa majątkowe (akcje i udziały). Egzekucję może prowadzić także przez zarząd przymusowy albo sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Wyegzekwowane należności komornik powinien wydać wierzycielowi w ciągu czterech dni.

Warto podkreślić, że możliwości egzekucji komorniczej są ograniczone. Prawo wyłącza z niej (z przyczyn humanitarnych i społecznych) pewne przedmioty. Ich lista jest dość rozległa. Są to przedmioty określane mianem artykułów pierwszej potrzeby. Stosownie do uregulowań art. 829 Kodeksu postępowania cywilnego komornik nie może zająć:

1) przedmiotów urządzenia domowego, pościeli, bielizny i ubrań codziennych, niezbędnych dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubrań niezbędnych do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;

2) zapasów żywności i opału niezbędnych dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca;

3) jednej krowy lub dwóch kóz albo trzech owiec potrzebnych do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;

4) narzędzi i innych przedmiotów niezbędnych do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowców niezbędnych dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych;

5) u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę - pieniędzy w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy - pieniędzy niezbędnych dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie;

6) przedmiotów niezbędnych do nauki, papierów osobistych, odznaczeń i przedmiotów służących do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmiotów codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową,

7) środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, o którym mowa w art. 36 ust. 4a ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych.

Kolejny przepis Kodeksu postępowania cywilnego, a mianowicie jego art. 831 § 1, mówi o tym, że egzekucji nie podlegają także:

1) sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych;

2) sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego;

3) prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu;

4) świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych,

w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów.

6. Umorzenie lub zawieszenie postępowania

Postępowanie komornicze może być w pewnych okolicznościach - uniemożliwiających dalszą jego kontynuację - zawieszone lub umorzone. Mówi o tym dział IV Kodeksu postępowania cywilnego. Dzieli on przeszkody na dwie zasadnicze grupy - trwałe (nie jest możliwe usunięcie przeszkody) i przemijające (przeszkoda ma charakter tymczasowy). Przeszkody przemijające umożliwiają zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Zgodnie z art. 818-828 Kodeksu postępowania cywilnego organ egzekucyjny (komornik) może zawiesić postępowanie:

● z urzędu - jeżeli wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności procesowej ani przedstawiciela ustawowego lub gdy nastąpiła śmierć wierzyciela lub dłużnika,

● na wniosek - wierzyciela lub dłużnika (jeśli sąd uchylił natychmiastową wykonalność tytułu lub wstrzymał jego wykonanie albo dłużnik złożył zabezpieczenie konieczne według orzeczenia sądowego do zwolnienia go od egzekucji).

Trwała przeszkoda z kolei daje podstawę do umorzenia postępowania egzekucyjnego. Zostaje ono wówczas zakończone bez zaspokojenia w całości lub części roszczeń wierzyciela. Takiego umorzenia dokonuje się na mocy postanowienia organu egzekucyjnego lub bezpośrednio z mocy prawa. Z mocy prawa następuje ono, gdy:

● postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone, a wierzyciel w ciągu roku od jego zawieszenia nie złożył wniosku o jego podjęcie lub nie dokonał czynności potrzebnej do jego podjęcia,

● uprawomocniło się postanowienie o ogłoszeniu upadłości z likwidacją majątku dłużnika.

Postępowanie umorzone na mocy postanowienia organu egzekucyjnego z kolei dzieli się na:

● wydane z urzędu,

● wydane na wniosek.

Umorzenie z urzędu ma miejsce wówczas, gdy:

● wykazano, że egzekucja nie należy do organów sądowych,

● wierzyciel lub dłużnik nie mają zdolności sądowej (czyli nie mogą występować w egzekucji

w charakterze strony),

● egzekucja ze względu na przedmiot lub osobę jest niedopuszczalna (np. gdy egzekucję skierowano do przedmiotu wyłączonego z mocy prawa od egzekucji lub gdy jest ona prowadzona wobec dyplomaty obcego państwa),

● oczywiste jest, że z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych.

Z kolei umorzenie na wniosek ma miejsce, gdy:

● chce tego sam wierzyciel,

● egzekucję skierowano przeciwko osobie, która nie jest dłużnikiem i która sprzeciwiła się prowadzeniu egzekucji,

● tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności (prawomocnym orzeczeniem sądowym),

● prowadzenie egzekucji pozostaje w sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego (np. zajęcia są dokonywane na majątku osobistego małżonka dłużnika, a ten odpowiada tylko z majątku wspólnego).

7. Koszty postępowania

Egzekucja komornicza nie jest rozwiązaniem tanim. W obawie przed kosztami tych działań przedsiębiorcy ograniczają ich zlecanie komornikowi bądź wyspecjalizowanym firmom windykacyjnym. Mało kto wie jednak, że ustawa z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych przewiduje możliwość obciążenia dłużnika kosztami windykacji. Wierzyciel ma prawo domagać się od dłużnika:

● równowartości kwoty 40 euro (przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne) jako kosztów windykacji - niezależnie od zakresu podjętych działań i kwoty roszczenia,

● zwrotu kosztów dochodzenia roszczenia przekraczających kwotę równowartości 40 euro po okazaniu dowodu ich opłacenia (muszą więc być one faktycznie poniesione).

UWAGA!

Prawo przewiduje zastosowanie wobec dłużnika środków przymusu, aby wierzyciel mógł skutecznie uzyskać należne mu świadczenia.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 776-795, art. 797, art. 818-828 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296, ost.zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 654

● art. 10 ustawy z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych - j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 403

Stanisław Woźniak

specjalista w zakresie zarządzania finansami przedsiębiorstw