23/2016, data dodania: 21.11.2016 Udokumentowanie pracy w gospodarstwie rolnym a wysokość dodatku stażowego pracownika
Pracownik dostarczył zaświadczenie z urzędu gminy, że pracował w gospodarstwie rolnym brata w latach 1994-2005. Do zaświadczenia dołączono zeznania dwóch świadków, zaświadczenie o zameldowaniu oraz zaświadczenie, że brat prowadził gospodarstwo rolne we wskazanych latach. Czy są to wystarczające dokumenty do wyrównania dodatku stażowego? W jakim terminie należy wypłacić wyrównanie i za jaki okres wstecz? Czy należy żądać od pracownika poświadczenia opłacania składek KRUS?
Wskazany w pytaniu okres podlega w całości zaliczeniu do stażu pracy pracownika.
Praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika
Do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy wlicza się m.in. przypadające po 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy).
W stanie prawnym obowiązującym od 1 stycznia 1991 r. pojęciem domownika określa się osobę, która spełnia łącznie następujące warunki:
● jest osobą bliską rolnikowi,
● pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,
● ukończyła 16 lat,
● stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym,
● nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy
- art. 6 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
ZAPAMIĘTAJ!
Warunkiem zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym wykonywanej po 31 grudnia 1982 r. jest praca w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.
W tabeli przedstawione jest orzecznictwo sądów w zakresie spełniania warunków posiadania statusu domownika według definicji obowiązującej od 1 stycznia 1991 r.
Tabela. Warunki posiadania statusu domownika w orzecznictwie
| Warunek | Sentencja | Orzeczenie/data |
| 1. Stała praca w gospodarstwie domowym. 2. Pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie. | Przy zaliczaniu okresów pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracowniczego, od którego zależą konkretne, dodatkowe uprawnienia pracownicze, nie może być mowy jedynie o incydentalnych, drobnych świadczeniach domownika na rzecz rolnika, czyli pomocy, jaką w warunkach wiejskich zwyczajowo udziela się członkom rodziny prowadzącym gospodarstwo rolne. O stałej pracy w gospodarstwie rolnym można mówić jedynie przy pewnej systematyczności oraz co najmniej gotowości do wykonywania pracy, gdy jest to niezbędne rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo, a nie wyłącznie wówczas, gdy pomoc taką deklaruje domownik. Ten element dyspozycyjności domownika potwierdza również wymóg zamieszkania domownika na terenie gospodarstwa lub w pobliżu, czyli w takiej odległości, która umożliwia jak najszybsze dotarcie na teren gospodarstwa, jeżeli zajdzie taka potrzeba, i świadczenia na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej pracy w wymiarze czasu niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. | Wyrok NSA z 22 stycznia 2014 r., sygn. akt I OSK 2509/12 |
| Praca w gospodarstwie nie jest wykonywana na podstawie stosunku pracy. | Domownikiem rolnika może być także osoba, dla której praca w gospodarstwie rolnym nie stanowi podstawowego zajęcia i stałego źródła utrzymania. Nie jest wymagane, by domownik poświęcał cały swój czas pracy w gospodarstwie rolnym osoby bliskiej, jak też nie musi czerpać środków utrzymania wyłącznie z tej pracy. O stałości pracy domownika w gospodarstwie rolnym przede wszystkim decyduje zachowanie przez niego gotowości do świadczenia jej na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez rolnika prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa, zgodnie z jego strukturą, przy uwzględnieniu jego obszaru, liczby pracujących w nim osób oraz używanego sprzętu rolniczego. | Wyrok SN sygn. akt II UK 42/06 |
Opłacanie składek KRUS
W praktyce pracodawcy często jako warunek uwzględnienia pracy w charakterze domownika stawiają przedstawienie dowodu opłacania składki na KRUS. W aktualnym orzecznictwie wskazuje się natomiast, że to dla podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu i opłacania z tego tytułu składek w ramach właściwych ustaw należało najpierw spełniać ustawowe kryterium bycia domownikiem wykonującym pracę w gospodarstwie rolnym. Opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne jest więc konsekwencją uprzedniego spełnienia ustawowych warunków bycia domownikiem wykonującym pracę w gospodarstwie rolnym. To zatem pojęcie "domownika" zostało zdefiniowane na potrzeby ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Pojęcie to nie obejmuje obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, i do takiego właśnie rozumienia tego pojęcia ustawodawca odesłał w art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (wyrok WSA w Warszawie z 24 listopada 2010 r., sygn. akt II SA/Wa 1022/10). Podobnie w wyroku z 8 czerwca 2010 r. WSA w Warszawie wskazał, że opłacanie składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie nie jest warunkiem uznania danej osoby za domownika (sygn. akt II SA/Wa 180/10).
Wpływ dostarczenia zaświadczenia o pracy w gospodarstwie rolnym na wysokość dodatku stażowego pracownika
Podstawowym dokumentem, na podstawie którego pracodawca podejmuje decyzję o uwzględnieniu okresu pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy pracownika, jest zaświadczenie urzędu gminy, na terenie której znajduje się gospodarstwo.
Na wniosek zainteresowanej osoby właściwy urząd gminy jest obowiązany stwierdzić okresy jej pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym, wydając stosowne zaświadczenie w celu przedłożenia w zakładzie pracy. Jeżeli urząd nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie zaświadczenia o pracy zainteresowanej osoby w indywidualnym gospodarstwie rolnym, zawiadamia ją o tej okoliczności na piśmie. W takim wypadku okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym mogą być udowodnione zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone to gospodarstwo rolne (art. 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy).
A zatem uznać należy, że dokumenty dostarczone przez pracownika, o którym mowa w pytaniu, pozwalają na wliczenie okresu pracy w gospodarstwie rolnym brata do pracowniczego stażu pracy, oraz mają wpływ również na wysokość dodatku za wysługę lat. Po dostarczeniu dokumentów pracodawca nie tylko powinien podnieść aktualną wysokość dodatku stażowego pracownika, ale również wyrównać go za okres nieprzedawniony, tj. 3 lata wstecz (art. 291 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy). Uprawnienie do dodatku stażowego pracownik nabywa z mocy prawa, a nie na skutek uznaniowej decyzji pracodawcy. Nie jest ono uzależnione od jakiejkolwiek jego aktywności. Pracodawca nie może podnosić zarzutu, że nie wiedział o przysługującym uprawnieniu pracownika i dlatego odmawia zapłaty zaległego dodatku. Należy jednak zwrócić uwagę, że to podwładny jest zobowiązany do udokumentowania swojego uprawnienia.
Stanowisko to znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądowym dotyczącym wprawdzie wyrównania urlopu wypoczynkowego lub wypłaty ekwiwalentu za wolne w sytuacji udokumentowania post factum prawa do wyższego wymiaru, ale wnioski z nich wynikające mają zastosowanie również do nabycia prawa do dodatku stażowego (patrz: ramka "Z orzecznictwa").
Z ORZECZNICTWA
1. Zatrudnionemu, który po rozwiązaniu stosunku pracy przedstawił zakładowi orzeczenie Związku Bojowników o Wolność i Demokrację o spełnieniu warunków uprawniających do zwiększonego o 10 dni urlopu wypoczynkowego, przewidzianego dla kombatantów, przysługuje ekwiwalent za ten niewykorzystany (w zwiększonym wymiarze). Orzeczenie to bowiem jest jedynie dowodem w sprawie, nie zaś dokumentem kształtującym prawo kombatanta do zwiększonego urlopu. Wnioskodawca nabył prawo do zwiększonego urlopu w okresie pozostawania w stosunku pracy, lecz nie mógł go wykorzystać, ponieważ nie przedstawił wymaganego dowodu dla uzyskania tego świadczenia. Złożenie tego dokumentu w późniejszym czasie wywołuje jedynie ten skutek, iż zainteresowany może domagać się urlopów, do których prawo nie uległo przedawnieniu. (...) Gdy kombatant złożył wymieniony dokument po rozwiązaniu stosunku pracy, za niewykorzystane i nieprzedawnione urlopy przysługuje mu na podstawie art. 171 ust. 1 pkt 1 k.p. ekwiwalent pieniężny.
Uchwała SN z 27 lutego 1985 r., sygn. akt III PZP 6/85
2. Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie mu tego uprawnienia. Nieuzyskanie przez pracodawcę wiadomości o przysługującym pracownikowi z mocy prawa prawie do dodatkowego urlopu może oznaczać tylko tyle, że pracodawcy nie można zarzucić nieprzestrzegania przepisów. Brak winy pracodawcy nie unicestwia jednak samego prawa do urlopu.
Wyrok SN z 29 czerwca 2005 r., sygn. akt II PK 339/04
Dariusz Dwojewski
prawnik, wykładowca, doktorant na WPiA Uniwersytetu Śląskiego, specjalista w zakresie prawa pracy, pragmatyk pracowniczych i związków zawodowych, współpracownik firm szkoleniowych i autor wielu publikacji
Podstawy prawne
● art. 1 ust. 1 pkt 3, art. 3 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310)
● art. 6 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 277)
● art. 291 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666)
