W tym przypadku pracownik będzie obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na dokształcanie tylko, gdy do rozwiązania umowy o pracę dojdzie podczas trwania studiów podyplomowych. Kwota zwrotu zależeć będzie od okresu zatrudnienia tego pracownika w czasie podnoszenia kwalifikacji.

Wykonywanie pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku wiąże się z posiadaniem przez pracownika stosownych kwalifikacji zawodowych. Pracodawca ma obowiązek ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, o czym stanowi art. 17 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (dalej: k.p.). Jednak, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 25 maja 2000 r. (sygn. akt I PKN 657/99): Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie oznacza, że pracownik może domagać się od pracodawcy zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia (np. komputerowego).

Świadczenia przysługujące pracownikowi z tytułu podnoszenia kwalifikacji

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika, czyli zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności, może być dokonywane z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą (art. 103¹ § 1 k.p.). Jeśli podwładny podejmuje edukację bez inicjatywy albo zgody szefa, wówczas pracownik i pracodawca jako strony stosunku pracy nie muszą zaciągać żadnych zobowiązań związanych ze zdobywaniem lub uzupełnianiem wiedzy lub umiejętności przez zatrudnionego.

Gdy pracownik podnosi kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą, przysługują mu z mocy prawa:

● urlop szkoleniowy,

● zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, aby punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia, oraz na czas ich trwania

- art. 103¹ § 2 k.p.

ZAPAMIĘTAJ!

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy zatrudniony zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 103² § 2 k.p.). Wymiar przysługującego urlopu przedstawia ramka.

WYMIAR URLOPU SZKOLENIOWEGO:

● 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych,

● 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego,

● 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe,

● 21 dni w ostatnim roku studiów - na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego

- art. 103² § 1 k.p.

Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe pracodawca może przyznać również dodatkowe świadczenia, np. pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ k.p.).

Zawarcie umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych pracownika

Z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje pracodawca może zawrzeć umowę, w której określa wzajemne prawa i obowiązki stron (art. 103⁴ § 1 k.p.). Postanowienia tej umowy nie mogą być dla zatrudnionego mniej korzystne niż przepisy k.p. Nie ma obowiązku zawarcia umowy, jeśli pracodawca nie ma zamiaru zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 103⁴ § 3 k.p.).

W umowie o podnoszenie kwalifikacji określa się świadczenia dodatkowe, jakie pracodawca przyzna pracownikowi (np. pokrycie kosztów noclegu w okresie odbywania zajęć). Umowa może zawierać także postanowienia, zgodnie z którymi pracownik ma obowiązek "odpracować" udzieloną mu przez pracodawcę pomoc finansową, a w przypadku rozwiązania stosunku pracy z inicjatywy zatrudnionego lub z przyczyn leżących po jego stronie przed upływem określonego w umowie okresu - obligować go do poniesienia określonych konsekwencji finansowych.

Z ORZECZNICTWA

Nie pozostaje w sprzeczności z prawem i zasadami współżycia społecznego umowa, na podstawie której pracownik za pomoc ze strony pracodawcy, np. w celu pokrycia kosztów studiów, zobowiązuje się do przepracowania u tego pracodawcy oznaczonego okresu.

Wyrok SN z 21 listopada 2011 r.,

sygn. akt II PK 48/11

Do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń zobligowany jest podwładny:

1) który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie lub przerwie podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

2) z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy, w trakcie podnoszenia przez niego kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w okresie odpracowywania określonym w umowie o podnoszenie kwalifikacji, nie dłuższym niż 3 lata,

3) który w okresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub w dopuszczalnym okresie odpracowywania rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu postawienia pracodawcy zarzutu mobbingu,

4) który w okresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub w dopuszczalnym okresie odpracowywania bezpodstawnie rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z powodu:

● mobbingu (art. 94³ k.p) lub

● ciężkiego naruszenia przez pracodawcę jego podstawowych obowiązków (art. 55 k.p.) lub

● nieprzeniesienia pracownika na inne stanowisko pracy mimo orzeczenia lekarskiego nakładającego na pracodawcę taki obowiązek (art. 55 k.p.)

- art. 103⁵ k.p.

Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych nie daje podstaw do żądania od zatrudnionego zwrotu wynagrodzenia wypłaconego za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy w celach szkoleniowych.

Pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe, który zobowiązał się do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu ich podnoszenia, ma obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń (np. dofinansowania zakupu podręczników, zakwaterowania, opłat za kształcenie). Sąd Najwyższy w wyroku z 13 marca 2012 r. (sygn. akt II PK 173/11) orzekł, że w razie wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę przez pracownika, niż to wynikało z umowy stron, ma zastosowanie zasada proporcjonalnego rozliczania kosztów szkolenia pracownika pokrytych przez pracodawcę.

ZAPAMIĘTAJ!

Kwotę stanowiącą zwrot kosztów dokształcania wylicza się w zależności od okresu zatrudnienia pracownika po ukończeniu przez niego podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

W przypadku gdy pracownik zobowiązał się do świadczenia pracy po zakończeniu nauki (np. szkolenia), jednak w okresie "odpracowywania" kosztów poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń (czyli w okresie po ukończeniu przez niego podnoszenia kwalifikacji zawodowych) zaistniały okoliczności określone w art. 103⁵ pkt 2-4 k.p., ma on obowiązek zwrotu tych kosztów obliczonych w sposób odwrotnie proporcjonalny do okresu zatrudnienia po ukończeniu nauki. A zatem im dłużej pracownik odpracowuje poniesione przez szefa koszty, tym mniejszą kwotę dofinansowania ma mu zwrócić.

Przykład

Pracodawca udzielił pracownikowi dofinansowania do studiów podyplomowych w kwocie 6000 zł. Zatrudniony zobowiązał się, że po ich ukończeniu przepracuje w zakładzie pracy 3 lata. Jednak po upływie 2 lat od ukończenia edukacji pracownik rozwiązał stosunek pracy za wypowiedzeniem. Jest on zatem zobowiązany do zwrotu pracodawcy kosztów dofinansowania do dokształcania w kwocie 2000 zł.

Do zwrotu kosztów dofinansowania dokształcania zobowiązany jest również pracownik, który w umowie zobligował się do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, lecz w trakcie ich podnoszenia zaistniały okoliczności określone w art. 103⁵ pkt 2-4 k.p. lub bez uzasadnionych przyczyn podwładny nie podjął szkolenia lub je przerwał (art. 103⁵ pkt 1 k.p.). Właściwe w tym przypadku, moim zdaniem, byłoby dokonanie przez pracownika zwrotu całości poniesionych przez pracodawcę kosztów. Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej "okres odpracowania" nie może rozpocząć się wcześniej niż po zakończeniu konkretnego procesu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Możliwość odpracowania przez pracownika kosztów poniesionych przez pracodawcę i zasada proporcjonalnego naliczenia kwoty zwrotu powinna dotyczyć zatem sytuacji, w której pracownik zrealizował swoje zobowiązanie w zakresie szkolenia, czyli je ukończył. Jeśli pracownik nie ukończył szkolenia, to powinien zwrócić pracodawcy całość poniesionych przez niego kosztów.

Przykład

Pracodawca udzielił pracownikowi dofinansowania do studiów podyplomowych w kwocie 6000 zł. Zatrudniony zobowiązał się, że po ich ukończeniu przepracuje w zakładzie pracy 3 lata. Jednak po upływie 2 miesięcy od rozpoczęcia nauki pracownik rozwiązał stosunek pracy za wypowiedzeniem i przerwał edukację. Jest on zatem zobowiązany do zwrotu całości kosztów świadczeń dodatkowych (dofinansowania do studiów), poniesionych przez pracodawcę w związku z dokształcaniem.

Zwrot kosztów dokształcania w przypadku braku umowy

Pracownik, który nie zobowiązywał się do pozostawania w stosunku pracy po ukończeniu nauki, musi także zwrócić pracodawcy koszty dokształcania poniesione z tytułu świadczeń dodatkowych. Powinien zwrócić je w wysokości odwrotnie proporcjonalnej do okresu zatrudnienia w czasie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, jeśli bez uzasadnionych przyczyn nie podjął się ich podnoszenia albo je przerwał, a także w razie wystąpienia w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych zdarzeń wymienionych w art. 1035 pkt 2-4 k.p. - zatem im dłużej pracownik się uczy, tym mniejszą kwotę dofinansowania ma zwrócić pracodawcy.

Przykład

Pracodawca udzielił pracownikowi dofinansowania do 12-miesięcznego szkolenia specjalistycznego w kwocie 9000 zł. Zatrudniony nie zobowiązywał się w umowie do odpracowania kosztów poniesionych przez pracodawcę. Po upływie 8 miesięcy pracownik zrezygnował ze szkolenia. Ma on zatem obowiązek zwrócić pracodawcy 1/3 kosztów szkolenia w kwocie 3000 zł.

Niezależnie od tego, czy umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych została zawarta, czy nie, pracodawca jest uprawniony do zrezygnowania z żądania zwrotu kosztów świadczeń poniesionych przez niego z tego tytułu od pracownika, który był zobowiązany do dokonania ich zwrotu. Ponadto szef może zwolnić podwładnego z obowiązku odpracowania udzielonego świadczenia.

Roszczenie pracodawcy z tytułu poniesionych kosztów związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych przez pracownika ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym stało się ono wymagalne (art. 291 § 1 k.p.). Potwierdza to uchwala Sądu Najwyższego z 26 marca 1986 r. (sygn. akt III PZP 17/86), wskazując, że roszczenie zakładu pracy z tytułu poniesionych kosztów związanych ze szkoleniem pracownika, do zwrotu których pracownik zobowiązał się w razie porzucenia pracy - jako roszczenie ze stosunku pracy - podlega przedawnieniu zgodnie z art. 291 § 1 k.p.

ANNA RYL

 doktor nauk prawnych, specjalista w zakresie prawa pracy i finansów publicznych, praktyk kontroli, biegły sądowy

PODSTAWA PRAWNA

● art. 17, art. 55, art. 94³, art. 103¹, art. 103², art. 103³, art. 103⁴, art. 103⁵, art. 291 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 1735)

W jednym z kolejnych numerów "Rachunkowości Budżetowej" w dziale "Prawo pracy" polecamy m.in. artykuł: Jaka jednostka wystawia i opieczętowuje delegacje kierownika samorządowej jednostki budżetowej?