Rada rodziców, nie będąc podmiotem samodzielnym, nie ma możliwości zakładania odrębnego rachunku bankowego, jak również dokonywania zakupów w imieniu samorządowej jednostki organizacyjnej. Rada rodziców w szkołach, dla których organem prowadzącym jest jednostka samorządu terytorialnego, nie może mieć także nadawanego numeru NIP i REGON. Ponadto nie może, działając w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, być pracodawcą, stroną umowy, dawać zleceń i odpowiednio być płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Tak wynika z pisma wiceministra Ministerstwa Edukacji Narodowej z 17 stycznia 2014 r., stanowiącego odpowiedź na interpelację poselską nr 23464 w sprawie zasad funkcjonowania rad rodziców (źródło: www.sejm.gov.pl). Zgodnie z jego treścią: Rady rodziców (struktura, kompetencje, zakres działania) zdefiniowane zostały w art. 53 i 54 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Przepisy te decydują, iż ustawodawca nie powołał rady rodziców jako podmiotu autonomicznego, ale działającego wewnątrz poszczególnych jednostek systemu oświaty i odpowiednio wyłącznie w zakresie przyznanych ustawą kompetencji (wewnętrzny organ regulacyjno-doradczy będący jednostką organizacyjną JST). Zdaniem wiceministra, zgodnie z ustawą, rada rodziców może gromadzić środki wyłącznie w określonym celu, tj. wspierania działalności statutowej. Pojęcia "wspieranie" nie można dowolnie interpretować, w tym w szczególności jako prawa do swobodnego ustanawiania celów w zakresie wydatkowania środków, zastępowania organu prowadzącego w zabezpieczaniu wydatków na funkcjonowanie szkoły czy zastępowania dyrektora szkoły w czynnościach związanych z organizacją pracy szkoły.

Rada rodziców nie jest uprawniona do występowania w obrocie prawnym w charakterze samoistnego podmiotu. Na tej podstawie rada nie może uzyskać wpisu w rejestrze podmiotów gospodarki narodowej (REGON), prowadzonym na podstawie art. 42-43 ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, ani numeru identyfikacji podatkowej (NIP), zgodnie z ustawą z 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników. Nie jest ona bowiem jednostką organizacyjną. Jest nią tylko szkoła (placówka), a jakakolwiek działalność może być wykonywana tylko w jej imieniu i na jej rachunek.

Rada rodziców, gromadząc fundusze, nie prowadzi sama rachunkowości. Przyjmowanie wpłat pieniężnych powinno być kwitowane, lecz operacje gospodarcze podlegają ewidencji rachunkowej w księgach szkoły (placówki), w której rada działa.

Rada rodziców pozbawiona jest jakiejkolwiek podmiotowości prawnej. Nie ma także zdolności sądowej. Nie może zatem pozywać ani być pozwaną. Krótko mówiąc, nie może bronić swoich praw przed sądem, i to niezależnie, czy chodzi o sądy administracyjne czy powszechne. Taki pogląd powszechnie reprezentuje orzecznictwo sądowe (postanowienia NSA: z 14 czerwca 2012 r., sygn. akt I OZ 421/12; z 16 lutego 2009 r., sygn. akt I OSK 121/09; z 15 września 2000 r., sygn. akt I SA 943/00; z 15 września 2000 r., sygn. akt I SA 943/00).

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 5 września 2008 r. (sygn. akt I ACa 549/08) wyraźnie stwierdził, że rada rodziców nie ma zdolności sądowej. Jest ona ustawowym organem społecznym szkoły. Zdaniem warszawskiego sądu apelacyjnego, nie ma ona znamion samodzielnego podmiotu praw i obowiązków. Jest organem działającym w szkole, a nie przy placówce.

Zwrócić również należy uwagę, że sądy administracyjne odmawiają radom rodziców przymiotu strony w postępowaniu administracyjnym dotyczącym likwidacji szkół, przy których działają (wyrok WSA w Krakowie z 10 października 2007 r., sygn. akt III SA/Kr 437/07). Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w postanowieniu z 7 sierpnia 2012 r. (sygn. akt IV SA/Po 416/12) stwierdził, że rada rodziców nie posiada zdolności sądowej, tj. nie jest osobą fizyczną, osobą prawną, nie jest także jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. Przepisy szczególne nie przyznają radzie rodziców osobowości prawnej, nie podlega ona również wpisowi do określonego rejestru. Rada rodziców nie podlega także kontroli lub nadzorowi władzy publicznej i nie podlega wpisowi do określonego rejestru.

Zdolność sądową nadają regulacje, które powołują dany podmiot. Tak jest np. w ustawie z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali, gdzie wspólnocie mieszkaniowej przyznano wprost zdolność sądową. Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty w tej zaś sprawie się nie wypowiada.

W sprawie podmiotowości rady rodziców wypowiedział się Minister Finansów - w interpretacji podatkowej z 6 kwietnia 2009 r. (nr DD6/8213/134/SOH/08/PK-253) stwierdził, że rada rodziców jest wyłącznie wewnętrznym organem szkoły. Rada rodziców zatem, będąc społecznym organem opiniodawczym i wnioskodawczym placówki, nie jest podmiotem gospodarki narodowej i nie może samodzielnie występować w obrocie prawnym. Nie może więc być uznana za podatnika podatku dochodowego w rozumieniu art. 1 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Jednoznacznie w sprawie nadania numeru NIP wypowiedział się dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji podatkowej z 25 maja 2010 r. (nr ILPP1/443-232/10-5/BD). Zdaniem szefa izby, rada rodziców nie podlega obowiązkowi ewidencyjnemu i nie jest obowiązana do posiadania oddzielnego od szkoły numeru identyfikacji podatkowej (NIP), albowiem nie może być uznana za podatnika podatku dochodowego w rozumieniu ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz za podatnika w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług (patrz: ramka).

Wnioski dotyczące rady rodziców:

● rada rodziców nie może posiadać wyodrębnionego rachunku bankowego,

● nie może dokonywać zakupów, w wyniku których są wystawiane faktury, rachunki na szkołę (jednostkę budżetową posiadającą zdolność do czynności prawnych); takie działanie powoduje naruszenie dyscypliny finansów publicznych w związku z tym, że w księgach rachunkowych szkoły znajdą się rachunki, faktury niemieszczące się w planie finansowym jednostki budżetowej (planie dochodów i wydatków),

● płatność za usługi nie może być dzielona, tzn. część płaci jednostka budżetowa (szkoła), część rada rodziców,

● środki przekazane szkole nie stanowią darowizny; możliwym rozwiązaniem za zgodą rady gminy jest ustalenie, że takie środki będą gromadzone na wydzielonym rachunku (bankowym) dochodów własnych, co pozwoli na właściwy i prawidłowy sposób ich zagospodarowania, zgodnie z wnioskami i opinią rady rodziców (przy czym środki te będą rozliczane jak środki budżetowe, tj. z końcem roku kalendarzowego niewykorzystane środki przechodzą na rzecz gminy),

● dysponentem zgromadzonych przez radę rodziców środków może być jedynie dyrektor jednostki lub wyznaczony w drodze imiennego upoważnienia pracownik (osoba zatrudniona na umowę o pracę),

● rada rodziców nie może zawierać żadnych umów cywilnoprawnych, stąd też nie może być płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, ponadto nie może zawierać umów o pracę,

● rada rodziców nie jest organizacją społeczną uprawnioną do występowania do tego sądu w interesie rodziców uczniów.

Chociaż interpretacje urzędów w sprawie rad rodziców są jednolite, z praktyki wynika, że niektóre z tych organów mają numer NIP, konto bankowe i zawierają umowy cywilnoprawne. Wystarczy sprawdzić w Internecie, że niektóre rady takie dane podają. Powszechne zjawisko gromadzenia przez rady rodziców funduszy dla szkół i placówek z działalności o charakterze typowo gospodarczym (w szczególności handlowej) może prowadzić do poważnych problemów. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku z 24 lutego 2010 r. (sygn. akt I SA/Ol 13/10) stwierdził, że to zespół szkół, a nie rada rodziców, jest podatnikiem podatku od towarów i usług, ponoszącym odpowiedzialność za zobowiązanie z tytułu nieuiszczonego VAT, m.in. od sprzedaży żywności i napojów w sklepiku szkolnym. Sąd wskazał, że jako organ szkolny rada rodziców nie może być uznana ani za podmiot gospodarki narodowej ewidencjonowany w systemie REGON, ani za podatnika, gdyż nie jest ona jednostką organizacyjną.

LESZEK JAWORSKI

prawnik, specjalista ds. prawa pracy, doktorant na WPiA Uniwersytetu Warszawskiego

PODSTAWY PRAWNE

● art. 53, art. 54 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1877)

● art. 42, art. 43 ustawy z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 591; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1662)

● ustawa z 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 1314; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1161)