Wyrok NSA z dnia 26 lipca 2016 r., sygn. II FSK 803/16

1. Przedstawienie wizerunku przez twórcę wizerunku, w formie wskazanej w art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. stanowić będzie utwór rozumieniu tego przepisu i tylko wtedy w związku z korzystaniem przez twórcę z praw autorskich lub gdy dojdzie do rozporządzania przez twórcę prawami autorskimi, możliwe będzie zastosowanie 50% kosztów uzyskanego przychodu, o których mowa w art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.f.

2. Wynagrodzenie za „korzystanie” z wizerunku danej osoby fizycznej, która nie jest jego twórcą, nie jest wynagrodzeniem z praw autorskich lub za rozporządzanie prawami autorskimi, gdyż wizerunek osoby fizycznej sam w sobie nie jest utworem w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. i nie można wobec tego mówić o prawach autorskich związanych z wizerunkiem osoby fizycznej.

Teza od Redakcji

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Bogusław Dauter (sprawozdawca), Sędziowie: NSA Grażyna Nasierowska, WSA del. Ewa Radziszewska-Krupa, Protokolant Szymon Mackiewicz, po rozpoznaniu w dniu 26 lipca 2016 r. na rozprawie w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej "Z." S.A. z siedzibą w S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 21 września 2015 r. sygn. akt I SA/Gl 394/15 w sprawie ze skargi "Z." S.A. z siedzibą w S. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 15 lipca 2011 r. nr [...] w przedmiocie odpowiedzialności płatnika z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za sierpień 2009 r. 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od "Z." S.A. z siedzibą w S. na rzecz Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach kwotę 2.400 (dwa tysiące czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

1. Wyrokiem z 21 września 2015 r., I SA/Gl 394/15, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach oddalił skargę Z[...] S.A. z siedzibą w S. na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 15 lipca 2011 r., [...] w przedmiocie odpowiedzialności płatnika z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, utrzymującą w mocy decyzję Naczelnika [...] Urzędu Skarbowego w S. z 27 kwietnia 2011 r., [...], orzekającej o odpowiedzialności podatkowej spółki jako płatnika podatku dochodowego od osób fizycznych w związku z niedopełnieniem obowiązków wynikających z art. 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t. j. - Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.; obecnie: t. j. - Dz. U z 2015 r., poz. 613; dalej: "o.p.").

2. Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym. Spółka będąca klubem sportowym zawarła z zawodnikami, pracownikami, trenerami, dyrektorem sportowym i prezesem klubu umowy, na podstawie których, za określonym w umowie wynagrodzeniem, osoby te udzieliły prawa do wykorzystania ich wizerunku w trakcie określonego umową czasu. Kwalifikując wypłacane zleceniobiorcom świadczenia do źródła przychodów z praw majątkowych, o których mowa w art. 18 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. - Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.; dalej: "u.p.d.o.f."), przy ustalaniu podstawy opodatkowania, spółka zastosowała 50% koszty uzyskania przychodów (art. 22 ust. 9 pkt 3 tej ustawy). Ponadto stosowała praktykę wypłacania wynagrodzenia za pracę w kilku transzach, każdorazowo pomniejszając przychód o zryczałtowane koszty uzyskania tego przychodu.

Organ pierwszej instancji w wyniku przeprowadzonego postępowania, decyzją z 27 kwietnia 2011 r., orzekł o odpowiedzialności podatkowej spółki jako płatnika podatku dochodowego od osób fizycznych w związku z niepobraniem oraz pobraniem, a niewpłaceniem zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych za sierpień 2009 r. wynagrodzeń ze stosunku pracy oraz z tytułu umów zlecenia i jednocześnie określił wysokość niepobranego oraz pobranego, a niewpłaconego podatku dochodowego od osób fizycznych za sierpień 2009 r.

3. W rozważaniach merytorycznych sąd pierwszej instancji podniósł m.in. że zgodnie z art. 190 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. - Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.; dalej: "p.p.s.a.") sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny. W tych granicach sąd rozpoznając niniejszą sprawę jest obowiązany do prawidłowego zakwalifikowania spornych świadczeń (wynagrodzenia za korzystanie z wizerunku) do właściwego źródła przychodów i ustalenia wysokości kosztów uzyskania przychodów. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29 stycznia 2015 r. zaakcentował, że dla potrzeb rozpoznawanej sprawy rozpatrywane wynagrodzenie (honorarium) powinno znajdować jednolite przyporządkowanie do jednego ze źródeł przychodów wyszczególnionych w art. 10 u.p.d.o.f. Natomiast zasadniczym przedmiotem sporu - zgodnie z wcześniej poczynionym ustaleniem sądu w wyroku z 1 sierpnia 2012 r. - jest to, czy do przychodów z tytułu świadczenia wypłaconego przez płatnika (skarżącego) zleceniobiorcom za udostępnienie ich wizerunku, należy stosować 50% czy 20% koszty uzyskania tego przychodu. W ocenie spółki (płatnika) wynagrodzenie za korzystanie z wizerunku powinno być na gruncie ustawy podatkowej traktowane jako szczególny przypadek przychodu z praw majątkowych, w stosunku do których zastosowanie mają 50% koszty uzyskania przychodu (art. 18 w zw. z art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f.). Z kolei w ocenie organów obu instancji przychody z zawartych przez spółkę umów dotyczących wykorzystania wizerunku należało kwalifikować do przychodów z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.f., a koszty uzyskania przychodów winny wynosić 20% uzyskanego przychodu (art. 22 ust. 9 pkt 4 u.p.d.o.f.).

Naczelny Sąd Administracyjny dokonując oceny charakteru świadczeń wypłacanych na podstawie umów będących przedmiotem sprawy zauważył, że w części umów postanowiono o zrzeczeniu się prawa do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za naruszenie dobra osobistego, jakim jest wizerunek w zamian za wynagrodzenie nazywane honorarium; w innych umowach, poza tym stwierdzeniem, mowa jest również o wykorzystaniu i rozpowszechnianiu wizerunku. W ocenie NSA w każdym z tych przypadków ustalone honorarium jest świadczeniem przyznanym osobie fizycznej z tytułu odstąpienia za wynagrodzeniem za ochronę jej wizerunku (art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej: "k.c."). Ponadto podkreślił, że dla potrzeb rozpoznawanej sprawy oznacza to, że dla prawnej kwalifikacji świadczenia z tytułu rezygnacji przez osobę fizyczną z ochrony jej wizerunku nie ma znaczenia nazwanie w konkretnej umowie tego świadczenia jako honorarium za zrzeczenie się prawa do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za naruszenie dobra osobistego, jakim jest wizerunek, czy też wynagrodzenia za wykorzystanie i rozpowszechnianie wizerunku. W każdym z tych przypadków świadczenie to powinno być traktowane jednolicie jako zapłata za wykorzystanie wizerunku osoby fizycznej za jej zgodą ( art. 23 k.c. i art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t. j. - Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.; dalej: "u.p.a.p.p."). Tak rozpatrywane wynagrodzenie (honorarium) powinno również znajdować jednolite przyporządkowanie do jednego ze źródeł przychodów wyszczególnionych w art. 10 u.p.d.o.f.

Organy podatkowe prezentowały stanowisko, że w świetle przepisów u.p.a.p.p. osoba fizyczna nie posiada praw autorskich do swojego własnego wizerunku, a wynagrodzenie za korzystanie z wizerunku nie jest wynagrodzeniem za korzystanie z prawa autorskich lub za rozporządzanie nimi. Prawo do wizerunku nie jest też prawem pokrewnym w rozumieniu tej ustawy.

W ocenie sądu nie oznacza to jednak, że przepisy tej ustawy nie odnoszą się w ogóle do prawa do wizerunku. Wprost przeciwnie, przewidują one ochronę tego prawa, niezależnie od przepisów Kodeksu cywilnego, regulujących ochronę dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c.). Nie budzi bowiem wątpliwości, że dobra osobiste człowieka, w tym jego wizerunek, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach (art. 23 k.c.). O ochronie tego dobra oraz roszczeniach związanych z jego naruszeniem stanowi przepis art. 24 k.c., w którym wprowadzono domniemanie, że każde naruszenie takiego dobra jest bezprawne, chyba że działanie powodujące zagrożenie tego dobra nie ma takiej cechy, co może nastąpić w sytuacji zgody na jego naruszenie.

W myśl art. 81 ust. 1 u.p.a.p.p. rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie. Zezwolenia takiego nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku w warunkach opisanych w art. 81 ust. 2 tej ustawy. Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku, w oznaczonych warunkach, wyłączająca bezprawność naruszenia tego dobra osobistego, może być przedmiotem lub elementem różnego rodzaju stosunków lub zobowiązań prawnych, w tym umów o różnorakim charakterze, zaś pojęcie wykorzystywania wizerunku niesie w sobie zgodę na jego rozpowszechnianie w sposób przewidziany np. umową cywilnoprawną. Treścią takiej umowy może być prawo do wykorzystywania wizerunku danej osoby przez korzystającego z wizerunku, rodzące obowiązek znoszenia przez tą osobę sytuacji, w której jej wizerunek, w warunkach określonych w takiej umowie, jest wykorzystywany. Zgoda na wykorzystanie wizerunku, w tym jego rozpowszechnianie, uchyla bezprawność naruszenia tego dobra, co oznacza możliwość korzystania z takiego wizerunku, bez ryzyka ponoszenia konsekwencji prawnych z faktu tego wynikających. Uprawnienie do korzystania z wizerunku oraz odpowiadający mu obowiązek znoszenia tego prawa, nie wymaga świadczenia jakichkolwiek usług (działania) ze strony osoby, której wizerunek jest przedmiotem takiej umowy, chyba że wynika to z treści umowy lub istoty danego stosunku prawnego.

Można się zgodzić z wyżej przedstawionym stanowiskiem organów podatkowych, że osoba fizyczna nie posiada praw autorskich do swojego własnego wyglądu, wizerunku, oraz że wynagrodzenie za korzystanie z wizerunku nie jest wynagrodzeniem za korzystanie z praw autorskich lub za rozporządzanie nimi. Prawa autorskie dotyczą utworu - a więc nie wizerunku danej osoby - lecz jego przedstawienia w określonej formie będącej utworem w rozumieniu tego prawa. Wizerunek danej osoby staje się utworem, będącym przedmiotem prawa autorskiego, dopiero wówczas, gdy stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p.). Prawo do wizerunku, a więc własnego wyglądu, nie jest również prawem pokrewnym w rozumieniu u.p.a.p.p., skoro niewątpliwie nie stanowi artystycznego wykonania utworu lub dzieła sztuki ludowej (art. 85 ust. 1 u.p.a.p.p.).

W świetle art. 18 u.p.d.o.f. za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów, praw do projektów wynalazczych, praw do topografii układów scalonych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym również z odpłatnego zbycia tych praw. Zatem istotne jest to czy prawo, z którego czerpie się przychody ma wartość majątkową.

Niezależnie od tego, czy wynagrodzenie wypłacane jest osobie uprawnionej za udzielenie zgody na korzystanie z wizerunku w celach czysto komercyjnych, np. reklamowych, czy też bez tego kontekstu, stanowi ono niewątpliwie przychód wyrażającego zgodę, podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na podstawie u.p.d.o.f. Natomiast określenie wartości majątkowej prawa do korzystania z wizerunku, następuje poprzez ustalenie w umowie wynagrodzenia za jego korzystanie, tak jak ma to miejsce w rozpoznawanej sprawie i w konsekwencji przychód uzyskany z tytułu korzystania z prawa do wizerunku, przez osoby trzecie, podlega opodatkowaniu w rozumieniu ustawy podatkowej jako prawa majątkowe wymienione w art. 18 u.p.d.o.f. Stanowisko takie zostało zaprezentowane w orzecznictwie, które sąd orzekający w sprawie podziela i akceptuje.

Również w doktrynie zauważono, że poza sferą regulacji z art. 81 u.p.a.p.p. znajduje się problematyka samego utrwalenia wizerunku. Oceniana jest ona w świetle art. 23 i 24 k.c. Dobrem chronionym jest autonomia każdej osoby w zakresie swobodnego rozstrzygania, czy i w jakich okolicznościach jej wizerunek może być rozpowszechniony. W przepisach art. 81-83 u.p.a.p.p. można jednak nie bez podstaw dopatrywać się również unormowania zagadnień ze sfery prawa autorskiego; regulują one kolizję dwóch praw podmiotowych: autorskiego prawa do rozpowszechniania utworu i praw osobistych prawa powszechnego.

W rozpatrywanej sprawie - na podstawie zawartych ze skarżącą umów - zawodnicy, pracownicy, trenerzy, dyrektor sportowy i prezes klubu udostępniali odpłatnie swoje prawo do korzystania z ich wizerunku, w celu podejmowania działań marketingowych i reklamowych. Zawierając te umowy i je realizując doszło nie tylko do korzystania z tych praw, ale i rozporządzenia nimi, zaś z punktu widzenia art. 18 u.p.d.o.f. przychody te mają wartość majątkową. Innymi słowy majątkowy charakter prawa przejawia się w jego związku z ekonomicznym interesem uprawnionego, odzwierciedla jego wartość majątkową w obrocie.

W konsekwencji skoro przychód uzyskany z tytułu korzystania z prawa do wizerunku podlega opodatkowaniu jako prawa majątkowe (art. 18 u.p.d.o.f.), to należy go przyporządkować do katalogu źródeł przychodów wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 7 u.p.d.o.f., zgodnie z którym źródłami przychodów są kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż wymienione w pkt 8 lit. a)-c).

Konsekwencją przyjęcia takiej kwalifikacji spornych przychodów jest ustalenie wysokości kosztów uzyskania przychodów. Zgodnie z art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f. koszty uzyskania niektórych przychodów określa się z tytułu korzystania przez twórców z praw autorskich i artystów wykonawców z praw pokrewnych, w rozumieniu odrębnych przepisów, lub rozporządzania przez nich tymi prawami - w wysokości 50% uzyskanego przychodu, z tym że koszty te oblicza się od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika w danym miesiącu składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, o których mowa w art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. b), których podstawę wymiaru stanowi ten przychód.

Problematyka, czy dany przedmiot stanowi utwór i czy w związku z tym jego twórcy przysługują prawa autorskie, jest niezwykle istotna, przede wszystkim z uwagi na to, że twórcy przenoszącemu prawa autorskie na inny podmiot lub udzielającemu licencji na korzystanie z utworu przysługują zryczałtowane 50% koszty uzyskania przychodów, należne tytułem przeniesienia praw lub udzielenia licencji. Dlatego też istotne jest rozstrzygnięcie, czy dany przedmiot jest utworem. Tylko w tym wypadku jego twórcy przysługują prawa autorskie, a co za tym idzie - może on korzystać z kosztów uzyskania przychodów w wysokości 50%.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że prawa autorskie dotyczą utworu, a więc nie wizerunku danej osoby, lecz jego przedstawienia w określonej formie będącej utworem w rozumieniu tego prawa. Wizerunek danej osoby staje się utworem, będącym przedmiotem prawa autorskiego, dopiero wówczas, gdy stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p.). Prawo do wizerunku, a więc własnego wyglądu, nie jest również prawem pokrewnym w rozumieniu ustawy o prawach autorskich, skoro niewątpliwie nie stanowi artystycznego wykonania utworu lub dzieła sztuki ludowej (art. 85 ust. 1 ww. ustawy).

W rozstrzyganej sprawie to podatnik i płatnik winni wykazać, że przedmiotem umowy był utwór (zawierający wizerunek), któremu przysługują prawa autorskie. O ile podatnik wykaże przychód z praw autorskich to organ podatkowy nie może odmówić mu zastosowania preferencyjnej stawki kosztów jego uzyskania. Materiał dowodowy sprawy nie pozwala jednak na przyjęcie takiej tezy. Sąd uważa także za niewystarczające twierdzenia strony, że przedmiotem umowy nie było tylko i wyłącznie udostępnienie prawa do wizerunku celem np. pozowania do zdjęć, czy innych utworów artystycznych, a kompleksowe wykorzystanie wizerunku piłkarza, w szczególności z uwzględnieniem stanowiących indywidualnych wytworów jego działalności, nagrań i zdjęć z meczów piłkarskich i treningów, a także różnego rodzaju pokazów artystycznych i umiejętności sportowych. Również na rozprawie pełnomocnik skarżącego podtrzymała, że przychód z praw majątkowych jest wystarczający do zastosowania 50% kosztów uzyskania przychodów, a odpowiadając na pytanie sądu odwołała się jedynie do treści art. 23 k.c., upatrując w nim ochronę praw autorskich do wizerunku. Wbrew przekonaniu skarżącej spółki sam wizerunek nie podlega ochronie jako autorskie prawo majątkowe. Przewidziana jest jedynie ochrona wizerunku w art. 81 i nast. u.p.a.p.p.

W tym stanie sprawy niezasadny jest zarzut naruszenia przepisu prawa materialnego, tj.: art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f. Wynikający z przepisu sposób ustalania zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu wymaga spełnienia warunków podmiotowych i przedmiotowych. Przepis ten odnosi się jedynie do twórców i artystów wykonawców, a ponadto dotyczy tylko takich przychodów, które są wynagrodzeniem twórców za korzystanie przez nich z praw autorskich lub rozporządzania przez nich tymi prawami. Skoro nie ma możliwości zastosowania 50% kosztów uzyskania przychodów, o których mowa w art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f., gdyż dotyczy to jedynie przychodów z praw autorskich i pokrewnych, to omawiane przychody podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych (art. 22 ust. 1) przy zastosowaniu skali podatkowej, określonej w art. 27 ust. 1 ww. ustawy.

Należy zatem zgodzić się z twierdzeniami pełnomocnika organu, że zastosowane w sprawie zryczałtowane koszty uzyskania przychodu na poziomie 20% były dla podatnika i płatnika rozwiązaniem najbardziej korzystnym, gdyby uznać je za przychody z innych źródeł (w stanie prawnym dotyczącym rozpoznawanej sprawy) strona byłaby pozbawiona możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów.

Mimo zatem stwierdzonej nieprawidłowości przy stosowaniu prawa materialnego, sąd nie wyeliminował z obrotu prawnego zaskarżonej decyzji, mając na uwadze zakaz reformationis in peius ujęty w art. 134 § 2 p.p.s.a. Zgodnie z tym przepisem sąd nie może wydać orzeczenia na niekorzyść skarżącego, chyba że stwierdzi naruszenie prawa skutkujące stwierdzeniem nieważności zaskarżonego aktu lub czynności.

Zauważyć należy, że uchylenie przez sąd zaskarżonej decyzji z powodu niewłaściwego zastosowania przez organ art. 13 ust. 8 lit. a) w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 2 i art. 22 ust. 9 pkt 4 u.p.d.o.f., z jednoczesnym zaleceniem rozpatrzenia sprawy według dyspozycji art. 18 w zw. z art. 22 ust. 1 i art. 27 ust. 1 tej ustawy, mogłoby z dużym prawdopodobieństwem prowadzić do znacznego pogorszenia sytuacji strony skarżącej wskutek zwiększenia zobowiązania podatkowego. Materiał dowodowy sprawy nie wskazuje na to, że koszty uzyskania przychodów z tytułu zawartych umów byłyby wyższe niż przyjęte przez organ w zryczałtowanej wysokości. Konstatacja, że zawarte w wyroku oceny i zalecenia mogą w dalszym postępowaniu administracyjnym prowadzić do wydania aktu lub podjęcia czynności pogarszającej sytuację skarżącego w stosunku do tej, która wynika z zaskarżonego aktu, uzasadnia przyjęcie, że wydanie tej treści wyroku naruszałoby ww. zakaz.

Stosując dyrektywę ścisłego interpretowania wyjątków od sformułowanej przez ustawodawcę reguły, a także uwzględniając, że przewidziany w art. 134 § 2 p.p.s.a. wyjątek od zakazu reformationis in peius jest bardzo wąski, sąd nie znalazł dostatecznych podstaw, aby przy niewadliwie ustalonym stanie faktycznym i uchybieniu polegającemu na niewłaściwej kwalifikacji źródła przychodów, przypisać poziom naruszenia prawa prowadzący do stwierdzenia nieważności decyzji w tym zakresie.

4. W skardze kasacyjnej pełnomocnik spółki zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego (podstawy kasacyjne) tj. art. 22 ust 9 pkt 3 u.p.d.o.f., w zw. z art. 1 ust. 1 i 2 u.p.a.p.p., a także art. 23 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie.

Pełnomocnik strony zaznaczył, że na mocy umów cywilnoprawnych zostały przeniesione autorskie prawa majątkowe do korzystania z wizerunku osoby, utrwalonego w formie zdjęć, materiałów reklamowych, zarejestrowanych meczów itp., co wyczerpuje przesłanki utworu, o którym mowa w art. 1 ust 1 u.p.a.p.p., stąd w ocenie strony zastosowanie powinien znaleźć art. 22 ust 9 pkt 3 u.p.d.o.f.

Wskazując na powyższe pełnomocnik spółki wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie zgodne z żądaniem skargi lub o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, o rozpoznanie skargie bez wyznaczania rozprawy oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, a także o przyznanie prawa pomocy w zakresie częściowym.

5. W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik organu wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje:

6. Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.

W myśl art. 174 p.p.s.a., skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach:

1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie;

2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

W sprawie skarga kasacyjna została oparta wyłącznie na naruszeniu norm prawa materialnego: art. 22 ust 9 pkt 3 u.p.d.o.f., w związku z art. 1 ust. 1 i 2 u.p.a.p.p., a także art. 23 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie.

Skarżąca nie formułowała zarzutów naruszenia prawa procesowego. Pamiętać bowiem należy, że zarówno sąd pierwszej instancji, jak również sąd drugiej instancji, z uwagi na treść art. 190 p.p.s.a., były związane wykładnią prawa dokonaną przez Naczelny Sąd Administracyjny w wydanym w sprawie wyroku z 29 stycznia 2015 r., II FSK 3059/12, a w szczególności stwierdzeniem, że bezsporny stan faktyczny nie wymagał dalszego postępowania dowodowego, które mogło doprowadzić do wyjaśnienia charakteru spornych wynagrodzeń.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego żaden z podniesionych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa materialnego nie zasługiwał na uwzględnienie.

Po pierwsze należy zaznaczyć, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach prawidłowo wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, że prawa autorskie, o których mowa w art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. dotyczą utworu. Naczelny Sąd Administracyjny podkreśla przy tym, że przepis art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. wiąże powstanie utworu z działalnością twórczą o indywidualnym charakterze, co powoduje, że prawo autorskie jest nierozerwalnie związane z twórcą utworu - rozumianego jako każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalonej w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Tym samym wizerunek danej osoby staje się utworem, będącym przedmiotem prawa autorskiego, dopiero wówczas, gdy stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p.). W tym zakresie Naczelny Sąd Administracyjny podziela więc stanowisko sądu pierwszej instancji.

Naczelny Sąd Administracyjny podkreśla ponadto, że z akt sprawy i zgromadzonych w niej materiałów dowodowych nie wynikało - na co w sposób prawidłowy zwrócił uwagę sąd pierwszej instancji - że zawodnicy, pracownicy, trenerzy, dyrektor i prezes klubu sportowego byli twórcami materiałów wykorzystujących ich wizerunki (zdjęć, folderów, ulotek, itp.). Z materiału dowodowego sprawy wynikało jedynie, że zawodnicy, pracownicy, trenerzy, dyrektor i prezes klubu sportowego udostępniali odpłatnie - na podstawie zawartych ze skarżącą umów - swoje prawo do korzystania z ich wizerunku, w celu podejmowania działań marketingowych i reklamowych.

Skoro w stanie faktycznym doszło jedynie do odpłatnego udostępniania prawa do korzystania z wizerunku przez osobę fizyczną - zawodnika, pracowników, trenerów, dyrektora i prezesa klubu sportowego - możliwe było na tej podstawie przyjęcie przez sąd pierwszej instancji, a wcześniej przez organy podatkowe obu instancji, że udostępnienie prawa do korzystania z wizerunku - nie oznaczało stworzenia utworu, o którym mowa w art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p., przez bliżej nieokreślonego twórcę. Skoro prawa autorskie przysługują twórcy, jedynie osoba, która stworzyła utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p., nabywa do niego prawa autorskie. Takich praw nie nabywają osoby, które jedynie zawarły ze skarżącą umowy na odpłatne udostępnianie prawa do korzystania z wizerunku.

W związku z tym Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że wykładnia dokonana przez sąd pierwszej instancji w zaskarżonym wyroku znajduje odzwierciedlenie w jasnej treści przepisu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p., który został, wbrew twierdzeniom skargi kasacyjnej, właściwie zastosowany. Bezpodstawne jest natomiast zarzut skargi kasacyjnej o naruszeniu przez sąd pierwszej instancji przepisu art. 1 ust. 2 u.p.a.p.p., który stanowi, że "w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: 1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); 2) plastyczne; 3) fotograficzne; 4) lutnicze; 5) wzornictwa przemysłowego; 6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; 7) muzyczne i słowno-muzyczne; 8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; 9) audiowizualne (w tym filmowe). Przepis ten nie był bowiem przedmiotem wykładni sądu pierwszej instancji, gdyż nie miał istotnego znaczenia w sprawie.

Po drugie Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że wprawdzie w przepisie art. 81 u.p.a.p.p., na który powoływała się skarżąca i sąd pierwszej instancji, przewidziano ochronę wizerunku (niezależnie od ww. przepisów k.c. - art. 23 i art. 24), przez konieczność uzyskania zgody na rozpowszechnianie wizerunku, nie oznacza to, że ustawodawca uznał przez to, że wizerunek danej osoby fizycznej, która nie jest jego twórcą, jest utworem w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. Wynagrodzenie za "korzystanie" z wizerunku danej osoby fizycznej, która nie jest jego twórcą, nie jest wynagrodzeniem z praw autorskich lub za rozporządzanie prawami autorskimi, gdyż wizerunek osoby fizycznej sam w sobie nie jest utworem w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. i nie można wobec tego mówić o prawach autorskich związanych z wizerunkiem osoby fizycznej. Wizerunek danej osoby, o czym mowa wyżej, staje się utworem, będącym przedmiotem prawa autorskiego, dopiero wówczas, gdy stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p.). Okoliczności działalności twórczej zawodników, pracowników, trenerów, dyrektora i prezesa klubu sportowego, który zawarli umowy ze skarżącą nie wynikały jednak ze stanu faktycznego sprawy, na co prawidłowo zwrócono uwagę w uzasadnieniu zaskarżonego skargą kasacyjną orzeczenia.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego konsekwencją takiego stanowiska było prawidłowe stwierdzenie przez sąd pierwszej instancji, a wcześniej przez organy podatkowe, że nie jest możliwe zastosowanie przez skarżącą - jako płatnika - wobec ww. osób fizycznych (zawodników, pracowników, trenerów, dyrektora i prezesa klubu sportowego), z którymi skarżąca zawarła umowy, 50% kosztów uzyskania przychodów, o których mowa w art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f.

Przepis art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f. - stanowił w 2009 r., że koszty uzyskania niektórych przychodów określa się z tytułu korzystania przez twórców z praw autorskich i artystów wykonawców z praw pokrewnych, w rozumieniu odrębnych przepisów, lub rozporządzania przez nich tymi prawami - w wysokości 50% uzyskanego przychodu, z tym że koszty te oblicza się od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika w danym miesiącu składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, o których mowa w art. 26 ust. 1 pkt 2 lit. b), których podstawę wymiaru stanowi ten przychód.

Sposób ustalania zryczałtowanych kosztów uzyskana przychodu wynikający z ww. przepisu wymaga więc spełnienia warunków podmiotowych i przedmiotowych. Przepis art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f. wyraźnie wskazuje, że można go stosować wyłącznie w odniesieniu do twórców, w związku z korzystaniem przez nich z praw autorskich lub rozporządzania przez nich tymi prawami, a nie do osób, które odpłatnie udostępniają swój wizerunek, który nie stanowi utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p.

Tym samym skoro z materiału dowodowego rozpoznawanej sprawy nie wynikało, że zawodnicy, pracownicy, trenerzy, dyrektor i prezes klubu sportowego byli twórcami materiałów wykorzystujących ich wizerunki (zdjęć, folderów, ulotek, itp.), niemożliwe było zastosowanie wobec nich przez płatnika - skarżącą - 50% kosztów uzyskanego przychodu, w rozumieniu art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f.

Naczelny Sąd Administracyjny, reasumując stwierdza, że trafne było wobec tego przyjęcie przez sąd pierwszej instancji w zaskarżonym skargą kasacyjną wyroku, że wizerunek danej osoby, który stanowi prawo majątkowe, chronione, nie tylko na mocy art. 23 i art. 24 k.c., lecz również stosownie do treści art. 81 u.p.a.p.p., nie stanowi sam w sobie utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. Dopiero przedstawienie wizerunku przez twórcę wizerunku, w formie wskazanej w art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. stanowić będzie utwór rozumieniu tego przepisu i tylko wtedy w związku z korzystaniem przez twórcę z praw autorskich lub gdy dojdzie do rozporządzania przez twórcę prawami autorskimi, możliwe będzie zastosowanie 50% kosztów uzyskanego przychodu, o których mowa w art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f.

Tym samym zaakceptowanie przez sąd pierwszej instancji stanowiska organów podatkowych w tym zakresie nie budzi zastrzeżeń i należy je uznać za prawidłowe.

Naczelny Sąd Administracyjny nie znalazł też podstaw do zakwestionowania stanowiska sądu pierwszej instancji, co do wskazania, że prawo do wizerunku, a więc własnego wyglądu, nie jest też prawem pokrewnym w rozumieniu u.p.a.p.p., skoro nie stanowi artystycznego wykonania utworu lub dzieła sztuki ludowej (art. 85 ust. 1 u.p.a.p.p.).

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach prawidłowo również uznał, że przychody osób fizycznych - zawodników, pracowników, trenerów, dyrektora i prezesa klubu sportowego, z którymi skarżąca zawarła umowy odpłatnego udostępniania prawa do korzystania z ich wizerunku, w celu podejmowania działań marketingowych i reklamowych - miały wartość majątkową. Majątkowy charakter prawa przejawia się w jego związku z ekonomicznym interesem uprawnionego, odzwierciedla jego wartość majątkową w obrocie. W związku z tym trafne było przyjęcie przez sąd pierwszej instancji, że w sprawie należało zastosować przepis art. 18 u.p.d.o.f. Przepis ten stanowił w 2009 r., że za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów, praw do projektów wynalazczych, praw do topografii układów scalonych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym również z odpłatnego zbycia tych praw.

Ustawodawca, wskazując w art. 18 u.p.d.o.f., jakiego rodzaju przychody uważa za przychód z praw majątkowych, posługuje się zwrotem "w szczególności". Oznacza to, że katalog praw majątkowych - zawarty w art. 18 u.p.d.o.f. - ma charakter otwarty, przykładowy. Przepis art. 18 u.p.d.o.f. nie zawiera więc wyczerpującego wyliczenia praw majątkowych. Możliwe jest zatem uznanie za prawa majątkowe również innych praw, nie wyrażonych expressis verbis w art. 18 u.p.d.o.f.

Udostępnianie odpłatnie przez osoby fizyczne (zawodników, pracowników, trenerów, dyrektora i prezesa klubu sportowego) - na podstawie umów zawartych ze skarżącą - prawa do korzystania z ich wizerunku, w celu podejmowania działań marketingowych i reklamowych stanowiło przychód z praw majątkowych, o których mowa w art. 18 u.p.d.o.f.

Nie sposób tym samym kwestionować stanowiska sądu pierwszej instancji, że skoro przychód uzyskany z tytułu korzystania z prawa do wizerunku będzie podlegał opodatkowaniu jako prawa majątkowe - na mocy art. 18 u.p.d.o.f. - należy go przyporządkować do katalogu źródeł przychodów wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 7 u.p.d.o.f. W przepisie art. 10 ust. 1 pkt 7 u.p.d.o.f. wskazano bowiem, że źródłami przychodów są między innymi prawa majątkowe, w tym odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż wymienione w pkt 8 lit. a)-c). Prawo do wizerunku jest swoistym prawem osobistym, ale chroniącym interesy zarówno osobiste, jak i majątkowe związane z rozpowszechnianiem wizerunku.

Naczelny Sąd Administracyjny, biorąc powyższe rozważania pod uwagę stwierdza, że nie sposób uznać za zasadną argumentację skargi kasacyjnej, że organy podatkowe dokonując wykładni ww. przepisów prawa wyciągnęły negatywne konsekwencje w oparciu o nieprecyzyjne normy prawne oraz, że stało to w sprzeczności do zasadą zaufania obywateli do organów państwa i konstytucyjną zasadą państwa prawa. Organy podatkowe, jak trafnie przyjął sąd pierwszej instancji, oddalając skargę na ww. decyzję DIS, działały na podstawie obowiązujących przepisów prawa o jasnej treści, a w szczególności dokonały prawidłowej wykładni przepisu art. 1 ust. 1, art. 81 u.p.a.p.p. oraz art. 18, art. 10 ust. 1 pkt 7 i art. 22 ust. 9 pkt 3 u.p.d.o.f., bez naruszania konstytucyjnej zasady państwa prawa. Dokonanie ścisłej wykładni pojęcia "utworu", którym posługuje się przepis art. 1 ust. 1 u.p.a.p.p. nie naruszało też zasady zaufania obywateli do organów państwa i było prawidłowe z punktu reguł wykładni, które mają obowiązek stosować organy podatkowe przy interpretacji przepisów prawa.

Podkreślić też należy, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach dostrzegając nieprawidłowość w zastosowaniu przez organy podatkowe przepisów art. 13 ust. 8 lit. a) w związku z art. 10 ust. 1 pkt 2 i art. 22 ust. 9 pkt 4 u.p.d.o.f. trafnie wziął pod rozwagę treść art. 134 § 2 p.p.s.a. i wypracowane na jego podstawie orzecznictwo (por. wyroki NSA z: 13 grudnia 2011 r., II FSK 1210/10; 17 maja 2012 r., II FSK 2114/10; 27 marca 2014 r., II FSK 980/12) oraz wskazał, że uchylenie zaskarżonej decyzji DIS z powodu niewłaściwego zastosowania ww. przepisów u.p.d.o.f., z jednoczesnym zaleceniem rozpatrzenia sprawy według art. 18 w zw. z art. 22 ust. 1 i art. 27 ust. 1 u.p.d.o.f., mogłoby z dużym prawdopodobieństwem prowadzić do znacznego pogorszenia sytuacji skarżącej wskutek zwiększenia zobowiązania podatkowego. Sąd pierwszej instancji, mimo zatem stwierdzonej nieprawidłowości przy stosowaniu przez organy podatkowe ww. przepisów prawa materialnego, prawidłowo i z uwzględnieniem słusznego interesu skarżącej jako płatnika oraz podatników (zawodników, pracowników, trenerów, dyrektora i prezesa klubu sportowego), nie wyeliminował z obrotu prawnego zaskarżonej decyzji, mając na uwadze zakaz reformationis in peius. Na aprobatę zasługuje też ocena sądu pierwszej instancji, że zastosowane w sprawie zryczałtowane koszty uzyskania przychodu na poziomie 20% były u podatnika i płatnika rozwiązaniem najbardziej korzystnym, gdyby bowiem uznać je za przychody z innych źródeł, skarżąca byłaby pozbawiona możliwości odliczenia kosztów uzyskania przychodów. Sąd pierwszej instancji podniósł też prawidłowo, że materiał dowodowy sprawy nie wskazuje, iż koszty uzyskania przychodów z tytułu zawartych umów byłyby wyższe niż przyjęte przez organ w zryczałtowanej wysokości.

Naczelny Sąd Administracyjny wskazuje ponadto, że skarżąca w żaden sposób nie uzasadniła naruszenia przez sąd pierwszej instancji w zaskarżonym wyroku przepisu art. 23 k.c. Sąd pierwszej instancji powoływał się na ww. przepis jedynie w kontekście ochrony, jaka przysługuje osobom fizycznym (zawodnikom, pracownikom, trenerom, dyrektorowi i prezesowi klubu sportowego), które za wynagrodzeniem - na podstawie umów zawartych ze skarżącą - udostępniły prawo do korzystania z ich wizerunku, w celu podejmowania działań marketingowych i reklamowych.

Stwierdzić też należy, że sąd pierwszej instancji w zakresie wykładni art. 23 k.c. był związany wykładnią dokonaną przez NSA w ww. wyroku z 29 stycznia 2015 r. W orzeczeniu tym przyjęto natomiast, że dla prawnej kwalifikacji świadczenia z tytułu rezygnacji przez osobę fizyczną z ochrony jej wizerunku nie ma znaczenia nazwanie w konkretnej umowie tego świadczenia jako honorarium za zrzeczenie się prawa do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za naruszenie dobra osobistego, jakim jest wizerunek, czy też wynagrodzenia za wykorzystanie i rozpowszechnianie wizerunku. W każdym z tych przypadków świadczenie to powinno być traktowane jednolicie jako zapłata za wykorzystanie wizerunku osoby fizycznej za jej zgodą (art. 23 k.c. i art. 81 ust. 1 u.p.a.p.p.). Tak rozpatrywane wynagrodzenie (honorarium) powinno również znajdować jednolite przyporządkowanie do jednego ze źródeł przychodów wyszczególnionych w art. 10 u.p.d.o.f. Skoro sąd pierwszej instancji wziął pod uwagę wykładnię dokonaną przez NSA w ww. orzeczeniu z 29 stycznia 2015 r., nie sposób za zasadny uznać zarzut naruszenia art. 23 k.c.

Naczelny Sąd Administracyjny z tych względów wniesioną przez skarżącą skargę kasacyjną oddalił, na mocy art. 184 p.p.s.a., z uwagi na brak usprawiedliwionych podstaw, orzekając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 204 pkt 1 p.p.s.a.

Źródło: Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, http://orzeczenia.nsa.gov.pl/