STAN FAKTYCZNY: Otrzymaliśmy potrącenie komornicze, w którym jest zapis: Zajmuję wynagrodzenie dłużnika (dotyczy to w szczególności periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach, pozostających w związku ze stosunkiem pracy) i wymienione wyżej wierzytelności do wysokości egzekwowanego świadczenia, nie więcej jednak niż 50% wynagrodzenia lub wierzytelności miesięcznie, przy czym kwota 1750 zł miesięcznie jest wolna od potrąceń. Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwota określona wyżej ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy (art. 87 § 3 i art. 87¹ Kodeksu pracy).

Niebawem będziemy wypłacać trzynastki oraz świadczenia z ZFŚS. Czy składniki te podlegają potrąceniu w wysokości 50%?

ODPOWIEDŹ: Trzynastka przy potrącaniu należności innych niż alimentacyjne powinna być zajęta do wysokości 50%. Natomiast, aby pracodawca mógł dokonać potrącenia ze świadczeń wypłacanych z ZFŚS, jako świadczeń niezwiązanych ze stosunkiem pracy, wymagane jest dokładne wskazanie takich należności w tytule egzekucyjnym.

Przepisy ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (dalej: k.p.) szczegółowo określają, w jaki sposób dokonywane są potrącenia z wynagrodzenia pracownika. Dotyczy to zarówno kolejności dokonywanych potrąceń, jak i kwot, które mogą zostać pracownikowi potrącone. Zasady dokonywania potrąceń zależą przede wszystkim od tytułu, z jakiego są dokonywane.

Zgodnie z art. 87 k.p., w pierwszej kolejności potrącane są należności na zaspokojenie sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych (na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych oraz na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne).

Pracodawca, który otrzyma informację od komornika o zajęciu części wynagrodzenia pracownika, jest zobowiązany dostosować się do niego pod groźbą kary.

Podstawową kwestią przy dokonywaniu potrąceń komorniczych jest ustalenie szeroko pojętego wynagrodzenia, z którego można dokonywać potrąceń. Dokładnie chodzi o wskazanie, które elementy wynagrodzenia mogą zostać potrącone oraz w jakich wysokościach, a które pracownik powinien otrzymać. Zgodnie z przepisami k.p., potrąceń dokonuje się z wynagrodzenia za pracę pracownika. Pojęcie wynagrodzenia nie oznacza jednak tylko wynagrodzenia zasadniczego przysługującego pracownikowi; w skład wynagrodzenia wchodzą również dodatkowe elementy wynagrodzenia oraz inne świadczenia, jakie pracownik otrzymuje z tytułu wykonywanej pracy. Wśród tych dodatkowych elementów wynagrodzenia wyróżniamy m.in. dodatki do wynagrodzenia, nagrody czy świadczenia socjalne finansowane z ZFŚS.

Zgodnie z przepisami ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.), komornik za pośrednictwem zakładu pracy może zająć wynagrodzenie za pracę w części nieprzekraczającej kwoty wolnej od zajęcia (o ile egzekucji nie podlegają świadczenia o charakterze alimentacyjnym) oraz wynagrodzenie za prace zlecone oraz nagrody i premie przysługujące zobowiązanemu za okres jego zatrudnienia, jak również związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach, które pozostają w związku ze stosunkiem pracy (art. 881 k.p.c.).

Trzynastka jest dodatkowym składnikiem wynagrodzenia pracownika. Ustalając kwotę potrącenia komorniczego z wynagrodzenia, należy zsumować wynagrodzenie zwykłe z trzynastką i zastosować reguły dotyczące potrąceń. W przypadku gdy tytuł egzekucyjny dotyczy zaspokojenia należności innych niż alimentacyjne, pracodawca powinien zsumować wynagrodzenie zwykłe i trzynastkę oraz potrącić do 50% tak ustalonego wynagrodzenia, pamiętając o kwocie wolnej od potrąceń w wysokości nie mniejszej niż kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku.

Kwestia potrącania świadczeń z ZFŚS wygląda już zupełnie inaczej. Stanowisko w tej sprawie zajął Departament Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (dalej: MPiPS) w piśmie z 21 czerwca 2011 r., w sprawie możliwości prowadzenia egzekucji komorniczej lub administracyjnej. W ocenie MPiPS, świadczenia socjalne przyznawane pracownikom nie mają charakteru wynagrodzenia, a tym samym należności ze stosunku pracy. Pomoc socjalna ma charakter uznaniowy ze względu na obowiązek stosowania przy jej przyznawaniu kryteriów wyłącznie socjalnych, w żaden sposób niezwiązanych z wynagrodzeniem. Przepisy k.p.c. nie regulują wprost definicji wynagrodzenia za pracę. Kryterium determinującym możliwość zastosowania egzekucji z tytułu wynagrodzenia za pracę jest powiązanie danego świadczenia ze stosunkiem pracy. Zgodnie ze stanowiskiem MPiPS, należności wymienione w art. 881 § 2 k.p.c. nie mają charakteru socjalnego.

Świadczenia socjalne nie powinny być traktowane jako świadczenia związane ze stosunkiem pracy w rozumieniu przepisów k.p.c.

Świadczenia socjalne nie stanowią ekwiwalentu za wykonaną pracę. Nie są również powiązane z wynikami pracy. Świadczenia z ZFŚS (w tym ich wysokość) przyznawane są w zależności od sytuacji życiowej, rodzinnej oraz materialnej pracownika. Są to zatem świadczenia o czysto socjalnym charakterze, co wpływa na ich brak powiązania ze stosunkiem pracy. Z opinii MPiPS wynika zatem, że świadczenia z ZFŚS stanowią pomoc czysto socjalną i nie powinna być z nich przeprowadzana egzekucja na mocy tytułu egzekucyjnego dotyczącego świadczeń ze stosunku pracy.

Podsumowując, pracodawca nie powinien dokonać potrącenia ze świadczeń wypłaconych z ZFŚS, jeżeli otrzyma tytuł wykonawczy dotyczący ogółem wynagrodzenia za pracę. W tym przypadku pracodawca powinien dokonać go ze wszystkich składników wynagrodzenia lub ich części, ale nie z pożyczek, zapomóg, dopłat czy innych świadczeń z ZFŚS.

W razie dokonania takiego potrącenia istnieje ryzyko złożenia powództwa przez pracownika przeciwko pracodawcy o wypłatę nienależnie pomniejszonego lub potrąconego świadczenia wraz z odsetkami. Zgodnie jednak z odpowiedzią podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości na interpelację poselską w sprawie interpretacji art. 12 ust. 2 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, dokonanie potrącenia z tego rodzaju świadczeń jest możliwe. Konieczne jest zajęcie przez komornika wierzytelności pracownika w trybie art. 895 i kolejnych k.p.c. Wówczas organ egzekucyjny powinien wystawić odrębne zajęcie, obejmujące świadczenia z ZFŚS.

MAGDALENA KASPRZAK

doktor nauk prawnych, wykładowca, były pracownik Departamentu Prawnego Głównego Inspektoratu Pracy, specjalista w zakresie prawa pracy i wynagrodzeń

BARBARA KACZMAREK

radca prawny, specjalista w zakresie prawa cywilnego i gospodarczego

Podstawy prawne

● art. 87 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502)

● art. 881, art. 895 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 101; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1296)

● art. 12 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (j.t. Dz.U. z 2012 r. poz. 592; ost.zm. Dz.U. z 2014 r. poz. 1198)