Niewątpliwie zatem premia pieniężna za dany okres, w ujęciu ekonomicznym, sprowadza się w istocie do dokonania przez sprzedawcę na rzecz nabywcy zwrotu części uiszczonego wynagrodzenia z tytułu uprzednio dokonanych w danym okresie z nabywcą transakcji - w następstwie czego zmniejszeniu ulega wcześniej określona jego łączna wartość, a tym samym proporcjonalnemu pomniejszeniu ulega wartość wynagrodzenia z tytułu pojedynczych transakcji, zawartych w danym okresie. Zatem w przedstawionych wyżej sytuacjach podatnik-sprzedawca dysponuje wynagrodzeniem (z tytułu wszystkich zrealizowanych dostaw), które jest następnie pomniejszone o udzieloną premię pieniężną, wywołującą efekt ekonomiczny analogiczny jak w sytuacji udzielenia rabatu, co winno zostać uwzględnione poprzez obniżenie podstawy opodatkowania zgodnie z art. 29 ust. 4 ustawy o VAT, w przeciwnym bowiem razie dojdzie do naruszenia zasady neutralności podatku VAT.

(...) Z przepisu § 13 ust. 1 ww. rozporządzenia [rozporządzenia w sprawie faktur - przyp. red.] (analogiczny przepis zawarty był w poprzednio obowiązujących rozporządzeniach wykonawczych do ustawy), expressis verbis wynika, że w przypadku gdy po wystawieniu faktury udzielono rabatów określonych w art. 29 ust. 4 ustawy o VAT, podatnik udzielający rabatu jest zobligowany do wystawienia faktury korygującej. Jednoznacznie zatem określono formę udokumentowania rabatów, o których mowa w art. 29 ust. 4 ustawy o VAT, w sytuacji gdy pierwotny obrót z kontrahentem był dokumentowany fakturą. Zatem z wykładni gramatycznej oraz systemowej przepisów art. 29 ust. 4 ustawy o VAT i § 13 ust. 1 ww. rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 marca 2011 r. wynika, że jeżeli podatnik dokonuje obniżenia obrotu z tytułu rabatu udzielonego po wystawieniu faktur, fakt udzielenia takiego rabatu dokumentowany jest fakturą korygującą.

Jeżeli obrót został udokumentowany fakturą, to w pełni logicznym jest, że w przypadku obniżenia obrotu z tytułu przyznanego rabatu - z uwagi na rolę faktury w systemie podatku od towarów i usług w zakresie odliczania podatku naliczonego w niej wykazanego - obniżenie to powinno zostać udokumentowane również fakturą, z tym że fakturą korygującą pierwotną fakturę, w której wykazano obrót i kwotę podatku podlegającą obniżeniu. Na istotną dla systemu podatku od towarów i usług rolę faktury korygującej wskazuje również dyrektywa VAT w art. 219, zgodnie z którym każdy dokument lub notę, która zmienia fakturę pierwotną i odnosi się do niej w sposób wyraźny i jednoznaczny, uznaje się za fakturę.

Przedstawiając powyższe wyjaśnienia dotyczące stosowania art. 29 ust. 4 ustawy o VAT w odniesieniu do przyznawanych premii pieniężnych, należy podnieść, że w orzecznictwie sądów administracyjnych przepis ten w związku z wypłacaniem lub otrzymywaniem tzw. premii pieniężnych był interpretowany w różny sposób, co stało się przyczyną podjęcia przez Naczelny Sąd Administracyjny uchwały z dnia 25 czerwca 2012 r., sygn. akt I FPS 2/12, zgodnie z którą: "Wypłata kontrahentowi bonusu warunkowego (premii pieniężnej) z tytułu osiągnięcia określonej wielkości sprzedaży lub terminowości regulowania należności stanowi rabat w rozumieniu art. 29 ust. 4 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535, z późn. zm.), zmniejszający podstawę opodatkowania". Przedstawione wyjaśnienia wpisują się zatem w powyższą tezę zawartą w ww. uchwale z dnia 25 czerwca 2012 r. oraz rozstrzygnięcia wydawane przez Naczelny Sąd Administracyjny po tej uchwale (vide wyrok z dnia 20 września 2012 r., sygn. akt I FSK 1888/11).

Należy jednak zwrócić uwagę, że powyższe wyjaśnienia nie dotyczą sytuacji, gdyby w stanie faktycznym danej sprawy zostało ustalone, że pomiędzy dostawcą i nabywcą istniał stosunek prawny, w oparciu o który nabywca dokonując zakupów u dostawcy uzyskał premię przede wszystkim za realizację przez nabywcę określonych czynności na rzecz dostawcy, np. stosowania szczególnych, czy też określonych przez dostawcę zasad eksponowania jego towarów klientom a nie za satysfakcjonującą dostawcę wartość dokonanych zakupów lub terminowość regulowania należności z tytułu dokonanej sprzedaży. Podobnie nie można przedstawionych wyjaśnień odnosić do wypłacania premii pieniężnej nabywcom za niedokonywanie przez nich nabyć podobnych towarów u innych podatników. W takich przypadkach mielibyśmy do czynienia ze świadczeniem usługi przez nabywcę na rzecz dostawcy, wynagradzanej przez niego stosowną premią, które powinno zostać opodatkowane i udokumentowane fakturą.

Powyższe stwierdzenie koresponduje z prezentowanym w orzecznictwie sądów administracyjnych jednolitym poglądem, że premie pieniężne, czy też bonusy otrzymywane przez nabywcę od dostawcy za dokonanie nabycia określonej ilości towarów, czy uzyskanie określonego poziomu wartości sprzedanych towarów, co do zasady, nie są wynagrodzeniem za świadczenie usługi, a wypłacenie takiej premii nie kreuje odrębnej od dostawy towaru czynności objętej podatkiem od towarów i usług. Nie może bowiem wystąpić taka sytuacja faktyczna, która stanowiłaby jednocześnie dostawę towaru i świadczenie usług. Niedopuszczalne jest to w świetle regulacji zawartej w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. Stanowisko to przedstawione zostało m.in. w wyrokach NSA z dnia: 8 kwietnia 2010 r., sygn. I FSK 308/09 oraz 11 czerwca 2010 r., sygn. I FSK 972/09

Od redakcji: Organy podatkowe przez długi czas traktowały premię pieniężną, uzyskaną przez nabywcę towarów w związku z osiągnięciem określonego poziomu zakupów, jako świadczenie usługi przez tego nabywcę. Stanowisko to było konsekwencją interpretacji udzielonej przez Ministra Finansów pismem z 30 grudnia 2004 r. (nr PP3-812-1222/04/AP/4026), w którym premie pieniężne związane z konkretną dostawą uznano za rabat, natomiast premie pieniężne niezwiązane z żadną konkretną dostawą, uzyskane z tytułu nabywania określonej wartości czy ilości towarów w określonym czasie lub dokonywania terminowych płatności za zrealizowane dostawy - za świadczenie usług przez nabywcę otrzymującego taką premię. W obu przypadkach otrzymanie premii pieniężnej powodowało konieczność rozliczenia VAT.

Jednak z uznaniem premii pieniężnej za świadczenie usługi na rzecz dostawcy konsekwentnie nie zgadzały się sądy administracyjne. Zarówno WSA, jak i NSA w kolejno wydawanych w tym zakresie wyrokach zgodnie twierdziły, że osiągnięcie przez nabywcę określonej umownie wielkości obrotów z danym sprzedawcą nie stanowi usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, wobec czego wypłacana temu nabywcy premia pieniężna za uzyskanie określonego obrotu nie stanowi wynagrodzenia za świadczenie usługi.

Jednolita linia orzecznictwa spowodowała zmianę stanowiska fiskusa, który obecnie uznaje, że premie otrzymane przez nabywcę za osiągnięcie określonego poziomu obrotów z danym sprzedawcą nie stanowią świadczenia usługi. Przykładem jest m.in. interpretacja indywidualna Dyrektora IS w Warszawie z 13 kwietnia 2012 r. (nr IPPP3/443-38/12-4/KT). Jest to rabat dla sprzedawcy.

W interpretacji ogólnej Ministerstwo Finansów przypomniało, że aktualność traci jego wykładnia z 30 grudnia 2004 r. (nr PP3-812-1222/2004/AP/4020), a także, iż podatnicy, którzy zastosowali się do niej przed zmianą, nie mogą ponosić negatywnych konsekwencji.

oprac. Magdalena Miklewska