PROBLEM

W związku z niezapłaconymi należnościami za faktury sprzedaży przedsiębiorca oddał sprawę do sądu. Poniesioną opłatę sądową zaksięgowano w pozostałe koszty operacyjne na podstawie wyciągu bankowego. Sprawą zajął się obecnie komornik i wzywa wierzyciela do zapłaty zaliczki na koszty egzekucyjne. Na podstawie jakiego dokumentu należy zaksięgować zaliczkę zapłaconą komornikowi? Czy można zaksięgować ją w koszty na podstawie wyciągu bankowego? Po zapłacie komornik wystawił fakturę zaliczkową, ale nie na całą kwotę. Jak rozliczyć taką zaliczkę podatkowo i rachunkowo?

RADA

Wpłaconą zaliczkę dla komornika na pokrycie wydatków egzekucyjnych należy zaksięgować na koncie rozrachunkowym na podstawie wyciągu bankowego. Zaliczka nie powinna być dokumentowana przez komornika fakturą, gdyż nie podlega ona opodatkowaniu VAT (a tym samym nie uprawnia do odliczenia VAT naliczonego przez przedsiębiorcę). Wpłacona kwota zaliczki może zostać uznana za koszt (zarówno rachunkowo, jak i podatkowo) jedynie w sytuacji, gdy postępowanie egzekucyjne wobec dłużnika okaże się w części lub w całości bezskuteczne.

UZASADNIENIE

Kodeks postępowania cywilnego (art. 770 k.p.c.) nakazuje, by dłużnik zwrócił wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji, przy czym koszty te ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem. W przypadku egzekucji komorniczej ustawa o komornikach sądowych i egzekucji (art. 39 ust. 2 i art. 40) daje prawo komornikowi do żądania zaliczki od przedsiębiorcy na wydatki gotówkowe poniesione w toku egzekucji, takie np. jak należności biegłych czy koszty działania komornika poza terenem rewiru komorniczego. Komornik zobowiązany jest rozliczyć taką zaliczkę w terminie miesiąca od dnia poczynienia wydatków, na które była przeznaczona, i zwrócić jej niewykorzystaną część. Jeżeli skutkiem wcześniejszego ukończenia postępowania lub z innych przyczyn opłacona zaliczkowo czynność w ogóle nie została dokonana, termin miesięczny biegnie od dnia ukończenia postępowania lub zaistnienia przyczyn niedokonania czynności. W tym celu komornik wydaje postanowienie, w którym określa w szczególności: stronę lub innego uczestnika postępowania, który uiścił zaliczkę, i jej wysokość, czynności, na poczet których pobrano zaliczkę, ze wskazaniem daty ich dokonania, kwoty zaliczki na pokrycie poszczególnych czynności, z jednoczesnym wskazaniem sposobu i podstaw ich wyliczenia, oraz kwotę podlegającą zwrotowi i oznaczenie osoby, na rzecz której zwrot ma nastąpić.

Ewidencja zaliczki w księgach rachunkowych. Jak wynika z prezentowanych uregulowań Kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, zaliczka na koszty postępowania egzekucyjnego wpłacana przez wierzyciela nie powinna obciążać wierzyciela. Koszty te - co do zasady - ma ponieść dłużnik. Tym samym kwota zaliczki wpłacona komornikowi powinna być ujmowana w księgach rachunkowych wierzyciela jako rozrachunki (w analityce: rozrachunki z komornikiem). Jeśli egzekucja okaże się skuteczna (tj. wpłynie należność główna wraz z odsetkami, ewentualnymi kosztami sądowymi i egzekucyjnymi), to zaliczka dotycząca wydatków komorniczych zostanie rozliczona wraz z wpływem na rachunek bankowy wyegzekwowanych od dłużnika środków pieniężnych.

Zaliczka jako koszt rachunkowy i podatkowy. Wpłacona kwota zaliczki może zostać uznana za koszt (zarówno rachunkowo, jak i podatkowo) dopiero w sytuacji, gdy postępowanie egzekucyjne wobec dłużnika okaże się w części lub w całości bezskuteczne. Potwierdza to Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 23 września 2013 r. (sygn. IPPB3/423-473/13-2/GJ), w której stwierdza:

(...) Kwoty zaliczek doliczane są do egzekwowanego długu. W przypadku gdy postępowanie egzekucyjne będzie w całości lub w części bezskuteczne, wydatki poniesione przez komornika, które nie zostały pokryte z wyegzekwowanej części świadczenia, obciążają wierzyciela (...). Z przepisów ustawy o komornikach i egzekucji wynika, że zaliczki na czynności komornicze w momencie ich wpłaty nie mają charakteru definitywnego. Mogą one być zwrócone. Oznacza to, że w kontekście definicji kosztu uzyskania przychodów wydatki na zaliczki komornicze nie stanowią kosztu podatkowego w momencie ich zapłaty. Stają się kosztem w momencie wydania postanowienia przez komornika. Wpłaty wyegzekwowanej od dłużnika kwoty wpłaconej przez wierzyciela (tut. Spółki) nie skutkują powstaniem przychodu.

Zaliczka a opodatkowanie VAT. Zaliczka ma co do zasady charakter zwrotny, a płatności takie jak kaucja czy wadium, a więc o charakterze zwrotnym, nie mogą podlegać VAT, przynajmniej dopóki nie staną się ostateczne. Potwierdza to Ministerstwo Finansów w broszurze informacyjnej "Opodatkowanie podatkiem VAT czynności wykonywanych przez komorników sądowych", gdzie bezpośrednio wskazuje, że:

Kwoty wydatków wymienionych w art. 39 ust. 2 ustawy o komornikach, zwanych dalej "wydatkami gotówkowymi", nie wchodzą do podstawy opodatkowania, gdyż stanowią one wydatki poniesione w imieniu i na rzecz usługobiorcy, które są ujmowane przejściowo przez komornika w prowadzonej przez niego ewidencji na potrzeby podatku.

Zatem zaliczka wpłacona na poczet wydatków gotówkowych poniesionych w toku egzekucji przez komornika nie powinna być dokumentowana fakturą. Otrzymanie takiej faktury (nieprawidłowo wystawionej przez komornika) nie oznacza, że podatnik (przedsiębiorca) może odliczyć VAT. Zgodnie bowiem z art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy o VAT, gdy transakcja udokumentowana fakturą nie podlega opodatkowaniu albo jest zwolniona z tego podatku, nie stanowi to podstawy do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony.

PRZYKŁAD

1. Wniesienie zaliczki na koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika przeciwko Spółce A w wysokości 100 zł

Wn konto 240 "Pozostałe rozrachunki" (w analityce: Rozrachunki z komornikiem) 100,00 zł

Ma konto 131 "Bieżący rachunek bankowy" 100,00 zł

2. Wniesienie zaliczki na koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika przeciwko Spółce B w wysokości 300 zł

Wn konto 240 "Pozostałe rozrachunki" (w analityce: Rozrachunki z komornikiem) 300,00 zł

Ma konto 131 "Bieżący rachunek bankowy" 300,00 zł

3. Wpłynięcie środków pieniężnych uzyskanych z egzekucji przeciwko Spółce A w wysokości 15 000 zł, na co składa się: należność główna 13 000 zł, odsetki 1900 zł i koszty egzekucyjne 100 zł

Wn konto 131 "Bieżący rachunek bankowy" 15 000,00 zł

Ma konto 201 "Rozrachunki z odbiorcami" (w analityce: Rozrachunki ze Spółką A) 14 900,00 zł

Ma konto 240 "Pozostałe rozrachunki" (w analityce: Rozrachunki z komornikiem) 100,00 zł

4. Postanowienie komornika o bezskutecznej egzekucji z majątku Spółki B

Wn konto 765 "Pozostałe koszty operacyjne" 300,00 zł

Ma konto 240 "Pozostałe rozrachunki" (w analityce: Rozrachunki z komornikiem) 300,00 zł

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 770 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 101; ost.zm. Dz.U. z 2016 r., poz. 437

● art. 8 ust. 11, art. 39 ust. 2 i art. 40 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji - j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 790; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1890

● art. 88 ust. 3a pkt 2 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1649

Anna K. Kowal

biegły rewident, ekspert w zakresie podatków dochodowych i VAT