Zakwestionowany przez TK przepis, mimo że jest niekonstytucyjny, nadal obowiązuje. Nie powinien już jednak wywoływać dla płatników negatywnych skutków w postaci opłacania składek od zawyżonej podstawy. ZUS nie ma w zasadzie możliwości wydania decyzji podwyższającej tę podstawę, bo w uzasadnieniu decyzji musiałby powoływać się na niekonstytucyjne przepisy. Ponieważ jednak nie wiadomo, jak ta kwestia zostanie ostatecznie rozwiązana przez ustawodawcę, najbezpieczniej będzie uzyskać z ZUS indywidualną interpretację we własnej sprawie. Opłacanie do tego czasu składek na starych zasadach zabezpieczy Państwa przed obowiązkiem zapłaty odsetek, gdyby na Państwa koncie w ZUS powstała zaległość. Jeżeli ostateczne rozstrzygnięcie (interpretacja ZUS lub wyrok sądu) będzie dla Państwa korzystne, możliwa będzie korekta dokumentacji rozliczeniowej i uzyskanie z ZUS zwrotu nadpłaconych składek.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników, w tym również osób oddelegowanych do pracy za granicą przez polskich pracodawców, stanowi przychód ze stosunku pracy w rozumieniu przepisów ustawy o pdof. W podstawie tej nie uwzględnia się:

● wynagrodzenia chorobowego (stanowi ono jedynie podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne),

● zasiłków,

● przychodów wyłączonych z oskładkowania na podstawie rozporządzenia składkowego.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców (z wyłączeniem członków służby zagranicznej) ustala się poprzez pomniejszenie przychodu o część ich wynagrodzenia stanowiącą równowartość diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień pobytu, określonej w odrębnych przepisach (w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej). Dopiero od tak pomniejszonego przychodu należy rozliczyć składki za pracownika wykonującego prace za granicą (§ 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia składkowego). Jednocześnie rozporządzenie składkowe stanowi, że ustalona w ten sposób podstawa wymiaru składek nie może być niższa od kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego na dany rok kalendarzowy (w 2015 r. 3959 zł). Przepis ustalający minimalną podstawę wymiaru składek pracowników zatrudnionych przez polskich pracodawców za granicą został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28 października 2015 r. (sygn. akt SK 9/14).

UWAGA!

Przepis ustalający minimalną obowiązującą podstawę wymiaru składek dla pracowników zatrudnionych przez polskiego pracodawcę za granicą został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z ustawą zasadniczą.

Trybunał odroczył termin utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu o 12 miesięcy. W tej sytuacji powstaje pytanie, w jaki sposób ustalać podstawę wymiaru składek w okresie między wyrokiem TK a zmianą lub uchyleniem niekonstytucyjnego przepisu. Stosowanie go dla wielu płatników oznacza istotnie większe koszty związane z oskładkowaniem przychodów pracowników zatrudnionych za granicą.

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. oddelegowuje swoich zatrudnionych do pracy w Czechach. Na podstawie formularzy A-1 poświadczanych przez ZUS składki za tych zatrudnionych są opłacane w polskim systemie ubezpieczeniowym. Miesięczny przychód oddelegowanych pracowników, po dokonaniu obowiązujących odliczeń, kształtuje się na poziomie ok. 2500 zł. Podwyższając podstawę wymiaru składek do jej minimalnej kwoty (w 2015 r. 3959 zł), płatnik za każdego ubezpieczonego, w każdym miesiącu, opłaca składki ustalone od podstawy wyższej o ok. 1500 zł, niż wynika z faktycznie uzyskanego przez pracownika przychodu. W zależności od liczby osób, których takie podwyższenie dotyczy, obciążenie składkowe jest odpowiednio wyższe.

Zasadniczo przepis uznany za niekonstytucyjny, nawet jeżeli jeszcze funkcjonuje przez jakiś czas w systemie prawnym, nie powinien już wywoływać negatywnych skutków dla podmiotów, które go stosują (w tym przypadku dla płatników składek). Do tej zasady powinien również stosować się ZUS, jednak nie wiadomo, czy będzie to robił.

Rozwiązaniem dla płatnika, który po wyroku TK musi ustalić podstawę wymiaru składek dla oddelegowanych pracowników, może być uzyskanie z ZUS interpretacji indywidualnej. Możliwe, że wykładnia ZUS okaże się dla firmy korzystna, ponieważ trudno będzie organowi rentowemu uzasadnić niekorzystne rozstrzygnięcie, powołując się na niekonstytucyjne przepisy. Jest to możliwe tym bardziej, że w uzasadnieniu wyroku TK wskazał na konieczność takiej zmiany przepisów, której skutkiem będzie likwidacja mechanizmu podwyższania podstawy wymiaru składek osób uzyskujących przychód niższy niż prognozowane przeciętne wynagrodzenie miesięczne.

Gdyby jednak interpretacja była niekorzystna dla płatnika, od decyzji ZUS przysługuje mu odwołanie do sądu, który oceni wykładnię organu z uwzględnieniem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Argument niekonstytucyjności przepisów jest dla sądu w takiej sytuacji bardzo istotny.

UWAGA!

Trybunał Konstytucyjny wskazał na konieczność takiej modyfikacji przepisów, która zlikwiduje mechanizm sztucznego podwyższania podstawy wymiaru składek pracowników zatrudnionych za granicą w sytuacji, gdy ich faktyczny przychód jest niższy od wskazanego minimum.

Do czasu uzyskania przez płatnika interpretacji, wyroku lub do momentu zmiany niekonstytucyjnych przepisów, ustalając podstawę wymiaru składek, przedsiębiorca ma wybór między dwoma rozwiązaniami:

● ustalaniem podstawy na podstawie zakwestionowanych przez TK, lecz nadal obowiązujących przepisów - oznacza to wyższe obciążenia składkowe oraz wyeliminowanie ryzyka odsetek za zwłokę w sytuacji wystąpienia niedopłaty składkowej. Po uzyskaniu korzystnej interpretacji ZUS lub wyroku sądu płatnik może skorygować dokumentację rozliczeniową i odzyskać nadpłacone kwoty;

● ustalaniem podstawy bez podwyższania jej do minimalnej wysokości, którą TK uznał za niekonstytucyjną - oznacza to niższe obciążenia składkowe, lecz niesie ryzyko konieczności opłacenia odsetek za zwłokę, gdyby okazało się, że podstawa wymiaru składek została ustalona nieprawidłowo (uzasadnienie wyroku TK pozwala jednak sądzić, że takie ryzyko jest w istocie niewielkie).

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 4 pkt 9, art. 18 ust. 1, art. 19 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 121; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1893

● § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe - Dz.U. Nr 161, poz. 1106; ost.zm. Dz.U. z 2014 r., poz. 1967

Joanna Stolarska

ekspert prawa ubezpieczeń społecznych, autorka licznych publikacji i opracowań z zakresu składkowego, były wieloletni pracownik ZUS