Doktorantka Ewa B. w 2010 r. zdecydowała się podjąć pracę wakacyjną. W tym celu zatrudniła się w spółce W., będącej agencją pracy tymczasowej. Spółka ta specjalizowała się w rekrutacji pracowników do pracy w Polsce i we Francji. Ewa B. została zatrudniona przez agencję i wysłana do pracy we Francji na około 3 miesiące - od czerwca do końca sierpnia 2010 r.

Po zatrudnieniu należało rozstrzygnąć sprawę ubezpieczenia. Ewa B. była zatrudniona w Polsce przez polskiego pracodawcę, ale została delegowana do pracy za granicą w państwie unijnym. W związku z tym agencja starała się o poświadczenie formularza A-1 umożliwiającego zgłoszenie tej osoby do ubezpieczeń w Polsce.

Decyzja ZUS

Jednak ZUS odmówił poświadczenia formularza A-1. Zakład wskazał, że wprawdzie pracownica została tylko delegowana do pracy we Francji na okres krótszy niż 24 miesiące, ale wcześniej w ogóle nie podlegała polskim ubezpieczeniom społecznym. Co prawda, była studentką studiów doktoranckich, ale macierzysta uczelnia zgłosiła ją tylko do ubezpieczenia zdrowotnego. Nie była też zatrudniona na uczelni ani u innego pracodawcy, nie miała również podpisanej umowy cywilnoprawnej (np. zlecenia). ZUS stwierdził, że przepisy wykonawcze do rozporządzenia Parlamentu i Rady UE nr 883/2004, zawarte w rozporządzeniu wykonawczym Parlamentu i Rady UE nr 987/2009, przewidują, że pracownik delegowany powinien być ubezpieczony w miejscu wykonywania pracy.

W efekcie, spółka - agencja pracy tymczasowej zatrudniając Ewę B. we Francji musi ubezpieczyć ją w tym kraju i tam opłacać składki, zgodnie z przepisami francuskimi.

Orzeczenia sądów i rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego

Decyzję ZUS potwierdziły wszystkie instancje sądowe, oddalając odwołanie i apelację spółki - agencji pracy tymczasowej. Również Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną.

Uzasadniając orzeczenie, SN przypomniał zapadły wcześniej wyrok innego składu orzekającego (wyrok SN z 6 sierpnia 2013 r., II UK 116/13). W orzeczeniu tym SN stwierdził, że jeżeli pracownik, przed wyjazdem do pracy za granicą, nie był co najmniej miesiąc ubezpieczony w ZUS, to zatrudniająca go firma nie otrzyma zaświadczenia potwierdzającego, że podlega on ubezpieczeniu w Polsce. Zdaniem SN, sądy w niniejszej sprawie także trafnie orzekały, prawidłowo ustalając kwestię podlegania ubezpieczeniom w kraju bezpośrednio przed delegowaniem do pracy za granicą.

Aby podlegać ubezpieczeniom w ZUS, działalność zarobkowa będąca tytułem ubezpieczenia zasadniczo musi być wykonywana na terenie Polski ("zasada miejsca pracy"). Wyjątkowo, w niektórych sytuacjach i po spełnieniu ściśle określonych warunków, osoba wykonująca pracę najemną poza granicami Polski może pozostać w polskim systemie ubezpieczeniowym. Jednym z warunków jest wcześniejsze podleganie ubezpieczeniom w Polsce, przez okres co najmniej jednego miesiąca. Pracownica wysłana do pracy we Francji przez agencję pracy tymczasowej nie spełniła tej przesłanki. W takim przypadku przepisy są jednoznaczne - pracownica wysłana do pracy z Polski do Francji musi być ubezpieczona w miejscu wykonywania pracy, czyli w ramach francuskiego systemu zabezpieczenia społecznego.

Wnioski dla pracodawcy

Jeżeli pracownik nie pracował wcześniej w Polsce ani nie był z innego tytułu ubezpieczony w ZUS (zgłoszony do ubezpieczeń społecznych), to w sytuacji delegowania pracownika do pracy w innym kraju UE pracodawca będzie musiał zastosować prawo ubezpieczeniowe obowiązujące w miejscu pracy zatrudnionego. Tym samym nie może go ubezpieczyć w ZUS, ale w kraju, gdzie pracuje oddelegowany. Musi zgłosić go do ubezpieczeń i opłacać składki przewidziane tamtejszymi przepisami. Pracownik - Polak i pracodawca z Polski muszą więc w takim przypadku stosować prawo zagraniczne.

Michał Culepa

prawnik, specjalista ds. zatrudnienia, szkoleniowiec, autor wielu publikacji z zakresu prawa pracy i wynagrodzeń