W wyniku zmian dotyczących warunków objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi umów zlecenia i innych umów, do których stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, może się okazać, że zatrudnienie na tej podstawie będzie mniej opłacalne pod względem ponoszonych kosztów. Na pewno stanie się tak, jeżeli ubezpieczony nie ma innych obowiązkowych tytułów do ubezpieczeń emerytalno-rentowych lub nie osiąga z nich przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę. Ponadto tego rodzaju zatrudnienie może stać się mniej atrakcyjne dla samych zleceniobiorców.

Pomimo wprowadzenia niekorzystnych dla przedsiębiorców zmian dotyczących oskładkowania umów zlecenia zawieranie umów cywilnoprawnych, w tym umów zlecenia, nadal w pewnym zakresie będzie tańszym rozwiązaniem. Zatrudnionym na umowy cywilnoprawne nie przysługują bowiem uprawnienia pracownicze, takie jak np. urlop wypoczynkowy czy prawo do minimalnego wynagrodzenia.

1. Umowa zlecenia - kiedy można ją podpisać

Umowa zlecenia podlega przepisom Kodeksu cywilnego. Polega ona na tym, że przyjmujący zlecenie, tj. zleceniobiorca, zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, tj. zleceniodawcy (art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego). Czynnością prawną jest np. zawarcie umowy bądź reprezentowanie zleceniodawcy przed organami sądowymi lub administracyjnymi.

Mimo że definicja umowy zlecenia nie obejmuje zleceń dotyczących wykonywania faktycznych czynności, w praktyce tę umowę często stosuje się także do takich właśnie czynności, polegających np. na sprzątaniu pomieszczeń biurowych, roznoszeniu ulotek czy testowaniu określonego programu komputerowego. Przepisy dotyczące umów zlecenia należy bowiem stosować do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami (art. 750 Kodeksu cywilnego).

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. zamierza zatrudnić na organizowanych przez siebie targach wędliniarskich hostessy. Ich zadaniem będzie zachęcanie klientów do degustacji produktów firmy. Hostessy będą zatrudnione w celu zwiększenia sprzedaży i poprawy wizerunku produktów firmy. Jednak nie będą rozliczane z tego, czy i w jakiej ilości produkty firmy zostaną sprzedane. W przedstawionej sytuacji nie można również stwierdzić, że praca hostess spowoduje powstanie jakiegokolwiek wymiernego efektu w postaci np. liczby zamówień złożonych przez klientów, którym hostessy prezentowały produkty firmy. Dlatego hostessy mogą być zatrudnione na umowę zlecenia.

PRZYKŁAD

Przedmiotem umowy cywilnoprawnej ma być wykonanie półek dla firmy X. Jeżeli półki będą wykonywane przy użyciu narzędzi należących do wykonawcy, u niego w domu, na podstawie jego własnych projektów, to właściwe będzie podpisanie z nim umowy o dzieło. Natomiast gdy półki będą wykonywane w siedzibie firmy X, zgodnie z projektem przygotowanym przez tę firmę, przy zastosowaniu materiałów przekazanych przez tę firmę oraz przy wykonywaniu półek będą pomagały inne osoby wskazane przez firmę X, to z taką osobą będzie można podpisać umowę zlecenia.

Umowa zlecenia, wskutek której dochodzi do nawiązania między jej stronami stosunku cywilnoprawnego, jest umową starannego działania. Sformułowanie "umowa starannego działania" oznacza w tym przypadku, że o wywiązaniu się z umowy nie decyduje jej efekt (tak jak w przypadku umowy o dzieło), ale odpowiednie wykonywanie czynności oraz dołożenie należytej staranności w realizowaniu określonych działań (np. adwokat zobowiązuje się do starannego prowadzenia sprawy swojego klienta, ale nie zobowiązuje się do jej wygrania).

W informacji z 23 września 2015 r., opublikowanej na stronie www.zus.pl, Zakład Ubezpieczeń Społecznych zwrócił uwagę, że:

(...) strony, dokonując wyboru określonego rodzaju umowy, powinny przestrzegać obowiązujących przepisów, w szczególności odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego. Charakter prawny umowy określa bowiem nie tylko sama nazwa umowy, ale przede wszystkim jej treść, a także warunki i okoliczności towarzyszące jej wykonywaniu. W przypadku jeśli płatnik nie dokona zgłoszenia do ubezpieczeń osoby, z którą zawarł umowę nazwaną umową o dzieło, a w toku postępowania wyjaśniającego bądź kontroli zostanie stwierdzone, że faktycznie zawarta została umowa zlecenia albo umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, terenowa jednostka organizacyjna ZUS jest uprawniona do stwierdzenia obowiązku ubezpieczeń społecznych. W przypadku sporu wydawana jest decyzja, od której przysługuje odwołanie do sądu.

W tym zakresie ZUS wskazał też najważniejsze elementy, które są brane pod uwagę w trakcie analizy materiału dowodowego podczas kontroli przeprowadzanej u płatnika, tj.:

(...) Przedmiot i cel umowy

Przedmiotem umowy o dzieło jest zobowiązanie do wykonania oznaczonego dzieła rozumianego jako osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego rezultatu w postaci materialnej lub niematerialnej. Wykonanie dzieła najczęściej przybiera postać wytworzenia rzeczy, lecz może także polegać na dokonaniu zmian w rzeczy już istniejącej, jej naprawieniu, przerobieniu lub uzupełnieniu albo na rozbudowie rzeczy, połączeniu z innymi rzeczami, dodaniu części składowych lub przynależności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2013 r., sygn. akt II UK 39/13). Przyjmuje się, że rezultat, o który umawiają się strony, powinien mieć byt samoistny, obiektywnie osiągalny i pewny. Nie powinno być uznane za dzieło coś, co nie odróżnia się w żaden sposób od innych występujących na danym rynku rezultatów pracy, gdyż wówczas zatraciłoby swój indywidualny charakter dzieła (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 listopada 1999 r., sygn. akt IV CKN 152/00, z dnia 27 sierpnia 2013 r., sygn. akt II UK 26/13, z dnia 14 listopada 2013 r., sygn. akt II UK 115/13, z dnia 4 czerwca 2014 r., sygn. akt II UK 543/13 oraz z dnia 10 lipca 2014 r., sygn. akt II UK 454/13). Dzieło powinno być wyrazem kreatywności i umiejętności.

W przypadku zaś umowy zlecenia, czy umów o świadczenie usług przedmiotem jest zobowiązanie do wykonywania określonych czynności. Porównując zatem umowę o dzieło z umową zlecenia na pierwszy plan wysuwa się zobowiązanie wykonawcy umowy o dzieło nie do samego działania, lecz do uzyskania określonego dzieła jako rezultatu tego działania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 lutego 2014 r., sygn. akt III AUa 596/13). Wykonywanie określonej czynności (szeregu powtarzających się czynności) bez względu na to, jaki rezultat czynność ta przyniesie, jest cechą charakterystyczną dla umów zlecenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2013 r., sygn. akt II UK 402/12).

Odpowiedzialność

W umowie o dzieło - przyjmujący zamówienie odpowiada za osiągnięcie rezultatu bądź brak osiągnięcia umówionego rezultatu, do którego się zobowiązał, bez względu na to, czy dołożył należytej staranności przy jego wykonywaniu. Ryzyko obciąża przyjmującego zamówienia. W umowie zlecenia zleceniobiorca odpowiada za brak należytej staranności przy wykonywaniu czynności, a nie za ich wynik. W umowie zlecenia ryzyko nieosiągnięcia rezultatu obciąża zleceniodawcę. Zleceniobiorca nie odpowiada za brak rezultatu, do którego miały doprowadzić podejmowane czynności, o ile zleceniobiorcy nie można przypisać zarzutu braku należytej staranności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2012 r., sygn. akt II UK 70/12, Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 listopada 2013 r., sygn. akt III AUa 275/13).

Pewność rezultatu

W umowie o dzieło rezultat, do którego osiągnięcia zobowiązuje się przyjmujący zamówienie, powinien być przy spełnieniu określonych warunków obiektywnie pewny. W przypadku umowy zlecenia - brak jest pewności, czy czynności, do których zobowiązał się zleceniobiorca, doprowadzą do zamierzonego rezultatu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 5 listopada 2013 r., sygn. akt III AUa 275/13).

Powtarzalność

Wykonywanie powtarzalnych, odtwórczych czynności bądź wykonywanie tych czynności w sposób ciągły lub zespołowy jest właściwe dla umów zlecenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19 marca 2008 r., sygn. akt I ACa 83/08, Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6 listopada 2012 r. sygn. akt III AUa 227/12, Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2012 r., sygn. akt II UK 70/12).

Sprawdzian na istnienie wad fizycznych

W przypadku umowy o dzieło istnieje możliwość poddania umówionego rezultatu sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2013 r., sygn. akt I CSK 403/12, Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 stycznia 2006 r., sygn. akt III AUa 1700/05).

Oskładkowanie umów zlecenia

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na terenie Polski wykonują pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, a także osoby z nimi współpracujące. Każda umowa zlecenia zawarta po 13 stycznia 2000 r., bez względu na okres, na jaki została zawarta, powoduje obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, chyba że zachodzą okoliczności wyłączające ten obowiązek. Z tytułu wykonywania umowy zlecenia powstaje również obowiązek ubezpieczenia wypadkowego. Ubezpieczeniu chorobowemu zleceniobiorcy i osoby z nimi współpracujące podlegają na zasadzie dobrowolności.

Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia zawartej po 13 stycznia 2000 r. istotne znaczenie ma fakt posiadania przez zleceniobiorcę innych tytułów do obowiązkowych ubezpieczeń oraz fakt zawarcia tej umowy z własnym pracodawcą bądź wykonywania jej na rzecz własnego pracodawcy. Za pracownika uważa się bowiem zarówno osobę pozostającą w stosunku pracy, jak i osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia albo o dzieło, jeżeli taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. zawarła od 1 września 2015 r. umowę zlecenia z osobą, dla której jest to jedyny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Zleceniobiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu. Złożył także wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 1 września 2015 r. Jeżeli zleceniodawca, jako płatnik składek, w terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania umowy zlecenia dokonał zgłoszenia tej osoby na formularzu ZUS ZUA do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, objęcie ubezpieczeniem chorobowym nastąpiło od daty wskazanej w zgłoszeniu, tj. od 1 września 2015 r. W innej sytuacji objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym nastąpi od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym został zgłoszony wniosek. Jeśli umowa jest wykonywana od 1 września 2015 r. i zleceniobiorca został zgłoszony przez zleceniodawcę do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego od 1 września 2015 r., a wniosek o objęcie ubezpieczeniem chorobowym zostanie zgłoszony np. 1 października 2015 r., zleceniodawca powinien złożyć na formularzu ZUS ZWUA wyrejestrowanie zleceniobiorcy z dotychczasowych ubezpieczeń od 1 października 2015 r., a następnie na formularzu ZUS ZUA zgłosić go do wszystkich ubezpieczeń (obowiązkowych emerytalnego, rentowych, wypadkowego oraz dobrowolnego chorobowego) również od 1 października 2015 r.

1. Zbiegi tytułów do ubezpieczeń społecznych od 1 stycznia 2016 r.

Wykonywanie umowy zlecenia nie zawsze jest jedynym tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Zleceniobiorca może bowiem jednocześnie pozostawać w stosunku pracy, wykonywać inną umowę zlecenia, prowadzić pozarolniczą działalność, być rolnikiem, duchownym czy osobą pozostającą w stosunku służby (tytuły do ubezpieczeń społecznych). Występuje wówczas zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych, gdzie jednym z tytułów jest wykonywanie pracy na podstawie zlecenia.

SŁOWNICZEK

Zleceniobiorca (w rozumieniu ustawy systemowej) - osoba wykonująca pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

Ponadto taka umowa może być wykonywana przez osobę mającą ustalone prawo do renty lub emerytury oraz osobę będącą uczniem lub studentem. Mimo że uprawnienia do renty lub emerytury czy posiadanie statusu ucznia lub studenta nie są tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym, jednak wpływają na charakter i zakres ubezpieczeń z tytułu wykonywania umowy zlecenia.

Od 1 stycznia 2016 r. będą obowiązywać nowe zasady dotyczące rozstrzygania wskazanych zbiegów tytułów do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (art. 9 ustawy systemowej). Największa zmiana dotyczy zleceniobiorców posiadających inny tytuł do ubezpieczeń. Najczęściej będzie to sytuacja, gdy taka osoba wykonuje jednocześnie kilka (lub więcej) umów zlecenia albo umów o świadczenie usług.

Przy rozstrzyganiu obowiązku ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z kilku tytułów obowiązuje zasada kolejności ich powstawania, z uwzględnieniem wniosku ubezpieczonego o zmianę na bieżąco tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych (art. 9 ust. 2 ustawy systemowej).

PRZYKŁAD

Robert T., duchowny Kościoła rzymskokatolickiego, zawiera umowę o świadczenie usług z prowadzonym przez Annę Z. niepublicznym przedszkolem CHMURKA, na udzielanie 3 razy w tygodniu lekcji religii. Robert T. wybrał jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych wykonywanie umowy. Jako osoba duchowna będzie opłacał składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Zatem zleceniodawca (Anna Z.) zgłasza Roberta T. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego jako zleceniobiorcę do 31 grudnia 2015 r. Od 1 stycznia 2016 r. duchowny będzie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli przychód z umowy o świadczenie usług nie będzie wynosił co najmniej 1850 zł.

1.1. Umowa zlecenia i umowa o pracę

Jak już wcześniej wskazano, za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, a także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli taką umowę zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 1 i 2a ustawy systemowej). Zatem pracownik, który wykonuje dodatkowo umowę zlecenia zawartą z własnym pracodawcą, z tytułu wykonywania tej umowy podlega ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak w przypadku umowy o pracę, tj. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla tej osoby stanowi łączny przychód uzyskiwany z umowy o pracę oraz z umowy zlecenia. Pracodawca z tytułu zawartej umowy zlecenia nie zgłasza zleceniobiorcy do ubezpieczeń, a uzyskany przychód z tej umowy wykazuje, wraz z przychodem ze stosunku pracy, w imiennym raporcie miesięcznym składanym za pracownika (np. uchwała Sądu Najwyższego z 2 września 2009 r., II UZP 6/09, OSNP 2010/3-4/46).

Artykuł 8 ust. 2a ustawy systemowej nie ma zastosowania do osób przebywających na urlopie macierzyńskim, wychowawczym lub bezpłatnym. Jeżeli zatem pracodawca zatrudni na podstawie umowy zlecenia własnego pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim, wychowawczym czy bezpłatnym, to z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia podlega on ubezpieczeniom na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców.

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. zawarła od 1 września 2015 r. umowę zlecenia z własnym pracownikiem, który przebywa na urlopie wychowawczym. Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym i wykonująca jednocześnie umowę zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia. Przebywanie na urlopie wychowawczym nie stanowi wówczas tytułu do tych ubezpieczeń. Ponadto mimo że osoba przebywająca na urlopie wychowawczym jest nadal pracownikiem spółki, z tytułu zawartej umowy zlecenia podlega ubezpieczeniom na zasadach przewidzianych dla zleceniobiorców. Dlatego za tę osobę należy obowiązkowo odprowadzić składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie wypadkowe. Składka na ubezpieczenie chorobowe jest natomiast opłacana na wniosek zleceniobiorcy.

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. zawarła umowę zlecenia od 1 września 2015 r. z własnym pracownikiem, który przebywa na urlopie macierzyńskim i pobiera z tego tytułu zasiłek macierzyński. W tej sytuacji obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń tej osoby jest pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Osoba ta może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z umowy zlecenia.

1.2. Umowa zlecenia z innym podmiotem niż własny pracodawca i niewykonywana na jego rzecz

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę i jednocześnie wykonująca umowę zlecenia zawartą z innym podmiotem niż własny pracodawca i niewykonująca tej umowy na jego rzecz podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy. Natomiast z tytułu wykonywania umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny, jeżeli podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę (do 31 grudnia 2015 r. - 1750 zł, a od 1 stycznia 2016 r. - 1850 zł). Tym samym obecnie, jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z tytułu wykonywania umowy zlecenia.

Dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy, którym przepisy prawa pracy gwarantują co najmniej minimalne wynagrodzenie, tak długo, dopóki trwa stosunek pracy, dodatkowe tytuły do ubezpieczeń, m. in. wykonywanie umowy zlecenia, mają charakter dobrowolny. Dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, który ma w umowie o pracę zagwarantowane wynagrodzenie w kwocie co najmniej równej lub wyższej od kwoty minimalnego wynagrodzenia, dodatkowe tytuły do ubezpieczeń posiadane przez tego pracownika, m. in. wykonywanie umowy zlecenia, także mają charakter dobrowolny.

Omawianą zasadę stosuje się również wtedy, gdy pracownik choruje albo pracodawca nie wywiązuje się ze swoich obowiązków wynikających z zawartej umowy o pracę oraz z przepisów prawa pracy i nie wypłaca pracownikowi należnego wynagrodzenia lub wypłaca wynagrodzenie w kwocie niższej niż należna (zagwarantowana w umowie o pracę).

Jeżeli osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, to do celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia należy zsumować podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia z tytułu wszystkich umów o pracę. W sytuacji gdy łącznie wynoszą one co najmniej tyle, ile wynosi kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, osoba wykonująca umowę zlecenia podlega z tego tytułu dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

PRZYKŁAD

Hanna F., wykonująca w okresie od 1 czerwca do 30 listopada 2015 r. umowę zlecenia, jest jednocześnie zatrudniona na podstawie dwóch umów o pracę (w jednym zakładzie pracy na 1/2 etatu z wynagrodzeniem miesięcznym 900 zł, w drugim zakładzie pracy na 1/2 etatu z wynagrodzeniem miesięcznym 1000 zł). Ponieważ osoba ta łącznie - z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy - osiąga miesięczne wynagrodzenie w kwocie 1900 zł (tj. wyższe niż minimalne wynagrodzenie w 2015 r., które wynosi 1750 zł), z tytułu wykonywanej w okresie od 1 czerwca do 30 listopada 2015 r. umowy zlecenia mogła dobrowolnie podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

W zakresie sytuacji ubezpieczeniowej pracownika, który jest jednocześnie zleceniobiorcą, przepisy ustawy systemowej obowiązujące od 1 stycznia 2016 r. nie ulegają zmianom. Jednak w przypadku gdy pracownik, w przeliczeniu na okres miesiąca, nie osiąga minimalnego wynagrodzenia (np. niepełny wymiar czasu pracy z wynagrodzeniem niższym niż minimalne) i dodatkowo wykonuje pracę (na rzecz innego podmiotu niż pracodawca) na podstawie dwóch lub więcej umów zlecenia, wówczas umowy zlecenia, oprócz umowy o pracę, będą powodowały obowiązek ubezpieczeń. Stanie się tak, jeżeli suma podstaw wymiaru składek z tytułu tych umów będzie wynosiła mniej niż kwota minimalnego wynagrodzenia (art. 9 ust. 1a i 1b w zw. z art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).

Zasada ta będzie miała zastosowanie do zleceniobiorców, którzy równocześnie posiadają inne tytuły do ubezpieczeń społecznych, takie jak:

● umowa o pracę,

● członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

● pozostawanie funkcjonariuszem Służby Celnej,

● pobieranie świadczenia szkoleniowego, świadczenia socjalnego, zasiłku socjalnego, pobieranie wynagrodzenia przysługującego w okresie korzystania ze świadczenia górniczego lub w okresie korzystania ze stypendium na przekwalifikowanie.

PRZYKŁAD

Urszula W. jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w niepełnym wymiarze czasu pracy (na 1/5 etatu). Umowa o pracę nie gwarantuje jej minimalnego wynagrodzenia - zostało ono ustalone w wysokości 500 zł. Urszula W. zawarła dwie umowy zlecenia: od 1 grudnia 2015 r. oraz od 15 grudnia 2015 r., za które wynagrodzenie otrzyma w styczniu 2016 r. Za styczeń 2016 r. z tytułu pierwszej umowy przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wyniesie 900 zł, a z tytułu drugiej - 2000 zł. Urszula W. w styczniu 2016 r. obowiązkowo będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę i z tytułu obu umów zlecenia. Jeśli jednak przy zawieraniu drugiej umowy zlecenia zgłosiłaby zleceniodawcom, że jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych wybiera drugą umowę zlecenia, to w styczniu 2016 r. obowiązek ubezpieczeń społecznych powstanie z umowy o pracę i z drugiej umowy zlecenia. Będzie tak, ponieważ przychód osiągany z tytułu wykonywania drugiej umowy zlecenia, stanowiący podstawę wymiaru składek emerytalnej i rentowej, w tym miesiącu jest wyższy od minimalnego wynagrodzenia. Natomiast z tytułu wykonywania pierwszej umowy zlecenia w styczniu 2016 r. obowiązkowe będzie wyłącznie ubezpieczenie zdrowotne.

1.3. Umowa zlecenia i prowadzenie pozarolniczej działalności

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby wykonujące umowę zlecenia i prowadzące jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą dotyczą sytuacji, gdy zlecenie nie jest wykonywane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a jego przedmiot nie pokrywa się z przedmiotem tej działalności. Istotne znaczenie dla ustalenia, czy umowa zlecenia jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, ma zakwalifikowanie przychodów z tej umowy do celów podatkowych. Jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, wykonująca jednocześnie umowę zlecenia, osiąga przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów podatkowych), a także przychody z wykonywanej umowy zlecenia (z działalności wykonywanej osobiście), następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych. Umowa zlecenia nie jest wówczas wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

SŁOWNICZEK

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą - przedsiębiorca, czyli osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą; za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Obecnie osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia i jednocześnie prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą - na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych - podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu działalności gospodarczej, jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zlecenia jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Osoba ta może wówczas dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia. W pozostałych sytuacjach (tj. gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zlecenia jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność) tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jest tytuł, który powstał wcześniej. W takich przypadkach osoba ta może dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z drugiego tytułu lub zmienić tytuł ubezpieczeń.

Definicja najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność

Obowiązujące zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym dotyczące osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia, które jednocześnie prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, odnoszą się także do osób, które po dopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu, zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej, w ramach tego wpisu prowadzą działalność zawodową, oraz do osób, które prowadzą działalność gospodarczą w ramach spółki cywilnej. Nie dotyczą natomiast osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia oraz prowadzących jednocześnie pozarolniczą działalność inną niż działalność gospodarcza. Nie stosuje się ich również do osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, które jednocześnie wykonują umowę zlecenia.

PRZYKŁAD

Magdalena K., współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej, 15 września 2015 r. rozpoczęła wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tej umowy jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu, który powstał wcześniej, tj. z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z drugiego tytułu lub zmienić tytuł ubezpieczeń. Osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej może bowiem podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z umowy zlecenia także wtedy, gdy podstawa wymiaru składek z tytułu tej umowy jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek z tytułu współpracy.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, a także chorobowe i wypadkowe osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Przepis ten ma zastosowanie do osób, które rozpoczęły wykonywanie działalności gospodarczej nie wcześniej niż 25 sierpnia 2005 r.

Osoby ubezpieczone prowadzące działalność gospodarczą, nieposiadające możliwości preferencyjnego opłacania składek emerytalno-rentowych

Podstawę wymiaru składek z działalności gospodarczej ustala się:

● krok 1 - dzieląc kwotę najniższej podstawy wymiaru składek z tytułu prowadzonej działalności przez liczbę dni kalendarzowych miesiąca i

● krok 2 - mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom (art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej).

Jeżeli podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy zlecenia stanowi przychód, w miesiącach, w których nie jest dokonywana wypłata wynagrodzenia (nie powstaje przychód), przez co podstawa wymiaru składek wynosi "0", nie zachodzą okoliczności upoważniające zainteresowaną osobę do wyboru tytułu do ubezpieczeń społecznych między zleceniem a pozarolniczą działalnością gospodarczą, tj. osoba taka podlega obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia działalności. Dotyczy to także sytuacji, gdy z umowy wynika, że wypłata wynagrodzenia powinna być dokonywana w każdym miesiącu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia, a zleceniodawca spóźnia się z wypłatą wynagrodzenia.

PRZYKŁAD

Leszek D., prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, z dniem rozpoczęcia jej prowadzenia (od 1 lutego 2015 r.) dokonał zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, z podstawą wymiaru składek 525 zł (tj. 30% minimalnego wynagrodzenia). Osoba ta spełnia warunki do opłacania składek na preferencyjnych warunkach (zgodnie z art. 18a ustawy systemowej). Jednocześnie w okresie od 1 marca do 30 czerwca 2015 r. Leszek D. wykonywał umowę zlecenia. Z tytułu zawartej umowy osiągnął przychód po 1000 zł w każdym z tych miesięcy. W związku z tym, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu wykonywania umowy zlecenia, w każdym miesiącu jej trwania, była wyższa od obowiązującej Leszka D. najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, w okresie od 1 marca do 30 czerwca 2015 r. mógł on wybrać tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, tj. działalność gospodarczą lub umowę zlecenia.

1.4. Umowa zlecenia w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej

Jeżeli osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a następnie w ramach tej działalności zawiera umowę zlecenia, której przedmiot jest taki sam jak przedmiot prowadzonej działalności, wówczas podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie jest obejmowana ubezpieczeniami - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie. Aby jednak umowa zlecenia mogła być traktowana jak wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, warunkiem jest, by uzyskiwany z niej przychód był opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej.

Czynności nieuznane za pozarolniczą działalność gospodarczą

Jeżeli organ podatkowy uzna, że czynności wykonywane w ramach umowy zlecenia są do celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), osoba wykonująca tylko taką umowę podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca.

UWAGA!

Uznanie przez organ podatkowy, że czynności wykonywane w ramach zlecenia są do celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), powoduje powstanie obowiązku ubezpieczeniowego takiej osoby.

W przypadku gdy osoba wykonująca umowę zlecenia wykonuje również czynności w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca lub osoba prowadząca działalność (następuje wówczas zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych).

Należy pamiętać, że po uznaniu przez organ podatkowy, że czynności wykonywane w ramach umowy są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), w sytuacjach budzących wątpliwości co do rodzaju umowy (umowa zlecenia czy umowa o dzieło) obowiązek ubezpieczeń społecznych, lub jego brak, ustala się na podstawie treści umowy oraz warunków świadczenia pracy i wypłaty wynagrodzenia.

PRZYKŁAD

Od 1 lutego 2015 r. Anna Z. prowadzi na postawie wpisu do ewidencji działalność gospodarczą. W ramach tej działalności zawiera umowę zlecenia. Przedmiot umowy zlecenia pokrywa się z zakresem prowadzonej przez tę osobę działalności, a przychód uzyskiwany z umowy jest opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie jest obejmowana ubezpieczeniami - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

1.5. Umowa zlecenia i inne rodzaje pozarolniczej działalności

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność - w rozumieniu przepisów ustawy systemowej - uważa się:

● osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;

● twórcę i artystę;

● osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

- w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

- z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

● wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;

● prowadzącego publiczną albo niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty (art. 8 ust. 6 ustawy systemowej).

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność inną niż działalność gospodarcza, wykonujące jednocześnie pracę na podstawie umowy zlecenia, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu, który powstał wcześniej. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z drugiego tytułu lub zmienić tytuł ubezpieczeń.

PRZYKŁAD

Tomasz J., wspólnik spółki jawnej, rozpoczął wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia od 15 września 2014 r. Podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu, który powstał wcześniej, tj. z tytułu bycia wspólnikiem spółki jawnej. Może on dobrowolnie, na swój wniosek, być objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu umowy zlecenia lub zmienić tytuł ubezpieczeń - z prowadzenia pozarolniczej działalności, jako wspólnik spółki jawnej, na umowę zlecenia.

2. Umowa zlecenia i prowadzenie pozarolniczej działalności od 1 stycznia 2016 r.

Zmieniony od 1 stycznia 2016 r. art. 9 ust. 2a ustawy systemowej, dotyczący oskładkowania zleceniobiorcy prowadzącego jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, będzie się odnosił do wszystkich ubezpieczonych prowadzących taką działalność. Katalog tych osób, wymieniony w art. 8 ust. 6 ustawy systemowej, nie ulegnie zmianie po 31 grudnia 2015 r.

UWAGA!

Od 1 stycznia 2016 r. katalog osób uznanych za prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą nie zmienia się.

Dla celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych z umowy zlecenia znaczenie będzie miała wysokość:

● podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z działalności,

● podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia zleceniobiorcy z tytułu wykonywania umowy zlecenia,

● sumy podstaw wymiaru z powyższych tytułów - w przypadku osób prowadzących działalność, opłacających składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach (od podstawy wymiaru składek nie niższej niż 30% minimalnego wynagrodzenia) w razie wykonywania więcej niż jednej umowy.

Zleceniobiorca prowadzący dodatkowo pozarolniczą działalność, którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z działalności stanowi kwota nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, będzie podlegać ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo z tytułu działalności, jeżeli podstawa wymiaru składek z umowy zlecenia będzie niższa od podstawy z działalności. Jako zleceniobiorca będzie mógł przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

PRZYKŁAD

Tomasz B. prowadzi działalność, z której opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej w 2016 r. 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Jednocześnie wykonuje umowę zlecenia (jej przedmiot jest inny niż przedmiot działalności), z której uzyskuje przychód miesięczny w wysokości niższej niż obowiązująca go najniższa podstawa wymiaru składek. W tej sytuacji Tomasz B. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z prowadzonej działalności.

Osoba prowadząca działalność gospodarczą, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi 30% minimalnego wynagrodzenia (w 2016 r. - 555 zł), wykonująca jednocześnie umowę zlecenia:

● będzie obowiązkowo podlegała ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu i rentowym z obu tych tytułów, gdy podstawa wymiaru na te ubezpieczenia z obu tytułów będzie niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2016 r. - 1850 zł),

● w przypadku gdy z jednego tytułu do ubezpieczeń podstawa wymiaru wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie, a z drugiego tytułu jest niższa od tego wynagrodzenia, będzie objęta obowiązkowo tylko jednym tytułem do ubezpieczeń - tym, dla którego podstawa wymiaru będzie wynosiła co najmniej minimalne wynagrodzenie,

● będzie miała prawo wyboru tytułu do ubezpieczeń społecznych z kolejnej umowy (tytułu) w przypadku, gdy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z poprzednich tytułów będą wynosiły co najmniej minimalne wynagrodzenie,

● będzie mogła złożyć wniosek o zmianę tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, na bieżąco, w sytuacji gdy wykonuje pracę na podstawie więcej niż jednej umowy zlecenia lub świadczenia usług (znaczenie będzie miało to, wykonywanie której umowy rozpoczęło się wcześniej, tj. spowodowało najwcześniejsze powstanie tytułu do ubezpieczeń społecznych).

Osoba prowadząca działalność, opłacająca składki na ubezpieczenia społeczne na zasadach preferencyjnych, i wykonująca zlecenie będzie podlegać ubezpieczeniom z obu tytułów. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy ze zlecenia osiągnie podstawę wymiaru składek w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia. Wtedy będzie mogła zostać objęta ubezpieczeniami jako zleceniobiorca.

PRZYKŁAD

Krzysztof K. jest zatrudniony od 1 stycznia 2016 r. na podstawie umowy zlecenia. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za styczeń 2016 r. wyniosła 1000 zł. Ubezpieczony prowadzi jednocześnie działalność gospodarczą i opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od 30% minimalnego wynagrodzenia. W styczniu 2016 r. Krzysztof K. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym zarówno z tytułu prowadzenia działalności, jak i wykonywania umowy zlecenia.

PRZYKŁAD

Michał J. spełnia warunki do podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od 1 grudnia 2015 r. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W związku z tym opłaca składki na ubezpieczenia społeczne od kwoty 30% minimalnego wynagrodzenia (od 1 stycznia 2016 r. - 555 zł). Od 10 stycznia 2016 r. wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia, a od 24 stycznia 2016 r. na podstawie kolejnego zlecenia. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za styczeń z pierwszej umowy wyniosła 1000 zł, a z drugiej - 900 zł. Michał J. nie złożył wniosku o zamianę tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń (np. zamiast działalności mógł wybrać dwie umowy zlecenia). Zatem obowiązek ubezpieczeń społecznych powstał z tytułu wszystkich umów zawartych w styczniu 2016 r. Biorąc bowiem pod uwagę kolejność powstawania tytułów do ubezpieczeń społecznych, przy sumowaniu podstaw wymiaru składek emerytalnej i rentowej dwa pierwsze tytuły (działalność i pierwsza umowa) nie spełniają warunku osiągania co najmniej kwoty minimalnego wynagrodzenia (suma podstaw z tych tytułów wynosi 1555 zł).

3. Umowa o pracę i umowa zlecenia oraz prowadzenie pozarolniczej działalności

3.1. Umowa o pracę i umowa zlecenia z własnym pracodawcą oraz prowadzenie pozarolniczej działalności

Jeżeli osoba, która wykonuje równocześnie pracę na podstawie umowy o pracę i zawartej w okresie od 14 stycznia 2000 r. z własnym pracodawcą umowy zlecenia, dodatkowo prowadzi pozarolniczą działalność, obowiązkowe są dla niej ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy o pracę oraz - niezależnie od wysokości osiąganej w ramach stosunku pracy podstawy wymiaru składek - ubezpieczenia z tytułu umowy zlecenia. Taka umowa zlecenia jest bowiem traktowana jak umowa o pracę (art. 8 ust. 2a ustawy systemowej).

Obowiązek ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności jest natomiast uzależniony od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia ze stosunku pracy oraz umowy zlecenia, z której przychód jest traktowany jak przychód ze stosunku pracy. Jeżeli podstawa ta, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia (do 31 grudnia 2002 r. - najniższego wynagrodzenia), ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności są obowiązkowe. Jeśli natomiast podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze stosunku pracy i umowy zlecenia, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie (najniższe wynagrodzenie), z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności osoba ta podlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

PRZYKŁAD

Ignacy W., wspólnik spółki jawnej, od 1 marca 2015 r. wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę na 1/2 etatu i umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą. Z tytułu umowy o pracę osiąga miesięczne wynagrodzenie w wysokości 1600 zł, z tytułu umowy zlecenia miesięczne wynagrodzenie wynosi 500 zł. Ignacy W. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy i umowy zlecenia. Z tytułu bycia wspólnikiem spółki jawnej ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dla niego dobrowolne, gdyż łączna podstawa wymiaru składek z umowy o pracę i umowy zlecenia, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2015 r. - 1750 zł).

UWAGA!

Pracownik prowadzący działalność gospodarczą i wykonujący w ramach tej działalności umowę zlecenia zawartą z własnym pracodawcą, nie podlega z tej umowy ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Jeżeli pracownik prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i jednocześnie wykonuje umowę zlecenia w ramach prowadzonej przez siebie działalności (przedmiot umowy zlecenia pokrywa się z zakresem prowadzonej działalności, przychód uzyskiwany z umowy zlecenia jest opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej), a umowa zlecenia jest zawarta z własnym pracodawcą, drugim tytułem do ubezpieczeń społecznych - obok stosunku pracy - jest prowadzenie działalności gospodarczej. Z tytułu wykonywanej umowy zlecenia osoba ta nie podlega ubezpieczeniom - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

PRZYKŁAD

Andrzej P., prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji, zawarł umowę o pracę oraz umowę zlecenia z własnym pracodawcą. Umowa zlecenia jest wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Przedmiot umowy zlecenia pokrywa się z zakresem prowadzonej działalności, a przychód uzyskiwany z tej umowy jest opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej. Osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Drugim tytułem do ubezpieczeń społecznych jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Z tytułu wykonywania umowy zlecenia nie podlega natomiast ubezpieczeniom - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

W sytuacji gdy z umowy o pracę podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie, z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają charakter dobrowolny. Jeżeli podstawa ta jest niższa od minimalnego wynagrodzenia, ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wypadkowe są obowiązkowe również z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.

3.2. Umowa o pracę i umowa zlecenia z innym podmiotem niż własny pracodawca niewykonywana na jego rzecz oraz prowadzenie pozarolniczej działalności

W sytuacji gdy osoba wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia zawartej w okresie od 14 stycznia 2000 r. z innym podmiotem niż własny pracodawca, a następnie rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym ze stosunku pracy. Z tytułu umowy zlecenia oraz prowadzenia pozarolniczej działalności ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny, jeżeli podstawa wymiaru składek ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę (do 31 grudnia 2002 r. - najniższe wynagrodzenie za pracę). Jeżeli natomiast podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od minimalnego wynagrodzenia (najniższego wynagrodzenia), osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym również z drugiego tytułu. Drugim obowiązkowym tytułem w tej sytuacji jest wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia. Tytuł ten bowiem powstał wcześniej niż nastąpiło rozpoczęcie prowadzenia pozarolniczej działalności.

Taka osoba może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami także z tytułu pozarolniczej działalności lub zmienić drugi tytuł obowiązkowych ubezpieczeń - z umowy zlecenia na pozarolniczą działalność.

PRZYKŁAD

Adam L. wykonywał pracę na podstawie umowy zlecenia w okresie od 1 do 30 czerwca 2005 r. Od 1 stycznia 2005 r. pozostaje jednocześnie w stosunku pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, od 1 września 2004 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Umowa zlecenia nie była zawarta z własnym pracodawcą ani nie była wykonywana na jego rzecz. Z umowy o pracę Adam L. osiągnął w czerwcu 2005 r. wynagrodzenie w wysokości 750 zł, tj. mniej, niż wynosiło minimalne wynagrodzenie za pracę (w 2005 r. - 849 zł). Adam L. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywanej umowy o pracę. Ze względu na fakt, że w czerwcu 2005 r. wysokość podstawy wymiaru składek ze stosunku pracy wyniosła mniej niż kwota minimalnego wynagrodzenia, osoba ta podlegała w tym okresie obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym również z drugiego tytułu. Drugim obowiązkowym tytułem było prowadzenie działalności gospodarczej, gdyż tytuł ten powstał wcześniej, niż nastąpiło rozpoczęcie pracy na podstawie umowy zlecenia. Z tytułu wykonywanej umowy zlecenia Adam L. mógł podlegać dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. Mógł także zmienić tytuł ubezpieczeń i w okresie wykonywania umowy zlecenia, tj. od 1 do 30 czerwca 2005 r., podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu tej umowy, natomiast dobrowolnie - z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

Od 1 listopada 2005 r. zmieniły się zasady podlegania ubezpieczeniom przez osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, które jednocześnie prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych (również dla wspólników spółki cywilnej oraz osób, które po dopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu, zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej, w ramach tego wpisu prowadzą działalność zawodową). Zmienione przepisy nie mają zastosowania do osób wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia oraz prowadzących jednocześnie pozarolniczą działalność inną niż działalność gospodarcza.

Zatem od 1 listopada 2005 r. obowiązują również inne zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez pracownika wykonującego umowę zlecenia zawartą z innym podmiotem niż pracodawca, który dodatkowo prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Pracownik wykonujący jednocześnie pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z innym podmiotem niż własny pracodawca, prowadzący jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy.

Ponadto, jeżeli podstawa wymiaru składek z umowy o pracę, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi mniej niż minimalne wynagrodzenie, osoba ta jest również obejmowana obowiązkowo ubezpieczeniami z drugiego tytułu. Drugi obowiązkowy tytuł do podlegania ubezpieczeniom jest ustalany w zależności od wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z umowy zlecenia.

Jeżeli podstawa ta jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, drugim obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. W pozostałych sytuacjach (tj. gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z umowy zlecenia jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność) drugim tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych będzie tytuł, który powstał wcześniej. Wówczas osoba ta będzie mogła zostać, na swój wniosek, objęta ubezpieczeniami również z tytułu powstałego później lub zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń. W przypadku gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, to zarówno z tytułu wykonywania umowy zlecenia, jak i z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej osoba ta podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie.

PRZYKŁAD

Włodzimierz F. uzyskuje z tytułu umowy o pracę w 2015 r. miesięczny przychód w wysokości 1800 zł (tj. wyższy niż minimalne wynagrodzenie) i jednocześnie wykonuje umowę zlecenia zawartą z innym podmiotem niż własny pracodawca, z miesięcznym wynagrodzeniem w wysokości 20% minimalnego wynagrodzenia. Ponadto od 1 stycznia 2015 r. prowadzi działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia tej działalności nie może być niższa od 30% minimalnego wynagrodzenia, gdyż Włodzimierz F. spełnia warunki do preferencyjnego opłacania składek (zgodnie z art. 18a ustawy systemowej). Wymieniona osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik. Natomiast zarówno z tytułu wykonywania umowy zlecenia, jak i z tytułu prowadzonej od 1 stycznia 2015 r. pozarolniczej działalności gospodarczej ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny.

4. Umowa zlecenia i prawo do emerytury lub renty

Osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, która ma jednocześnie ustalone prawo do emerytury lub renty, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostaje w stosunku pracy. Jeśli zatem osoba posiadająca uprawnienia emerytalne lub rentowe zawiera w okresie od 14 stycznia 2000 r. umowę zlecenia i jest to dla niej jedyny tytuł do ubezpieczeń, z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Od 1 stycznia 2010 r. podlega także obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu. Do 31 grudnia 2009 r. ubezpieczeniu wypadkowemu podlegała obowiązkowo, jeśli umowa zlecenia była wykonywana w miejscu lub siedzibie prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Ubezpieczenie chorobowe jest dla niej dobrowolne.

SŁOWNICZEK

Renta (na potrzeby ustawy systemowej) - świadczenie pieniężne z systemu ubezpieczenia społecznego realizowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz z zaopatrzenia emerytalnego osób w stosunku służby (np. żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji).

Nie są osobami mającymi ustalone prawo do renty - w rozumieniu przepisów powołanej ustawy - osoby pobierające rentę na podstawie przepisów prawa cywilnego (np. rentę wyrównawczą) oraz osoby pobierające rentę socjalną przyznawaną na podstawie ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 982 ze zm.).

Przy rozstrzyganiu obowiązku ubezpieczeń społecznych dla osoby wykonującej umowę zlecenia i mającej ustalone prawo do emerytury lub renty należy brać pod uwagę również prawo do emerytury lub renty nabyte z tytułu zagranicznych ubezpieczeń społecznych albo zagranicznego zaopatrzenia emerytalnego.

4.1. Umowa zlecenia oraz prowadzenie pozarolniczej działalności i prawo do emerytury lub renty

Jeżeli osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej w okresie od 14 stycznia 2000 r. i jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność, z tytułu umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i ubezpieczeniu wypadkowemu (do 31 grudnia 2009 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu, jeżeli praca na podstawie umowy zlecenia była wykonywana w miejscu lub siedzibie prowadzenia działalności przez zleceniodawcę) oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności ubezpieczenia mają dla niej charakter dobrowolny.

Należy pamiętać, że w sytuacji gdy osoba uprawniona do emerytury lub renty prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą i jednocześnie wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia w ramach prowadzonej przez siebie działalności (przedmiot umowy zlecenia pokrywa się z zakresem prowadzonej działalności, przychód uzyskiwany z umowy zlecenia jest opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej), to podlega ona dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej działalności. Z tytułu wykonywanej umowy zlecenia nie podlega ubezpieczeniom - ani obowiązkowo, ani dobrowolnie.

Od 1 stycznia 2008 r., w sytuacji gdy osoba mająca ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy wykonuje umowę zlecenia i jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, do czasu ustalenia prawa do emerytury zarówno wykonywanie umowy zlecenia, jak i prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej jest dla niej obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Jeżeli podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zlecenia jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność, podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Z tytułu umowy zlecenia ubezpieczenia są dla niej wówczas dobrowolne.

W pozostałych przypadkach (tj. gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu umowy zlecenia jest równa lub wyższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność) tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych jest tytuł, który powstał wcześniej. Wówczas taka osoba może zostać, na swój wniosek, objęta ubezpieczeniami również z tytułu powstałego później lub zmienić tytuł obowiązkowych ubezpieczeń. Od dnia, od którego zostanie ustalone prawo do emerytury, obowiązkowe będą dla niej jedynie ubezpieczenia społeczne z tytułu wykonywania umowy zlecenia. Z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym będzie podlegać dobrowolnie, na swój wniosek.

Przedstawione zasady mają zastosowanie:

● do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Dotyczą zatem również tych osób, które po dopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu, zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej, w ramach tego wpisu prowadzą działalność zawodową, oraz osób, które prowadzą działalność gospodarczą w ramach spółki cywilnej;

● jedynie do osób mających ustalone decyzją ZUS prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z systemu powszechnego. Dotyczą zatem rent z tytułu niezdolności do pracy, o których mowa w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) oraz w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 1242 ze zm.).

Obowiązujące od 1 stycznia 2008 r. zasady nie dotyczą natomiast osób pobierających renty rodzinne, a także rencistów spoza systemu powszechnego, mających ustalone prawo np. do:

● wojskowych czy policyjnych rent inwalidzkich przyznanych z tytułu niezdolności do służby,

● rent rolniczych z tytułu niezdolności do pracy, o których mowa w ustawie z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 704 ze zm.).

Ponadto przedstawione zasady nie mają zastosowania do osób, które mają ustalone prawo do:

● emerytury lub renty innej niż renta z tytułu niezdolności do pracy i jednocześnie prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

● renty z tytułu niezdolności do pracy i jednocześnie prowadzą pozarolniczą działalność inną niż działalność gospodarcza prowadzona na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

● renty z tytułu niezdolności do pracy i jednocześnie współpracują przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej.

5. Kilka umów zlecenia od 1 stycznia 2016 r.

Osoba spełniająca warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu wykonywania jednocześnie kilku umów zlecenia podlega obecnie obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu tej umowy zlecenia, która została zawarta najwcześniej. Osoba ta może jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu pozostałych, wszystkich lub wybranych, umów zlecenia. Może również zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń.

PRZYKŁAD

Katarzyna U. wykonuje pracę na podstawie zawartej ze spółką jawną umowy zlecenia w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2015 r. Od 1 marca 2015 r. zawarła drugą umowę zlecenia ze spółką z o.o. Spółka jawna, jako płatnik składek, od 1 stycznia 2015 r. zgłosiła Katarzynę U. do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego (praca jest wykonywana w miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę) oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Ze względu na fakt, że od 1 marca 2015 r. Katarzyna U. wykonuje dodatkowo drugą umowę zlecenia, od tej daty, na swój wniosek, może być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu drugiej umowy zlecenia lub zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń - z pierwszej umowy zlecenia na drugą.

Od 1 stycznia 2016 r. zleceniobiorca, którego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w danym miesiącu jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, spełniający warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zarówno jako zleceniobiorca, jak i z tych innych tytułów. Zasady tej nie stosuje się, jeżeli łączna suma podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy (jednej lub więcej umów) albo z innych tytułów osiąga kwotę minimalnego wynagrodzenia (art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).

Sytuacja zleceniobiorcy w zakresie ubezpieczeń społecznych będzie ulegała zmianie w zależności od podstawy wymiaru składek osiąganych w danym miesiącu.

Jeżeli w danym miesiącu zleceniobiorca, który wykonuje więcej niż jedną umowę, nie uzyska z żadnej z nich odrębnie, jak i łącznie, przychodu w wysokości minimalnego wynagrodzenia, będzie musiał zostać zgłoszony do ubezpieczeń ze wszystkich wykonywanych umów.

PRZYKŁAD

Kazimierz W. wykonuje w grudniu 2015 r. pracę na podstawie dwóch umów o świadczenie usług, zawartych z dwoma zleceniodawcami. Z tytułu pierwszej umowy uzyskuje wynagrodzenie w wysokości 200 zł miesięcznie, a z drugiej - w wysokości 1500 zł miesięcznie. Jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych wybrał umowę, z której uzyskuje 200 zł miesięcznego przychodu. Od 1 stycznia 2016 r. musi zostać zgłoszony do ubezpieczeń społecznych również z drugiej umowy, ponieważ podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z żadnej z umów nie wynosi tyle, ile minimalne wynagrodzenie w 2016 r., tj. 1850 zł.

PRZYKŁAD

Dominika C. wykonuje trzy umowy zlecenia. Każda z nich przewiduje wypłatę wynagrodzenia w wysokości 800 zł. W styczniu 2016 r. Dominika C. otrzymała wypłatę wyłącznie z drugiej umowy. Od 1 do 31 stycznia 2016 r. powinna zostać zgłoszona do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania wszystkich umów, ponieważ uzyskany przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne ze wszystkich umów nie osiągnął kwoty minimalnego wynagrodzenia, tj. 1850 zł.

Jeżeli w rozumieniu nowego przepisu obowiązującego od 1 stycznia 2016 r. (art. 9 ust. 2c ustawy systemowej) obowiązek ubezpieczeń społecznych w danym miesiącu został ustalony dla kilku umów, to do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wchodzi cała kwota przychodu uzyskanego z każdej z tych umów, również "nadwyżka" ponad kwotę minimalnego wynagrodzenia, jeśli przekracza ją suma podstaw. Jest tak dlatego, że nie zmieniły się przepisy w zakresie ustalania podstawy wymiaru składek zleceniobiorców. Zatem podstawa wymiaru składek na te ubezpieczenia powinna być ustalana na zasadach ogólnych.

PRZYKŁAD

Waldemar P. jest zatrudniony od 1 grudnia 2015 r. na podstawie umowy zlecenia. Wynagrodzenie z tej umowy wynosi 1400 zł. Dodatkowo od 15 grudnia 2015 r. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę nakładczą. Waldemar P. w styczniu 2016 r. uzyskał przychód stanowiący podstawę wymiaru składek z umowy zlecenia - 1400 zł i z umowy o pracę nakładczą w wysokości 900 zł. W tym miesiącu podlega obowiązkowo tym ubezpieczeniom jako zleceniobiorca i jako wykonawca. W związku z tym składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu wykonywania umowy zlecenia powinny być naliczone od kwoty 1400 zł, a z tytułu pracy nakładczej od kwoty 900 zł.

PRZYKŁAD

Marta Z. w okresie od 1 do 31 stycznia 2016 r. jest jednocześnie zatrudniona u dwóch różnych zleceniodawców na podstawie dwóch umów zlecenia i z każdej ma otrzymywać po 1500 zł. Wypłata z tych umów nastąpi po ich rozwiązaniu, tj. w lutym 2016 r. Każdy ze zleceniodawców powinien zgłosić Martę Z. jako zleceniobiorcę do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i powinna ona podlegać tym ubezpieczeniom w okresie od 1 do 31 stycznia 2016 r. W styczniu bowiem przychody stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu każdej z umów wynosiły 0 zł. Przychody z tytułu wykonywania umów wypłacone po ich wykonaniu będą stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Bez znaczenia jest to, że suma podstaw wymiaru składek przekracza minimalne wynagrodzenie.

Z konstrukcji nowych przepisów wynika, że o tym, czy i z których tytułów (umów) dany zleceniobiorca będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym, będzie wiadomo dopiero po zakończeniu danego miesiąca (ewentualnie ostatniego dnia miesiąca). Natomiast tytuły do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych zainteresowany będzie mógł wybrać na bieżąco, gdyż przepisy nie przewidują takiej możliwości (wyboru wstecznego) co do minionych okresów (miesięcy). Jednocześnie prawidłowość wskazania tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych będzie musiała być zweryfikowana w następnym miesiącu, po ustaleniu uzyskanych podstaw wymiaru składek za ten następny miesiąc.

PRZYKŁAD

Piotr N. od 1 lutego 2016 r. wykonuje pracę na podstawie trzech umów zlecenia. Z każdej z nich przewidziano wynagrodzenie w wysokości 1000 zł. Zleceniobiorca wybrał jako tytuły do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych pierwszą i drugą umowę. Jednak w marcu 2016 r. nie uzyskał przychodu z pierwszej umowy (podstawa wymiaru składek wynosiła 0 zł). Zatem zleceniodawca, na rzecz którego Piotr N. wykonuje trzecią umowę, również musi zgłosić go do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tej umowy, ponieważ zleceniobiorca nie złożył zleceniodawcom oświadczenia, że zamienia tytuł do ubezpieczeń społecznych z pierwszej na trzecią umowę.

PRZYKŁAD

Roman G. pracuje jako przedstawiciel handlowy na podstawie dwóch umów zlecenia. Z obydwu uzyskuje wynagrodzenie prowizyjne. Podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu pierwszej umowy, a z drugiej wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Z pierwszej umowy w styczniu 2016 r. uzyskał podstawę wymiaru składek w wysokości niższej niż minimalne wynagrodzenie, natomiast z drugiej kwotę wyższą od minimalnej płacy. Ze względu na to, że tytuł do ubezpieczeń społecznych zmienił na drugą umowę dopiero 1 lutego, tj. po dniu wypłaty wynagrodzenia z tej umowy, ubezpieczeniami społecznymi z drugiej umowy będzie mógł zostać objęty dopiero od tego dnia. W styczniu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu obu umów zlecenia. W lutym będzie podlegać obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z drugiej umowy, pod warunkiem że uzyska z tego tytułu przychód w wysokości równej co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu.

5.1. Kilka umów zlecenia i prawo do emerytury lub renty

W przypadku gdy osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty wykonuje jednocześnie kilka umów zlecenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pierwszej z zawartych umów. Może ona jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu pozostałych, wszystkich lub wybranych, umów zlecenia bądź zmienić tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń. W razie zakończenia pierwszej umowy zlecenia, a trwania nadal drugiej, druga umowa zlecenia staje się dla tej osoby obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

Od 1 stycznia 2016 r. zleceniobiorcy mający prawo do emerytury lub renty, którzy nie są jednocześnie zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, w przypadku zawarcia więcej niż jednej umowy zlecenia podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu ich wykonywania, jeżeli suma podstaw wymiaru składek z tytułu tych umów nie będzie wynosiła co najmniej minimalnego wynagrodzenia. Zleceniobiorca emeryt lub rencista będzie objęty ubezpieczeniami społecznymi z uwzględnieniem kolejności powstawania tytułów do ubezpieczeń. Będzie mógł również na bieżąco zmieniać tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 4a i art. 9 ust. 2c ustawy systemowej).

PRZYKŁAD

Witold G. przebywa na emeryturze i jednocześnie jest zatrudniony na podstawie dwóch umów zlecenia. W styczniu 2016 r. z tytułu pierwszej umowy uzyskał przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości 1700 zł, a z drugiej - 800 zł. Zleceniobiorca musi być zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu obydwu umów.

Nadal będzie obowiązywała zasada, zgodnie z którą zleceniobiorca emeryt albo rencista wykonujący pracę na podstawie jednej umowy zlecenia (o świadczenie usług) podlega z tytułu jej wykonywania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu.

PRZYKŁAD

Janina L., posiadająca prawo do renty rodzinnej, jest zatrudniona na podstawie umowy o świadczenie usług zawartej na okres od 3 listopada 2014 r. do 31 marca 2016 r., z wynagrodzeniem miesięcznym 2000 zł. W całym okresie będzie podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz zdrowotnemu. Ubezpieczenie chorobowe ma dla niej charakter dobrowolny.

6. Umowa o pracę i umowa zlecenia oraz prawo do emerytury lub renty

6.1. Umowa o pracę i umowa zlecenia z własnym pracodawcą lub wykonywana na rzecz pracodawcy oraz prawo do emerytury lub renty

Osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty, wykonująca pracę na podstawie zawartej w okresie od 14 stycznia 2000 r. umowy zlecenia z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.

Wskazane zasady stosuje się również w sytuacji, gdy praca na podstawie umowy zlecenia jest wykonywana na rzecz podmiotu, z którym osoba mająca ustalone prawo do emerytury lub renty pozostaje w stosunku pracy.

Umowa zlecenia zawarta z własnym pracodawcą lub wykonywana na rzecz własnego pracodawcy przez osobę mającą ustalone prawo do emerytury lub renty w zakresie ubezpieczeń społecznych traktowana jest jak umowa o pracę. Tym samym osoba mająca uprawnienia emerytalne lub rentowe, wykonująca umowę zlecenia zawartą z własnym pracodawcą albo wykonująca w ramach takiej umowy zlecenia pracę na rzecz własnego pracodawcy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym zarówno z tytułu umowy o pracę, jak i z tytułu umowy zlecenia.

6.2. Umowa o pracę i umowa zlecenia z innym podmiotem niż własny pracodawca i niewykonywana na jego rzecz oraz prawo do emerytury lub renty

Jeżeli osoba uprawniona do emerytury lub renty pozostaje w stosunku pracy i jednocześnie wykonuje umowę zlecenia zawartą w okresie od 14 stycznia 2000 r. z innym podmiotem niż własny pracodawca, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę. Z tytułu umowy zlecenia ubezpieczenia emerytalne i rentowe mają dla niej charakter dobrowolny. W przypadku przystąpienia do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych podlega również ubezpieczeniu wypadkowemu (do 31 grudnia 2009 r. podlegała ubezpieczeniu wypadkowemu, jeżeli praca była wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę). Nie może natomiast przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.

UWAGA!

Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcy uprawnionego do emerytury lub renty, który jednocześnie jest zatrudniony na umowę o pracę zawartą z innym podmiotem niż zleceniodawca, nie ma znaczenia wysokość przychodu osiąganego ze stosunku pracy.

Należy pamiętać, że przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych zleceniobiorcy uprawnionego do emerytury lub renty, który jednocześnie wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę zawartej z innym podmiotem niż zleceniodawca, nie ma znaczenia wysokość przychodu osiąganego ze stosunku pracy.

Jest to sytuacja odmienna niż w przypadku zleceniobiorcy, który pozostaje w stosunku pracy z innym podmiotem niż zleceniodawca, ale nie posiada uprawnień emerytalnych lub rentowych.

PRZYKŁAD

Krystyna Z., mająca ustalone prawo do renty, została zatrudniona od 1 stycznia 2015 r. na podstawie umowy o pracę w spółce z o.o. na 1/2 etatu, z miesięcznym wynagrodzeniem 800 zł. Pracodawca, jako płatnik składek, zgłosił ją do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i chorobowego. Dodatkowo osoba ta w okresie od 15 kwietnia do 31 grudnia 2015 r. wykonuje umowę zlecenia zawartą ze spółką jawną. Z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia Krystyna Z. podlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Jeżeli złoży wniosek o objęcie tymi ubezpieczeniami, zleceniodawca będzie zobowiązany zgłosić ją również do ubezpieczenia wypadkowego, gdyż praca jest wykonywana w jego siedzibie. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy zlecenia pozostaje fakt, że osoba ta z tytułu umowy o pracę osiąga przychód niższy niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

7. Umowa zlecenia ze studentem

Nie podlegają ubezpieczeniom społecznym osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, jeżeli są uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych lub studentami - do ukończenia 26. roku życia.

Dla celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, że uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która:

● kontynuuje naukę w tej samej szkole,

● ukończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września,

● ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki.

Ponadto za ucznia szkoły - do 30 września - uznaje się osobę, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe. Zgodnie z przepisami ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym studentem jest osoba kształcąca się na studiach pierwszego lub drugiego stopnia albo na jednolitych studiach magisterskich.

Definicje form kształcenia na studiach wyższych do celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń społecznych

Forma kształcenia	Definicja
1	1
studia wyższe pierwszego stopnia	studia licencjackie lub inżynierskie, umożliwiające uzyskanie wiedzy i umiejętności w określonym zakresie kształcenia, przygotowujące do pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu licencjata albo inżyniera
studia wyższe drugiego stopnia	studia magisterskie, umożliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak również przygotowujące do twórczej pracy w określonym zawodzie, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego
jednolite studia magisterskie	studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, umożliwiające uzyskanie specjalistycznej wiedzy w określonym zakresie kształcenia, jak również przygotowujące do twórczej pracy zawodowej, kończące się uzyskaniem tytułu magistra albo tytułu równorzędnego

Nie są studentami uczestnicy studiów:

● doktoranckich (są to studia trzeciego stopnia),

● podyplomowych (jest to inna niż studia wyższe i studia doktoranckie forma kształcenia).

Osoba jest studentem od daty immatrykulacji, tj. aktu przyjęcia w poczet studentów uczelni i złożenia ślubowania, do daty ukończenia studiów lub skreślenia z listy studentów. Jeżeli data formalnej immatrykulacji jest późniejsza niż 1 października danego roku kalendarzowego, zwolnienie z obowiązku ubezpieczeń społecznych obejmuje także okres między 1 października a dniem immatrykulacji.

Osoba, która ukończyła studia pierwszego stopnia, zachowuje prawa studenta do 31 października roku, w którym ukończyła te studia. Nie należy jednak tego utożsamiać z posiadaniem statusu studenta. Oznacza to, że w okresie między ukończeniem studiów I stopnia a datą immatrykulacji na studia II stopnia albo 30 września, jeśli immatrykulacja następuje później niż 1 października, obowiązek ubezpieczeń z tytułu umowy zlecenia ustala się na zasadach ogólnych. Zatem taka osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, jeżeli nie ma innego tytułu do tych ubezpieczeń.

UWAGA!

W okresie między ukończeniem studiów I stopnia a datą immatrykulacji na studia II stopnia albo 30 września, jeśli immatrykulacja następuje później niż 1 października, obowiązek ubezpieczeń z tytułu umowy zlecenia ustala się na zasadach ogólnych.

Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczeń społecznych zleceniobiorców będących studentami nie ma znaczenia obywatelstwo ani kraj odbywania studiów. Zatem każdy student (do ukończenia 26. roku życia), bez względu na obywatelstwo i kraj odbywania studiów, spełnia warunki do zwolnienia z obowiązku ubezpieczeń społecznych w przypadku podjęcia pracy na podstawie wskazanych wyżej umów.

Obowiązek złożenia dokumentów przez ubezpieczonego (zleceniobiorcę) od 1 stycznia 2016 r.

Od 1 stycznia 2016 r. zleceniobiorca posiadający inne tytuły do ubezpieczeń (np. kilka umów wykonywanych u różnych płatników) będzie musiał udowodnić wszystkim płatnikom, że posiada inny tytuł do ubezpieczeń społecznych, z którego opłacane są składki przynajmniej od wysokości minimalnego wynagrodzenia. Obowiązek ten został wprost zapisany w znowelizowanej ustawie systemowej. Jednak w praktyce dostarczenie takiego dokumentu może być utrudnione lub niemożliwe - mogą to być np. informacje miesięczne lub oświadczenia.

PRZYKŁAD

Jan K. wykonuje pracę na podstawie dwóch umów o świadczenie usług. Do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych został zgłoszony z pierwszej umowy, z której przysługuje mu wynagrodzenie w wysokości minimalnego wynagrodzenia. Z drugiej umowy zleceniodawca na podstawie oświadczenia zleceniobiorcy opłaca za niego tylko składkę zdrowotną, która jest finansowana z wynagrodzenia Jana K. W marcu 2016 r. z pierwszej umowy uzyskał on przychód w wysokości połowy minimalnego wynagrodzenia. Ponieważ o tym fakcie poinformował drugiego zleceniodawcę dopiero w lipcu 2016 r., ten płatnik musiał uregulować składki na ubezpieczenia społeczne z odsetkami.

Przykładowy wzór oświadczenia, jakie może składać zleceniobiorca płatnikowi (płatnikom) składek w celu prawidłowego ustalenia obowiązku ubezpieczeń, znajduje się na www.inforfk.pl w zakładce "Formularze i umowy".

Nowe uprawnienie płatnika składek od 1 stycznia 2016 r.

Płatnik, aby mieć pewność, czy dokumenty, które przekazał za danego zleceniobiorcę, były poprawne, będzie mógł w tym celu wystąpić do ZUS. Jeżeli w wyniku złożonego przez płatnika wniosku ZUS stwierdzi błędne wykazanie składek, poinformuje go o tym niezwłocznie, a także ubezpieczonego - za pośrednictwem płatnika składek (art. 34 ust. 6 ustawy systemowej).

Załatwiając taki wniosek płatnika, ZUS będzie badał, które tytuły zleceniobiorcy (ewentualne inne niż zlecenie) skutkują w danym okresie wskazanym przez płatnika obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Badanie będzie obejmowało raporty miesięczne przekazane przez wszystkich płatników danego ubezpieczonego i wykazane w tych dokumentach podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Jeżeli pojawią się błędy, ZUS wezwie płatnika bądź płatników do złożenia korekt dokumentów rozliczeniowych oraz ewentualnie zgłoszeniowych.

PRZYKŁAD

Janina R. od 1 lutego 2016 r. została zgłoszona jako zleceniobiorca do ubezpieczenia zdrowotnego przez płatnika - urząd miasta. Wykazana za nią podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 1200 zł. Urząd miasta wystąpił do ZUS z wnioskiem o zbadanie prawidłowości wykazanych przez siebie składek w lutym 2016 r. ZUS stwierdził, że od tej samej daty (1 lutego 2016 r.) Janina R. została zgłoszona jako zleceniobiorca jeszcze przez jednego płatnika - spółkę cywilną BŁYSK - wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. Spółka wykazała podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości 1600 zł. W odpowiedzi na wniosek płatnika ZUS wskaże, że urząd powinien zgłosić Janinę R. do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego. Urząd będzie musiał przekazać informację z ZUS również ubezpieczonej. Ponadto ZUS skieruje do spółki BŁYSK wezwanie, aby złożyła za Janinę R. wyrejestrowanie z ubezpieczeń (na formularzu ZUS ZWUA) z datą od 1 lutego oraz zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego od 1 lutego 2016 r., a także sporządziła korektę raportu ZUS RZA (z zerową podstawą wymiaru składek) oraz złożyła raport ZUS RCA z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w wysokości 1600 zł.

Aby wniosek płatnika został rozpatrzony przez ZUS, płatnik będzie musiał podać:

● swoje dane identyfikacyjne (nazwę albo w przypadku osoby fizycznej - imię i nazwisko oraz NIP i REGON) i adresowe,

● dane identyfikacyjne (imię i nazwisko oraz PESEL) i adresowe ubezpieczonego,

● okresy, których wniosek dotyczy.

Bez wskazania powyższych danych (minimum jest wskazanie danych identyfikacyjnych płatnika i ubezpieczonego) ZUS nie będzie miał możliwości zidentyfikowania ubezpieczonego ani ustalenia danych innych jego płatników.

Wzór wypełnionego przykładowego wniosku płatnika o sprawdzenie prawidłowości opłacanych składek za ubezpieczonego (ZUS zapewne udostępni wzór wniosku płatnikom)

Trzeba mieć na uwadze, że złożenie w przyszłości korekty podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia przez któregoś z płatników za okres, za który ZUS udzielił odpowiedzi płatnikowi na jego wniosek, może spowodować zmianę w podleganiu ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z poszczególnych tytułów. W konsekwencji dokumenty przekazane przez płatnika na podstawie informacji z ZUS staną się nieprawidłowe.

ZUS zweryfikuje zgłoszenie i rozliczenie składek za zleceniobiorcę za dany miesiąc, gdy wszyscy płatnicy przekażą do ZUS imienne raporty miesięczne za ubezpieczonego. Wnioski płatników złożone za miesiąc, za który jeszcze nie upłynął termin na złożenie dokumentów rozliczeniowych, nie będą mogły być rozpatrzone, do czasu wpływu tych dokumentów i ich przetworzenia przez system informatyczny ZUS.

PODSTAWA PRAWNA:

● art. 627, art. 734 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 121; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1433

● art. 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej - j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 584; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1272

● art. 4, art. 6, art. 8-9, art. 11-14, art. 18, art. 34, art. 36 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 121; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1506

● art. 1, art. 3, art. 6, art. 29, art. 31 ustawy z 23 października 2014 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2014 r., poz. 1831; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1153

● art. 66, art. 69, art. 81-82 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 581; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1365

● rozporządzenie Rady Ministrów z 11 września 2014 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2015 r. - Dz.U. z 2014 r., poz. 1220

● rozporządzenie Rady Ministrów z 11 września 2015 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2016 r. - Dz.U. z 2015 r., poz. 1385

● § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. Nr 78, poz. 465; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 144, poz. 1181

Materiały zamieszczone w publikacji pochodzą z zasobów INFOR PL SA.

Autorem części dotyczącej zmian w oskładkowaniu umów cywilnoprawnych od 1 stycznia 2016 r. jest Andrzej Okułowicz, ekspert i praktyk, prawnik od 15 lat zajmujący się prawem ubezpieczeń społecznych.