Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przeciętny miesięczny przychód (rozumiany jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu 13,71%) za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała okoliczność uprawniająca do tego zasiłku (najczęściej urodzenie dziecka). Według obecnie obowiązujących, korzystnych dla przedsiębiorców przepisów, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem 12 miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia, podstawę zasiłku stanowi przeciętny miesięczny przychód z faktycznego okresu ubezpieczenia - za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia.

Zmiana terminu obowiązywania niekorzystnych zmian dla przedsiębiorców

Od 1 stycznia 2016 r. zmianie ulegną zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku dla osób prowadzących działalność gospodarczą (wprowadzone po raz pierwszy w ustawie z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2015 r., poz. 1066, zwanej dalej ustawą nowelizującą z 15 maja 2015 r.). Ta zmiana miała obowiązywać od 1 listopada 2015 r. Jednak w wyniku uchwalonej nowelizacji (ustawa z 25 września 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw, oczekująca na podpis Prezydenta, zwana dalej ustawą nowelizującą z 25 września 2015 r.) został wydłużony okres oczekiwania na wejście w życie zmian, które są niekorzystne dla osób prowadzących działalność pozarolniczą. Nowe zasady ustalania dla nich wysokości zasiłków będą obowiązywać od 1 stycznia 2016 r. Nowe regulacje odnoszące się do ustalania podstawy wymiaru zasiłków dotyczą osób, dla których podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, z krótszym niż 12 miesięcy okresem ubezpieczenia (przede wszystkim osób prowadzących działalność pozarolniczą).

UWAGA!

Zmiany zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłków z ubezpieczeń społecznych dla osób prowadzących działalność pozarolniczą zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2016 r.

Podstawa wymiaru zasiłku przedsiębiorcy

W przypadku ubezpieczonego, dla którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, podlegającego ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż 12 miesięcy, podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowić suma:

1) przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (po odjęciu 13,71%) za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz

2) kwoty stanowiącej iloczyn:

● 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (po odjęciu 13,71%), za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz

● liczby tych miesięcy.

Zatem "bazą" do ustalenia podstawy świadczenia chorobowego i zasiłku macierzyńskiego osoby prowadzącej działalność będzie kwota obowiązującej daną osobę najniższej podstawy wymiaru składek. Do kwoty najniższej podstawy wymiaru składek będzie dodawana kwota stanowiąca 1/12 kwoty zsumowanych "nadwyżek" ponad tę minimalną podstawę.

Minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla przedsiębiorcy

A zatem osoba, która będzie opłacała składki na ubezpieczenia społeczne od wyższej zadeklarowanej podstawy (z uwzględnieniem ograniczenia miesięcznej wysokości podstawy wymiaru składki chorobowej), do podstawy wymiaru zasiłku będzie miała doliczaną kwotę będącą iloczynem 1/12 uśrednionej miesięcznej nadwyżki ponad najniższą podstawę wymiaru składek, po odliczeniu 13,71%, i liczby miesięcy ubezpieczenia.

Przykład

Przyjmijmy, że osoba fizyczna - kobieta, rozpoczęła działalność gospodarczą 4 stycznia 2016 r. Od tego dnia przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi dla niej 60% przeciętnego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia, czyli 2433 zł (zgodnie z projektem ustawy budżetowej przeciętne prognozowane wynagrodzenie w 2016 r. wyniesie 4055 zł). Kobieta jest w ciąży i termin porodu przypadnie w maju 2016 r. Za luty 2016 r. ubezpieczona zapłaci składki na ubezpieczenia społeczne od najniższej podstawy, a za marzec i kwiecień od kwoty zadeklarowanej - 6500 zł. Do obliczenia zasiłku macierzyńskiego tej osoby ZUS jako płatnik świadczenia przyjmie okres od lutego do kwietnia (styczeń nie będzie uwzględniany w podstawie, ponieważ jest niepełnym miesiącem ubezpieczenia). Podstawa wymiaru przysługującego zasiłku macierzyńskiego będzie obliczona poprzez zsumowanie:

● kwoty 2099,44 zł, tj. przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składki chorobowej, minus 13,71% [(2433 zł - 13,71%) x 3 miesiące : 3 miesiące] oraz

● kwoty 584,91 zł, tj. iloczynu 1/12 uśrednionej miesięcznej nadwyżki zadeklarowanej podstawy składek ponad podstawę najniższą (po odjęciu 13,71%), i liczby miesięcy ubezpieczenia [6500 zł - 2433 zł = 4067 zł; 4067 zł - 13,71% = 3509,41 zł; 3509,41 zł x x 2 miesiące = 7018,82 zł; 7018,82 zł : 3 miesiące = 2339,61 zł; 2339,61 zł : 12 x 3 miesiące ubezpieczenia = 584,91 zł].

Podstawa wymiaru zasiłku ubezpieczonej wyniesie 2684,35 zł.

Uwzględnienie miesięcy ubezpieczenia z poprzedniego tytułu

Jeżeli okres ubezpieczenia chorobowego przedsiębiorcy rozpocznie się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, w liczbie pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia przyjętych do ustalenia podstawy zasiłku uwzględni się również pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia z poprzedniego tytułu (art. 1 pkt 9 ustawy nowelizującej z 15 maja 2015 r.). Liczba pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia uwzględnionych z poprzedniego i aktualnego tytułu nie może przekraczać 12.

Przykład

Kobieta rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej 1 października 2015 r. i od tego dnia jest objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Od 2 stycznia do 20 września 2015 r. była zatrudniona na umowę o pracę na czas określony. Kobieta jest w ciąży, termin porodu przypada na luty 2016 r. (załóżmy, że urodzi dziecko 12 lutego 2016 r.). Za 4 pełne miesiące prowadzenia firmy, tj. od października 2015 r. do stycznia 2016 r., ubezpieczona opłaciła składki od następujących podstaw:

● za październik i listopad 2015 r. - od najniższej podstawy, tj. 2375,40 zł,

● za grudzień 2015 r. i styczeń 2016 r. - od maksymalnej podstawy dla ubezpieczenia chorobowego, tj. za grudzień - 9897,50 zł; za styczeń - 10 137,50 zł (4055 zł x 250%).

Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie stanowiła suma kwot:

1) 2062,16 zł, tj. najniższej przeciętnej miesięcznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za 4 pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia [(2049,73 zł x 3 + 2099,44 zł) : 4]; kwota została obliczona z najniższej podstawy obowiązującej w 2015 r., tj. 2049,73 zł, i obowiązującej od stycznia 2016 r.;

2) 3284,76 zł, tj. kwoty stanowiącej iloraz:

● 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za 4 pełne miesiące ubezpieczenia, po odjęciu 13,71%, i

● liczby pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia zsumowanych z etatu (8 miesięcy od stycznia do sierpnia 2015 r.) i działalności (4 miesiące od października 2015 r. do stycznia 2016 r.),

czyli 13 139,03 zł : 4 miesiące = 3284,76 zł; 3284,76 zł : 12 miesięcy x 12 miesięcy = 3284,76 zł.

Po zsumowaniu pozycji 1 i 2 podstawa wymiaru zasiłku ubezpieczonej wyniesie 5346,92 zł.

Jeżeli niezdolność do pracy przedsiębiorcy powstanie przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a okres tego ubezpieczenia rozpocznie się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, wówczas zastosowanie będą miały wyżej omówione nowe zasady uwzględniania miesięcy ubezpieczenia z poprzedniego tytułu, z zastrzeżeniem, że w liczbie pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia uwzględnia się również miesiąc kalendarzowy, w którym powstała niezdolność do pracy.

Przepisy przejściowe

Ustawa nowelizująca z 25 września 2015 r. wprowadza zasadę, zgodnie z którą zasiłki macierzyńskie (a także pozostałe: chorobowe, wyrównawcze, opiekuńcze oraz świadczenie rehabilitacyjne), do których prawo powstało przed 1 stycznia 2016 r., będą wypłacane na zasadach i w wysokości obowiązujących przed tym dniem, za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy (art. 3 pkt 1 ustawy nowelizującej z 25 września 2015 r.). Tym samym zmieniony został bardzo niekorzystny dla ubezpieczonych zapis ustawy nowelizującej z 15 maja 2015 r.

UWAGA!

Zasiłki, do których prawo powstało przed 1 stycznia 2016 r., będą wypłacane według starych zasady za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.

Podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowiła kwota ustalona na poprzednio obowiązujących zasadach, jeżeli:

● prawo do danego rodzaju zasiłku zostanie ustalone na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów oraz

● pomiędzy kolejnym niezdolnościami do pracy (po 31 grudnia 2015 r.) nie miną 3 miesiące.

Również w okresie przejściowym będzie zatem obowiązywać przepis art. 43 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe.

UWAGA!

Podstawa wymiaru zasiłku będzie liczona według starych zasad, jeżeli między okresami pobierania tego samego lub innego rodzaju zasiłku nie było przerwy lub była nie dłuższa niż 3 miesiące kalendarzowe.

Przykład

Osoba prowadząca działalność gospodarczą od 1 września 2015 r. ma termin porodu wyznaczony na 29 stycznia 2016 r. W grudniu 2015 r. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby. Ma prawo do zasiłku chorobowego, którego podstawa wymiaru będzie obliczona według obecnych zasad, czyli z uwzględnieniem okresu od września do listopada (przeciętna zadeklarowana podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe za okres 3 miesięcy, po odjęciu 13,71%). Po urodzeniu dziecka w styczniu 2016 r. przez tę osobę jej podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego nie będzie ustalana na nowych zasadach i będzie wynosiła kwotę równą podstawie wymiaru zasiłku chorobowego.

Podwyższenie zasiłku macierzyńskiego do kwoty 1000 zł

Ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1217, zwana dalej ustawą nowelizującą z 24 lipca 2015 r.) wprowadza zasadę, zgodnie z którą w przypadku gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych (netto) będzie niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego, kwota zasiłku macierzyńskiego będzie podlegała podwyższeniu do wysokości świadczenia rodzicielskiego. W przypadku gdy zasiłek macierzyński przysługuje za część miesiąca, podwyższenie będzie ustalone proporcjonalnie do okresu, za który jest wypłacany zasiłek macierzyński (art. 31 ust. 3a-3c ustawy zasiłkowej po nowelizacji). Zmiana wejdzie w życie 1 stycznia 2016 r.

Przykład

Osoba otworzyła własną firmę 1 grudnia 2015 r. i przystąpiła do ubezpieczenia chorobowego. Opłaca składki od podstawy wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, czyli od:

● 525 zł (za grudzień 2015 r.) - 13,71% = 453,02 zł,

● 555 zł (za styczeń 2016 r.) - 13,71% = 478,91 zł.

Ubezpieczona nabędzie prawo do zasiłku macierzyńskiego od 12 czerwca 2016 r. Podstawa wymiaru jej miesięcznego zasiłku, pomniejszona o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych, jest niższa od kwoty 1000 zł.

Podstawa wymiaru zasiłku: [453,02 zł + (478,91 zł x 5 miesięcy)] : 6 miesięcy = 474,60 zł.

Zasiłek macierzyński za czerwiec 2016 r.:

● 474,60 zł : 30 = 15,82 zł (stawka dzienna 100% zasiłku),

● 15,82 zł x 19 dni = 300,58 zł (zasiłek brutto),

● 301 zł - podstawa opodatkowania,

● 301 zł x 18% = 54,18 zł (po zaokrągleniu 54 zł - zaliczka na podatek),

● 300,58 zł - 54 zł = 246,58 zł (zasiłek macierzyński netto).

Zasiłek macierzyński zostanie podwyższony do 1000 zł, proporcjonalnie do okresu pobierania tego świadczenia w czerwcu 2016 r.: 1000 zł : 30 (dni czerwca) x 19 (dni zasiłku macierzyńskiego) = 633,40 zł (kwota, do której zostanie podwyższony czerwcowy zasiłek).

Ubezpieczony uprawniony do zasiłku macierzyńskiego z więcej niż jednego tytułu będzie zobowiązany do poinformowania każdego płatnika zasiłku o prawie do zasiłku macierzyńskiego z innych tytułów oraz o jego wysokości. W takim przypadku, gdy łączna kwota wypłacanych zasiłków macierzyńskich będzie niższa niż wysokość świadczenia rodzicielskiego, kwotę podwyższenia wypłaca płatnik wskazany przez ubezpieczonego. Jeśli jednak jednym z płatników zasiłku jest ZUS, to podmiotem wypłacającym kwotę podwyższenia zawsze będzie organ rentowy.

Zwolnienie z obowiązku opłacania składki zdrowotnej

Od 1 stycznia 2016 r. osoby prowadzące działalność pozarolniczą (także osoby z nimi współpracujące), które będą pobierać zasiłek macierzyński w wysokości nieprzekraczającej kwoty świadczenia rodzicielskiego (1000 zł) i jednocześnie będą prowadzić działalność gospodarczą, będą zwolnione z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Pozostali przedsiębiorcy, którzy otrzymają zasiłek macierzyński wyższy niż 1000 zł, będą zobowiązani przez okres pobierania zasiłku macierzyńskiego do odprowadzania składki na ubezpieczenie zdrowotne, tak jak dotychczas.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego i inne zmiany

Prawo do zasiłku macierzyńskiego, tak jak do tej pory, będzie przysługiwało bez okresu wyczekiwania ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego urodzi dziecko lub przyjmie je na wychowanie (art. 29 ust. 1 ustawy zasiłkowej). W przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną-matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu-ojcu dziecka, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Zmiana wprowadzona na mocy ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1268, zwanej dalej ustawą nowelizującą Kodeks pracy z 24 lipca 2015 r.) umożliwia dzielenie się uprawnieniami w zakresie zasiłku macierzyńskiego również w sytuacji, gdy jeden z rodziców ma status pracownika, a drugi jest objęty ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu, np. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Przed nowelizacją pracownica mogła dzielić się uprawnieniami do dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego oraz zasiłku za ich okres tylko z pracownikiem-ojcem dziecka. Zmiana przepisów w omawianym wyżej zakresie będzie obowiązywać od 2 stycznia 2016 r.

Ustawa nowelizująca Kodeks pracy z 24 lipca 2015 r. wprowadza także inną, korzystną dla rodzin, zmianę w zakresie świadczeń związanych z rodzicielstwem. W przypadku podjęcia przez matkę dziecka, nieposiadającą tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym, zatrudnienia w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu-ojcu dziecka, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego (urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego) lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Zasiłek przysługuje do wyczerpania wymiaru zasiłku, nie dłużej niż przez okres trwania zatrudnienia matki. Ta sama nowelizacja wprowadza w Kodeksie pracy istotną zmianę w zakresie urlopów macierzyńskich. Polega ona na likwidacji dodatkowego urlopu macierzyńskiego i włączeniu jego wymiaru do wymiaru urlopu rodzicielskiego, który będzie udzielany bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim. Oznacza to, że urlop rodzicielski od 2 stycznia 2016 r. zostanie wydłużony do:

● 32 tygodni - przy urodzeniu/przyjęciu na wychowanie jednego dziecka,

● 34 tygodni - przy urodzeniu większej liczby dzieci przy jednym porodzie/przyjęciu na wychowanie większej liczby dzieci,

● 29 tygodni dla rodziców adopcyjnych - w przypadku skrócenia urlopu macierzyńskiego o 9 tygodni ze względu na wiek dziecka.

Z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego będą mogli jednocześnie korzystać ubezpieczeni-rodzice dziecka. W takim przypadku łączny okres zasiłku macierzyńskiego nie może przekraczać wymiaru urlopu rodzicielskiego określonego przepisami Kodeksu pracy.

Ubezpieczona-matka dziecka, nie później niż 21 dni po porodzie (zmiana terminu z 14 dni), będzie mogła złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. W przypadku złożenia wniosku ubezpieczona-matka dziecka będzie mogła dzielić się z ubezpieczonym-ojcem dziecka prawem do korzystania z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części. Zasady te dotyczą także osób ubezpieczonych przyjmujących dziecko na wychowanie.

W związku ze zmianami wprowadzonymi ustawą nowelizującą Kodeks pracy z 24 lipca 2015 r. modyfikacji uległy przepisy dotyczące wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Zasiłek macierzyński od 2 stycznia 2016 r.

W przypadku gdy oboje rodzice dziecka mają prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres pierwszych 6 lub 8 tygodni (8 tygodni - w przypadku urodzenia więcej niż 1 dziecka) urlopu rodzicielskiego, od tego samego dnia okres pobierania tego zasiłku dzieli się proporcjonalnie między rodziców. W przypadku gdy o zasiłek wystąpią oboje rodzice dziecka, lecz nie tego samego dnia, przysługuje on temu z rodziców, który rozpoczął pobieranie tego zasiłku jako pierwszy (art. 31 ust. 3d i 3e ustawy zasiłkowej po nowelizacji).

Zasiłek macierzyński dla ojca po śmierci matki dziecka

Na mocy ustawy nowelizującej z 15 maja 2015 r. od 14 sierpnia 2015 r. ubezpieczony-ojciec dziecka, którego matka zmarła lub je porzuciła, albo inny członek najbliższej rodziny uzyskali prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał od dnia zgonu matki albo porzucenia przez nią dziecka do końca okresu odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego (od 1 stycznia 2016 r. - urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego), jeżeli przerwą zatrudnienie lub inną pracę zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Ubezpieczony-ojciec dziecka (inny członek rodziny) może otrzymać zasiłek także wtedy, gdy matka nie była osobą ubezpieczoną z danego tytułu, np. nie miała zatrudnienia. Przed nowelizacją w tych okolicznościach ojciec dziecka mógł liczyć na zasiłek tylko pod warunkiem, że matka była osobą ubezpieczoną.

PRZYKŁAD

Żona pracownika urodziła 15 sierpnia 2015 r. kolejne dziecko. 22 sierpnia 2015 r. w wyniku powikłań po porodzie zmarła. Kobieta zajmowała się domem, nigdzie nie pracowała zawodowo i nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, w tym chorobowemu. Korzystała z opieki zdrowotnej jako członek rodziny męża-pracownika. Pracownik-ojciec dziecka uzyskał prawo do części urlopu macierzyńskiego za okres od 8. dnia od urodzenia się dziecka (czyli od 23 sierpnia 2015 r.). Będzie miał również prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w łącznym wymiarze 357 dni (urlop macierzyński: 20 tygodni x 7 dni - 7 dni = 133 dni, plus urlop dodatkowy: 6 tygodni x 7 dni = 42 dni, plus urlop rodzicielski: 26 tygodni x 7 dni = 182 dni). Za okres tych urlopów pracownik ma prawo do zasiłku macierzyńskiego.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego ma również ubezpieczony-ojciec dziecka lub inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny w przypadku, gdy matka dziecka (ubezpieczona lub nieubezpieczona) legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji i stan jej zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz okres urlopu rodzicielskiego (od 1 stycznia 2016 r. - urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego), jeżeli ojciec (lub inny członek rodziny) przerwie zatrudnienie albo inną pracę zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W przypadku gdy niezdolność do samodzielnej egzystencji matki powstanie po urodzeniu dziecka, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał od dnia ustalonego jako dzień powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji do końca okresu odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego (od 1 stycznia 2016 r. - urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego). Jeżeli jednak niezdolność do samodzielnej egzystencji powstała u matki, która podlega ubezpieczeniom i ma prawo do zasiłku, wówczas obligatoryjne jest wykorzystanie przez nią 8 tygodni zasiłku macierzyńskiego po porodzie. Dopiero po tym okresie świadczenie może przejąć od matki ubezpieczony-ojciec dziecka.

Kolejna zmiana, która weszła w życie od 14 sierpnia 2015 r. w wyniku ustawy nowelizującej z 15 maja 2015 r., dotyczy osób, które urodziły dziecko po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało w okresie ciąży:

● wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,

● z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

W takim przypadku zasiłek macierzyński przysługuje za pełny okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu, zgodnie z Kodeksem pracy, a nie tylko za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie (czyli skrócony o 6 tygodni).

PRZYKŁAD

Kobieta była w 5. miesiącu ciąży, kiedy firma, w której była zatrudniona, uległa likwidacji. Urodziła dziecko po rozwiązaniu umowy o pracę, czyli po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Od dnia porodu ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za pełny okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu, tj. za 20 tygodni (a nie za 14).

Świadczenie rodzicielskie

Prawo do świadczenia rodzicielskiego nabędą od 1 stycznia 2016 r. osoby nieposiadające tytułu do ubezpieczenia chorobowego, np. studenci, wykonawcy umów o dzieło, osoby bezrobotne. Dotychczas w razie urodzenia czy przysposobienia dziecka prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługiwało osobie, która urodziła lub przysposobiła dziecko w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zmiana została wprowadzona ustawą nowelizującą z 24 lipca 2015 r.

Osoby, którym będzie przysługiwać świadczenie rodzicielskie

Świadczenie rodzicielskie będzie przysługiwało przez czas odpowiadający okresowi pobierania zasiłku macierzyńskiego z tytułu urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego (np. przez 52 tygodnie przy urodzeniu jednego dziecka przy jednym porodzie).

Od kiedy przysługuje świadczenie rodzicielskie

Osobie uprawnionej do świadczenia rodzicielskiego przysługuje:

● w tym samym czasie jedno świadczenie rodzicielskie, bez względu na liczbę wychowywanych dzieci,

● jedno świadczenie rodzicielskie w związku z wychowywaniem tego samego dziecka.

Świadczenie rodzicielskie będzie przysługiwać w wysokości 1000 zł miesięcznie. Kwotę tego świadczenia przysługującą za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę świadczenia przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w tym miesiącu, a otrzymany wynik mnożąc przez liczbę dni kalendarzowych, za które świadczenie przysługuje. Kwotę świadczenia przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 groszy w górę.

Wnioski o świadczenia rodzinne będą przyjmowane przez gminne organy właściwe realizujące ustawę o świadczeniach rodzinnych. Gminny organ właściwy do realizacji świadczeń rodzinnych to:

● wójt,

● burmistrz lub

● prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej. Świadczenia rodzinne w gminach są realizowane najczęściej w ośrodkach pomocy społecznej, urzędach miast/gmin lub sporadycznie w innych jednostkach organizacyjnych gmin powołanych do tego celu.

Wnioski o przyznanie świadczenia rodzicielskiego będą rozpatrywane od 1 stycznia 2016 r., tj. od daty wejścia w życie ustawy nowelizującej z 24 lipca 2015 r., jeżeli wpłyną do 31 marca 2016 r. Złożenie wniosku po tym terminie będzie oznaczało, że prawo do świadczenia zostanie ustalone począwszy od miesiąca wpływu wniosku (art. 1 ustawy nowelizującej z 24 lipca 2015 r.).

Złożenie wniosku po 1 stycznia 2016 r. nie będzie pozbawiać prawa do świadczenia za cały okres, ale skróci czas jego wypłacania. Świadczenie będzie przysługiwać dopiero od momentu złożenia wniosku i nie będzie istniała możliwość "odzyskania" pieniędzy za poprzednie miesiące.

Przepisy przejściowe przewidują, że prawem do świadczenia rodzicielskiego będą objęci rodzice, których dzieci urodziły się przed 1 stycznia 2016 r., a od tego momentu nie minął jeszcze okres 52 tygodni (lub odpowiednio dłuższy w razie ciąży mnogiej). Świadczenie będzie przysługiwało za okres od 1 stycznia 2016 r. do czasu upływu okresu, za który przysługiwałoby to świadczenie.

Podstawa prawna:

● art. 1 pkt 8-10 ustawy z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2015 r., poz. 1066

● art. 10 ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2015 r., poz. 1268

● art. 7, art. 18-22 ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2015 r., poz. 1217

● art. 3, art. 6 ustawy z 25 września 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (w dniu oddania publikacji do druku ustawa oczekiwała na podpis prezydenta)

● art. 29, art. 31, art. 48-49 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 159; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1268

Izabela Nowacka

ekonomistka, od wielu lat zajmuje się tematyką wynagrodzeń i rozliczaniem płac, autorka licznych publikacji z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych