Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu w związku ze zwolnieniem od wykonywania pracy z powodu sprawowania opieki nad dziećmi, a także innymi członkami rodziny. Prawo do zasiłku mają osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo i dobrowolnie od pierwszego dnia podlegania temu ubezpieczeniu. Przysługuje on zarówno matce, jak i ojcu dziecka. Jednak zasiłek opiekuńczy za dany okres wypłaca się tylko jednemu z rodziców, tj. temu, który wystąpił z wnioskiem o jego wypłatę.

Przykład

W rodzinie jest dwoje dzieci w wieku 4 i 6 lat. W okresie od 10 do 20 czerwca 2015 r. dzieci były chore. Z wnioskiem o wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym dzieckiem w wieku 4 lat wystąpiła pracownica, natomiast z wnioskiem o zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad chorym dzieckiem w wieku 6 lat wystąpił pracownik (ojciec dziecka). Łącznie rodzina wykorzystała 22 dni z limitu 60 dni opieki przysługującej w 2015 r.

Prawo do zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy przysługuje w przypadku konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

● zdrowym dzieckiem do lat 8 w szczególnych sytuacjach, określonych w przepisach,

● chorym dzieckiem do 14 lat,

● innym chorym członkiem rodziny.

Kiedy przysługuje zasiłek opiekuńczy w przypadku sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem do 8 lat

Przykład

Dziecko uczęszcza do przedszkola. Na skutek awarii centralnego ogrzewania przedszkole zostało zamknięte na 3 dni od 12 do 14 stycznia 2015 r. Informacja o awarii została przekazana rodzicom w poniedziałek, 12 stycznia, we wczesnych godzinach porannych. Rodzicom dziecka będzie przysługiwał zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad zdrowym dzieckiem na okres od 12 do 14 stycznia 2015 r., ponieważ placówka, do której uczęszczało dziecko, została zamknięta, a rodzice zostali poinformowani o tym fakcie w okresie krótszym niż 7 dni przed zamknięciem przedszkola.

Przykład

Matka nie pracuje i zajmuje się wychowywaniem dzieci w wieku 3 i 5 lat. Jedno z nich było chore i ojciec przebywał z nim w szpitalu w okresie od 11 do 15 sierpnia 2015 r. Po wypisaniu dziecka ze szpitala ojciec otrzymał zaświadczenie lekarskie na druku ZUS ZLA na okres od 11 do 15 sierpnia 2015 r. w celu wypłaty zasiłku opiekuńczego. W tym przypadku ojcu dziecka przysługuje zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad chorym dzieckiem, gdyż matka dziecka musiała opiekować się zdrowym dzieckiem.

Nabycie prawa do zasiłku opiekuńczego, gdy drugi z rodziców pracuje w trybie zmianowym

Jeżeli oboje rodzice są zatrudnieni, to każdy z nich może wystąpić z wnioskiem o wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym dzieckiem. Zasiłek jest wówczas wypłacany za dni sprawowania tej opieki.

W sytuacji gdy oboje rodzice są zatrudnieni na różnych zmianach, wówczas każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się dzieckiem. Jeśli rodzice dziecka są zatrudnieni, ale jedno z nich pracuje tylko w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje tylko za dni, w których dziecko pozostawałoby bez opieki wskutek choroby, porodu lub pobytu w szpitalu drugiego rodzica.

Przykład

Pracownica złożyła wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania osobistej opieki nad chorym dzieckiem w wieku 3 lat w okresie od 18 do 25 czerwca 2015 r. (8 dni). Rodzice dziecka są zatrudnieni w różnych godzinach pracy i w okresie sprawowanej opieki byli zobowiązani do świadczenia pracy.

Jak wynika z harmonogramu, godziny pracy rodziców dziecka pokrywają się. Natomiast w sobotę oboje mieli wolne od pracy. W związku z tym pracownicy należy wypłacić zasiłek opiekuńczy za okres orzeczonej niezdolności do pracy z tytułu opieki nad chorym dzieckiem za okres od 18 do 20 czerwca 2015 r. i od 22 do 25 czerwca 2015 r. Za 21 czerwca 2015 r. zasiłku nie należy wypłacać z uwagi na obecność ojca dziecka w domu, który powinien zapewnić opiekę w ten dzień.

Prawo do zasiłku opiekuńczego należy rozpatrywać zawsze indywidualnie, porównując godziny pracy rodziców przypadające na okres choroby dziecka.

Zmiany definicji członka rodziny

Od 14 sierpnia 2015 r. w wyniku nowelizacji ustawy zasiłkowej za członków rodziny, nad którymi ubezpieczony sprawuje opiekę, uważa się: małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat, jeżeli pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki. Warunek uważa się za spełniony, gdy pracownik pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym tylko przez okres choroby.

Natomiast za dzieci, nad którymi opieka uprawnia do wypłaty zasiłku, uważać się będzie oprócz dzieci własnych, dzieci małżonka i przysposobionych, także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie (dotychczas były to dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie).

Okres, przez jaki przysługuje zasiłek opiekuńczy

Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres nie dłuższy niż:

● 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem do ukończenia 8 lat lub chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,

● 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli pracownik sprawuje osobistą opiekę nad innym chorym członkiem rodziny (w tym nad chorymi dziećmi w wieku powyżej 14 lat).

Zasiłek przysługuje przez łączny okres wypłaty zasiłku z tytułu sprawowania opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny uprawnionych do tego zasiłku oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki, nie dłużej jednak niż przez okres 60 dni w danym roku kalendarzowym, w tym 14 dni z tytułu opieki nad dziećmi w wieku powyżej 14 lat oraz innymi członkami rodziny.

Przykład

Pracownik w marcu i kwietniu 2015 r. przebywał 32 dni na zasiłku opiekuńczym, a jego żona w maju 2015 r. przebywała na zasiłku opiekuńczym przez 25 dni (łącznie 57 dni). Pracownica w sierpniu 2015 r. złożyła wniosek o wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku 5 lat na okres 7 dni. Ponieważ wniosek o wypłatę zasiłku obejmuje 7 dni, zakład pracy może dokonać wypłaty zasiłku tylko za 3 dni (60 dni - 57 dni). Cztery dni sprawowania opieki należy uznać za dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy bez prawa do zasiłku.

Do limitu wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku powyżej 14 lat nie wlicza się dni zasiłku opiekuńczego wypłaconego na dziecko w danym roku kalendarzowym przed ukończeniem przez nie 14. roku życia.

Przykład

Pracownica korzystała z zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad chorym dzieckiem urodzonym 1 lipca 2001 r. w okresach: od 5 do 20 maja 2015 r. i od 12 czerwca do 15 lipca 2015 r. Za okres od 5 do 20 maja 2015 r. i od 12 do 30 czerwca 2015 r. pracownica ma prawo do zasiłku opiekuńczego na to dziecko w ramach 60 dni w danym roku kalendarzowym (wykorzystała 35 dni opieki). Natomiast od 1 lipca 2015 r. (od tego dnia dziecko ma już ukończone 14 lat) pracownica ma prawo do zasiłku opiekuńczego przez maksymalny okres 14 dni z tytułu opieki nad dzieckiem i ewentualnie innymi członkami rodziny, tj. za okres od 1 do 14 lipca 2015 r.

Przykład

Pracownik wystąpił z wnioskiem o wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad swoim chorym ojcem na okres od 15 do 28 sierpnia 2015 r. Żona pracownika w 2015 r. wykorzystała już 14 dni zasiłku opiekuńczego opiekując się swoją chorą matką. Pracownikowi nie przysługuje zasiłek opiekuńczy, ponieważ limit zasiłku z tytułu sprawowania opieki nad innym chorym członkiem rodziny w danym roku kalendarzowym został wyczerpany przez żonę pracownika.

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym mogący zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Przepis ten nie ma zastosowania w sytuacji, gdy jest sprawowana opieka nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Wówczas zasiłek opiekuńczy przysługuje nawet wtedy, gdy w gospodarstwie domowym pozostają inne osoby, które mogą zapewnić opiekę choremu dziecku.

Przykład

Pracownica wystąpiła z wnioskiem o wypłatę zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku 5 lat na okres od 10 do 15 sierpnia 2015 r. W oświadczeniu (druk ZUS Z-15) pracownica wpisała, że ojciec dziecka jest zarejestrowany w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna. Pracownicy nie przysługuje zasiłek opiekuńczy, ponieważ osobę zarejestrowaną jako bezrobotna uznaje się za członka rodziny mogącego zapewnić opiekę choremu dziecku. Prawo do zasiłku opiekuńczego może zostać przyznane pracownicy tylko za dzień, w którym ojciec dziecka ma obowiązek stawienia się na wezwanie urzędu pracy, jeżeli taki dzień przypada w czasie okresu zasiłku opiekuńczego.

Za domownika mogącego zapewnić opiekę nie uważa się:

● osoby całkowicie niezdolnej do pracy (tj. zaliczonej do I lub II grupy inwalidzkiej),

● osoby chorej (np. małżonka przebywającego na zwolnieniu lekarskim),

● osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,

● pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,

● osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),

● osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki.

Prawo do dodatkowego zasiłku opiekuńczego

Od 14 sierpnia 2015 r. zmianie uległ również przepis dotyczący prawa do dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Obecnie będzie on przysługiwał nie tylko w przypadku, gdy matka dziecka wymaga opieki szpitalnej, ale również w sytuacji, kiedy nie może sprawować opieki, gdyż legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji i stan jej zdrowia uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje w wymiarze do 8 tygodni, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 8 tygodni życia.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy może przysługiwać innemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwie on pracę lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Przykład

Pracownik sprawuje opiekę nad dzieckiem urodzonym 10 maja 2015 r., które zostało wypisane ze szpitala 14 maja 2015 r. Matka dziecka ze względu na swój stan zdrowia pozostała w szpitalu do 15 lipca 2015 r. Pracownikowi ojcu dziecka przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego za okres od 14 maja do 4 lipca 2015 r., tj. do dnia wykorzystania przez matkę dziecka 8 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie. Za okres od 5 do 15 lipca 2015 r. matka może przerwać urlop macierzyński, z którego będzie mógł skorzystać ojciec dziecka.

Brak prawa do zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje w sytuacji, gdy ubezpieczony:

● zachowuje prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów szczególnych,

● przebywa na urlopu bezpłatnym lub urlopie wychowawczym,

● przebywa na zwolnieniu lekarskim (przedłożył druk ZUS ZLA) i w czasie tego zwolnienia wykonuje pracę zarobkową albo wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem, co jest stwierdzone w trakcie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy przeprowadzanej przez płatnika zasiłku.

Odpowiedzi na pytania Czytelników

Nasza pracownica przebywała na urlopie wypoczynkowym w okresie od 1 do 15 sierpnia br. W trakcie tego urlopu poinformowała nas, że otrzymała zwolnienie lekarskie na chore dziecko na okres od 2 do 17 sierpnia. Czy w tej sytuacji powinniśmy jej wypłacić zasiłek opiekuńczy?

Nie. W okresie przebywania na urlopie wypoczynkowym pracownica nie ma prawa do zasiłku opiekuńczego. Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

● zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, w określonych przypadkach,

● chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,

● innym chorym członkiem rodziny.

Zatem przysługuje za okres, kiedy ubezpieczony przerywa pracę na określony czas w celu sprawowania opieki. Natomiast osoba przebywająca na urlopie wypoczynkowym nie musi przerywać pracy, ponieważ w tym czasie jej nie wykonuje, w związku z czym nie ma prawa do zasiłku opiekuńczego. Należy podkreślić, że choroba własna przerywa bieg urlopu, a choroba członka rodziny nie daje takiego uprawnienia (art. 166 Kodeksu pracy).

Oznacza to, że Państwa pracownica w okresie od 2 do 15 sierpnia, kiedy przebywała na urlopie wypoczynkowym, nie będzie miała prawa do zasiłku opiekuńczego. Prawo to nabędzie za 16 i 17 sierpnia, gdyż te dni przypadają już po zakończonym urlopie wypoczynkowym.

Podstawa prawna:

● art. 17, art. 32-35 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 159; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1220

● art. 1 pkt 5 i pkt 6 ustawy z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2015 r., poz. 1066

● art. 166 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1220

Małgorzata Kowalska

doradca ds. wynagrodzeń i zasiłków, prowadzi zajęcia na kursach i studiach podyplomowych z zakresu prawa pracy, wynagrodzeń, zasiłków, wieloletni pracownik ZUS