Zysk wypracowany przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością jest zasadniczo wypłacany wspólnikom raz do roku, na mocy uchwały zwyczajnego zgromadzenia wspólników. Przy podsumowaniu minionego roku finansowego dokonywana jest ocena sposobu kierowania spółką przez zarząd oraz następuje zatwierdzenie rocznego sprawozdania finansowego spółki. Dokonują tego wspólnicy spółki w formie stosownych uchwał.

Jeżeli ze sprawozdania finansowego wynika, że spółka wypracowała zysk, wówczas wspólnicy mogą postanowić, iż zostanie on rozdzielony pomiędzy nich w formie dywidendy albo pozostanie w spółce. W tym ostatnim przypadku podejmowana jest uchwała w sprawie przekazania zysku na kapitał zapasowy lub rezerwowy spółki. Możliwa jest także wypłata wspólnikom dywidendy obejmująca jedynie część wypracowanego zysku i przekazanie pozostałej jego części na wybrany kapitał (zapasowy/rezerwowy) spółki. Ponadto, przy spełnieniu pewnych warunków, możliwe jest też wypłacenie wspólnikom odłożonych w spółce i niewypłaconych dotychczas zysków z lat wcześniejszych.

UWAGA!

Jeśli spółka w poprzednich latach nie wykazała zysków, to kwota dywidendy wypłacanej wspólnikom zostanie obliczona dopiero po pomniejszeniu bieżącego zysku o straty z lat wcześniejszych obciążające konto spółki.

Schemat. Podział zysku

1. Zaliczka na poczet dywidendy

W trakcie roku obrotowego możliwa jest wypłata wspólnikom przez zarząd spółki tzw. zaliczki na poczet dywidendy.

Zarząd może wypłacić taką zaliczkę pod pewnymi warunkami:

● umowa spółki przewiduje taką możliwość,

● poprzedni rok obrotowy spółka zakończyła z zyskiem wykazanym w zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym spółki i

● prognozy wyniku finansowego w aktualnym roku obrotowym wskazują, że również ten rok spółka zakończy z zyskiem.

Zaliczka może stanowić najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca poprzedniego roku obrotowego, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku (którymi w celu wypłaty zaliczek może dysponować zarząd) oraz pomniejszonego o niepokryte straty i udziały własne spółki (w odniesieniu do spółki akcyjnej istnieje ograniczenie takie jak przy określeniu maksymalnej kwoty zysku przeznaczonego do podziału, a mianowicie kwoty przeznaczone na wypłatę zaliczki mogą być powiększone o niewypłacone zyski z poprzednich lat obrotowych, umieszczone w kapitałach rezerwowych przeznaczonych na wypłatę dywidendy, a nie na jakichkolwiek kapitałach).

Zaliczka wypłacana jest w stosunku do udziałów przysługujących wspólnikom, chyba że umowa spółki przewiduje uprzywilejowanie udziałów bądź osobiste dla wypłaty zaliczek.

UWAGA!

Upoważnienie do dokonywania wypłat wspólnikom zaliczek na poczet dywidendy może być udzielone wyłącznie zarządowi spółki i musi być zawarte w umowie spółki. Odpowiednio samo podjęcie uchwały przez wspólników na zgromadzeniu, czy też bez odbycia zgromadzenia wspólników (tj. w trybie art. 227 § 2 k.s.h.), nie będzie wystarczające, aby przyznać zarządowi upoważnienie do wypłacania zaliczek na poczet dywidendy.

Zaliczka na poczet dywidendy jest wypłacana w dniu określonym w uchwale zarządu, a uprawnionymi do otrzymania zaliczek na poczet dywidendy są wspólnicy, którym przysługiwały udziały w dacie podjęcia w tym przedmiocie uchwały przez zarząd spółki.

UWAGA!

Wypłata zaliczki na poczet dywidendy może być dokonana wyłącznie na poczet przewidywanej dywidendy za bieżący, niezamknięty jeszcze rok obrotowy spółki. W żadnym razie zaliczka nie może dotyczyć dywidendy, która wynika z podjętej już uchwały o podziale zysku za zamknięty rok obrotowy. W tym ostatnim przypadku możliwa jest co najwyżej wypłata dywidendy w ratach.

W przypadku gdy upoważnienie dla zarządu nie zostało zawarte w pierwotnym tekście umowy spółki, możliwe jest także jego późniejsze wprowadzenie, ale musi się to odbyć w drodze zmiany umowy spółki. Oznacza to, że w tym celu wspólnicy powinni podjąć uchwałę o zmianie umowy spółki, która to uchwała powinna być zamieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza. Wynika to z faktu, że umowa spółki z o.o. powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, a zatem i jej zmiana wymaga dla swej ważności zachowania tej formy prawnej (art. 157 § 2 oraz art. 2 k.s.h. w zw. z art. 73 § 2 zd. 1 k.c.). Zmiana umowy spółki wymaga wpisu do rejestru (KRS).

Kolejnym warunkiem wypłaty zaliczek na poczet dywidendy, obok upoważnienia udzielonego zarządowi w umowie spółki, jest posiadanie przez spółkę wystarczających środków na wypłatę. Oznacza to, że jeśli nawet spółka spodziewa się osiągnąć zysk w danym roku obrotowym, ale z różnych względów nie posiada w danej chwili wolnych środków pieniężnych, to wypłata zaliczek na poczet przewidywanej dywidendy nie powinna mieć miejsca.

Podsumowując, zasadnicze przesłanki wypłaty zaliczki na poczet dywidendy są następujące:

● umowa spółki musi zawierać upoważnienie dla zarządu do wypłaty wspólnikom zaliczki na poczet dywidendy (w spółce akcyjnej wypłata zaliczki wymaga zgody rady nadzorczej),

● sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy spółki musi wykazywać zysk, przy czym nie jest wymagane zatwierdzenie tego sprawozdania przez zgromadzenie wspólników,

● spółka musi posiadać środki wystarczające na wypłatę.

Zaliczka na poczet dywidendy wypłacana jest zatem wyłącznie za trwający rok obrotowy. W praktyce wypłata zaliczek ma miejsce zwykle po sporządzeniu sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. Oznacza to też, że następuje to przed jego zatwierdzeniem i pod warunkiem że wykazuje ono zysk. A zatem wypłata ta ma miejsce między sprawozdaniem finansowym wykazującym zysk a dniem wypłaty dywidendy.

UWAGA!

Do zaliczki nie stosuje się przepisów o dywidendzie uprzywilejowanej i o dywidendzie skumulowanej (art. 195 § 2 k.s.h.).

Wzór 1. Uchwała zarządu w przedmiocie wypłaty wspólnikom zaliczek na poczet dywidendy

2. Obowiązek zwrotu

W przypadku wypłaty zaliczek na poczet dywidendy istnieje ryzyko obowiązku zwrotu zaliczki. Taka sytuacja może mieć miejsce, przede wszystkim gdy:

● pomimo wypłaty zaliczki zgromadzenie wspólników nie podejmie ostatecznie uchwały o podziale zysku,

● zysk ostatecznie nie wystąpi w spółce,

● wypracowany przez spółkę zysk będzie niższy od sumy wypłaconych już zaliczek,

● ostatecznie krąg podmiotów uprawnionych do otrzymania dywidendy okaże się inny od kręgu podmiotów/osób, które otrzymały zaliczkę na poczet dywidendy.

Zgodnie z ogólnymi zasadami wynikającymi z przepisów prawa cywilnego każda zaliczka (na poczet dywidendy) powinna być rozliczona z zaliczkowanym świadczeniem (tj. należną ostatecznie wspólnikowi dywidendą).

Jeżeli w spółce wypłacono wspólnikom zaliczki na poczet dywidendy, a następnie zarząd spółki podjął uchwałę w przedmiocie podziału zysku i wypłaty dywidendy, od przyznanej wspólnikom dywidendy powinny zostać odjęte uprzednio wypłacone zaliczki na jej poczet, a w konsekwencji uprawnionym wspólnikom spółka powinna ostatecznie wypłacić odpowiednio mniejsze kwoty. Zmniejszenie następuje z tytułu różnicy między należną dywidendą a kwotą wypłaconej już zaliczki na jej poczet.

Podstawą prawną żądania zwrotu przez spółkę zaliczki jest:

1) przepis zawarty w art. 198 § 1 zd. 1 k.s.h., zgodnie z którym wspólnik, który wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki otrzymał wypłatę (odbiorca), obowiązany jest do jej zwrotu - do dochodzenia zwrotu zaliczki na tej podstawie prawnej konieczne jest zawarcie w umowie spółki (jest to najbezpieczniejsze rozwiązanie) postanowień nakazujących wspólnikom zwrot zaliczek w przypadku:

● niewypracowania przez spółkę zysku,

● wypracowania zysku w wysokości niższej niż suma wypłaconych zaliczek,

● braku podjęcia przez wspólników uchwały o podziale zysku;

Wówczas niezwrócenie zaliczki będzie sprzeczne z postanowieniami umowy spółki (art. 198 § 1 k.s.h.), a tym samym stanowić będzie niepodważalną przesłankę żądania przez spółkę zwrotu wypłaconej zaliczki na poczet przyszłej dywidendy.

lub

2) przepis zawarty w art. 410 k.c., zgodnie z którym świadczenie jest nienależne m.in. wówczas, gdy odpadła podstawa świadczenia.

Trzeba zaznaczyć, że do nienależnego świadczenia stosuje się także przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia. Oznacza to, że zasadniczo bezpodstawnie wzbogacony ma obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości. Obowiązek ten jednak wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie można już uznać, że został wzbogacony.

W praktyce może się okazać, że także wspólnik spółki, któremu uprzednio wypłacono zaliczkę na poczet dywidendy, nie posiada już kwoty, którą otrzymał tytułem zaliczki. Jednak w tym przypadku przyjmuje się, że bezpodstawnie wzbogacony wspólnik, wydatkując kwotę otrzymaną tytułem zaliczki na poczet dywidendy, powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu tej zaliczki, gdyż zgromadzenie wspólników w momencie jej wypłaty nie podjęło przecież ostatecznej uchwały o podziale zysku (art. 409 k.c.).

Podsumowując, prawo do udziału w zysku powstaje prawnie i faktycznie dopiero po podjęciu uchwały o podziale zysku przez zgromadzenie wspólników. Skoro zaś zaliczka jest częścią dywidendy, to można uznać, że wypłata zaliczek miała tzw. warunkową podstawę prawną (art. 194 k.s.h.), która jednak odpada wskutek niepodjęcia stosownej uchwały przez zgromadzenie wspólników.

UWAGA!

Gdy spółka ostatecznie nie wypracuje zysku w roku obrotowym, za który wypłaciła wspólnikom zaliczki na poczet dywidendy, bądź wypracowany przez spółkę zysk będzie niższy od sumy wypłaconych już zaliczek albo zgromadzenie wspólników spółki nie podejmie uchwały o podziale zysku (wypłacie dywidendy), wspólnicy, którym wypłacono zaliczki, będą obowiązani do ich zwrotu.

3. Zmiana kręgu podmiotów uprawnionych do otrzymania dywidendy

Krąg podmiotów uprawnionych do otrzymania dywidendy może być inny niż krąg podmiotów, na rzecz których wypłacono uprzednio zaliczki na poczet dywidendy. Wynika to z tego, że ostatecznie to dzień dywidendy rozstrzyga o kręgu osób uprawnionych do dywidendy. Przykładowo wspólnik, który otrzymał zaliczkę na poczet dywidendy, może zbyć swój udział. W takim przypadku także inna osoba będzie uprawniona do otrzymania dywidendy, mimo że jej część została już wypłacona osobie nieuprawnionej w myśl konstrukcji dnia dywidendy, tj. byłemu wspólnikowi, który zbył swój udział w okresie po wypłacie zaliczki na poczet dywidendy, a przed tzw. dniem dywidendy. Generalnie w takim przypadku nabywca udziałów powinien się upewnić, czy spółka nie wypłaciła zaliczek, natomiast co do dywidendy odpowiednie rozstrzygnięcia powinny zostać zawarte w umowie zbycia udziałów.

Podmiotami zobowiązanymi do zwrotu wypłaty otrzymanej przez wspólnika wbrew przepisom prawa lub wbrew postanowieniom umowy spółki są:

1) wspólnik, który otrzymał wypłatę, tzn. będąc wspólnikiem otrzymał świadczenie. Obowiązek zwrotu w jego przypadku nie wygasa z chwilą utraty przez niego statusu wspólnika (obowiązek zwrotu świadczenia nie wynika bowiem z udziału), tym samym nabywca udziału nie odpowiada ze zbywcą (byłym wspólnikiem) solidarnie. Obowiązek zwrotu zaliczki przez byłego wspólnika jest także niezależny od jego winy albo pozostawania w złej, względnie w dobrej wierze. Jedyne przesłanki jego odpowiedzialności to:

● otrzymanie świadczenia (zaliczki na poczet dywidendy) wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki,

● bycie wspólnikiem w chwili otrzymania świadczenia od spółki;

2) członkowie organów spółki ponoszący odpowiedzialność za dokonanie wypłaty - odpowiadający solidarnie ze wspólnikiem. Chodzi tutaj o członków zarządu spółki, członków rady nadzorczej oraz komisji rewizyjnej. Ich odpowiedzialność zależy od możliwości przypisania im odpowiedzialności za dokonaną wypłatę. Ciężar wykazania tej odpowiedzialności spoczywa na podmiocie wywodzącym z tego określone skutki prawne, tj. albo na samej spółce, albo na nabywcy udziału.

Przez odpowiedzialność za dokonaną wypłatę należy tutaj rozumieć zarówno samą wiedzę o wypłacie (np. polecenie dokonania wypłaty, podjęcie uchwały zezwalającej na wypłatę), jak i brak sprzeciwu oraz niezapobiegnięcie wypłacie na skutek niezachowania należytej staranności.

Odpowiedzialność solidarna członka organu odpowiedzialnego za wypłatę ze wspólnikiem/byłym wspólnikiem, który otrzymał świadczenie/zaliczkę, oznacza, że można żądać zwrotu wypłaty tylko od odbiorcy wypłaty (wspólnika/byłego wspólnika) albo tylko od członka zarządu bądź jednocześnie i od wspólnika, i od członków organów odpowiedzialnych za dokonaną wypłatę. Zaspokojenie wierzyciela (spółki/nabywcy udziału) przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych dłużników z tego obowiązku. Z kolei jeśli jeden z dłużników solidarnych (np. członek zarządu) zwrócił wpłatę dokonaną na rzecz wspólnika, to przysługuje mu tzw. roszczenie zwrotne (regresowe) wobec pozostałych współdłużników (innych członków organów i samego wspólnika/byłego wspólnika).

4. Termin przedawnienia roszczeń

Termin przedawnienia roszczeń z tytułu zwrotu dokonanej przez spółkę wypłaty wynosi 3 lata w stosunku do odbiorcy, który nie wiedział o bezprawności otrzymanej wpłaty oraz w stosunku do członków organów odpowiedzialnych za dokonaną wypłatę. Natomiast roszczenia o zwrot bezprawnej wypłaty w stosunku do odbiorcy, który wiedział o bezprawności otrzymanej wypłaty przedawniają się z upływem zwykłego, dziesięcioletniego terminu przedawnienia (art. 198 § 4 k.s.h. w zw. z art. 118 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.).

5. Dywidenda

Uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są zasadniczo wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia ostatecznej uchwały o podziale zysku. Umowa spółki może jednak upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia innego dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy (dzień dywidendy). Dzień dywidendy musi być jednak wyznaczony w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia uchwały o podziale zysku.

UWAGA!

W umowie spółki można udzielić upoważnienia do ustalenia dnia dywidendy wyłącznie zgromadzeniu wspólników. To zgromadzenie wspólników powinno mieć kompetencje do wskazania konkretnego dnia, według którego ustalona zostanie lista wspólników uprawnionych do dywidendy. Uchwała o dniu dywidendy może być powzięta jedynie na zgromadzeniu wspólników.

Dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale wspólników. Jeżeli uchwała wspólników nie określa takiego dnia, dywidenda jest wypłacana w dniu określonym przez zarząd. Wspólnicy mają zatem prawo do udziału w zysku (do dywidendy) pod warunkiem spełnienia się dwóch kumulatywnych przesłanek, tj.:

● zysk spółki wynika z zatwierdzonego rocznego sprawozdania finansowego,

● zysk został przeznaczony do podziału między wspólników na podstawie uchwały podjętej przez zgromadzenie wspólników.

Dywidenda jest wymagalna zatem w dniu określonym w uchwale wspólników, a jeżeli uchwała wspólników takiego dnia nie określa, staje się ona wymagalna w dniu określonym przez zarząd spółki. Jeśli na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników zamykającym dany rok obrotowy nie podjęto uchwały o dniu wypłaty dywidendy, decyzję tę może w takich okolicznościach podjąć zarząd. Należy jednak przyjąć, że do czasu podjęcia decyzji w tym przedmiocie przez zarząd uchwała taka może być zawsze jeszcze podjęta przez wspólników.

Wspólnicy albo zarząd mogą także podjąć uchwałę o wypłacie dywidendy w ratach, kierując się względami finansowymi (np. dogodnymi terminami zasilenia spółki środkami pieniężnymi).

Dywidenda jest limitowana, tj. kwoty przeznaczone do podziału między wspólników nie mogą przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Kwotę tę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowy lub rezerwowe.

UWAGA!

Wspólnicy nabywają wobec spółki roszczenie o wypłatę dywidendy wraz z podjęciem uchwały zwyczajnego walnego zgromadzenia o przeznaczeniu zysku do podziału.

UWAGA!

Dzień wypłaty dywidendy powinien być dla wszystkich wspólników ten sam.

6. Wspólnicy uprawnieni do dywidendy

Aby ustalić krąg osób uprawnionych do udziału w zysku spółki, należy w pierwszej kolejności określić dzień, według którego ustalana będzie lista wspólników. Jest to dzień powzięcia uchwały o podziale zysku albo dzień dywidendy ustalony w uchwale zgromadzenia wspólników. Następnie należy ustalić imiennie osoby, które w danym dniu miały status wspólnika.

Jeżeli w spółce wypracowano za dany rok obrotowy zysk, wówczas wspólnikowi przysługuje jedynie ogólne prawo (prawo do udziału w zysku), które stanie się skuteczne i skonkretyzowane dopiero po podjęciu stosownej uchwały (uchwały o podziale zysku). Dopiero bowiem z chwilą podjęcia tej uchwały wspólnicy mają roszczenie o wypłatę dywidendy.

W przypadku zbycia udziałów wspólnikiem, któremu przysługuje dywidenda, jest ten wspólnik, któremu w dniu, według którego określa się prawo do udziału w zysku, przysługują udziały. Będzie to zatem osoba, która nabyła udziały oraz powiadomiła o tym spółkę (zarząd) najpóźniej w chwili powzięcia uchwały (podjęcia decyzji) o podziale zysku albo w chwili powzięcia uchwały o wyznaczeniu dnia dywidendy.

Podsumowując, podział zysku wypłacanego wspólnikom jest dokonywany w takim stosunku, w jakim posiadają oni udziały w spółce; odpowiednio każdy uprawniony wspólnik dostaje tyle procent zysku, ile procent udziałów spółki posiada. Podział może być jednak dokonywany również w innych proporcjach (np. jeśli niektórzy ze wspólników dysponują udziałami uprzywilejowanymi co do dywidendy).

7. Przedawnienie roszczeń o wypłatę dywidendy

Zasadniczo roszczenie o wypłatę dywidendy podlega 10-letniemu okresowi przedawnienia. Niekiedy jednak do roszczenia o wypłatę dywidendy, związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, może znaleźć zastosowanie trzyletni okres przedawnienia. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy przedmiotem działalności przedsiębiorcy jest utrzymywanie oraz zarządzanie udziałami w innych podmiotach, w tym spółkach.

Reasumując, w zależności od decyzji zgromadzenia wspólników wspólnicy mogą co roku otrzymywać dywidendę, jednak możliwe jest także, że spółka, mimo osiągniętych dobrych wyników finansowych, nie wypłaci dywidendy, a wypracowany zysk zostanie zatrzymany w spółce.

Wzór 2. Uchwała zarządu w sprawie ustalenia dnia wypłaty dywidendy

Podstawa prawna:

● art. 2, art. 157 § 2, art. 174 § 1, art. 187 § 1, art. 191-195, art. 198, art. 208 § 5, art. 227 § 1, art. 255 § 1-2 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych - j.t. Dz.U. z 2013 r. poz. 1030; ost.zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 4

● art. 73 § 2, art. 118, art. 376, art. 409-410, art. 455 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - j.t. Dz.U. z 2014 r. poz. 121; ost.zm. Dz.U. z 2015 r. poz. 4

Emilia Bartkowiak

radca prawny