Od 2 stycznia 2016 r. gruntownej zmianie ulegają przepisy regulujące uprawnienia pracowników rodziców oraz związane z rodzicielstwem uprawnienia osób niebędących pracownikami, ale ubezpieczonymi z innego tytułu. Poniżej przedstawiamy praktyczne skutki tych zmian.

Połączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego

W obecnym stanie prawnym rodzice, po zakończeniu podstawowego urlopu macierzyńskiego, mogą skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze do:

● 6 tygodni - przy urodzeniu jednego dziecka,

● 8 tygodni - przy urodzeniu większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Oprócz tego rodzice mają prawo do 26 tygodni urlopu rodzicielskiego.

Od 2 stycznia 2016 r. dodatkowy urlop macierzyński oraz urlop rodzicielski zostaną połączone w jeden urlop rodzicielski. Maksymalny, łączny czas korzystania z uprawnień urlopowych przez pracowników rodziców nie ulegnie zmianie, gdyż wymiar nowego urlopu rodzicielskiego będzie sumą dwóch dotychczasowych urlopów. Po zmianach rodzice, którzy wykorzystają podstawowy urlop macierzyński, będą więc mogli skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wymiarze:

● do 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,

● do 34 tygodni w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Zmiany obejmą również rodziców adopcyjnych, w odniesieniu do których obecnie możliwe są 3 wymiary urlopu dodatkowego, tj.:

● 6 tygodni przy przyjęciu na wychowanie jednego dziecka,

● 8 tygodni przy przyjęciu większej liczby dzieci,

● 3 tygodnie, gdy urlop macierzyński jest skrócony do 9 tygodni ze względu na wiek dziecka.

Po zmianach wymiar urlopu rodzicielskiego dla rodzica adopcyjnego wyniesie odpowiednio:

● 32 tygodnie - przy przyjęciu jednego dziecka,

● 34 tygodnie - przy przyjęciu większej liczby dzieci,

● 29 tygodni - gdy urlop macierzyński jest skrócony do 9 tygodni ze względu na wiek dziecka.

Więcej czasu na wykorzystanie urlopu rodzicielskiego

Obecnie urlop rodzicielski musi zostać wykorzystany bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego (a jeśli jest dzielony na części - to każda kolejna część urlopu musi przypadać bezpośrednio po zakończeniu poprzedniej). Po zmianach 16-tygodniowa część urlopu rodzicielskiego będzie mogła zostać wykorzystana później, aż do upływu roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia (art. 182^1b § 4 Kodeksu pracy po nowelizacji).

Przykład

Rodzice dziecka urodzonego 5 września 2015 r. chcą odsunąć w czasie jak największą część urlopu rodzicielskiego. W tej sytuacji mogą zdecydować się na wykorzystanie 16 tygodni urlopu bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, a pozostałe 16 tygodni mogą wykorzystać nie później niż do końca 2021 r.

Nowe zasady dzielenia urlopu rodzicielskiego na części

Obecnie zarówno dodatkowy urlop macierzyński, jak i urlop rodzicielski mogą być dzielone na części. Oba urlopy są udzielane w pełnych tygodniach. Liczba części urlopu dodatkowego nie może przekraczać 2, natomiast liczba części urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać 3 - przy czym żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni.

Od 2 stycznia 2016 r., ze względu na połączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, ustawodawca zdecydował się na modyfikację sposobu dzielenia urlopu rodzicielskiego na części.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że maksymalna liczba części urlopu rodzicielskiego wyniesie obecnie 4, a więc będzie mniejsza niż w przypadku niepołączonego dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego.

Ponadto, utrzymując zasadę, że żadna część urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni, wprowadzono od niej kilka wyjątków, tj. umożliwiono skrócenie:

● pierwszej części urlopu rodzicielskiego do 6 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie (do 3 tygodni w przypadku rodziców adopcyjnych),

● pozostałej do wykorzystania części urlopu - o ile jest krótsza niż 8 tygodni.

Możliwość skrócenia części urlopu rodzicielskiego do 6 tygodni wprowadzono, by sposób korzystania z pierwszej części tego urlopu w nowym stanie prawnym zbliżyć do sposobu korzystania z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w dotychczasowym stanie prawnym. Z tą jednak różnicą, że obecnie 6-tygodniowy dodatkowy urlop macierzyński może zostać podzielony na 2 części obejmujące 1 tydzień lub wielokrotność tygodnia, podczas gdy po zmianach nie będzie możliwości ustalenia pierwszej części urlopu rodzicielskiego na okres krótszy niż 6 tygodni.

Natomiast możliwość wykorzystania ostatniej części urlopu rodzicielskiego w wymiarze krótszym niż 8 tygodni została wprowadzona w tym celu, aby rodzice nie tracili prawa do wykorzystania urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze tylko ze względu na sposób podzielenia urlopu na części.

Przykład

Rodzice dziecka urodzonego 1 stycznia 2015 r. złożyli dwukrotnie wniosek o 12-tygodniową część urlopu rodzicielskiego. W tej sytuacji rodzice nie mają już możliwości wykorzystania pozostałych 2 tygodni urlopu rodzicielskiego, gdyż minimalny wymiar części urlopu wynosi 8 tygodni. Sytuacja rodziców dziecka urodzonego 1 stycznia 2016 r. będzie znacznie korzystniejsza. Gdyby bowiem pozostały im tylko 2 tygodnie urlopu rodzicielskiego (po wykorzystaniu wcześniej 30 tygodni urlopu), ostatnia część urlopu będzie mogła obejmować 2 tygodnie.

Zgodnie z nowymi przepisami liczba wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego będzie ustalana na podstawie liczby złożonych wniosków o udzielenie tego urlopu (art. 182^1c § 2 Kodeksu pracy po nowelizacji). Oznacza to, że rezygnacja przez pracownika z urlopu rodzicielskiego już po jego udzieleniu nie zwiększa liczby części możliwych do wykorzystania przez pracownika. Taka regulacja powoduje natomiast wątpliwości interpretacyjne w sytuacji, gdy w jednym piśmie pracownik zwróci się o udzielenie kilku części urlopu rodzicielskiego. Najbezpieczniej dla pracodawcy będzie ustalić zasadę, że pracownik składa tyle wniosków, w ilu częściach planuje wykorzystanie urlopu rodzicielskiego.

W liczbie wykorzystanych części uwzględniane będą również wnioski o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, złożone przez ubezpieczoną matkę dziecka lub ubezpieczonego ojca pracownika.

Ułatwienie rezygnacji z urlopu rodzicielskiego

Obecnie w przypadku złożenia łącznego wniosku o cały dodatkowy urlop macierzyński i rodzicielski w terminie 14 dni od porodu pracownik może zrezygnować z urlopu (przy zachowaniu 14-dniowego terminu przed przystąpieniem do pracy). Nie ma natomiast regulacji umożliwiającej pracownikowi rezygnację z urlopu w sytuacji, gdy wnioski o poszczególne urlopy (części urlopu) były składane odrębnie.

Po zmianie przepisów utrzymane zostanie prawo pracownika do rezygnacji z całości lub części urlopu rodzicielskiego w przypadku złożenia wniosku o cały urlop rodzicielski w terminie 21 dni od porodu. Ponadto pojawi się regulacja umożliwiająca pracodawcy wyrażenie zgody, na wniosek pracownika, na zakończenie urlopu rodzicielskiego w każdym czasie.

Proporcjonalne wydłużenie urlopu rodzicielskiego w przypadku łączenia go z pracą

Pracownik ma możliwość łączenia dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego z pracą w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Po zmianie przepisów taka możliwość zostanie utrzymana w odniesieniu do urlopu rodzicielskiego. Jednak od 2 stycznia 2016 r. w takiej sytuacji zwiększy się maksymalny wymiar urlopu rodzicielskiego. Wprowadzono bowiem zasadę, że okres urlopu rodzicielskiego będzie wydłużany proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z tego urlopu lub jego części.

Okres, o który urlop rodzicielski ulegnie wydłużeniu, zostanie ustalony jako iloczyn liczby tygodni, w których pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu rodzicielskiego. Wydłużony w ten sposób urlop rodzicielski nie będzie mógł trwać dłużej niż do:

● 64 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,

● 68 tygodni w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Przykład

Pracownica urodziła bliźnięta 20 sierpnia 2015 r. Do 23 marca 2016 r. będzie korzystać z urlopu macierzyńskiego. W okresie od 24 marca do 16 listopada 2016 r. zamierza skorzystać z 34-tygodniowego urlopu rodzicielskiego połączonego z pracą w wymiarze 1/2 etatu. W tej sytuacji wymiar urlopu pozostałego do wykorzystania powinno się ustalić w następujący sposób: 34 tygodnie x 1/2 etatu = 17 tygodni.

Po zsumowaniu okres urlopu rodzicielskiego wyniesie 51 tygodni, a więc pracownica zmieści się w 68-tygodniowym limicie urlopu rodzicielskiego.

Jeżeli w trakcie części, o którą wydłużono urlop rodzicielski, pracownik zamierza świadczyć pracę na część etatu, wymiar tej części należy obliczyć, dzieląc długość części urlopu powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia przez różnicę liczby 1 i wymiaru czasu pracy, w jakim pracownik zamierza łączyć korzystanie z tej części urlopu z wykonywaniem.

Przykład

Pracownik będący rodzicem dziecka urodzonego 1 stycznia 2015 r., zatrudniony na cały etat, złożył wniosek o dodatkowy urlop macierzyński w okresie od 21 maja do 1 lipca 2015 r. (6 tygodni), a następnie o urlop rodzicielski w okresie od 2 lipca do 30 grudnia 2015 r. (26 tygodni). W całym okresie korzystania z urlopów pracownik świadczy pracę na 1/2 etatu. Pomimo łączenia urlopu ze świadczeniem pracy 32-tygodniowy łączny wymiar dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego pracownika nie ulega wydłużeniu. Pracownik nie uzyskuje więc prawa do kontynuacji urlopu rodzicielskiego od 24 grudnia 2015 r. Po zmianie przepisów, w analogicznej sytuacji (tj. łączenia urlopu z pracą na 1/2 etatu), pracownik będący rodzicem dziecka urodzonego 2 stycznia 2016 r., zatrudniony na cały etat, korzystający z 32 tygodni urlopu rodzicielskiego w okresie od 21 maja do 30 grudnia 2016 r., będzie mógł jeszcze złożyć wniosek o kolejne 16 tygodni urlopu rodzicielskiego niełączonego z pracą (32 tygodnie x 1/2 etatu = 16 tygodni). Wspomniane 16 tygodni urlopu rodzicielskiego może również zostać połączone z kontynuacją pracy w wymiarze 1/2 etatu. W takim przypadku pracownik może korzystać z urlopu rodzicielskiego przez kolejne 8 tygodni (16 tygodni/(1 - 1/2) = 16 tygodni x 1/2 = 8 tygodni). Gdyby pracownik zdecydował się na wykorzystanie również tych 8 dodatkowych tygodni w połączeniu z pracą na 1/2 etatu - znów dochodzi do proporcjonalnego wydłużenia urlopu.

Jeżeli łączenie korzystania z urlopu z wykonywaniem pracy będzie następowało jedynie przez część urlopu rodzicielskiego, proporcjonalne wydłużenie wymiaru urlopu nastąpi wyłącznie w odniesieniu do tej części urlopu rodzicielskiego.

UWAGA!

Po zmianie przepisów urlop ojcowski będzie można wykorzystać w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień.

W przypadku gdy powstała w wyniku wydłużenia wymiaru urlopu rodzicielskiego część urlopu rodzicielskiego nie będzie odpowiadała wielokrotności tygodnia, zostanie udzielona w dniach. Przy udzielaniu urlopu niepełny dzień należy pominąć.

Przykład

Pracownica będzie korzystała z 31 tygodni urlopu rodzicielskiego łączonego z pracą w wymiarze 1/2 etatu w okresie od 7 stycznia do 10 sierpnia 2016 r. W tej sytuacji wymiar urlopu rodzicielskiego pozostały do wykorzystania wyniesie 15 tygodni i 3 dni, co ustalamy następująco:

● 31 tygodni x 1/2 etatu = 15,5 tygodnia,

● 15,5 tygodnia = 15 tygodni + 3 dni + 1/2 dnia = 15 tygodni i 3 dni (ze względu na konieczność pominięcia niepełnego dnia urlopu).

Zmiana zasad udzielania urlopu ojcowskiego

Od 2 stycznia 2016 r. pracownik ojciec wychowujący dziecko będzie miał o 1 rok więcej czasu na wykorzystanie urlopu ojcowskiego. Z urlopu ojcowskiego będzie można bowiem skorzystać:

● do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia albo

● do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Całkowitą nowością jest możliwość podzielenia urlopu ojcowskiego na 2 części (obecnie urlop ojcowski może być wykorzystany wyłącznie w całości).

W wyniku nowelizacji wprowadzono jednocześnie zasadę, że żadna z części nie może być krótsza niż tydzień - co w praktyce oznacza, że pracownik ojciec może wykorzystać urlop ojcowski w całości w wymiarze 2 kolejnych tygodni lub 2-krotnie w wymiarze 1 tygodnia.

Przykład

10 sierpnia 2015 r. pracownikowi urodziło się dziecko. Urlop ojcowski z tego tytułu może zostać wykorzystany najpóźniej do 9 sierpnia 2017 r. Pracownik może zdecydować się na wykorzystanie tego urlopu w całości (najpóźniejszy możliwy termin: od 27 lipca do 9 sierpnia 2017 r.) lub w dwóch 1-tygodniowych częściach (najpóźniejszy możliwy termin wykorzystania drugiej części: od 3 do 9 sierpnia 2017 r.).

Wydłużenie okresu wykorzystania urlopu wychowawczego

Obecnie urlop wychowawczy może być wykorzystany przez rodziców najpóźniej do ukończenia przez dziecko 5. roku życia. Po wejściu w życie nowelizacji rodzice zyskają więcej czasu na skorzystanie z tego urlopu, gdyż będzie on udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia.

Przykład

Urlop wychowawczy na dziecko urodzone 5 stycznia 2010 r. musiał zostać udzielony najpóźniej do 4 stycznia 2015 r. Natomiast urlop wychowawczy na dziecko urodzone 5 stycznia 2016 r. będzie mógł zostać udzielony najpóźniej do 31 grudnia 2022 r. W pierwszym przypadku rodzice mieli więc równe 5 lat na wykorzystanie urlopu wychowawczego. Natomiast w drugim - czas na wykorzystanie urlopu wychowawczego wyniesie prawie 7 lat.

Pomniejszanie liczby części urlopu wychowawczego ze względu na wykorzystany urlop rodzicielski

Zupełnie nieznaną do tej pory w Kodeksie pracy konstrukcją prawną jest powiązanie liczby części urlopu rodzicielskiego z liczbą części urlopu wychowawczego. Z nowych przepisów wynika, że jeśli wykorzystanie części urlopu rodzicielskiego nie będzie następowało bezpośrednio po zakończeniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego i urlopie macierzyńskim (a co będzie dopuszczalne w odniesieniu do 16-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego), to liczba wykorzystanych w ten sposób części urlopu pomniejszy liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.

Przykład

Na dziecko urodzone 9 stycznia 2016 r. pracownik złoży wniosek o wykorzystanie 16 tygodni urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Pozostałe 16 tygodni urlopu rodzicielskiego pracownik chce wykorzystać w 2 częściach, z czego pierwszą, 8-tygodniową - w 2017 r., a drugą, też 8-tygodniową - w 2018 r. W takiej sytuacji urlop wychowawczy pracownika może się składać maksymalnie z 3 części zamiast z 5, gdyż liczbę części urlopu wychowawczego powinno się pomniejszyć o 2. Pomniejszenie liczby części urlopu wychowawczego nie wpłynie na ogólny wymiar tego urlopu - nadal wyniesie on 36 miesięcy (przy czym tak jak obecnie 1 miesiąc będzie przeznaczony do wyłącznego wykorzystania przez drugiego rodzica dziecka - o ile żyje i posiada uprawnienia rodzicielskie).

Zmiana zasad ochrony przed wypowiedzeniem

Obecnie pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

● udzielenie urlopu wychowawczego,

● obniżenie wymiaru czasu pracy (zamiast korzystania z urlopu wychowawczego)

do dnia zakończenia urlopu lub do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru (w drugim przypadku - nie dłużej niż łącznie przez 12 miesięcy).

Stwarza to praktyczne problemy w sytuacji, gdy wniosek zostanie złożony przez pracownika znacznie wcześniej niż w terminie 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu lub obniżonego wymiaru czasu pracy.

Przykład

Pracownik planuje rozpoczęcie korzystania z możliwości pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy (zamiast korzystania z urlopu wychowawczego) od 20 grudnia 2015 r. Wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy złożył jednak już 1 sierpnia 2015 r. Z formalnego punktu widzenia jest chroniony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy od 1 sierpnia 2015 r.

Zgodnie z nowymi przepisami w przypadku złożenia przez pracownika wniosku wcześniej niż 21 dni (od 2 stycznia 2016 r. termin 14-dniowy zostaje zastąpiony terminem 21-dniowym) przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego lub obniżonego wymiaru czas pracy zakaz wypowiedzenia lub rozwiązania umowy zacznie obowiązywać dopiero na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu lub obniżonego wymiaru czasu pracy.

Przykład

Pracownik chciałby skorzystać z urlopu wychowawczego od 1 czerwca 2016 r. Jeśli złoży do pracodawcy wniosek w tej sprawie 15 lutego 2016 r., to w okresie do 10 maja 2016 r. nie będzie podlegał ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy.

Nowe terminy składania wniosków

Nowelizując przepisy, zdecydowano się na zmianę terminów składania kilku rodzajów wniosków o urlopy związane z rodzicielstwem. Zmiany te obrazuje poniższa tabela.

Terminy składania wniosków o urlopy związane z rodzicielstwem

Lp.	Sytuacja	Obecny termin	Nowy termin
1	2	3	4
1.	Łączny wniosek o wszystkie urlopy w pełnym wymiarze (obecnie: o dodatkowy urlop macierzyński i urlop rodzicielski; po zmianach - o urlop rodzicielski)	14 dni po porodzie	21 dni po porodzie
2.	Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego w całości lub części (obecnie: także z dodatkowego urlopu macierzyńskiego) i powrót do pracy	14 dni przed przystąpieniem do pracy	21 dni przed przystąpieniem do pracy
3.	Wystąpienie o urlop rodzicielski w całości lub części (obecnie: także dodatkowy urlop macierzyński)	14 dni przed rozpoczęciem urlopu lub jego części	21 dni przed rozpoczęciem urlopu lub jego części
4.	Przejęcie części urlopu macierzyńskiego przez ojca dziecka w sytuacji powrotu matki do pracy po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego po porodzie	brak terminu dla ojca, 7 dni dla matki na rezygnację z urlopu przed przystąpieniem do pracy	14 dni dla ojca przed rozpoczęciem korzystania z urlopu, 7 dni dla matki na rezygnację z urlopu przed przystąpieniem do pracy
5.	Łączenie korzystania z urlopu rodzicielskiego (obecnie: także dodatkowego urlopu macierzyńskiego) z pracą	14 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy	21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy
6.	Urlop rodzicielski (obecnie: również dodatkowy urlop macierzyński) po wykorzystaniu urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńskiego z wnioskiem o przysposobienie lub przyjęcia dziecka jako rodzina zastępcza	14 dni od przyjęcia dziecka	21 dni od przyjęcia dziecka
7.	Wystąpienie o całość lub część urlopu wychowawczego	2 tygodnie przed rozpoczęciem korzystania z urlopu	21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu
8.	Obniżenie wymiaru czasu pracy w okresie, w którym pracownik jest uprawniony do urlopu wychowawczego	2 tygodnie przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze	21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze

Możliwość wykorzystywania 2 dni na opiekę w wymiarze godzinowym

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni. Zgodnie z obecnymi przepisami zwolnienie od pracy udzielane jest na pełne dni. Po wejściu w życie nowelizacji możliwe stanie się wykorzystywanie tego zwolnienia także w wymiarze godzinowym. W takim przypadku pracownik będzie mógł skorzystać z 16 godzin takiego zwolnienia.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony w systemie podstawowym w pełnym wymiarze czasu pracy. Zgodnie z rozkładem świadczy pracę od poniedziałku do piątku od godz. 8.00 do godz. 16.00. Obecnie jedyna możliwość wykorzystania 2 dni na opiekę to złożenie wniosku (wniosków) o 2 dowolne dni spośród dni harmonogramowo wolnych. Od 2 stycznia 2016 r. pracownik będzie mógł skorzystać z dni zwolnienia na dotychczasowych zasadach, jak i wykorzystać je w formie 16 godzin wolnych, np. po 4 godziny dziennie od poniedziałku do czwartku.

Korzystając ze zwolnienia w wymiarze godzinowym, pracownik będzie mógł zdecydować się na wykorzystanie go w trakcie pracy, a także na początku lub na końcu dnia pracy.

Przykład

Pracownik zatrudniony w danym dniu od godz. 8.00 do godz. 16.00 po zmianie przepisów może zdecydować się na wykorzystanie 4 godzin zwolnienia od godz. 11.00 do godz. 15.00 albo np. od godz. 8.00 do godz. 12.00 lub od godz. 12.00 do godz. 16.00.

Jeśli pracownik zdecyduje się na korzystanie z pełnych dni zwolnienia, rozliczanie tych dni będzie następowało na dotychczasowych zasadach.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony w systemie równoważnym. Na poniedziałek i wtorek zaplanowano mu pracę w wymiarze 12 godzin, od godz. 6.00 do 18.00. Pracownik może złożyć wniosek o udzielenie mu całego dnia wolnego z tytułu opieki na dzieckiem w poniedziałek oraz we wtorek, pomimo że łącznie uzyska w ten sposób 24 godziny wolne.

O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia pracownik zdecyduje w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym.

Przykład

16 stycznia 2016 r. pracownik zatrudniony w systemie równoważnym złoży wniosek o udzielenie mu 6 godzin wolnych w dniu, w którym zaplanowano mu 12 godzin pracy. 10 marca 2016 r. pracownik chciałby uzyskać zwolnienie w dniu, w którym również zaplanowano mu 12 godzin pracy. Pracownikowi jednak pozostało do wykorzystania maksymalnie 10 godzin zwolnienia, gdyż w pierwszym wniosku wystąpił o podzielenie dni zwolnienia na godziny.

Zwolnienie od pracy udzielane w wymiarze godzinowym dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do jego wymiaru czasu pracy. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny.

Przykład

Pracownik jest zatrudniony w wymiarze 2/5 etatu. Wymiar godzinowy jego zwolnienia ustala się następująco:

● 16 godzin x 2/5 etatu = 6,4 godziny,

● 6,4 godziny po zaokrągleniu w górę do pełnej godziny = 7 godzin.

Stosowanie nowych przepisów w okresie przejściowym

Nowe przepisy wchodzą w życie od 2 stycznia 2016 r. Co do zasady, należy je stosować do wszystkich stanów faktycznych, poczynając od tej daty, z wyjątkami określonymi w przepisach przejściowych. Nowe przepisy obejmą zatem również nie tylko rodziców dzieci urodzonych od 2 stycznia 2016 r., ale także rodziców dzieci urodzonych wcześniej.

Przykład

Pracownik korzysta z 20-tygodniowego urlopu macierzyńskiego podstawowego w okresie od 11 września 2015 r. do 28 stycznia 2016 r. Pomimo że dziecko urodziło się 11 września 2015 r., do udzielenia pracownikowi urlopu rodzicielskiego należy zastosować nowe zasady.

Jeżeli pracownik w dniu wejścia w życie nowelizacji (2 stycznia 2016 r.) będzie korzystał z dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub jego części (albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego bądź jego części), korzysta z tego urlopu na zasadach dotychczasowych.

Urlop rodzicielski dla takiego pracownika będzie udzielany na nowych zasadach, z pewnymi jednak modyfikacjami:

● wymiar "nowego" urlopu rodzicielskiego zostanie pomniejszony o wymiar wykorzystanego dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub jego części bądź dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub jego części,

● wniosek o "nowy" urlop rodzicielski może zostać złożony do dnia zakończenia udzielonego wcześniej urlopu.

Przykład

Od 31 grudnia 2015 r. do 6 stycznia 2016 r. pracownik będzie korzystał z pierwszej, 1-tygodniowej części dodatkowego urlopu macierzyńskiego na dziecko urodzone 13 sierpnia 2015 r. Tę część urlopu traktuje się jako dodatkowy urlop macierzyński także po 2 stycznia 2016 r. Jednak w sytuacji gdy pracownik będzie zainteresowany kolejnymi 5 tygodniami dodatkowego urlopu macierzyńskiego, powinien złożyć wniosek o "nowy" urlop rodzicielski, a nie o dodatkowy urlop macierzyński. Termin na złożenie wniosku mija w tym przypadku wyjątkowo 6 stycznia 2016 r. Maksymalny czas, na jaki można udzielić urlopu rodzicielskiego, wyniesie 31 tygodni (z 32-tygodniowej puli należy odliczyć 1 tydzień z uwagi na wykorzystany dodatkowy urlop macierzyński).

Jeżeli w dniu wejścia w życie nowych przepisów pracownik będzie korzystał z części urlopu rodzicielskiego, to wniosek o kolejną część urlopu składa w terminie dotychczasowym, tj. 14 dni.

Dotychczasowy 14-dniowy termin stosuje się również w odniesieniu do pracownika korzystającego 2 stycznia 2016 r. z urlopu rodzicielskiego lub jego części, który złoży pisemny wniosek o łączenie korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy.

Ustawodawca nie odniósł się do innych niż ww. kwestii związanych z urlopem rodzicielskim trwającym w dniu wejścia w życie nowych przepisów. Należy więc w tym zakresie stosować nowe przepisy.

Przykład

Do 10 lutego 2016 r. pracownik, po wykorzystaniu wcześniej 6 tygodni dodatkowego urlopu macierzyńskiego, będzie korzystał z pierwszej, 16-tygodniowej części urlopu rodzicielskiego. Pozostałe 10 tygodni urlopu rodzicielskiego pracownik może wykorzystać w nowym terminie ustawowym, tj. do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia.

Zbliżone zasady przejściowe wprowadzono w odniesieniu do urlopów wychowawczych. Również w tym przypadku pracownik korzystający w dniu wejścia w życie ustawy z części urlopu wychowawczego może złożyć pisemny wniosek o kolejną część tego urlopu w terminie wynikającym z przepisów dotychczasowych. Dotychczasowy termin dotyczy również pracownika składającego kolejny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy zamiast urlopu wychowawczego, który korzystał z obniżenia wymiaru w dniu wejścia w życie nowelizacji.

Więcej uprawnień dla rodziców niebędących pracownikami

Jedną z istotniejszych zmian przewidzianych omawianą nowelizacją jest umożliwienie rodzicom dzielenia się uprawnieniami związanymi z opieką nad dzieckiem w przypadku, gdy jedno z nich ma status pracownika, drugie natomiast jest objęte ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa na innej podstawie niż stosunek pracy (np. jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą). Korzystanie przez ojca z uprawnienia do urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego nie będzie już więc uzależnione od statusu pracowniczego matki.

Warto zwrócić uwagę m.in. na przepis umożliwiający przejęcie części urlopu macierzyńskiego przypadającej po 14 tygodniach od porodu przez ubezpieczonego ojca wychowującego dziecko, niebędącego pracownikiem. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami urlop macierzyński może w tej sytuacji przejąć jedynie pracownik ojciec.

Ponadto pracownik ojciec wychowujący dziecko uzyska prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji przez ubezpieczoną matkę dziecka niepozostającą w zatrudnieniu z pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie.

Jednocześnie rozszerzono krąg osób uprawnionych do urlopów związanych z rodzicielstwem o innych niż ojciec dziecka ubezpieczonych członków najbliższej rodziny. W szczególności inny członek najbliższej rodziny będący pracownikiem uzyska prawo do wykorzystania części urlopu macierzyńskiego w sytuacji, gdy po zgonie matki dziecka ojciec dziecka przejął uprawnienia do urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego, a następnie zrezygnował z nich na rzecz innego członka rodziny.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego po zmianach

Omawiana nowelizacja wprowadza również zmiany w ustawie zasiłkowej. Prawo do zasiłku macierzyńskiego będzie przysługiwało tak jak dotychczas ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego:

● urodziła dziecko;

● przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10. roku życia, i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia;

● przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, dziecko w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - do 10. roku życia.

Ponadto w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną matkę dziecka z pobierania zasiłku macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie zasiłek macierzyński będzie przysługiwał ubezpieczonemu ojcu dziecka, który:

● uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego lub

● przerwie działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Kodeksowe zasady dzielenia się uprawnieniami rodzicielskimi będą miały zastosowanie do ubezpieczonych, a nie tylko do pracowników. Zatem rodzice będą mogli dowolnie wymieniać się uprawnieniami rodzicielskimi niezależnie od tytułu do ubezpieczenia społecznego, jaki posiadają.

Wysokość zasiłku macierzyńskiego

Miesięczny zasiłek macierzyński za okres:

● urlopu macierzyńskiego,

● urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,

● urlopu ojcowskiego

- będzie wynosił, tak jak dotychczas, 100% podstawy wymiaru zasiłku.

Zasiłek macierzyński z tytułu urlopu rodzicielskiego będzie wynosił 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres pierwszych:

● 6 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub przyjęcie dziecka na wychowanie,

● 8 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadkach urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, trojga dzieci przy jednym porodzie, czworga dzieci przy jednym porodzie, pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie (lub przyjęcia na wychowanie),

● 3 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadku:

- przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej,

- jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci, trojga dzieci, czworga dzieci, pięciorga i więcej dzieci (nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia).

Natomiast za pozostały okres zasiłek macierzyński będzie wynosił 60% podstawy wymiaru zasiłku.

Ubezpieczona, która złoży wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego w ciągu 21 dni od dnia porodu, nabędzie prawo do zasiłku w wysokości 80% podstawy wymiaru. Obecnie ubezpieczona nabędzie prawo do zasiłku macierzyńskiego w takiej wysokości, jeśli złoży wniosek w ciągu 14 dni.

PRZYKŁAD

Pracownica urodziła dziecko 9 czerwca 2015 r. 23 lipca 2015 r. złożyła wniosek o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w wymiarze 6 tygodni (od 27 października 2015 r. do 6 grudnia 2015 r.) oraz urlopu rodzicielskiego w wymiarze 26 tygodni (od 8 grudnia 2015 r. do 6 czerwca 2016 r.). Pracownicy będzie przysługiwał zasiłek macierzyński w wysokości 100% podstawy wymiaru za okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu dodatkowego, natomiast za okres urlopu rodzicielskiego - w wysokości 60%.

Inne zmiany stanowią dostosowanie brzmienia regulacji do zmian wprowadzonych w Kodeksie pracy w kwestii prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Zestawienie najważniejszych zmian w przepisach o urlopach pracowników rodziców

Lp.	Czego dotyczy zmiana	Do 1 stycznia 2016 r.	Od 2 stycznia 2016 r.
1	2	3	4
1.	Rodzaje urlopów	Urlop macierzyński podstawowy, urlop macierzyński dodatkowy, urlop rodzicielski	Urlop macierzyński, urlop rodzicielski (brak dodatkowego urlopu macierzyńskiego)
2.	Wymiar urlopu rodzicielskiego	26 tygodni	32 tygodnie (przy jednym dziecku) lub 34 tygodnie przy większej liczbie dzieci ze względu na połączenie dodatkowego urlopu macierzyńskiego z urlopem rodzicielskim
3.	Czas na wykorzystanie urlopu rodzicielskiego	Całość bezpośrednio (w całości lub w częściach) po dodatkowym urlopie macierzyńskim	16 (18) tygodni bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, pozostałe 16 tygodni do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat
4.	Liczba części dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego	Łącznie 5 części, tj. 2 części dodatkowego urlopu macierzyńskiego i 3 części urlopu rodzicielskiego	4 części urlopu rodzicielskiego (w którym zawiera się obecny dodatkowy urlop macierzyński)
5.	Stosowanie zasady krotności tygodnia przy dodatkowym urlopie macierzyńskim i urlopie rodzicielskim	Dodatkowy urlop macierzyński: każda część udzielana w wymiarze 1 tygodnia lub krotności tygodnia, urlop rodzicielski: każda część udzielana w wymiarze krotności tygodnia - minimum 8 tygodni	Każda część urlopu rodzicielskiego udzielana w wymiarze krotności tygodnia - minimum 8 tygodni, ale z wyjątkami dotyczącymi pierwszej części (minimum 6 tygodni) oraz ostatniej części (brak zasady krotności tygodnia oraz minimalnego okresu urlopu)
6.	Łączenie urlopu z pracą	Brak proporcjonalnego wydłużenia urlopu rodzicielskiego	Proporcjonalne wydłużenie urlopu rodzicielskiego
7.	Czas na wykorzystanie urlopu ojcowskiego	Do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia	Do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia
8.	Dzielenie urlopu ojcowskiego na części	Brak możliwości	Możliwy podział na 2 części w wymiarze 1 tygodnia
9.	Termin na wykorzystanie urlopu wychowawczego	Do ukończenia przez dziecko 5. roku życia	Do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia
10.	Wpływ liczby części urlopu rodzicielskiego na liczbę części urlopu wychowawczego	Brak wpływu	Pomniejszenie liczby części urlopu wychowawczego o 1 lub 2 części w sytuacji wykorzystywania 16 tygodni urlopu rodzicielskiego w późniejszym okresie
11.	Wykorzystywanie 2 dni zwolnienia na dziecko w rozbiciu na godziny (na część dnia)	Brak możliwości	Możliwość wykorzystania jako 16 godzin zwolnienia - na część dnia
12.	Terminy składania wniosków o urlopy	W większości 14-dniowe	W większości 21-dniowe
13.	Przemienność wykorzystywania uprawnień pomiędzy pracownikiem rodzicem oraz rodzicem nieposiadającym statusu pracownika	Ograniczona	Pełna

Podstawa prawna:

● art. 1, art. 10 pkt 4, art. 28-31, art. 36 ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw - w dniu oddania bieżącego numeru MPPiU do druku ustawa oczekiwała na publikację w Dzienniku Ustaw

● art. 179¹-180, art. 182¹-183, art. 186-186¹, art. 186⁷, art. 188 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1220

● art. 29, art. 31 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 159; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1220

Jakub Ziarno

trener z kilkunastoletnią praktyką z zakresu prawa pracy, były inspektor Państwowej Inspekcji Pracy, obecnie prowadzi własną firmę doradczą, prawnik

Katarzyna Kalata

praktyk z 13-letnim doświadczeniem w działach personalnych, doktor nauk prawnych