Na posiedzeniu 12 czerwca 2015 r. Senat przyjął ustawę z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (dalej nowelizacja ustawy zasiłkowej).

Omawiana nowelizacja m.in.:

● rozszerza krąg osób uprawnionych do urlopu i zasiłku macierzyńskiego,

● wprowadza zmiany w zasiłku opiekuńczym,

● zmienia zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków dla niektórych grup ubezpieczonych,

● wprowadza elektroniczną formę zaświadczeń lekarskich o czasowej niezdolności do pracy.

Rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do urlopu i zasiłku macierzyńskiego

Omawiana nowelizacja rozszerza krąg osób uprawnionych do urlopu i zasiłku macierzyńskiego. W przypadku zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią dziecka albo niemożności sprawowania opieki z uwagi na niezdolność do samodzielnej egzystencji w okresie odpowiadającym okresowi urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego prawo do urlopu i zasiłku macierzyńskiego będzie mógł uzyskać ojciec dziecka, a prawo do zasiłku macierzyńskiego również ubezpieczony członek bliskiej rodziny.

UWAGA!

Ojciec dziecka nabędzie prawo do zasiłku macierzyńskiego, jeśli matka dziecka będzie niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Ojciec dziecka będzie mógł też w ww. przypadkach skorzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego - na warunkach i w okresie, w którym z tego urlopu lub z tych urlopów mogłaby korzystać matka dziecka. Jeżeli ojciec dziecka będzie chciał korzystać z tych urlopów, wnioskując jednocześnie o wszystkie urlopy w pełnym wymiarze, to wniosek w tej sprawie musi złożyć w ciągu 14 dni, wnioskując równocześnie o udzielenie urlopu macierzyńskiego. Jeżeli pracownik-ojciec wychowujący dziecko zamierza korzystać z dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub jego części oraz urlopu rodzicielskiego lub jego części, nie wnioskując o nie od razu w pełnym wymiarze, wniosek o udzielenie tych urlopów lub ich części składa w terminie 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z nich. Gdy nie jest to możliwe w związku z terminem rozpoczęcia tych urlopów, wówczas wniosek składa najpóźniej na 1 dzień przed rozpoczęciem ww. urlopów.

Zasiłek macierzyński będzie przysługiwał ojcu dziecka lub innemu ubezpieczonemu członkowi rodziny w takim wymiarze, jaki przysługiwałby matce, oraz w niewykorzystanej przez nią części.

Przykład

Zatrudnionemu w spółce pracownikowi urodziły się bliźnięta. Ich matka przed porodem zajmowała się wychowywaniem dwójki starszych dzieci. Od kilku lat nigdzie nie pracowała, wobec czego nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu. Matka dziecka zmarła w 10. dniu po porodzie. Mimo że w dacie porodu nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu, a tym samym nie nabyła prawa do zasiłku macierzyńskiego, ubezpieczony ojciec dziecka nabędzie prawo do tego zasiłku za okres odpowiadający okresowi, który pozostał od dnia zgonu matki do końca okresu odpowiadającego okresowi urlopu macierzyńskiego (31 tygodni), dodatkowego urlopu macierzyńskiego (do 8 tygodni) lub urlopu rodzicielskiego (do 26 tygodni), jeżeli przerwie on zatrudnienie w celu sprawowania osobistej opieki nad dziećmi. Prawo to będzie przysługiwało ojcu od 11. dnia po urodzeniu się jego dzieci, w wymiarze maksymalnie 445 dni [(31 tygodni x 7 dni - 10 dni przypadających na okres od dnia porodu do dnia śmierci matki = 207 dni) + (8 tygodni x 7 = 56 dni) + (26 tygodni x 7 dni = 182 dni)].

W obecnie obowiązującym stanie prawnym ubezpieczony ojciec dziecka albo inny ubezpieczony członek najbliższej rodziny mogą uzyskać prawo do zasiłku macierzyńskiego w przypadku:

●śmierci ubezpieczonej albo

●porzucenia przez nią dziecka.

Warunkiem nabycia tego prawa jest jednak posiadanie przez matkę dziecka statusu osoby ubezpieczonej, a więc podlegającej ubezpieczeniu chorobowemu. Oznacza to, że prawo ojca (odpowiednio innego członka najbliższej rodziny) do zasiłku macierzyńskiego jest uwarunkowane prawem matki do tego zasiłku. Jeżeli matka nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu i nie ma prawa do zasiłku macierzyńskiego, to również ubezpieczony ojciec dziecka nie może skorzystać z tego zasiłku.

Zupełnie nowym rozwiązaniem jest przyznanie prawa do zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonemu ojcu dziecka albo innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopów związanych z rodzicielstwem, w przypadku gdy matka dziecka:

●legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz

●stan zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

W tym przypadku również nie ma znaczenia, czy matka dziecka jest osobą ubezpieczoną, czy nie posiada statusu ubezpieczonej. Warunkiem uzyskania prawa do zasiłku macierzyńskiego będzie:

●podleganie ubezpieczeniu chorobowemu przez osobę występującą o przyznanie zasiłku oraz

●przerwanie zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Jeżeli niezdolność do samodzielnej egzystencji matki powstanie po urodzeniu dziecka, zasiłek macierzyński będzie przysługiwał przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał od dnia ustalonego jako dzień powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji do końca okresu odpowiadającego okresowi:

●urlopu macierzyńskiego,

●dodatkowego urlopu macierzyńskiego,

●urlopu rodzicielskiego.

Prawo ojca do zasiłku macierzyńskiego po nowelizacji ustawy zasiłkowej

Przykład

Pracownica urodziła dziecko 1 września 2015 r. i od tego dnia przebywa na urlopie macierzyńskim. W zakładzie pracy przedłożyła orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, które jest datowane na okres od marca 2014 r. do marca 2017 r. Pracownica ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie opieki nad dzieckiem po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego zrezygnowała z korzystania z niego na rzecz ojca dziecka. Pracownica wykorzystała urlop macierzyński od 1 września do 26 października 2015 r. O pozostały okres urlopu macierzyńskiego wystąpił ojciec dziecka. Z tego tytułu przysługuje mu zasiłek macierzyński za pozostały okres, tj. od 27 października do 18 stycznia 2016 r.

Ponadto ubezpieczony, który w dniu wejścia w życie ustawy będzie spełniał warunki do wypłaty zasiłku macierzyńskiego, tj. sprawował opiekę nad dzieckiem, którego matka zmarła, porzuciła dziecko lub legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji i stan jej zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, będzie uprawniony do wypłaty zasiłku również za okres przed wejściem w życie ustawy, od dnia zaistnienia przesłanek wypłaty zasiłku. Zmiana wejdzie w życie w ciągu 14 dni od dnia opublikowania w Dzienniku Ustaw.

Zmiany w zakresie zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłków dla osób prowadzących działalność gospodarczą

Zmieniona została definicja podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem. Po zmianie przepisów jest to przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. W poprzednim stanie prawnym była mowa o przychodzie, bez literalnego wskazania, że chodzi o miesięczny przychód.

Jednak zasadnicza zmiana wprowadzona ustawą dotyczy sposobu obliczania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego (odpowiednio pozostałych zasiłków: macierzyńskiego, opiekuńczego i świadczenia rehabilitacyjnego) w przypadku krótszego niż 12-miesięczny okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez omawianą grupę osób, w tym w szczególności przez osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. W dotychczasowym stanie prawnym nawet po bardzo krótkim okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu (np. po jednym miesiącu) z wysoką podstawą wymiaru składki mógł następować długi okres pobierania zasiłku wyliczonego z wysokiej podstawy. W praktyce stosunkowo często osoby prowadzące pozarolniczą działalność przerywały ubezpieczenie chorobowe, które ma dla nich dobrowolny charakter, by po przerwie ponownie do niego przystąpić, deklarując wysoką podstawę wymiaru składki w celu uzyskania wysokiego świadczenia (np. zasiłku macierzyńskiego przysługującego bez okresu wyczekiwania).

UWAGA!

Ojcowie, którym nie przyznano prawa do zasiłku macierzyńskiego, nabędą prawo do wypłaty zaległego świadczenia.

Najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, co do zasady, wynosi 60% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (w 2015 r. - 2375,40 zł), a dla osób rozpoczynających działalność, w okresie pierwszych 24 miesięcy jej prowadzenia - 30% minimalnego wynagrodzenia (w 2015 r. - 525 zł). Przy czym ubezpieczony może zadeklarować wyższą podstawę wymiaru składek, z takim ograniczeniem, że podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać 250% przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia (w 2015 r. - 9897,50 zł).

Nowelizacja ustawy zasiłkowej ogranicza korzystanie z możliwości pobierania wysokich świadczeń mimo stosunkowo krótkiego czasu opłacania składki. W związku z tym wprowadzono zasadę, zgodnie z którą w przypadku ubezpieczonego podlegającego ubezpieczeniu chorobowemu przez okres krótszy niż 12 miesięcy, dla którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe stanowi zadeklarowana kwota, podstawę wymiaru zasiłku stanowi suma:

● przeciętnej miesięcznej najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy jej wymiaru, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz

● kwoty stanowiącej iloczyn 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy jej wymiaru, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, z których przychód podlega uwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku, oraz liczby tych miesięcy.

UWAGA!

Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem będzie stanowić przeciętny miesięczny przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc choroby.

Przy czym tak jak do tej pory, w przypadku ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek (m.in. osób prowadzących pozarolniczą działalność), jeżeli ich niezdolność do pracy powstanie przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowić najniższa miesięczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71%.

Oznacza to, że w razie opłacenia składki na ubezpieczenie chorobowe od wyższej niż najniższa podstawy wymiaru składek podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowić najniższa podstawa wymiaru składki, gdy niezdolność do pracy powstanie przed upływem pierwszego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego. Jeżeli natomiast niezdolność do pracy powstanie później, tj. po upływie pełnego kalendarzowego miesiąca, podstawę wymiaru będzie stanowić suma przeciętnej najniższej podstawy wymiaru składki oraz kwota stanowiąca 1/12 kwot nadwyżek ponad najniższą podstawę za pełne miesiące ubezpieczenia (art. 48a ust. 1 znowelizowanej ustawy zasiłkowej).

Przykład

Przyjmijmy, że osoba fizyczna rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej po wejściu w życie znowelizowanych przepisów (w 2015 r.). Rozpoczęcie prowadzenia działalności następuje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego. Obowiązująca tę osobę najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzonej działalności stanowi 60% przeciętnego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia (2375,40 zł), jednak ubezpieczony deklaruje wyższą podstawę i opłaca składki od kwoty 5000 zł. Po upływie dwóch pełnych kalendarzowych miesięcy ubezpieczenia chorobowego (w 2015 r.) osoba ta staje się niezdolna do pracy. Nabywa prawo do zasiłku opiekuńczego. Podstawę wymiaru przysługującego ubezpieczonemu zasiłku będzie stanowić suma kwot:

● 2049,73 zł [przeciętna miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% (2375,40 zł - 13,71% = 2049,73 zł; 2049,73 zł x 2 miesiące : 2 miesiące = 2049,73 zł)],

● 377,46 zł [(5000 zł - 2375,40 zł = 2624,60 zł, tj. nadwyżka ponad najniższą podstawę; 2624,60 zł - 13,71% = 2264,77 zł; 2264,77 zł x 2 miesiące = 4529,54 zł; 4529,54 zł : 2 miesiące = 2264,77 zł przeciętna kwota nadwyżki); 2264,77 zł : 12 = 188,73 zł, tj. 1/12 przeciętnej kwoty nadwyżki x 2 pełne miesiące podlegania ubezpieczeniu = 377,46 zł].

Podstawa wymiaru zasiłku wyniesie 2427,19 zł (2049,73 zł + 377,46 zł).

Wskazany sposób obliczenia podstawy wymiaru zasiłku ograniczy ewentualne nadużycia, powodując, że z tytułu krótkiego okresu ubezpieczenia z wysoką podstawą wymiaru składki nie będą występowały wysokie wypłaty z ubezpieczenia chorobowego. Jednocześnie metoda ta pozwoli na uwzględnienie w podstawie wymiaru zasiłku pełnego zadeklarowanego przychodu, przekraczającego najniższą podstawę wymiaru, jednak uśrednionego za okres 12 miesięcy kalendarzowych. Warto w tym miejscu porównać sytuację osoby prowadzącej pozarolniczą działalność na podstawie dotychczasowych i nowych regulacji.

Przykład

Dwie kobiety rozpoczęły prowadzenie pozarolniczej działalności i każda z nich stała się niezdolna do pracy wskutek nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego po upływie pierwszego, pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia chorobowego, z tym że pierwsza z nich na podstawie ustawy zasiłkowej w dotychczasowym brzemieniu, a druga według nowych przepisów. Minimalna podstawa wymiaru składek obowiązująca obie ubezpieczone stanowi 60% przeciętnego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia. Każda z nich za pierwszy miesiąc opłaciła składkę na ubezpieczenie chorobowe od zadeklarowanej podstawy wynoszącej 9897,50 zł (250% przeciętnego prognozowanego miesięcznego wynagrodzenia).

Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego kobiety - przedsiębiorcy, która nabyła prawo do zasiłku na podstawie starych przepisów, wynosi 8540,55 zł (9897,50 zł - 13,71% = 8540,55 zł). Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonej, która w analogicznych okolicznościach nabędzie prawo do zasiłku według nowych przepisów, wyniesie natomiast 2590,63 zł, co wynika z wyliczenia:

● 2049,73 zł - przeciętna miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek ustalona z jednego miesiąca (2375,40 zł - 13,71% = 2049,73 zł),

● 7522,10 zł - nadwyżka ponad minimalną podstawę (9897,50 zł - 2375,40 zł = 7522,10 zł),

● 7522,10 zł - 13,71% = 6490,82 zł,

● 1/12 z kwoty 6490,82 zł = 540,90 zł,

● 2049,73 zł + 540,90 zł = 2590,63 zł.

Podstawa wymiaru zasiłku w drugim przypadku jest niższa o kwotę 5949,92 zł (8540,55 zł - 2590,63 zł). Wartość ta stanowi 11-krotność nadwyżki ponad minimalną podstawę (540,90 zł x 11 miesięcy). Na podanym przykładzie widać, że w związku z nowelizacją opłacanie składek od maksymalnej podstawy wymiaru przez okres 12 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia pobierania zasiłku będzie gwarantować otrzymanie zasiłku w takiej wysokości jak przed nowelizacją po jednym miesiącu.

Jeszcze inaczej ustawodawca rozstrzyga kwestię ustalania podstawy wymiaru zasiłku dla ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, dla którego okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się po przerwie nieprzekraczającej 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu.

Wówczas w liczbie pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia dla celów ustalenia kwoty stanowiącej iloczyn 1/12 przeciętnej kwoty zadeklarowanej jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, uwzględnia się również pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia z poprzedniego tytułu. Liczba pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia uwzględnionych z poprzedniego i obecnego tytułu nie może w tym celu przekraczać 12. W takim przypadku podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowić przeciętna miesięczna najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz przeciętna kwota zadeklarowana jako podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia, w części przewyższającej najniższą podstawę wymiaru za okres pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia z obecnego tytułu.

Gdyby przerwa w ubezpieczeniu chorobowym nie była związana z ustaniem tytułu do ubezpieczeń społecznych, lecz jedynie z nieopłaceniem składki na ubezpieczenie chorobowe bądź z opóźnieniem w jej opłaceniu, w podstawie wymiaru zasiłku uwzględnia się również przeciętny miesięczny przychód za miesiące przed przerwą (art. 48a ust. 2-4 znowelizowanej ustawy zasiłkowej).

UWAGA!

Maksymalna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowego dla osób prowadzących działalność gospodarczą to 9897,50 zł.

Okres przejściowy dla osób niebędących pracownikami

Nowelizacja ustawy zasiłkowej wprowadza również okresy przejściowe. Co do zasady, jeżeli przedsiębiorca nabył prawo do odpowiedniego zasiłku, tj. chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego czy świadczenia rehabilitacyjnego, przed zmianą przepisów, to będzie on wypłacany w dotychczasowej wysokości, za cały nieprzerwany okres choroby.

Przykład

Osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność od 1 maja 2015 r. i podlega z tego tytułu ubezpieczeniu chorobowemu, 13 czerwca 2015 r. uległa wypadkowi przy pracy. Do ustalenia podstawy wymiaru przysługującego ubezpieczonej zasiłku chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego został przyjęty przychód za pełny kalendarzowy miesiąc ubezpieczenia, tj. za maj 2015 r. Jako podstawa wymiaru składek zadeklarowana została kwota 9897,50 zł. Zatem podstawa wymiaru zasiłku wynosi 8540,55 zł (9897,50 zł - 13,71%). W czasie pobierania zasiłku chorobowego nastąpiła zmiana przepisów dotyczących zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłku. W związku z tym, że prawo do zasiłku zostało nabyte przed wejściem w życie nowych uregulowań dotyczących sposobu ustalania podstawy wymiaru zasiłku, zasiłek chorobowy nie zostanie przeliczony i nadal jego podstawę wymiaru stanowi kwota 8540,55 zł.

Podstawa wymiaru zasiłku zostanie ustalona według nowych zasad, jeżeli prawo do zasiłku osoby niebędącej pracownikiem powstało przed dniem wejścia w życie przepisów, a po wejściu w życie tych przepisów:

● ma miejsce przerwa w pobieraniu zasiłku albo

● nastąpi zmiana rodzaju pobieranego zasiłku.

Przykład

Osoba prowadząca działalność pozarolniczą, podlegająca z tego tytułu ubezpieczeniu chorobowemu, była niezdolna do pracy z powodu choroby w okresie od 22 czerwca do 31 października. Podstawę wymiaru przysługującego ubezpieczonej zasiłku chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód za okres od czerwca 2014 r. do maja 2015 r. Ubezpieczona ponownie zachorowała po przerwie, w okresie po wejściu w życie nowych przepisów w sprawie zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłku. Przerwa między okresami pobierania zasiłku chorobowego trwała krócej niż 3 miesiące kalendarzowe. Prawo do zasiłku chorobowego za okres od 22 czerwca osoba ta nabyła przed dniem wejścia w życie znowelizowanych przepisów i dlatego otrzyma go za cały nieprzerwany okres na starych zasadach. Zmiana przepisów w trakcie pobierania zasiłku chorobowego nie wpłynie na jego wysokość. Natomiast zasiłek chorobowy po przerwie, do którego ubezpieczona nabyła prawo po zmianie przepisów, będzie ustalony na nowo, mimo że między okresami pobierania zasiłków nie ma 3 miesięcy kalendarzowych przerwy.

Nowa regulacja wchodzi w życie od pierwszego dnia czwartego miesiąca następującego po miesiącu ogłoszenia (w dniu oddania publikacji do druku ustawa oczekiwała na podpis prezydenta).

UWAGA!

Jeżeli ubezpieczony stanie się niezdolny do pracy przed upływem pełnego kalendarzowego miesiąca ubezpieczenia, podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowić najniższa podstawa wymiaru składek.

Zmiany w dokumentowaniu prawa do zasiłku - e-zwolnienia

Do tej pory zaświadczenia lekarskie:

● stwierdzające czasową niezdolność do wykonywanej pracy spowodowanej chorobą lub pobytem w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej bądź

● wydawane ze względu na konieczność sprawowania osobistej opieki nad członkiem rodziny w razie jego choroby

były wystawiane na wzorze druku ZUS ZLA.

Zamierzone usprawnienie systemu wystawiania zaświadczeń lekarskich wprowadza instytucję elektronicznych zwolnień (tzw. e-zwolnień).

E-zwolnienia będą miały formę dokumentu elektronicznego, który poprzez bezpłatny system oferowany przez ZUS będzie uwierzytelniony przez:

● kwalifikowany certyfikat albo

● profil zaufany ePUAP.

Uregulowania te wejdą w życie 1 stycznia 2016 r., ale w celu dostosowania praktyki do nowych regulacji został przewidziany termin przejściowy uprawniający do posługiwania się zwolnieniami w formie papierowej - maksymalnie do końca 2017 r.

Dodatkowo na płatnika składek zostało nałożone zobowiązanie do założenia profilu informacyjnego płatnika w terminie do 31 grudnia 2015 r.

Gotowe zaświadczenie wystawione na profilu informacyjnym lekarza będzie automatycznie wpływało na elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS, a stamtąd już bezpośrednio, w kolejnym dniu po otrzymaniu zaświadczenia, na skrzynkę płatnika. Tylko warunkowo wnioskujący o to pacjent (ubezpieczony) będzie mógł legitymować się wydrukiem zaświadczenia na formularzu z systemu teleinformatycznego, gdy:

● płatnik jeszcze nie utworzył swojego profilu informacyjnego lub

● nie ma dostępu do Internetu.

UWAGA!

Jeżeli ubezpieczony stanie się niezdolny do pracy w ciągu 30 dni od ustania poprzedniego tytułu do ubezpieczenia chorobowego, w podstawie wymiaru zasiłku zostanie uwzględniony poprzedni okres tego ubezpieczenia.

Wtedy jednak taki dokument będzie musiał być podpisany i opieczętowany przez lekarza, który go wystawił. Lekarz będzie musiał w ciągu 3 dni roboczych przekazać na elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS dane i informacje wystawione na dokumencie. Jeśli wystąpią inne przyczyny uniemożliwiające przekazanie takiego zwolnienia, termin ten wydłuży się o kolejne 3 dni robocze i zacznie biec od momentu ustania tych przyczyn.

Jeżeli płatnik składek nie będzie posiadał profilu informacyjnego, będzie wówczas zobowiązany do pisemnego powiadomienia ubezpieczonego już w pierwszym dniu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu o obowiązku dostarczenia przez niego zaświadczenia w formie wydruku z systemu teleinformatycznego. Następnie w ciągu 7 dni od utworzenia profilu informacyjnego należy powiadomić zainteresowanego, również w formie pisemnej, o ustaniu obowiązku dostarczania zwolnień od pracy.

Przykład

Ubezpieczony pracownik 2 stycznia 2016 r. udał się na wizytę do lekarza, który stwierdził czasową niezdolność do świadczenia pracy wynikającą z konieczności opiekowania się małym dzieckiem. W momencie wystawiania zwolnienia nie było dostępu do Internetu. Dodatkowo pracodawca ubezpieczonego, jako jego płatnik, nie zdążył założyć jeszcze profilu informacyjnego - o czym pracownik został terminowo powiadomiony.

Jeżeli omawiana sytuacja zaistnieje od 1 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2017 r., lekarz będzie mógł wydać pacjentowi wydruk zaświadczenia z systemu teleinformatycznego opatrzony jego podpisem i przez niego opieczętowany. Wtedy pracownik będzie mógł dostarczyć zwolnienie bezpośrednio do pracodawcy. Po ustaniu przeszkody (brak dostępu do Internetu) uniemożliwiającej przesłanie zwolnienia (tj. w terminie 3 dni albo w 3 dni po ustaniu przeszkody) lekarz, który wystawił zwolnienie, będzie zobowiązany do przepisania jego treści do systemu i przesłania na skrzynkę podawczą ZUS.

Podsumowując, do ustalenia istnienia prawa do zasiłku oraz określenia jego wysokości jako dowód potwierdzający czasową niezdolność do świadczenia pracy z tytułu choroby posłużą:

● zaświadczenia wystawiane w formie elektronicznej (e-zwolnienia),

● wydruki tych zaświadczeń z systemu teleinformatycznego, jeśli pracownik wnioskuje o to, ponieważ płatnik składek nie założył jeszcze profilu informacyjnego - wtedy lekarz ma obowiązek podpisać wydruk i postawić pieczątkę,

● wydruki tych zaświadczeń z systemu teleinformatycznego, jeśli np. nie ma dostępu do Internetu lub nie ma możliwości uwierzytelnienia zaświadczenia lekarskiego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu lub profilu zaufanego ePUAP - wtedy lekarz ma obowiązek złożyć podpis na wydruku i opatrzyć go pieczątką.

UWAGA!

Zasiłek, do którego prawo powstało przed zmianą przepisów, będzie wypłacany w dotychczasowej wysokości, jeśli między niezdolnościami do pracy nie wystąpi żaden dzień przerwy.

Rozszerzenie przesłanek uprawniających do nabycia prawa do zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu:

● który został zwolniony od obowiązku świadczenia pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem zdrowym w wieku do 8 lat w przypadku:

● nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola czy innego miejsca, do którego dziecko uczęszcza,

● choroby niani/dziennego opiekuna,

● w przypadku porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, gdy poród lub choroba uniemożliwiają mu sprawowanie opieki, albo jego pobytu w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej,

● w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat i innym chorym członkiem rodziny.

Nowelizacja rozszerza zakres rozumienia pojęcia rodziny, na której członków przysługuje zasiłek opiekuńczy, o rodzica dziecka, ojczyma, macochę, o ile pozostają we wspólnym gospodarstwie z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.

UWAGA!

E-zwolnienia zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2016 r.

Przykład

Pracownik przedłożył zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA na okres od 12 do 18 sierpnia 2015 r. w związku z opieką nad chorym członkiem rodziny. W pkt 18 zwolnienia został wpisany kod pokrewieństwa 2, co oznacza, że opieka ma być sprawowana nad chorym członkiem rodziny. W złożonym oświadczeniu do zasiłku opiekuńczego (ZUS Z-15) pracownik podał imię i nazwisko osoby, nad którą sprawuje opiekę, oraz jako pokrewieństwo wskazał, że jest to matka dziecka. Ponadto oświadczył, że pozostaje z nią we wspólnym gospodarstwie domowym. W tej sytuacji pracownik ma prawo do zasiłku opiekuńczego za cały wnioskowany okres, gdyż zasiłek ten przysługuje z tytułu sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, za którego uważa się rodzica dziecka, jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki.

Natomiast za dzieci, nad którymi opieka uprawnia do wypłaty zasiłku, uważać się będzie oprócz dzieci własnych, dzieci małżonka i przysposobionych, także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie. Dotychczas były to dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Definicja członka rodziny po zmianie ustawy zasiłkowej

Zmianie uległ również przepis dotyczący prawa do dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Obecnie będzie on przysługiwał nie tylko w przypadku, gdy matka dziecka wymaga opieki szpitalnej, ale również w sytuacji, gdy nie może sprawować opieki, gdyż legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji i stan zdrowia uniemożliwia jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. Należy przypomnieć, że dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje w wymiarze do 8 tygodni, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 8 tygodni życia. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy może przysługiwać innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, jeżeli przerwie on pracę lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

UWAGA!

Prawo do zasiłku opiekuńczego nabędzie każdy z rodziców dziecka, jeżeli w okresie niezdolności do pracy będą pozostawali we wspólnym gospodarstwie domowym z dzieckiem.

Prawo do tego zasiłku przysługuje pracownikowi tylko wówczas, gdy matka dziecka korzysta z urlopu macierzyńskiego i przebywa w tym czasie w szpitalu lub nie może sprawować opieki z uwagi na niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Podstawa prawna:

● art. 4-17, art. 29-59, art. 61-62, art. 67-69 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 159

● art. 1, art. 2, art. 26 ustawy z 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw - w dniu oddania niniejszego numeru do druku ustawa oczekiwała na podpis prezydenta

● art. 180, art. 182^1-1a, art. 183, art. 183¹, art. 184 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2014 r., poz. 1662

● § 2-4, § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2 kwietnia 2012 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - Dz.U. z 2014 r., poz. 1594

Aldona Salamon

specjalista z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, praktyk z wieloletnim doświadczeniem w prowadzeniu szkoleń oraz w pracy w dziale personalnym, autorka publikacji i artykułów prasowych