Powołanie członka zarządu może się odbywać zgodnie z regulacjami Kodeksu prawa handlowego lub zgodnie z regulacjami Kodeksu pracy. Powołanie w rozumieniu Kodeksu pracy oznacza nawiązanie stosunku pracy. Aby wraz z powołaniem dochodziło do "pracowniczej" więzi prawnej, odrębne przepisy muszą wyraźnie o tym stanowić.

Członek zarządu w spółce prawa handlowego

Powołanie członka zarządu zgodnie z regulacjami Kodeksu spółek handlowych oznacza powierzenie mu funkcji. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 201 § 4 Kodeksu spółek handlowych). Powołanie przez stosowny organ na członka zarządu tworzy tzw. stosunek organizacyjny. Charakteryzuje się on tym, że pomimo stworzenia więzi prawnej między stronami nie powoduje nawiązania stosunku pracy ani stosunku cywilnego, regulującego kwestię wykonywania określonych czynności na rzecz podmiotu zatrudniającego. Przez samo powołanie uchwałą wspólników członek zarządu spółki prawa handlowego nie staje się pracownikiem, zleceniobiorcą czy osobą prowadzącą działalność pozarolniczą. Potwierdził to m.in. Sąd Najwyższy w wyrokach: z 28 lipca 1999 r. (I PKN 171/99, OSNP 2000/21/785) oraz z 2 grudnia 2004 r. (I PK 51/04, M.P.Pr. 2005/2/30).

UWAGA!

Członek zarządu, którego poza stosunkiem organizacyjnym powołania nie łączy z podmiotem zatrudniającym żadna inna umowa, nie podlega ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.

Od woli stron zależy, czy stosunek organizacyjny będzie wyłączną podstawą do wykonywania obowiązków oraz czy będzie on odpłatny.

Wynagrodzenie wypłacane członkowi zarządu pracującemu jedynie w ramach powołania przez upoważniony do tego organ nie stanowi podstawy wymiaru składek ZUS. Wynika to z faktu, że akt powołania dokonany na mocy postanowień Kodeksu spółek handlowych nie jest wymieniony w ustawie z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych jako tytuł do objęcia ubezpieczeniem w ZUS.

Zaprezentowany pogląd został podzielony m.in. w wydanej przez oddział ZUS w Gdańsku interpretacji indywidualnej z 28 czerwca 2013 r. (znak: DI/100000/451/763/2013), w której stwierdzono, że:

(...) treść przepisu art. 6 oraz powiązanych art. 11 i art. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pozwala uznać, iż powołanie w znaczeniu bezumownego powierzenia funkcji organu spółki - członka zarządu (na podstawie art. 201 ksh) nie stanowi samoistnego tytułu podlegania ubezpieczeniom, a tym samym nie rodzi obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (...).

Członek zarządu fundacji

Przedstawione reguły znajdą zastosowanie także w odniesieniu do członków zarządu fundacji. Powoływanie i odwoływanie członków jej zarządu należy do kompetencji fundatora, a ustalanie wynagrodzenia wspomnianych osób - do kompetencji rady organizacji. Pełnienie funkcji członka zarządu fundacji może odbywać się wyłącznie poprzez nawiązanie stosunku organizacyjnego, bez jednoczesnego zawierania umowy o pracę, umowy cywilnoprawnej lub o podobnym charakterze. Powinno to wynikać np. ze statusu fundacji. W takich okolicznościach w świetle przepisów ustawy systemowej osoba powołana nie podlega obowiązkowi oskładkowania. Tak uznał oddział ZUS w Lublinie w decyzji z 1 kwietnia 2014 r. (DII/200000/43/362/2014).

Członek zarządu spółdzielni mieszkaniowej

Sprawa przedstawia się inaczej w przypadku członków zarządu zatrudnianych w spółdzielni mieszkaniowej. Ich zatrudnianie na podstawie powołania nie jest traktowane jako nawiązanie tylko stosunku organizacyjnego. Tak wynika z interpretującej przepisy decyzji ZUS wydanej 5 grudnia 2014 r. (DI/100000/43/1408/2014), w której ZUS w Gdańsku stwierdził, że w myśl art. 52 § 1 ustawy z 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, z członkami zarządu zatrudnianymi w spółdzielni rada spółdzielni nawiązuje stosunek pracy - w zależności od powierzonego stanowiska - na podstawie umowy o pracę albo powołania (art. 68 Kodeksu pracy). Nie dotyczy to spółdzielni pracy, w których zatrudnienie członków następuje bez względu na stanowisko na podstawie spółdzielczej umowy o pracę, oraz tych spółdzielni produkcji rolnej, w których podstawą świadczenia pracy przez członków jest stosunek członkostwa. Uwzględniając przywołany przepis, należy uznać, iż członek zarządu spółdzielni mieszkaniowej podlega ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu obowiązkowo jak pracownik.

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 68 § 1 Kodeksu pracy stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w przypadkach określonych w odrębnych przepisach. Powołanie w rozumieniu kodeksowym oznacza powierzenie danej osobie określonego stanowiska, z jednoczesnym nawiązaniem stosunku pracy. Interpretacja omawianej regulacji powinna być rygorystyczna, a w żadnym razie rozszerzająca (uzasadnienie wyroku SN z 13 marca 2009 r., III PK 59/08, OSNP 2010/21-22/257). Aby zatem z powołaniem dochodziło do "pracowniczej" więzi prawnej, odrębne przepisy muszą wyraźnie o tym stanowić.

Jedna osoba - dwie funkcje

Powołaniu towarzyszy nierzadko nawiązanie dodatkowego stosunku prawnego. Jeżeli z osobą wchodzącą w skład zarządu równolegle zostanie podpisana umowa o pracę lub zlecenia (albo inna o tym charakterze, np. kontrakt menedżerski), wówczas pojawi się tytuł do objęcia ubezpieczeniami ZUS.

Czasami ta sama osoba występuje w organizacji w dwóch rolach: jako członek zarządu pełniący funkcję w ramach powołania tworzącego wyłącznie stosunek organizacyjny oraz równolegle jako pracownik, realizujący zadania odmienne od podejmowanych w zarządzie. W kontekście ubezpieczeń społecznych rozstrzygające jest to, czy konkretne funkcje sprawowane w danym podmiocie są od siebie wyodrębnione, czy nie. Jeśli mamy do czynienia z sytuacją, w której obowiązki wykonywane na podstawie stosunku pracy są zupełnie inne od działań będących przedmiotem aktywności członka zarządu, wówczas:

● wynagrodzenie wypłacane z tytułu zatrudnienia pracowniczego musi być oskładkowane według reguł dotyczących pracowników,

● należności przysługujące z racji aktu powołania nie podlegają składkom ZUS.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 25 września 2013 r. (III AUa 1587/12) podkreślono, że gdy stosunek organizacyjny wynikający z faktu powołania do pełnienia funkcji prezesa zarządu istniał równolegle ze stosunkiem zobowiązaniowym (obligacyjnym) wynikającym z zawartej umowy o pracę, wynagrodzenie z każdego z tych tytułów wymaga odrębnego potraktowania w zakresie ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Zaznaczmy, że ZUS ma prawo badać, jaki jest stan faktyczny danej sytuacji, sprawdzając np., czy rozdzielenie funkcji członka zarządu od zadań służbowych realizowanych w ramach stosunku pracy jest uzasadnione. Ma to na celu ustalenie, czy w konkretnych okolicznościach nie doszło od ominięcia prawa skutkującego uszczupleniem należności publicznoprawnych.

Przykład

Mariusz W. jest zatrudniony w spółce z o.o. na podstawie umowy o pracę na stanowisku dyrektora generalnego. Jednocześnie w spółce tej pełni funkcję członka zarządu, za co otrzymuje miesięczny ryczałt, którego wysokość ustala zgromadzenie wspólników. Czynności, które musi wykonywać jako dyrektor generalny i jako członek zarządu, są ze sobą zbieżne. W analizowanej sytuacji należy uznać, że zadania dyrektora i członka zarządu są realizowane w ramach stosunku pracy (wynikają de facto z pracowniczego zakresu obowiązków). Dlatego wynagrodzenie za wykonywanie obowiązków dyrektora oraz ryczałt za pełnienie funkcji w zarządzie podlegają oskładkowaniu według reguł odnoszących się do pracowników.

Podstawa prawna:

● art. 6, art. 8 ust. 6, art. 11-12 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 1442; ost.zm. Dz.U. z 2014 r., poz. 1831

● art. 201 § 4 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych - j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 1030; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 4

● art. 52 § 1 ustawy z 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze - j.t. Dz.U. z 2013 r., poz. 1443

● art. 68 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2014 r., poz. 1662

Mariusz Pigulski

ekspert i praktyk, od ponad 12 lat zajmujący się prawem pracy i ubezpieczeń społecznych, autor licznych opracowań i publikacji z dziedziny kadrowo-płacowej