Potrącenia z wynagrodzeń i zasiłków w 2021 r. - procedura postępowania

Wstęp

Obowiązkiem pracodawcy lub zleceniodawcy jest dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia pracownika albo wierzytelności zleceniobiorcy na podstawie zawiadomienia organów administracji państwowej i komorników. Pracodawca/zleceniodawca musi też na bieżąco informować te podmioty o każdej zmianie okoliczności wpływających na możliwość potrącenia, np. o osiąganiu przez zatrudnionego dłużnika wyłącznie wynagrodzenia minimalnego albo o rozwiązaniu z nim stosunku pracy czy też zakończeniu współpracy na podstawie umowy cywilnoprawnej. Za uchybienie tym obowiązkom pracodawcy/zleceniodawcy grozi grzywna w wysokości do 5000 zł. Oprócz tego na pracodawcy/zleceniodawcy ciąży odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie obowiązków wynikających z zajęcia bądź za złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia o rodzaju przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia albo dokonanie wypłaty zajętej części wynagrodzenia dłużnikowi. Należy bowiem przyjąć, że podmiot zatrudniający pracowników i/lub zleceniobiorców, uchybiając swoim obowiązkom związanym z egzekucją, wyrządził szkodę wierzycielowi.

Jednocześnie należy pamiętać, że wynagrodzenie za pracę jest chronione przed nadmiernymi potrąceniami przez przepisy Kodeksu pracy, które wyznaczają granice potrąceń i kwoty wolne od potrąceń. W niektórych przypadkach taką ochroną objęte są wierzytelności przysługujące osobom zatrudnionym na innej podstawie niż stosunek pracy, np. zleceniobiorcom czy wykonawcom umowy o dzieło. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego doprecyzowują zasady potrąceń m.in. dla osób niebędących pracownikami, posłów i senatorów czy osób bezrobotnych, którzy otrzymują zasiłki dla bezrobotnych, dodatki aktywizacyjne oraz stypendia. W określonych warunkach u tych osób także trzeba stosować zarówno granicę potrącenia, jak i kwotę wolną od potrąceń.

Dokonując potrąceń, należy zwrócić uwagę na wiele czynników mających wpływ na wielkość potrącenia, m.in. wysokość stosowanych kwot wolnych. Już nie tylko czynniki podatkowe, jak koszty uzyskania przychodu czy kwota zmniejszająca podatek, o tym decydują, ale także wiek podatnika (zwolnienie podatkowe osób w wieku do 26 lat), kwestia przynależności bądź nie do PPK czy utrata części zarobków z powodu COVID-19. W związku z tym występuje obecnie wiele kwot wolnych od potrąceń, co dodatkowo komplikuje czynności związane z potrącaniem należności z wynagrodzenia i zasiłków.

Potrącenia z wynagrodzenia za pracę

Wynagrodzenie pracownika podlega szczególnej ochronie. Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Natomiast pracodawca może, w ściśle określonych warunkach i granicach, zaspokajać z wynagrodzenia za pracę zobowiązania zarówno wobec siebie, jak i innych podmiotów. Mówimy wówczas o potrąceniu z wynagrodzenia za pracę.

Potrącenia z wynagrodzenia netto

Potrąceń z wynagrodzenia należy dokonywać od kwoty do wypłaty (tzw. netto), a zatem po odliczeniu od wynagrodzenia za pracę obowiązkowych należności, tj. składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika, składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy, a także wpłaty na PPK u pracownika będącego ich uczestnikiem.

Z uwagi na to, że w Kodeksie pracy nie wymieniono wśród tych odliczeń wprost składki na ubezpieczenie zdrowotne, istniały spory, czy ustalając podstawę do potrąceń, należy ją również odliczać czy nie. Pracodawcy mieli z tym duży problem, gdyż spotykali się z różnymi opiniami. Jedni eksperci byli za stosowaniem przepisu Kodeksu pracy zgodnie z jego literalnym brzmieniem, czyli bez odliczania składki zdrowotnej, inni z kolei uważali, że trzeba ją odjąć, skoro stanowi obowiązkowe obciążenie wynagrodzenia pracownika. Co prawda, częściowo, bo w wysokości 7,75%, składka ta podlega odliczeniu od zaliczki na podatek, ale pozostałe 1,25% jest odliczane z dochodu pracownika.

Powyższy problem rozstrzygnęło Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w piśmie z 16 października 2007 r. Departament Prawa Pracy MPiPS wyjaśnił:

Przepisy art. 87 Kodeksu pracy są wyrazem realizacji ochronnej funkcji prawa pracy w części dotyczącej wynagrodzenia za pracę. Przepisy te enumeratywnie wymieniają należności i określają kwoty, jakie może potrącić pracodawca z wynagrodzenia pracownika. Ograniczenie to dotyczy potrąceń dokonywanych przez pracodawcę i nie obejmuje obowiązkowych odliczeń, o których mowa w tym przepisie, wynikających z innych ustaw.

Zdaniem departamentu obowiązkowe odliczenia, o których mowa w art. 87 Kodeksu pracy, obejmują nie tylko składki na ubezpieczenia społeczne i zaliczkę na podatek dochodowy, ale także składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

Jeżeli pracownik w wieku powyżej 26 lat, zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, otrzymuje wynagrodzenie w minimalnej wysokości, tj. w 2021 r. 2800 zł brutto, ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów (250 zł), złożył PIT-2 (w celu stosowania kwoty zmniejszającej podatek w wysokości 43,76 zł miesięcznie) i nie jest uczestnikiem PPK, to aby ustalić kwotę do wypłaty i podstawę do potrąceń, należy dokonać następujących obliczeń:

Krok 1. Ustalić podstawę wymiaru i kwotę składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika:

• 2800 zł × 13,71% = 383,88 zł.

Krok 2. Ustalić podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne i kwotę składki zdrowotnej:

• podstawa wymiaru: 2800 zł - 383,88 zł = 2416,12 zł,
• składka do przekazania do ZUS: 2416,12 zł × 9% = 217,45 zł,
• składka podlegająca odliczeniu od podatku dochodowego: 2416,12 zł × 7,75% = = 187,25 zł.

Krok 3. Ustalić podstawę opodatkowania:

• 2800 zł - 383,88 zł - 250 zł = 2166,12 zł; po zaokrągleniu 2166 zł.

Krok 4. Ustalić zaliczkę na podatek dochodowy:

• (2166 zł × 17%) - 43,76 zł = 324,46 zł.

Krok 5. Ustalić kwotę zaliczki na podatek (podlegającą wpłacie do US):

• 324,46 zł - 187,25 zł = 137,21 zł; po zaokrągleniu 137 zł.

Krok 6. Ustalić kwotę do wypłaty:

• 2800 zł - 383,88 zł - 217,45 zł - 137 zł = 2061,67 zł.

Odliczenie kwot wcześniej wypłaconych

 Z wynagrodzenia za pracę (przed potrąceniem składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, zaliczki na podatek, wpłaty na PPK) można odliczyć, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 Kodeksu pracy). Regulacja ta ułatwia pracodawcy odzyskanie nadpłaconego wynagrodzenia.

Odliczenie polega na zmniejszeniu - bez zgody pracownika - wypłacanego w danym miesiącu wynagrodzenia o kwotę wynagrodzenia wypłaconego w poprzednim terminie płatności za czas nieobecności w pracy, za który wynagrodzenie nie przysługuje, np. za udział w strajku czy z powodu urlopu bezpłatnego (wyrok SN z 4 października 1994 r., I PRN 71/94, OSNP 1995/7/89). Natomiast pracownik otrzymujący wynagrodzenie "z góry" powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia w każdej sytuacji niewykonywania pracy, chyba że za określony czas, z mocy przepisu szczególnego, zachowuje prawo do wynagrodzenia (uchwała SN z 8 grudnia 1994 r., I PZP 49/94, OSNP 1995/16/202; wyrok SN z 14 listopada 1996 r., I PRN 112/96, OSNP 1997/11/191).

Pracodawca może odliczyć nienależne wynagrodzenie również w sytuacji, gdy po jego otrzymaniu w pełnej wysokości pracownik zachorował, i za ten okres przysługuje mu 80% wynagrodzenia chorobowego (lub zasiłku). Przy odliczeniu nie obowiązuje ani kwota wolna, ani graniczna.

Pracodawca może odliczyć nadpłacone wynagrodzenie za czas nieobecności w pracy, za który pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie, tylko w najbliższym terminie płatności przypadającym bezpośrednio po bezzasadnej wypłacie (wyrok SN z 4 października 1994 r., I PRN 71/94, OSNP 1995/7/89). Najbliższy termin płatności należy rozumieć jako najbliższą, kolejną wypłatę, ale konkretnemu pracownikowi, a nie najbliższy termin wypłaty nadchodzący zgodnie z tym przyjętym w firmie (wyrok SN z 12 kwietnia 1996 r., I PRN 32/96).

Przykład

W firmie produkcyjnej "Saba" wypłata wynagrodzenia za dany miesiąc następuje 25 dnia tego miesiąca. Pracownik po otrzymaniu wynagrodzenia w kwietniu 2021 r. za kwiecień skorzystał z 5-dniowego urlopu bezpłatnego. Zwrot wynagrodzenia, które nie przysługiwało pracownikowi za czas urlopu bezpłatnego w kwietniu, pracodawca chce jednostronnie rozłożyć w czasie, tj. odliczyć w maju i czerwcu 2021 r. Jego postępowanie będzie nieprawidłowe. Odliczenie nadpłaconego wynagrodzenia w kilku, nawet kolejno następujących po sobie, terminach płatności wynagrodzeń jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika zagrożonym karą grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł (art. 282 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy). Jeżeli zatem pracownik nie był obecny w pracy w kwietniu br., to prawidłowe będzie odliczenie nadpłaconego wynagrodzenia za ten miesiąc tylko z wynagrodzenia za maj 2021 r. płatnego w maju. Aby pracodawca mógł dokonać odliczenia w kolejnym miesiącu, powinien uzyskać pisemną zgodę pracownika.

Przykład

W szkole podstawowej wynagrodzenia nauczycieli są wypłacane z góry za dany miesiąc. Wynagrodzenie za kwiecień 2021 r. zostało wypłacone 1 kwietnia br. Po odebraniu pełnej kwoty wynagrodzenia nauczyciel brał udział w kwietniu br. w strajku w obronie praw kobiet. Ponieważ okres niewykonywania pracy w trakcie strajku jest niepłatny, pracodawca może odliczyć nienależną część wynagrodzenia z pensji za maj br., płatnej na początku maja.

Wynagrodzenie za wadliwie wykonaną pracę

Pracodawca powinien tak ustalić wysokość wynagrodzenia za pracę, aby odpowiadało ono w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Natomiast pracownik ma obowiązek wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub z umową o pracę (art. 100 § 1 Kodeksu pracy). Dlatego zatrudniony musi dołożyć wszelkich starań, aby efekt jego pracy przynosił pracodawcy korzyści, a nie narażał go na straty. Tylko wówczas pracownik może domagać się pełnej, umówionej zapłaty. Wynagro­dzenie przysługuje za pracę wykonaną, a za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wtedy, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 Kodeksu pracy).

WAŻNE(!)

Tylko udowodnienie przez pracodawcę, że wadliwy produkt powstał z winy pracownika, jest podstawą do pozbawienia go wynagrodzenia.

Jedną z przesłanek pozbawiających pracownika wynagrodzenia jest wadliwe wykonanie z jego winy produktów lub usług. Pracodawca musi jednak udowodnić winę pracownika zarówno umyślną, jak i nieumyślną, czyli ustalić, że wadliwość produktów lub usług jest konsekwencją złej jakości pracy pracownika, tj. niezachowania należytej staranności przy jej wykonywaniu. W przeciwnym razie pozbawienie pracownika wynagrodzenia jest bezpodstawne i stanowi wykroczenie przeciwko jego prawom.

Gdy obniżenie jakości produktu lub usługi nastąpiło w wyniku udowodnionej winy pracownika wskutek wadliwie wykonanej przez niego pracy, pracodawca może zmniejszyć jego wynagrodzenie proporcjonalnie do stopnia obniżenia jakości produktu (lub usługi). Jeżeli więc wady powodują, że produkt (usługa) jest całkowicie bezwartościowy, wynagrodzenie za jego wykonanie w ogóle nie przysługuje. Natomiast gdy wadami lub usterkami jest dotknięta tylko część pracy - wynagrodzenie nie przysługuje za tę właśnie część (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 20 lutego 1979 r., I P 142/79). Pracodawca dokonuje oceny wyrobów lub usług pod względem wadliwości, odnosząc się do wymagań Polskich Norm, norm branżowych lub zakładowych.

 Jeżeli pracownik usunął wadliwość produktu lub usługi, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiednie do jakości produktu lub usługi, z tym że za czas pracy przy usuwaniu wady wynagrodzenie nie przysługuje. Nie ma wówczas znaczenia, czy taka praca miała miejsce w obowiązkowym czasie pracy czy w godzinach nadliczbowych (art. 82 § 2 Kodeksu pracy).

Nie można jednak odebrać pracownikowi wynagrodzenia lub obniżyć go w sytuacji, gdy wadliwość nie powstała z winy pracownika, lecz jest następstwem wpływu innych czynników, za które pracownik nie ponosi odpowiedzialności, np. ukrytych wad materiału, niesprawnych narzędzi, usterek w wykorzystywanej technologii.

Przykład

W szwalni szyjącej m.in. obrusy jedna z pracownic w marcu 2021 r. źle wykonała partię nakryć stołowych liczącej 30 sztuk. Cena jednostkowa dla odbiorców zewnętrznych wynosi 15 zł. Kontrola jakości wykazała, że obrusy mogą być dopuszczone do obrotu, ponieważ spełniają minimalne wymagania, ale ich jakość obniżyła się o 30%. Wynagrodzenie miesięczne przysługujące pracownikowi wynosi 3200 zł.

Obliczenie obniżenia wynagrodzenia będzie następujące:

• ustalenie wartości wyrobów o 100% jakości: 30 szt. × 15 zł = 450 zł,

• ustalenie wartości wyrobów wadliwie wykonanych: 15 zł - (15 zł × 30%) = 15 zł - - 4,5 zł = 10,50 zł; 30 szt. × 10,50 zł = 315 zł,

• ustalenie różnicy obu wartości wyrobów: 450 zł - 315 zł = 135 zł.

Wynagrodzenie pracownika za marzec 2021 r. należało zmniejszyć o 135 zł.

Wypłata zawyżonego wynagrodzenia

Do nadpłaty wynagrodzenia może dojść w sytuacji, gdy wskutek błędnego obliczenia wynagrodzenia należnego za dany miesiąc pracownik otrzyma kwotę wyższą, niż powinien. Pracodawca, któremu zależy na odzyskaniu bezzasadnie wypłaconego wynagrodzenia, może potrącić nadpłaconą kwotę wyłącznie na podstawie pisemnej zgody pracownika. Jeśli takiej zgody nie ma, pozostaje mu złożenie pozwu w postępowaniu cywilnym z żądaniem zwrotu nadpłaty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Samowolne obniżenie wynagrodzenia pracownika, nawet wówczas, gdy wcześniej zostało zawyżone, daje pracownikowi podstawę do wystąpienia do pracodawcy z roszczeniem o jego wypłatę. Stanowisko to potwierdził Główny Inspektorat Pracy w piśmie z 1 lipca 2009 r. w sprawie zasad dokonywania potrąceń z nadpłaconego wynagrodzenia pracownika (zn. GPP-110-4560-43/09/PE/RP).

Jeśli dochodzi do sytuacji, kiedy pracodawca omyłkowo wypłaca pracownikowi zawyżone wynagrodzenie, a pracownik nie wyraża zgody na zwrot nadpłaconej kwoty, pracodawcy pozostaje jedynie wystąpienie na drogę sądową z roszczeniem o jej zwrot na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu. W takim przypadku pracodawca ma prawo domagać się od pracownika zwrotu nadpłaconej kwoty, wykazując, że pracownik otrzymał świadczenie o wiele wyższe niż należne i w związku z tym powinien liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu.

W przypadku rozstrzygnięcia korzystnego dla pracodawcy będzie on mógł dokonać potrącenia z wynagrodzenia pracownika na podstawie art. 87 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy. W tego rodzaju sytuacjach pracodawca musi jednak liczyć się z tym, że - zgodnie z linią orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz poglądami ekspertów prawa pracy - pracownik, w sytuacji gdy otrzymuje zawyżone świadczenie, ma prawo uważać, że jako świadczenie spełnione przez pracodawcę, czyli podmiot profesjonalny, posługujący się wyspecjalizowanymi służbami, jest ono zasadne i nie musi liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu (wyrok SN z 7 sierpnia 2001 r., I PKN 408/00, OSNP 2003/13/305; wyrok SN z 20 czerwca 2001 r., I PKN 511/00, OSNP 2003/9/218).

Potrącenia ustawowe

Potrącenia z wynagrodzeń można podzielić na 2 grupy:

1) ustawowe, czyli takie, które nie wymagają zgody pracownika, i

2) pozostałe - dobrowolne, przy dokonywaniu których pisemna zgoda pracownika jest bezwzględnie konieczna.

Bez zgody pracownika potrąceniom z wynagrodzenia netto (po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i zaliczki na podatek) podlegają tylko następujące należności (art. 87 § 1 Kodeksu pracy):

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy (za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy).

Potrąceń dokonuje się w wyżej wymienionej kolejności. Świadczy to o pewnej hierarchii, czyli konkretne należności mają pierwszeństwo przed innymi. Jest to szczególnie ważne przy zbiegu kilku różnych potrąceń.

Świadczenia alimentacyjne

Zdecydowanie uprzywilejowanymi należnościami są alimenty i to one są na pierwszym miejscu, jeśli chodzi o kolejność potrąceń. Zatem najpierw muszą być zaspokojone świadczenia alimentacyjne, a dopiero po ich ściągnięciu, gdy jeszcze pozostanie odpowiednia ilość środków, można potrącać kolejne wierzytelności.

Uzyskanie sum na zaspokojenie alimentów może nastąpić w trybie postępowania egzekucyjnego, tj. przy udziale komornika, lub bez takiego postępowania.

Postępowanie egzekucyjne

Egzekucja z wynagrodzenia za pracę należy do komornika przy sądzie rejonowym ogólnej właściwości dłużnika. Aby doszło do wszczęcia postępowania egzekucyjnego, wierzyciel, po uzyskaniu orzeczenia zasądzającego alimenty, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, musi wystąpić z pisemnym wnioskiem do komornika. To on odszukuje dłużnika, jego pracodawcę i zawiadamia o zajęciu wynagrodzenia. W związku z prowadzeniem egzekucji przez komornika pracodawca ma następujące obowiązki:

1) nie może wypłacać dłużnikowi, poza częścią wolną od zajęcia, żadnego wynagrodzenia, lecz przekazywać zajęte wynagrodzenie bezpośrednio wierzycielowi (zawiadamiając komornika o pierwszej wypłacie) albo komornikowi, w przypadku gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń wymagalnych. Stosownie do okoliczności komornik może wezwać pracodawcę do przekazywania mu zajętego wynagrodzenia bezpośrednio;

2) na wezwanie komornika w ciągu tygodnia od zajęcia wynagrodzenia (art. 882 Kodeksu postępowania cywilnego) musi:

• przedstawić za okres 3 miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienie periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu ze wszystkich innych tytułów,
• podać, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane wierzycielowi,
• w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożyć oświadczenie o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podać, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli;

3) musi niezwłocznie zawiadomić komornika oraz wierzyciela o każdej zmianie okoliczności, które uniemożliwiają dokonywanie potrąceń;

4) w razie rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem, zamieścić wzmiankę o zajęciu należności w wydanym dłużnikowi świadectwie pracy, a jeżeli nowy pracodawca dłużnika jest mu znany, przesłać mu zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia oraz powiadomić o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne.

Odpowiedzialność pracodawcy za dokonywanie potrąceń

Za niewypełnienie wskazanych obowiązków wobec komornika na pracodawcę może być nałożona sankcja w postaci grzywny w wysokości do 5000 zł, która może być powtarzana w przypadku dalszego uchylania się od tych obowiązków (art. 886 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego). Oprócz tego na pracodawcy ciąży odpowiedzialność odszkodowawcza za naruszenie obowiązków wynikających z zajęcia bądź za złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia o rodzaju przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia albo dokonanie wypłaty zajętej części wynagrodzenia dłużnikowi. Należy bowiem przyjąć, że pracodawca, uchybiając swoim obowiązkom związanym z egzekucją, wyrządził szkodę wierzycielowi.

Postępowanie bezegzekucyjne

Potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych pracodawca dokonuje również bez postępowania egzekucyjnego, czyli bez udziału komornika. Wierzyciel, np. rodzic, który reprezentuje dziecko w sprawie o alimenty, może po uzyskaniu tytułu wykonawczego wystąpić z wnioskiem o dokonywanie potrąceń bezpośrednio do zakładu pracy dłużnika. Wówczas potrącanie odbywa się na podstawie wniosku wierzyciela z załączonym tytułem wykonawczym. Złożenie tych dokumentów wywołuje takie same skutki prawne jak pismo złożone przez komornika o zajęciu określonej części wynagrodzenia pracownika.

Pracodawca, do którego zwróci się wierzyciel, przyjmuje na siebie wszystkie obowiązki, które ma komornik. Tym samym musi liczyć się z omówionymi sankcjami w razie uchybienia obowiązkom, które na nim spoczywają.

Pracodawca nie może dokonywać potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych bez postępowania egzekucyjnego, gdy:

• świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,
• wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej (wykonywanej przez komorników) lub administracyjnej (wykonywanej m.in. przez naczelników urzędów skarbowych lub dyrektorów oddziałów ZUS).

Wzór informacji pracodawcy o potrąceniu bezegzekucyjnym

Informacja pracodawcy o zajęciu wynagrodzenia na podstawie art. 88 Kodeksu pracy   ….......................................... ….......................................... (oznaczenie pracodawcy) (miejscowość, data)   Pan/Pani .................................................. (imię i nazwisko) ..................................................  (stanowisko) .................................................. (dział / jednostka organizacyjna)   Informuję Pana/Panią, że w dniu …............................................. wpłynął wniosek ….................................................................................................................................. (oznaczenie wierzyciela) o dokonywanie potrąceń z tytułu ………………………………………………………. (charakter wierzytelności) na podstawie …........................................................................... (tytuł wykonawczy) na kwotę……………………słownie…………..…………………………………………………………     W związku z powyższym, na podstawie art. 88 Kodeksu pracy, od dnia........................................Pana/Pani  (data) wynagrodzenie będzie ulegało potrąceniu przy zachowaniu zasad określonych w art. 87 Kodeksu pracy.     ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................   ........................................................ (Podpis i pieczęć pracodawcy lub osoby upoważnionej do składania oświadczeń w imieniu pracodawcy)

Należności inne niż alimentacyjne

Najczęściej występującymi należnościami niealimentacyjnymi są zaciągane przez pracownika kredyty albo pożyczki, których potem nie spłaca, lub nieopłacane daniny państwowe. Pracownik jako podatnik nie wywiązuje się ze swoich obowiązków wobec budżetu państwa czy samorządu, jeżeli nie płaci podatków, składek na ZUS lub nie reguluje innych opłat. Długi te są egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych w drodze egzekucji sądowej albo administracyjnej. Organem egzekucyjnym w administracji jest np.:

• naczelnik urzędu skarbowego,
• dyrektor oddziału ZUS lub
• dyrektor izby celnej.

Tryb prowadzenia obu egzekucji przebiega podobnie jak procedury omówione przy ściąganiu świadczeń alimentacyjnych. Obowiązki pracodawcy w zakresie dokonywania potrąceń na podstawie tytułu wykonawczego są w tym przypadku takie same jak przy egzekwowaniu innych należności.

Zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi

Zdarzają się sytuacje, w których pracownik musi pobrać z firmy pewną kwotę pieniędzy na pokrycie wydatków związanych z wykonywaniem obowiązków służbowych, np. na zakup materiałów, surowców, paliwa, delegacje. Kwoty te podlegają obowiązkowi zwrotu lub wyliczenia się.

 Pracodawca ma prawo potrącić zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi, jeżeli ten nie rozliczył się z nich lub nie zwrócił nadwyżki w terminie, w którym miał obowiązek to zrobić. Trzeba przy tym pamiętać o zachowaniu kolejności potrąceń. Zaliczki są bowiem dopiero na 3 miejscu, po alimentach i innych świadczeniach z tytułem wykonawczym.

 

Pojęcia zaliczki pieniężnej nie można interpretować rozszerzająco. Zaliczką nie jest zatem część wynagrodzenia wypłaconego pracownikowi na poczet wynagrodzenia przyszłego przed terminem jego wymagalności, chyba że strony umówiły się inaczej (wyrok SN z 24 lipca 2001 r., I PKN 552/00, OSNP 2003/12/291). Chodzi tu o tzw. wynagrodzenie akonto. Gdy nadchodzi termin wypłaty wynagrodzenia, pracownik otrzymuje pozostałą część pensji.

Kary porządkowe

Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca może zastosować karę pieniężną. Kara pieniężna zarówno za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika. Łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń na podstawie tytułów wykonawczych i zaliczek (art. 108 § 3 Kodeksu pracy). Kara ulega bowiem potrąceniu dopiero jako ostatnia. Środki z tytułu kar porządkowych nie zwiększają aktywów pracodawcy, lecz powinny być przeznaczone na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie.

Granice potrąceń

W ramach ochrony wynagrodzenia za pracę ustawodawca wytyczył granice, do których można zmniejszać wynagrodzenie, biorąc pod uwagę, że pensja pracownicza stanowi źródło utrzymania pracownika i jego rodziny.

Tabela 1. Granice potrąceń i maksymalna suma potrąceń przy zbiegu tytułów egzekucyjnych

Granice potrącenia		Maksymalna suma potrąceń
rodzaj potrącenia	wysokość	zbieg potrąceń	wysokość
w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych	do wysokości 3/5 wynagrodzenia	przy egzekwowaniu świadczeń alimentacyjnych na mocy tytułów wykonawczych wraz z potrąceniami niealimentacyjnymi na podstawie tytułu wykonawczego i zaliczek pieniężnych	3/5 wynagrodzenia
w razie egzekucji innych należności na podstawie tytułów egzekucyjnych niż wyżej wymienione lub potrącenia zaliczek pieniężnych	do wysokości 1/2 wynagrodzenia	przy egzekwowaniu należności innych niż świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych oraz zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi	1/2 wynagrodzenia

 

 Niezależnie od wskazanych wyżej granic potrąceń, kary pieniężne podlegają potrąceniom w granicach określonych w art. 108 Kodeksu pracy. Oznacza to, że kary te można potrącić w wysokości jednodniowego wynagrodzenia za jedno przewinienie, przy czym nie mogą one przewyższać 1/10 części wynagrodzenia. Należy pamiętać, że ograniczenie potrącenia do 3/5 wynagrodzenia nie dotyczy takich świadczeń, jak nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne (trzynastka) i należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej - pod warunkiem że potrąceń dokonuje się na pokrycie świadczeń alimentacyjnych. Świadczenia te podlegają wówczas egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości (art. 87 § 5 Kodeksu pracy).

 Przykład

W kwietniu 2021 r. pracownikowi naliczono nagrodę z utworzonego funduszu nagród, w wysokości 3000 brutto zł, oraz wynagrodzenie za pracę - 2980 zł. Pracownik ma zajęcie komornicze alimentacyjne w wysokości 8000 zł. Ze względu na to, że cała kwota nagrody musi być przekazana komornikowi na pokrycie zadłużenia, podlega ona osobnemu rozliczeniu. Pracownik ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów i złożył PIT-2 (wiek powyżej 26 lat, bez PPK).

Nagroda netto, po odliczeniach składek i podatku, wynosi 2156,72 zł, co wynika z poniższej kalkulacji:

• 3000 zł - 13,71% = 2588,70 zł - podstawa wymiaru składki zdrowotnej,

• 2588,70 zł × 9% = 232,98 zł - składka zdrowotna do ZUS,

• 2588,70 zł × 7,75% = 200,62 zł - składka zdrowotna do odliczenia od zaliczki na podatek,

• 2588,70 zł - 250 zł = 2338,70 zł, po zaokrągleniu 2339 zł - podstawa opodatkowania,

• (2339 zł × 17%) - 43,76 zł = 353,87 zł - zaliczka na podatek,

• 353,87 zł - 200,62 zł = 153,25 zł; po zaokrągleniu 153 zł - zaliczka do zapłaty,

• 2588,70 zł - 232,98 zł - 153 zł = 2202,72 zł - kwota netto nagrody do przekazania komornikowi.

Obliczenie wynagrodzenia za pracę:

• 2980 zł - 13,71% = 2571,44 zł - podstawa wymiaru składki zdrowotnej,

• 2571,44 zł × 9% = 231,43 zł - składka zdrowotna do ZUS,

• 2571,44 zł × 7,75% = 199,29 zł - składka zdrowotna do odliczenia od zaliczki na podatek,

• 2571,44 zł; po zaokrągleniu 2571 zł - podstawa opodatkowania,

• 2571 × 17% = 437,07 zł - zaliczka na podatek,

• 437,07 zł - 199,29 zł = 237,78 zł; po zaokrągleniu 238 zł - zaliczka do zapłaty,

• 2571,44 zł - 231,43 zł - 238 zł = 2102,01 zł - kwota netto wynagrodzenia.

Na rzecz alimentów z wynagrodzenia za pracę netto pracodawca dokonał potrącenia w wysokości 60% tego wynagrodzenia, tj. 1261,21 zł (60% z 2102,01 zł). Ostatecznie do wypłaty pozostaje 840,80 zł (2102,01 zł - 1261,21 zł). Na poczet zaległości alimentacyjnych pracodawca przekazał do komornika 3463,93 zł (nagroda 2202,72 + 1261,21 z wynagrodzenia). Postępowanie pracodawcy było prawidłowe.

Kwoty wolne dla potrąceń obowiązkowych

 Pracodawca, dokonując potrąceń z wynagrodzenia, musi pozostawić pracownikowi pewną kwotę, którą ma obowiązek mu wypłacić. Zatem pracownik zawsze otrzyma przynajmniej kwotę wolną od potrąceń, której nie można naruszyć. Do wyjątków należy sytuacja, gdy potrącenia dokonuje się na poczet alimentów. Wówczas nie ma kwoty wolnej od potrąceń, ale działa ograniczenie potrącenia do 3/5 wynagrodzenia.

 WAŻNE(!)

Minimalne wynagrodzenie za pracę a kwota wolna od potrąceń

Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości określonej w art. 871 § 1 Kodeksu pracy, tj.:

• minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania - przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• 75% minimalnego wynagrodzenia po potrąceniach określonych wyżej - przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
• 90% minimalnego wynagrodzenia po potrąceniach określonych wyżej - przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 Kodeksu pracy.

Kwota wolna od potrąceń zmienia się zazwyczaj wraz z początkiem każdego roku kalendarzowego, kiedy podwyżce ulega minimalne wynagrodzenie za pracę. Kwota wolna jest liczona od ustawowej minimalnej płacy po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, zaliczki na podatek dochodowy i wpłaty na PPK u dłużnika - uczestnika - czyli od wynagrodzenia netto. Stąd wpływ na wysokość kwoty wolnej mają również takie elementy, jak zryczałtowane koszty uzyskania przychodów oraz 1/12 kwoty zmniejszającej podatek (tzw. kwota wolna od podatku), a także wiek podatnika w kontekście tzw. ulgi dla młodych i oczywiście ewentualne uczestnictwo w PPK.

Kwota wolna od potrąceń nie musi być bezwzględnie taka sama dla wszystkich pracowników. Inna obowiązuje tych, którzy złożyli pracodawcy oświadczenie PIT-2 pozwalające na pomniejszanie zaliczki na podatek o kwotę stanowiącą 1/12 kwoty zmniejszającej podatek, określonej w I przedziale obowiązującej skali podatkowej (w 2021 r. - 43,76 zł), a inna tych, którzy takiego oświadczenia nie złożyli lub ich dochody przekroczyły w danym roku I próg podatkowy.

Na wysokość kwoty wolnej mają wpływ również koszty uzyskania przychodów. U pracowników stosuje się miesięczne koszty kwotowe zryczałtowane w 2 stawkach - podstawowe 250 zł oraz podwyższone zamiejscowe - 300 zł. Zatem, kwota wolna zależy od tego, do jakich kosztów uzyskania przychodów dany pracownik ma prawo.

Jest również grupa pracowników, w przypadku których stosuje się koszty mieszane, tj. kwotowe ze stosunku pracy, oraz koszty procentowe z tytułu praw autorskich (50%). Te koszty procentowe stosuje się, o ile pracownik uzyskuje przychód za wykonanie czynności będącej przedmiotem prawa autorskiego lub pokrewnego oraz gdy twórca dokona rozporządzenia prawami autorskimi do swojego utworu. Jeżeli więc umowa o pracę nie stanowi inaczej i pracownik wykonuje również działalność twórczą, to wynagrodzenie za tę pracę stanowi równocześnie wynagrodzenie za przeniesienie autorskich praw majątkowych. Tylko do tego wynagrodzenia można zastosować 50% koszty. Od reszty pensji, a więc za zwykłe obowiązki służbowe, odliczane są koszty kwotowe. Aby ustalić kwotę wolną od potrąceń w przypadku stosowania 2 odmiennych norm kosztów uzyskania przychodów należałoby obliczyć kwotę wolną przypisaną do minimalnego wynagrodzenia z kwotowymi kosztami i z kosztami autorskimi, a potem obie kwoty zsumować.

 Przykład

Pracownik otrzymuje wynagrodzenie w stałej stawce miesięcznej. Za prace twórcze przysługuje mu 60% tego wynagrodzenia a za inne obowiązki pozostała część. Pierwszą kwotę wolną od potrąceń obliczamy dla części wynagrodzenia minimalnego z zastosowaniem kosztów autorskich, czyli za prace twórcze, i drugą analogicznie, z tym że stosując koszty podstawowe do wynagrodzenia z tytułu pozostałych czynności. Pracownik (powyżej 26 roku życia) ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów (250 zł) i kwoty zmniejszającej podatek (43,76 zł), bez PPK:

• 2800 zł × 60% = 1680 zł,

• 2800 zł × 40% = 1120 zł.

Krok 1. Ustalenie kwoty wolnej od potrąceń (netto) od wynagrodzenia za prace twórcze:

• 1680 zł - 230,33 zł (1680 zł × 13,71%) = 1449,67 zł,

• 1449,67 × 50% = 724,84 zł - koszty uzyskania przychodów,

• 1449,67 zł - 724,84 zł = 724,83 zł; po zaokrągleniu - 725 zł - podstawa opodatkowania,

• (725 zł × 17%) - 43,76 zł = 79,49 zł - zaliczka na podatek,

• 1449,67 zł × 9% = 130,47 zł - składka zdrowotna,

• 1449,67 zł × 7,75% = 112,35 zł - składka zdrowotna do odliczenia od podatku.

Zaliczka na podatek dochodowy, po odliczeniu składki zdrowotnej obniżonej do wysokości zaliczki, tj. 79,49 zł, wynosi 0 zł, a składka zdrowotna 79,49 zł.

Kwota netto: 1680 zł - 230,33 zł - 79,49 zł = 1370,18 zł.

Krok 2. Ustalenie kwoty wolnej od potrąceń (netto) od kwoty za zwykłe obowiązki:

• 1120 zł - 153,55 zł (1120 zł × 13,71%) = 966,45 zł,

• 966,45 zł - 250 zł (zwykłe koszty) = 716,45 zł; po zaokrągleniu - 716 zł - podstawa opodatkowania,

• 716 zł × 17% = 121,72 zł - zaliczka na podatek,

• 966,45 zł × 9% = 86,98 zł - składka zdrowotna,

• 966,45 zł × 7,75% = 74,90 zł - składka zdrowotna do odliczenia od podatku,

• 121,72 zł - 107,76 zł (74,90 zł + 32,86 zł - składka zdrowotna niewykorzystana pozostała do odliczenia przy ustalaniu kwoty wolnej za czynności twórcze, tj. 112,35 zł - 79,49 zł) = 13,96 zł; zaliczka na podatek dochodowy po zaokrągleniu wynosi 14 zł.

Kwota netto: 1120 zł - 153,55 zł - 86,98 zł - 14 zł = 865,47 zł.

Suma obu kwot wolnych wynosi 2235,65 zł (1370,18 zł + 865,47 zł). Jest to kwota wyższa niż obliczona przy zastosowaniu tylko podstawowych kosztów uzyskania przychodów (2061,67 zł). Oznacza to, że pracownikowi - twórcy, ze względu na wyższe koszty autorskie, pozostaje większa gwarantowana kwota wynagrodzenia.

Główny Inspektorat Pracy w piśmie z 27 maja 2011 r. (zn. GPP-364-4560-15-1/11/PE/RP) zajął stanowisko w sprawie kwoty wolnej od potrąceń przy przychodach, do których stosuje się różne koszty uzyskania przychodów. Wynika z niego, że kwota wolna od potrąceń powinna zostać ustalona w oparciu o zryczałtowane pracownicze koszty uzyskania przychodu określone w art. 22 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (250 zł lub 300 zł). Jest to opinia praktyczna, ale nie do końca prawidłowa z formalnego punktu widzenia.

W obecnym stanie prawnym u wszystkich pracowników, bez względu na staż pracy, występuje kwota wolna, której podstawą jest 100% wynagrodzenia minimalnego.

Przy obliczaniu kwoty wolnej należy uwzględniać składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Co prawda Kodeks pracy mówi tylko o odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy, pomijając składkę zdrowotną, jednak nie sposób tej składki pominąć. Przy obliczaniu kwoty wolnej od potrąceń należy więc uwzględniać składkę na ubezpieczenie zdrowotne, ponieważ jest ona, obok składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek, obowiązkowym obciążeniem wynikającym z ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Pracodawca, będąc płatnikiem, ma obowiązek pobrać tę składkę z dochodu pracownika.

Analogicznie jest z obliczaniem wynagrodzenia, z którego potrącenia są dokonywane. Podstawą potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu składek społecznych, zaliczki na podatek oraz składki zdrowotnej, skoro są to obowiązkowe narzuty, które pracodawca jako płatnik ma obowiązek potrącić z dochodu pracownika. Do odliczenia jest jeszcze wpłata na PPK, gdyby pracownik dokonywał wpłat na PPK.

W uchwale z 2 lutego 2016 r. (III UZP 18/15, OSNP 2016/8/105) Sąd Najwyższy uznał, że składka na ubezpieczenie zdrowotne ulega obniżeniu do wysokości zaliczki na podatek dochodowy jedynie w tej części, którą oblicza się od przychodu stanowiącego podstawę wymiaru tej składki. Jest to szczególnie istotne m.in. przy obliczaniu podstawy dokonania potrącenia w przypadku zbiegu różnych wypłat, tj. zarówno stanowiących podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, jak i tylko opodatkowanych, np. zasiłków czy odpraw zwolnionych ze składek na ubezpieczenia społeczne.

 Przykład

Pracownik zarabia 2900 zł miesięcznie brutto. W marcu 2021 r. chorował przez 23 dni. Uzyskał wynagrodzenie za przepracowaną część miesiąca w kwocie 676,59 zł, a za pozostałą część - zasiłek. W marcu nabył też prawo do nagrody jubileuszowej w wysokości 2175 zł. Nagroda jest zwolniona ze składek na ZUS, co oznacza, że podstawą wymiaru składki zdrowotnej będzie tylko wynagrodzenie za pracę, które jest na tyle niskie, że naliczona składka zdrowotna będzie wyższa od zaliczki na podatek ustalonej od tego wynagrodzenia. Pracownik ma zajęcie niealimentacyjne 6000 zł. Dla potrzeb obliczenia wynagrodzenia netto i podstawy potrącenia należy osobno rozliczyć wynagrodzenie, nagrodę oraz zasiłek. Pracownik ma prawo do podwyższonych kosztów uzyskania przychodów i złożył PIT-2.

Wyliczenie wynagrodzenia za pracę:

• 676,59 zł - 92,77 zł (676,59 zł × 13,71%) = 583,82 zł - podstawa wymiaru składki zdrowotnej,

• 583,82 zł × 9% = 52,54 zł - składka zdrowotna,

• 583,82 zł × 7,75% = 45,25 zł - składka do odliczenia od podatku,

• 583,82 zł - 300 zł = 283,82 zł; po zaokrągleniu 284 zł - podstawa opodatkowania,

• (284 zł × 17%) - 43,76 zł = 4,52 zł - zaliczka na podatek < 45,25 zł (składka zdrowotna 7,75%),

• 4,52 zł - 4,52 zł z tytułu składki zdrowotnej = 0 zł.

Składka zdrowotna po obniżeniu do wysokości zaliczki wynosi do ZUS - 4,52 zł.

• 676,59 zł - 92,77 zł - 4,52 = 579,30 zł - wynagrodzenie netto.

Rozliczenie nagrody jubileuszowej:

• 2175 zł × 17% = 369,75 zł; po zaokrągleniu 370 zł - zaliczka na podatek,

• 2175 zł - 370 zł = 1805 zł.

Obliczenie kwoty potrącenia:

• Granica potrącenia: (579,30 zł + 1805 zł) × 50% = 1192,15 zł,

• Kwota wolna: 2069,67 zł,

• Wysokość potrącenia: (579,30 zł + 1805 zł) - 2069,67 zł = 314,63 zł,

Potrącenie z zasiłku chorobowego nastąpi na odrębnych zasadach (patrz niżej).

Wątpliwości mogą pojawić się też w kwestii wysokości kwot wolnych od potrąceń w przypadku wypłat na przełomie roku (w kolejnym roku kalendarzowym). Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Pracy z 26 stycznia 2011 r. w sprawie kwoty wolnej od potrąceń przy wypłatach należności za rok poprzedni w roku następnym (zn. GPP-364-4560-3-1/11/PE/RP), dokonując potrąceń z wynagrodzenia za pracę, pracodawca jest zobowiązany stosować kwotę wolną od potrąceń w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dacie dokonywania potrącenia.

Warto zaznaczyć, że Krajowa Rada Komornicza stoi na innym stanowisku, uważając, iż wyliczenia dokonuje się za miesiąc, którego wynagrodzenie dotyczy, a nie, w którym jest wypłacane (pismo Biura Krajowej Rady Komorniczej z 18 stycznia 2011 r. w sprawie kwoty wolnej od potrąceń przy wypłatach należności za rok poprzedni w roku następnym, zn. KRK/IV/117/11).

Przykład

Pracownik wynagradzany stawką miesięczną w wysokości 2495,24 zł netto otrzymał w styczniu 2021 r. wynagrodzenie należne za grudzień 2020 r. Ma zajęcie komornicze niealimentacyjne. Biorąc pod uwagę stanowisko GIP, w tym przypadku zastosowanie ma kwota wolna obowiązująca od stycznia 2021 r., czyli wyższa, związana ze wzrostem płacy minimalnej.

Jak liczyć kwotę wolną od potrąceń

W 2021 r. wynagrodzenie minimalne wynosi 2800 zł dla osób zatrudnionych na pełny etat. Podstawowe koszty uzyskania przychodów (kup) wynoszą 250 zł, a miesięczna kwota zmniejszająca podatek - 43,76 zł. Składka na ubezpieczenie zdrowotne w 2021 r. wynosi 9%, natomiast odliczeniu od zaliczki na podatek podlega część tej składki w wysokości 7,75% podstawy wymiaru. Obciążenie pracownika z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne wynosi łącznie 13,71%. Znając te parametry, można wyznaczyć kwotę wolną od potrąceń, tj. kwotę netto wynagrodzenia.

Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwoty wolne ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy (art. 871 § 2 Kodeksu pracy). Ustala się je, obliczając najpierw minimalne wynagrodzenie brutto według części etatu, a następnie odliczając składki ZUS, zaliczkę na podatek oraz wpłaty na PPK. Przy cząstce etatu i niskim wynagrodzeniu składka zdrowotna zwykle przewyższa zaliczkę na podatek dochodowy, więc ulega obniżeniu do wysokości tej zaliczki. Stąd przyjmuje się, że podstawą do wyznaczenia kwoty wolnej powinno być wynagrodzenie netto obliczone dla danej części etatu. Brak jest natomiast podstaw prawnych do zmniejszania kwoty wolnej od potrąceń proporcjonalnie do przepracowanej części miesiąca (np. w związku z urlopem bezpłatnym, wychowawczym). Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy 3 lipca 2008 r. (pismo nr GPP-306-4560-457/08/PE) poinformował, że:

(...) jedyną przesłanką dopuszczającą pomniejszenie kwot wolnych od potrąceń jest wymiar czasu pracy określony w treści umowy o pracę, w którym zatrudniony jest pracownik. Tym samym w ocenie Departamentu brak podstaw do pomniejszenia w sytuacji, gdy pracownik zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy otrzymuje wynagrodzenie tylko za część miesiąca, np. z powodu urlopu bezpłatnego, niezdolności do pracy z powodu choroby.

Kwoty wolne od potrąceń są inne, gdy pracownik ma prawo do zwiększonych o 25% kosztów uzyskania przychodów (zamiejscowych) i/lub nie złożył PIT-2 uprawniającego do stosowania ulgi podatkowej.

W trakcie roku, przy obliczaniu miesięcznych zaliczek na podatek, zakłady pracy stosują tę kwotę w wysokości dotychczasowej, tj. 43,76 zł, jeśli:

• pracownik złożył oświadczenie PIT-2 upoważniające do odliczania tej kwoty,
• jego dochód u płatnika liczony narastająco od początku roku nie przekroczył górnej granicy I przedziału skali - 85 528 zł,
• pracownik sam nie złożył oświadczenia, że jego roczny dochód przekroczy powyższą kwotę, i wnioskuje o zaniechanie stosowania kwoty zmniejszającej.

Natomiast jeśli łączny dochód ze stosunku pracy uzyskany u płatnika przekroczył w roku kwotę 85 528 zł, pracodawca musi sam zaprzestać odliczania kwoty miesięcznej ulgi, począwszy od miesiąca, za który należna jest już zaliczka tylko według stawki 32%. Nieodliczanie kwoty zmniejszającej będzie miało wpływ na wysokość kwoty wolnej od potrąceń. W razie zajęcia, począwszy od miesiąca bez kwoty 43,76 zł, zastosowanie będzie miała kwota wolna obliczona dla opcji bez oświadczenia PIT-2. Mimo że stan faktyczny z niego wynikający nie uległ zmianie, to ze względu na wysokość dochodu nie ma już mocy wiążącej. Oświadczenie zostaje odwołane albo w wyniku działania ustawy, albo poprzez złożenie przez pracownika kolejnego oświadczenia o niestosowaniu kwoty zmniejszającej podatek.

Na wysokość kwot wolnych wpływa również uczestnictwo w PPK. Przy obliczaniu wynagrodzenia jako podstawy dokonywania ujęć, jak również kwoty wolnej, trzeba bowiem uwzględnić wpłaty związane z uczestnictwem w programie. W 2021 r. już reszta pracodawców oraz jednostki budżetowe dołączą do PPK, dlatego obsługując je, należy pamiętać, że:

1) wpłatę podstawową finansują:

• pracownik w wysokości 2%,
• pracodawca w wysokości 1,5%,
• podstawę naliczenia wpłaty stanowi wynagrodzenie podlegające oskładkowaniu wypłacone w danym miesiącu, a nie należne za dany miesiąc;

2) od wpłaty finansowanej przez pracodawcę nie pobiera się składek na ZUS; stanowi ona jednak opodatkowany przychód pracownika, który powstaje w miesiącu dokonania wpłat przez pracodawcę do wybranej instytucji finansowej;

3) wpłata finansowana przez pracownika jest potrącana z jego dochodu po opodatko­waniu.

 Przykład

Pracodawca zawarł umowę o prowadzenie PPK w listopadzie 2020 r. Wynagrodzenia są płatne ostatniego dnia każdego miesiąca. Pracownik jest uczestnikiem PPK. Zarówno on, jak i pracodawca wnoszą składki podstawowe:

• 42 zł (2800 zł × 1,5%) - pracodawca,

• 56 zł (2800 zł × 2%) - pracownik.

Kwota 42 zł jest przychodem pracownika, a 56 zł przypada do potrącenia z wynagrodzenia. Kwota wolna u dłużnika wynosi więc 1998,67 zł. Jest to suma uzyskana poprzez odliczenie od 2061,67 zł wpłaty 56 zł oraz zaliczki na podatek od 42 zł, czyli 7 zł (2061,67 zł - 56 zł - 7 zł = 1998,67 zł).

Kolejną rzeczą, która kształtuje wysokość kwot wolnych, jest tzw. ulga w PIT dla młodych. Kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę nie ulega bowiem pomniejszeniu o zaliczkę na podatek. Przypomnijmy, że zwolnione od podatku dochodowego są przychody:

• ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy,
• z umów zlecenia, zaliczanych do działalności wykonywanej osobiście,
• z tytułu odbywania praktyki absolwenckiej, o której mowa w przepisach ustawy z 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 1244),
• z tytułu odbywania stażu uczniowskiego, o którym mowa w art. 121a ustawy z 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe

- otrzymane przez podatnika do ukończenia 26 roku życia, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł.

Dla osoby korzystającej z takiej ulgi kwota wolna, tj. wynagrodzenie minimalne, jest pomniejszana o składki ZUS oraz ewentualną wpłatę na PPK.

Przykład

Pracownik zarabia 12 000 zł brutto miesięcznie. Jego dochód (przychód po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstawowych kosztów uzyskania przychodów) przekroczy I próg podatkowy we wrześniu 2021 r. Od października br. płatnik będzie pobierał zaliczkę na podatek tylko według stawki 32% i od tego miesiąca nie będzie już uwzględniał kwoty zmniejszającej podatek. Od października zatem pracownika obowiązuje kwota wolna od potrąceń w wysokości 1692,67 zł (uwzględniając 32% zaliczkę na pdof).

Przykład

Pracownik w wieku 50+ jest zatrudniony na 1/2 etatu z wynagrodzeniem 1214,38 zł netto. Ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów, złożył pracodawcy PIT-2, nie jest uczestnikiem PPK. Pracodawca otrzymał tytuł wykonawczy od komornika dotyczący zajęcia wynagrodzenia na spłatę należności niealimentacyjnych. Potrącenie sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne nie może przekroczyć połowy wynagrodzenia netto, czyli w przypadku tego pracownika 607,19 zł. Przy połowie etatu kwota wolna netto wynosi 1074,33 zł (1400 zł brutto, tj. 2800 zł × 1/2). Zatem z wynagrodzenia pracownika można potrącić 140,05 zł (1214,38 zł - 1074,33 zł). Potrącenie nie przekracza dopuszczalnego limitu potrącenia w wysokości 1/2 wynagrodzenia netto, tj. 607,19 zł, zostało więc przeprowadzone prawidłowo.

Przykład

Wynagrodzenie pracownika wynosi 2800 zł brutto. Po dokonaniu potrąceń na rzecz budżetu państwa, tj. składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i zaliczki na podatek (brak PPK), wynagrodzenie do wypłaty wynosi 2061,67 zł (pracownik złożył oświadczenie PIT-2, ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów i nie przystąpił do PPK). Pracownik ma zajęcie komornicze z tytułu alimentów w wysokości 600 zł. W tym przypadku nie obowiązuje kwota wolna od potrąceń. Pracodawca może dokonać potrącenia do wysokości 3/5 wynagrodzenia, czyli może zająć maksymalnie 1237 zł (2061,67 zł × 3/5). Ponieważ zajęcie jest niższe i wynosi 600 zł, taką kwotę pracodawca potrąci z wynagrodzenia pracownika. Pracownik otrzyma wynagrodzenie w kwocie 1461,67 zł (2061,67 zł - 600 zł).

Przykład

Pracownik zatrudniony na pełny etat zarabia 2800 zł brutto, co stanowi 2061,67 zł netto. Pracodawca dysponuje tytułem wykonawczym dotyczącym niespłaconego kredytu bankowego na 3000 zł. Potrącenie sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne nie może przekraczać 1/2 wynagrodzenia netto, czyli w tym przypadku 1030,83 zł. Po potrąceniu zostałoby pracownikowi drugie tyle. Ponieważ kwota wolna od potrąceń w tym przypadku jest wyższa, bo wynosi tyle, ile pracownik zarabia, pracodawca nie może dokonać potrącenia na zaspokojenie długu w banku, o czym poinformuje komornika.

Podwyższenie kwot wolnych o 25% w związku z covid-19

Na podstawie tzw. tarczy antykryzysowej 3.0 z 2020 r., jeżeli z powodu trwającej epidemii COVID-19 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek jego rodziny utracił źródło dochodu, to kwoty wolne (art. 871 § 1 k.p.) ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.

Przez członka rodziny rozumie się odpowiednio:

• małżonka albo
• rodzica wspólnego dziecka oraz
• dziecko w wieku do 25 roku życia, a także
• dziecko, które ukończyło 25 rok życia legitymujące się orzeczeniem o niepełno­spraw­ności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgna­cyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, o którym mowa w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 111 ze zm.), albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1297).

Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.

Przez dziecko rozumie się dziecko własne pracownika, dziecko współmałżonka, a także dziecko rodzica wspólnego dziecka.

W zasadzie każde działanie podejmowane w związku z trwającą epidemią i obowiązującymi zaostrzeniami, przez które pracownik doznał uszczerbku w dochodach, pozwala na skorzystanie z tego rozwiązania.

Jeśli więc pracownika objęto przestojem (ekonomicznym lub na podstawie Kodeksu pracy), przez co jego wynagrodzenie uległo obniżeniu albo na podstawie porozumienia z załogą okresowo obniżono pracownikom wymiar czasu pracy, a tym samym również wynagrodzenie, to ta przesłanka będzie spełniona. Należy przyjąć, że "obniżka wynagrodzenia" oznacza sytuację, w której pracownik otrzymuje miesięczne wynagrodzenie niższe niż przed wybuchem epidemii, przy spełnieniu analogicznych warunków. Zatem, jeżeli pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie zasadnicze lub zniesiono/zawieszono inny dodatkowy składnik, do którego dotychczas pracownik miał roszczenie po spełnieniu określonych warunków (np. premia regulaminowa), to taki stan rzeczy kwalifikuje do podwyższenia kwoty wolnej.

Nawet jeśli pracownik sam nie doznał obniżki pensji, ale przez sytuację spowodowaną COVID-19 członek jego rodziny utracił dochód, to również można zastosować podwyższoną kwotę wolną. Utrata dochodu może być spowodowana nie tylko utratą etatu czy zlecenia w drodze wypowiedzenia umowy o pracę/cywilnoprawnej, ale także w przypadku nieprzedłużenia danej umowy.

Mimo że bezpośrednio nie wynika to z ustawy antykryzysowej, to pracodawcy powinni poinformować pracowników o takiej możliwości, w tym o wymaganych przesłankach. Najlepiej zrobić to w sposób przyjęty w firmie, np. ogłoszenie na tablicy, drogą mailową. Podstawą do stosowania wyższych kwot wolnych powinno być jedynie oświadczenie pracownika o spełnieniu warunków i liczbie osób na utrzymaniu. Przepisy ustawy nie wyposażają pracodawcy w żadne instrumenty, za pomocą których mógłby weryfikować, czy członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu w związku z podjętymi na terytorium RP działaniami służącymi zapobieganiu zarażeniu wirusem SARS-CoV-2. To na pracowniku spoczywa odpowiedzialność za podanie prawdziwych informacji. Zgodnie z ogólną zasadą prawa cywilnego (art. 6 Kodeksu cywilnego), ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Pracodawca powinien natomiast niezwłocznie zawiadomić organ egzekucyjny o tym, że pracownik - dłużnik złożył oświadczenie w sprawie podwyższenia kwoty wolnej na podstawie art. 52 tarczy 3.0.

 Przykład

Od 1 lutego 2021 r. pracownikowi (powyżej 26 lat) obniżono wymiar czasu pracy z pełnego etatu na 0,8. Wynagrodzenie po obniżeniu wynosi 3360 zł, a netto 2456,40 zł (podstawowe koszty, PIT-2, brak PPK). W stosunku do jego wynagrodzenia w kwietniu 2021 r. wszczęto egzekucję niealimentacyjną. Kwota graniczna odpowiada 1/2 wynagrodzenia. Pracownik złożył oświadczenie, że na jego utrzymaniu pozostaje dwójka małoletnich dzieci.

Kwota wolna dla 0,8 etatu wynosi 1665,94 zł (netto). Na dwoje członków rodziny pracownika podwyższona kwota wolna wyniesie:

• 1665,94 zł × 50% = 832,97 zł i o tyle kwota wolna zostanie podniesiona, czyli ostatecznie wynosi:

• 1665,94 zł + 832,97 zł = 2498,91 zł.

W związku z tym, że podniesiona kwota wolna jest wyższa od wynagrodzenia netto (2456,60 zł < 2498,91 zł), potrącenie nie jest możliwe, dopóki pracownik nie wycofa oświadczenia.

Potrącenia dobrowolne

W praktyce pracownik może mieć nie tylko zadłużenia, które Kodeks pracy wymienia i dopuszcza ich potrącanie bez zgody zatrudnionego, ale także inne obciążenia, np. raty pożyczki z kasy zapomogowo-pożyczkowej, składki na związki zawodowe, składki na ubezpieczenie na życie. Należności innego rodzaju niż wymienione w Kodeksie pracy mogą być potrącane z wynagrodzenia pracownika, ale tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie. Wszelka inna forma - ustna, dorozumiana - jest nieważna (wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 1998 r., I PKN 366/98, OSNP 1999/21/684).

Zgoda pracownika - przykładowy wzór

Kielce, 1 kwietnia 2021 r. (miejscowość, data) Wiktor Nawrocki ul. Maślana 14, 25-001 Kielce (oznaczenie pracownika) Zgoda na potrącenie należności z wynagrodzenia za pracę Wyrażam zgodę na potrącanie z mojego miesięcznego wynagrodzenia składki z tytułu grupowego ubezpieczenia na życie, w wysokości 50 zł, począwszy od 1 kwietnia 2021 r. Wiktor Nawrocki (podpis pracownika) Podstawa prawna: art. 91 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 )

 

Potrącenia dobrowolne, bez uzyskania pisemnej zgody pracownika, stają się bezprawne w dniu wypłaty pracownikowi zaniżonej pensji.

Wykroczeniem pracodawcy przeciwko prawom pracownika jest również dokonanie potrącenia po cofnięciu przez pracownika zgody na potrącenia. Pracownik może w każdej chwili cofnąć na piśmie wyrażoną wcześniej zgodę (do momentu dokonania potrącenia), bez podania uzasadnienia swojej decyzji.

Pracownik powinien wyrazić pisemną zgodę na potrącenie konkretnego rodzaju należności. Kwota i tytuł potrącenia muszą być mu znane. Podpisywanie zgody na potrącenie w przyszłości bliżej nieokreślonych kwot należności, np. z tytułu ewentualnych niedoborów w kasie zakładowej, jest nieważne. Mocy prawnej nie ma również zgoda na potrącenie z wynagrodzenia świadczeń, których ponoszenie należy do obowiązków pracodawcy. Przykładami mogą tu być koszty wstępnych lub okresowych badań lekarskich, posiłków profilaktycznych czy odzieży roboczej.

Kwoty wolne dla potrąceń dobrowolnych

Również w przypadku potrąceń dobrowolnych pracodawcę ograniczają kwoty wolne, których wysokość zależy od tego, na czyją rzecz takie potrącenia są dokonywane.

Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości określonej w art. 91 § 2 Kodeksu pracy, tj. w wysokości:

• minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, wpłat do PPK u osoby oszczędzającej - przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy,
• 80% kwoty określonej wyżej - przy potrącaniu należności na rzecz innych podmiotów.

Tabela 2. Kwoty wolne przy potrąceniach obowiązkowych

(pracownik w wieku powyżej 26 roku życia, bez uwzględnienia wpłaty na PPK)

Rodzaj należności	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2
Należności inne niż alimentacyjne egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych	2061,67 zł	2017,67 zł	2069,67 zł	2026,67 zł
Zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi	1546,25 zł	1513,25 zł	1552,25 zł	1520,00 zł
Kary pieniężne porządkowe	1855,50 zł	1815,90 zł	1862,70 zł	1824,00 zł

 

Tabela 3. Kwoty wolne przy potrąceniach dobrowolnych

(pracownik w wieku powyżej 26 lat, bez uwzględnienia wpłaty na PPK)

Rodzaj należności	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2
Należności na rzecz pracodawcy	2061,67 zł	2017,67 zł	2069,67 zł	2026,67 zł
Należności inne niż na rzecz pracodawcy	1649,34 zł	1614,14 zł	1655,74 zł	1621,34 zł

 

Tabela 4. Kwoty wolne przy potrąceniach obowiązkowych

dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy,

uwzględniające ustawowe wpłaty na PPK (pracownik w wieku powyżej 26 lat)

Rodzaj należności	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2
Należności inne niż alimentacyjne egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych	1998,67 zł	1954,67 zł	2006,67 zł	1962,67 zł
Zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi	1499,00 zł	1466,00 zł	1505,00 zł	1472,00 zł
Kary pieniężne porządkowe	1798,80 zł	1759,20 zł	1806,00 zł	1766,40 zł

 

Tabela 5. Kwoty wolne przy potrąceniach dobrowolnych dla pracownika

w wieku powyżej 26 lat, uwzględniające ustawowe wpłaty na PPK

Rodzaj należności	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podstawowe koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, PIT-2	Podwyższone koszty uzyskania przychodów, bez PIT-2
Należności na rzecz pracodawcy	1998,67 zł	1954,67 zł	2006,67 zł	1962,67 zł
Należności inne niż na rzecz pracodawcy	1598,94 zł	1563,74 zł	1605,34 zł	1570,14 zł

 

Tabela 6. Kwoty wolne przy potrąceniach obowiązkowych

dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy

(uwzględniające ulgę w podatku dla osób do ukończenia 26 lat i wpłaty na PPK)

Rodzaj należności	Kwota wolna od potrąceń
	z wpłatą na PPK	bez wpłaty na PPK
Należności inne niż alimentacyjne egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych	2142,67 zł	2198,67 zł
Zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi	1607,00 zł	1649,00 zł
Kary pieniężne porządkowe	1928,40 zł	1978,80 zł

 

Tabela 7. Kwoty wolne przy potrąceniach dobrowolnych

(uwzględniające ulgę w podatku dla osób do ukończenia 26 lat i wpłaty na PPK)

 

Rodzaj należności	Kwota wolna od potrąceń
	z wpłatą na PPK	bez wpłaty na PPK
Należności na rzecz pracodawcy	2142,67 zł	2198,67 zł
Należności inne niż na rzecz pracodawcy	1714,14 zł	1758,94 zł

 

W razie zbiegu potrąceń przymusowych i dobrowolnych najpierw należy dokonać obciążeń przymusowych. Dopiero gdy pozostaną wystarczające środki (i zostaną zachowane kwoty wolne), można je dalej rozdzielać między kolejnych wierzycieli.

Przykład

Pracownik zatrudniony na pełny etat otrzymuje wynagrodzenie netto 2778,67 zł (kup - 250 zł, kwota zmniejszająca podatek - 43,76 zł). Jest członkiem związków zawodowych i z tego tytułu jest zobowiązany do płacenia składki członkowskiej w wysokości 32 zł miesięcznie. Ponadto płaci składkę na dodatkowe ubezpieczenie wynoszącą 50 zł miesięcznie. Pracownik przystąpił do kasy zapomogowo-pożyczkowej i z tego tytułu płaci składki w wysokości 30 zł miesięcznie. Na wszystkie wymienione potrącenia pracownik wyraził pisemną zgodę. Pracownik ma ponadto zajęcie komornicze niealimentacyjne (niespłacony kredyt) w wysokości 950 zł miesięcznie, 350 zł alimentów oraz 170 zł kary porządkowej i 120 zł zaliczki. Dokonywanie potrącenia z wynagrodzenia powinno przebiegać następująco:

Krok 1. Potrącenie alimentów

W pierwszej kolejności pracodawca musi potrącić alimenty, pamiętając, że nie ma kwoty wolnej od potrąceń, ale maksymalnie można potrącić z tego tytułu 3/5 wynagrodzenia: 2778,67 zł × 3/5 = 1667,20 zł.

Kwota alimentów (350 zł) jest niższa niż kwota, jaką można z tego tytułu potrącić.

Po odjęciu pełnej kwoty alimentów pozostaje 2428,67 zł (2778,67 zł - 350 zł).

Krok 2. Potrącenie na inne tytuły wykonawcze

W następnej kolejności potrącamy zajęcie komornicze niealimentacyjne. Kwota wolna w przypadku tego pracownika wynosi 2061,67 zł. Potrącenie na wskazany tytuł nie może przekroczyć 1/2 wynagrodzenia, a łącznie z alimentami - 3/5 pensji.

Aby została zachowana kwota wolna, na poczet kredytu można ściągnąć nie więcej niż 367 zł.

Po odliczeniu tego obciążenia pracownikowi pozostaje kwota wolna 2061,67 zł (2428,67 zł - 367 zł).

Granica potrącenia nie została naruszona (350 zł + 367 zł = 717 zł < 1667,20 zł).

Krok 3. Potrącenie zaliczki pieniężnej

Kolejnym potrąceniem jest zaliczka pieniężna. Kwota wolna to 1546,25 zł, czyli 75% minimalnego wynagrodzenia netto. Zaliczki łącznie z należnościami niealimentacyjnymi i alimentacyjnymi nie mogą przekroczyć 3/5 wynagrodzenia. Zaliczka wynosi 120 zł i można ją potrącić, nie naruszając granicy 3/5 wynagrodzenia:

• 367 zł + 350 zł + 120 zł = 837 zł; jest to mniej niż 3/5 wynagrodzenia, tj. 1667,20 zł.

Po dokonaniu potrącenia z tytułu zaliczki pracownikowi zostaje do wypłaty 1941,67 zł (2061,67 zł - 120 zł), czyli więcej niż kwota wolna od potrąceń wynosząca 1546,25 zł.

Krok 4. Potrącenie kary pieniężnej

Ostatnim z ustawowych potrąceń jest kara porządkowa. Kwotą wolną od potrąceń jest 1855,50 zł, tj. 90% wynagrodzenia minimalnego netto. Gdyby odjąć całą karę - 170 zł, pracownikowi pozostałoby 1771,67 zł (1941,67 zł - 170 zł), czyli mniej niż kwota wolna od potrąceń.

Oznacza to, że aby nie naruszyć kwoty wolnej, pracownikowi można odliczyć w tym miesiącu jedynie 86,17 zł kary (1941,67 zł - 1855,50 zł).

Krok 5. Potrącenia dobrowolne

Następnie dokonujemy potrąceń dobrowolnych, na które pracownik wyraził pisemną zgodę. Wszystkie dotyczą podmiotów trzecich, tj. kasy zapomogowo-pożyczkowej, ubezpieczyciela i związków zawodowych. W przypadku potrąceń na wniosek pracownika nie obowiązuje granica potrącenia, lecz wyłącznie kwota wolna od potrąceń. Kwotą wolną jest więc 1649,34 zł (80% minimalnego wynagrodzenia). Wynika z tego, że pracownikowi można jeszcze potrącić maksymalnie 206,16 zł (1855,50 zł - - 1649,34 zł = 206,16 zł).

Z tego w pierwszej kolejności powinna zostać pokryta składka związkowa w wysokości 32 zł. Pracodawca ma bowiem obowiązek pobrania składki członkowskiej na wniosek organizacji związkowej w sytuacji, gdy pracownik zgodził się na piśmie na jej potrącenie z wynagrodzenia (art. 331 § 1 ustawy o związkach zawodowych). Niepobranie składki mogłoby narazić pracodawcę na zarzut utrudniania działalności związkowej. Pozostała kwota, tj. 174,16 zł (206,16 zł - 32 zł = 174,16 zł), wystarcza na potrącenie składki dla ubezpieczyciela (50 zł) i na kasę zapomogowo-pożyczkową (30 zł), które wynoszą łącznie 80 zł.

Ostatecznie pracownikowi pozostanie do wypłaty 1743,50 zł [2778,67 zł - 350 zł (alimenty) - 367 zł (niespłacony kredyt) - 120 zł (zaliczka pieniężna) - 86,17 zł (kara porządkowa) - 32 zł (składka związkowa) - 50 zł (składka na dobrowolne ubezpieczenie) - 30 zł (składka na kasę zapomogowo-pożyczkową)].

Wynagrodzenie podlegające potrąceniom

Kodeksowej ochronie przed potrąceniami podlega nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, lecz także dodatkowe składniki wynagrodzenia - zarówno o charakterze obowiązkowym, jak i dobrowolnym, m.in. premie, dodatki i nagrody. Ochronie tej podlegają również inne świadczenia o charakterze finansowym, niebędące wynagrodzeniem za pracę w ścisłym znaczeniu, jednak pozostające w związku ze stosunkiem pracy, m.in.: ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, nagroda jubileuszowa, odprawa emerytalna, odprawa rentowa, odprawa pieniężna w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy, odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę z naruszeniem prawa (wyrok SN z 12 maja 2005 r., I PK 248/04, OSNP 2006/1-2/12), wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, wynagrodzenie urlopowe.

Jeżeli w danym miesiącu, oprócz periodycznego wynagrodzenia, dochodzi do wypłaty składników za okresy dłuższe niż 1 miesiąc (np. premia kwartalna, nagroda roczna), wówczas potrąceń należy dokonywać od łącznej kwoty wynagrodzenia uwzględniającej te składniki.

Potrącenia ze świadczeń finansowanych z zfśs

Świadczenia pieniężne z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie są składnikami wynagrodzenia za pracę, ale są to niewątpliwie świadczenia związane ze stosunkiem pracy. Nie mieszczą się jednak w pojęciu pracowniczych należności, a to oznacza, że nie mogą być potrącane na podstawie zajęcia samego tylko wynagrodzenia za pracę. Podlegają egzekucji w całości, ale wtedy, gdy zajęcie zostanie rozszerzone także o inne wierzytelności lub gdy zajęcie obejmuje wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia ze stosunku pracy.

Ochrona przed potrąceniami, wynikająca z Kodeksu pracy, dotyczy tylko wynagrodzenia w rozumieniu przepisów prawa pracy. Natomiast przewidziane w Kodeksie postępowania cywilnego potrącenia z wynagrodzenia dotyczą wynagrodzenia w szerszym tego słowa znaczeniu, a tym samym dotyczą w ogóle możliwości dokonania potrącenia. Rozszerzenie definicji wynagrodzenia za pracę następuje wyłącznie na podstawie przepisów egzekucyjnych, a nie przepisów prawa pracy.

Ponieważ świadczenie z zfśs nie jest wynagrodzeniem za pracę w rozumieniu Kodeksu pracy (ale podlega zajęciu w myśl przepisów art. 881 Kodeksu postępowania cywilnego), nie jest chronione przepisami art. 87 i 871 Kodeksu pracy. Oznacza to, że może zostać potrącone w całości.

Zatem pracodawca powinien dokonywać potrąceń ze świadczeń pieniężnych pochodzących z funduszu socjalnego. Ma przy tym obowiązek przekazać komornikowi pełną kwotę tego świadczenia.

Przykład

Pracownik zatrudniony na pełny etat otrzymuje wynagrodzenie zbliżone do minimalnego, bo w wysokości 2088,19 zł netto. Zajęcie wynagrodzenia oraz innych wierzytelności dotyczy należności niealimentacyjnych, na łączną kwotę 10 000 zł. W kwietniu 2021 r. przyznano pracownikowi z zfśs zapomogę pieniężną 500 zł. Z wynagrodzenia za pracę pracodawca potrąci 26,52 zł (2088,19 zł - 2061,67 zł), aby zachować kwotę wolną. Natomiast z tytułu świadczeń socjalnych, cała kwota 500 zł zostanie przekazana w ramach egzekucji. Zapomoga w całości podlega zwolnieniu z podatku dochodowego (limit na rok podatkowy 2021, podwyższony w związku z COVID-19 - 2000 zł).

Pracodawcy, w ramach prowadzenia działalności socjalnej, przyznają pracownikom różnego rodzaju świadczenia także ze środków własnych, np. o charakterze zapomogi lub dofinansowania do wypoczynku (m.in. świadczenia urlopowe). Świadczenia te również podlegają zajęciu w całości.

Wyłączenia z egzekucji

Pracownikowi dłużnikowi nie wolno odbierać zajętej części wynagrodzenia ani rozporządzać nią w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących mu za okres jego zatrudnienia, a także związanego ze stosunkiem pracy prawa do zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach pozostających w związku ze stosunkiem pracy (art. 881 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego). Zatem egzekucją można objąć nie tylko wynagrodzenie za wykonaną pracę, ale również wszelkie inne dodatkowe składniki, jakie otrzymuje pracownik. Należy jedynie rozstrzygnąć, które z nich podlegają ochronie (na zasadach omówionych wyżej), a które są z niej wyłączone.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje pewne ograniczenia w dokonywaniu egzekucji, wskazując na konkretne przedmioty, prawa i świadczenia, z których nie wolno potrącać żadnych wierzytelności.

Egzekucji nie podlegają: sumy i świadczenia w naturze przyznane z przeznaczeniem na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych (art. 831 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego), 50% kwot diet przysługujących z tytułu podróży służbowych - jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów art. 831 § 1 pkt 1a Kodeksu postępowania cywilnego).

 

 Oznacza to, że jedynie w przypadku alimentów można dokonać potrąceń z diet (połowa kwoty) wypłaconych pracownikowi odbywającemu podróż służbową na polecenie przełożonego. Natomiast pozostałe należności, jako zwrot kosztów np. za przejazdy, nadal pozostają poza egzekucją.

Zajęciu nie podlegają również inne świadczenia, których celem jest zrekompensowanie pracownikowi poniesionych przez niego wcześniej wydatków, np. ekwiwalenty za konserwację obuwia i pranie odzieży roboczej, za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego, ekwiwalenty za używanie przez pracownika własnych narzędzi, materiałów lub sprzętu na potrzeby pracodawcy, ryczałty za używanie przez pracownika samochodu prywatnego do celów służbowych.

Przykład

Pracownik uzyskuje minimalne wynagrodzenie za pracę w kwocie 2061,67 zł netto. W kwietniu 2021 r. otrzymał dodatkowo ekwiwalent za pranie odzieży roboczej 23 zł oraz pół diety i zwrot kosztów przejazdu z tytułu krótkiej podróży służbowej, łącznie 39 zł.

Wynagrodzenie pracownika podlega egzekucji sądowej (zajęcie niealimentacyjne). Pracodawca nie może nic ująć na rzecz tego zajęcia, gdyż pracownik otrzymuje wynagrodzenie odpowiadające kwocie wolnej, a dodatkowe należności (w wysokości 62 zł) są wyłączone spod egzekucji.

Wypłaty w różnych terminach płatności

Zdarza się, że w ciągu miesiąca pracodawcy dokonują w kilku terminach wypłat różnych składników wynagrodzenia, np. wynagrodzenia zasadniczego, premii, prowizji, dodatków, nagród itp. Aby prawidłowo ustalić granice potrącenia i kwotę wolną, należy zsumować wszystkie składniki wynagrodzenia wypłacone w danym miesiącu.

Przykład

Pracodawca wypłaca wynagrodzenia za pracę 25 dnia miesiąca za dany miesiąc. Komornik zajął wynagrodzenie jednego z pracowników (wiek 38 lat, nie przystąpił do PPK, nie złożył PIT-2) na kwotę 8000 zł (zajęcie niealimentacyjne). Pracownik otrzymuje 2115,72 zł netto miesięcznie. Dodatkowo otrzymuje prowizje od sprzedaży, które pracodawca wypłaca 10 dnia kolejnego miesiąca za poprzedni miesiąc. Prowizję za kwiecień 2021 r. pracownik otrzyma 10 maja br., a 25 maja br. otrzyma wynagrodzenie za ten miesiąc. Ustalono, że prowizja wyniesie 435,34 zł netto.

Ponieważ kwota prowizji do wypłaty będzie niższa niż kwota wolna od potrąceń, pracodawca może wypłacić ją pracownikowi w całości w terminie jej wypłaty (435,34 zł), a potrącenia dokonać dopiero przy wypłacie wynagrodzenia za pracę w maju.

Wynagrodzenie za pracę do wypłaty wyniesie netto 2115,72 zł netto. Aby prawidłowo ustalić kwotę do potrącenia w maju br., należy:

• zsumować wysokość netto wynagrodzenia za pracę i prowizji, które łącznie wyniosą 2551,06 zł (435,34 zł + 2115,72 zł),

• obliczyć kwotę graniczną, która w tym przypadku wynosi 1275,53 zł, tj. połowa zsumowanego wynagrodzenia i prowizji (2551,06 zł × 1/2),

• ustalić kwotę wolną - 2017,67 zł (podstawowe kup, bez PIT-2, bez PPK).

Aby zachować kwotę wolną, można potrącić z łącznego wynagrodzenia 533,39 zł (2551,06 zł - 2017,67 zł). Po potrąceniu pracownikowi pozostanie do wypłaty wynagrodzenie za pracę w wysokości 1582,33 zł (2115,72 zł - 533,39 zł). Jednocześnie zachowana została granica potrącenia, tj. 1254,17 zł, i kwota wolna od potrąceń. Pracownikowi wypłacono prowizję w kwocie 435,34 zł oraz wynagrodzenie zasadnicze 1582,33 zł. A zatem w maju br. pracownik otrzyma 2017,67 zł.

Wypłata wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy

Pracownik może otrzymywać poza wynagrodzeniem za pracę również inne świadczenia ze stosunku pracy, np.:

• odprawę emerytalno-rentową,
• odprawę z tytułu zwolnień grupowych czy
• nagrodę jubileuszową.

Powstają wówczas wątpliwości, czy w celu ustalenia granicy potrącenia i kwoty wolnej od potrąceń należy sumować te świadczenia, czy dla każdego z nich ustalać odrębne limity. Przepisy nie regulują jednak wprost tej kwestii. Stanowiska w tej sprawie były podzielone, ale ostatecznie przyjmuje się, że obowiązuje jedna kwota wolna (np. stanowisko PIP z 7 marca 2011 r., zn. GPP-364-4560-12-1/11/PE/RP i stanowisko resortu pracy z 19 listopada 2012 r., zn. GNP-364/306-072-43-1/12).

Przykład

Pracownik otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 2950 zł oraz dodatek za warunki pracy w wysokości 200 zł. Wynagrodzenie i dodatek pracodawca wypłaca ostatniego dnia miesiąca. Pracownik ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów (250 zł) oraz do stosowania kwoty zmniejszającej podatek (43,76 zł). Nie przystąpił do PPK. W marcu 2021 r. pracownik nabył prawo do nagrody jubileuszowej w wysokości 3150 zł, której wypłata nastąpiła na koniec marca br. razem z wynagrodzeniem za pracę i wskazanym dodatkiem. Pensja pracownika jest zajęta przez komornika (z tytułu niespłaconego kredytu).

Zgodnie ze stanowiskiem PIP i resortu pracy stosuje się 1 kwotę wolną od potrąceń i określa granicę potrącenia od łącznej sumy wypłat.

Krok 1. Obliczamy kwotę netto całego przychodu pracownika:

• podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i wysokość tych składek (bez nagrody, która jest z nich zwolniona, jeśli przysługuje nie częściej niż co 5 lat):

(2950 zł + 200 zł) × 13,71% = 431,87 zł;

• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne i wysokość tej składki:

3150 zł - 431,87 zł = 2718,13 zł,

2718,13 zł × 9% = 244,63 zł,

2718,13 zł × 7,75% = 210,66 zł (część składki do odliczenia od podatku);

• podstawa opodatkowania:

- wynagrodzenia za pracę i dodatku: 2718,13 zł - 250 zł = 2468,13 zł; po zaokrągleniu 2468 zł,

- nagrody jubileuszowej: 3150 zł;

• podstawa opodatkowania łącznie: 2468 zł + 3150 zł = 5618 zł;

• podatek:

- od wynagrodzenia za pracę i dodatku: (2468 zł × 17%) - 43,76 zł = 375,80 zł,

- od nagrody jubileuszowej: 3150 zł × 17% = 535,50 zł;

• zaliczka na podatek do przekazania do US:

- od wynagrodzenia za pracę i dodatku: 375,80 zł - 210,66 zł = 165,14 zł; po zaokrągleniu 165 zł,

- od nagrody jubileuszowej: 536 zł;

• zaliczka na podatek łącznie do przekazania do US: 701 zł;

• do wypłaty: (3150 zł + 3150 zł) - 431,87 zł - 244,63 zł - 701 zł = 4922,50 zł.

Krok 2. Ustalamy kwotę potrącenia z uwzględnieniem kwoty wolnej od potrąceń:

• granica potrąceń: 4922,50 zł × 1/2 = 2461,25 zł.

Kwota, która zostanie po potrąceniu 1/2 wynagrodzenia, jest wyższa od kwoty wolnej od potrąceń (2461,25 zł > 2061,67 zł), zatem wysokość potrącenia należy ograniczyć do połowy pensji, a pracownik otrzyma 2461,25 zł.

Potrącenia po ustaniu stosunku pracy

Rozwiązanie stosunku pracy nie oznacza, że zajęcie wygasło. W przypadku, gdy po odejściu zadłużonego pracownika na jego rzecz są dokonywane spóźnione (lub dopiero możliwe do wypłacenia) należności, były pracodawca ma obowiązek przeprowadzić potrącenie na zasadach ogólnych. Oznacza to, że nie wypłaca pełnej kwoty, lecz pewną jej część, z zachowaniem kwot wolnych i granic potrącenia. Zatem, póki zajęcie nie zostanie odwołane przez organ egzekucyjny, należności wypłacane po ustaniu zatrudnienia również pozostają pod ochroną wynikającą z przepisów Kodeksu pracy.

Zazwyczaj po rozwiązaniu stosunku pracy wypłacane są takie należności jak ekwiwalent za urlop, odprawa emerytalna czy premie, zaległe bądź takie, które dopiero po czasie mogły być ustalone (np. po sporządzeniu sprawozdań, po spłynięciu wszystkich danych). Takie należności w dalszym ciągu są przychodami ze stosunku pracy. Nie ma znaczenia, że do ich wypłaty dochodzi już po rozwiązaniu umowy o pracę. Nie tracą one przynależności do źródła, w którym był nawiązany w przeszłości stosunek pracy. Świadczenia wypłacane byłemu pracownikowi podlegają oskładkowaniu oraz opodatkowaniu. Oznacza to, że pracodawca ma obowiązek pobrać zarówno składki na ubezpieczenia społeczne, składkę zdrowotną, jak i zaliczkę na podatek, a potrącenia dokonać od wynagrodzenia netto, po odliczeniu tychże narzutów. Zaliczkę na podatek oblicza się od dochodu, czyli z zastosowaniem kosztów uzyskania przychodów - podstawowych lub podwyższonych, jeśli były pracownik nadal spełnia warunki do ich stosowania, a także kwoty zmniejszającej podatek, o ile nie odwołał oświadczenia PIT-2. Organy podatkowe, wskutek wyroku NSA z 8 marca 2016 r. (sygn. akt II FSK 41/14), zgadzają się na taki sposób obliczenia zaliczki. Sąd bowiem potwierdził prawo do zastosowania przez płatnika kwoty zmniejszającej zaliczkę na podatek od podlegających opodatkowaniu świadczeń wypłacanych danej osobie przez pracodawcę po zakończeniu trwania zatrudnienia. Jak wynika z interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 25 maja 2017 r. (0112-KDIL3-1.4011.43.2017.1.AMN):

(...) Istotne jest, aby w chwili wypłaty wynagrodzenia z tytułu stosunku pracy nadal były spełnione warunki, od których ustawodawca uzależnia prawo do zmniejszenia zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Zatem jeżeli nie doszło do zmian stanu faktycznego wynikającego z oświadczenia określonego w art. 32 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, to sam fakt ustania stosunku pracy powodujący, że strony tego stosunku przestają być dla siebie "pracownikiem" i "zakładem pracy", nie oznacza, że płatnik traci uprawnienie do pomniejszenia zaliczki o 1/12 kwoty zmniejszającej podatek od wypłaconego wynagrodzenia i innych świadczeń wynikających z umowy o pracę obowiązującej przed rozwiązaniem stosunku pracy, bowiem płatnik nadal wypłaca wynagrodzenie czy inne świadczenia z tytułu stosunku pracy, a więc jako zakład pracy. Wobec powyższego sam fakt ustania stosunku pracy nie powoduje, że wygasa zobowiązanie pracodawcy do zmniejszania zaliczki o 1/12 kwoty zmniejszającej podatek wynikające ze złożonego przez pracownika PIT-2. (...).

 Przykład

Z pracownicą stosunek pracy uległ rozwiązaniu 28 lutego 2021 r. W czasie trwania zatrudnienia płatnik dokonywał zmniejszania zaliczek o miesięczną kwotę 43,76 zł. Rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z jej przejściem na emeryturę. W marcu 2021 r. otrzyma od byłego zakładu pracy premię kwartalną. W czasie gdy pracownica była jeszcze na etacie, komornik zajął jej wynagrodzenie z tytułu niespłaconej pożyczki. Zajęcie nie zostało odwołane przez komornika i nadal obowiązuje. Załóżmy, że premia wyniesie 2700 zł. Pracodawca powinien obliczyć zaliczkę na podatek od premii bez stosowania kwoty zmniejszającej, gdyż pobieranie emerytury oznacza niespełnienie wszystkich warunków określonych uprzednio w oświadczeniu PIT-2. Innymi słowy, zmienił się stan faktyczny wykazany w tym oświadczeniu (jako pracownica nie otrzymywała jeszcze świadczenia emerytalnego). W związku z tym, obliczenia wyglądają następująco:

• 2700 zł - 370,17 zł (2700 zł × 13,71%) = 2329,83 zł - premia po odliczeniu składek społecznych,

• 2329,83 zł × 9% = 209,68 zł - składka zdrowotna do ZUS,

• 2329,83 zł × 7,75% = 180,56 zł - składka zdrowotna do odliczenia od zaliczki na podatek,

• 2329,83 zł - 250 zł = 2079,83 zł; po zaokrągleniu do pełnych złotych 2080 zł - podstawa opodatkowania,

• 2080 zł × 17% = 353,60 zł - zaliczka na podatek,

• 353,60 zł - 180,56 zł = 173,04 zł; po zaokrągleniu do pełnych złotych 173 zł - zaliczka na podatek należna do US,

• 2700 zł - 370,17 zł - 209,68 zł - 173 zł = 1947,15 zł - premia netto.

Potrącenie:

• kwota wolna (podstawowe koszty, brak kwoty ulgi) - 2017,67 zł.

Ze względu na to, że premia netto jest niższa od kwoty wolnej, nie można dokonać potrącenia.

Potrącanie z praw majątkowych po śmierci pracownika

Po śmierci pracownika stosunek pracy wygasa, a pozostałe po nim świadczenia z tytułu stosunku pracy przechodzą, jako prawa majątkowe, na uprawnionych członków rodziny. Należności te przysługują w równych częściach małżonkowi i innym krewnym, którzy spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zatem wskazani członkowie rodziny są adresatami praw majątkowych ze stosunku pracy zmarłego, według uproszczonej procedury, z ominięciem postępowania spadkowego. W przypadku gdy zmarły nie miał małżonka ani innych osób uprawnionych do renty rodzinnej, prawa majątkowe wchodzą do spadku. W przypadku śmierci pracownika dłużnika, którego wynagrodzenie było objęte egzekucją komorniczą lub administracyjną, z praw majątkowych ze stosunku pracy należy również dokonać stosownego potrącenia. Dopuszczalne jest więc dokonanie potrąceń przymusowych, niewymagających zgody pracownika, wymienionych enumeratywnie w art. 87 k.p.

Zatem wynagrodzenie pracownika, które wypracował przed śmiercią, ekwiwalent za urlop wypoczynkowy czy inne świadczenia, do których pracownik nabył prawo, zanim zmarł, mogą zostać pomniejszone o powyższe należności ustawowe. Potrąceń dokonuje się od wypłat netto i dotyczy to również praw majątkowych. Podlegają one jedynie obciążeniu z tytułu podatku dochodowego (nie są oskładkowane), więc pracodawca musi pomniejszyć taką wypłatę o zaliczkę na podatek. Pozostałe zasady dotyczące dokonywania potrąceń również mają tu zastosowanie, co oznacza zachowanie granic i kwot gwarantowanych, których nie wolno naruszyć (kwoty wolne).

Przykład

Pracownik zmarł 17 marca 2021 r. Z tym dniem jego umowa o pracę wygasła. Pozostawił żonę i 14-letniego syna. Wynagrodzenie po zmarłym, łącznie z ekwiwalentem za urlop oraz premią regulaminową, wyniosło 3950 zł brutto. Pracownik miał nierozliczoną zaliczkę udzieloną mu z kasy firmy na zakupy (m.in. na paliwo do służbowego auta), w wysokości 900 zł. Przychód z praw majątkowych przypada w równej części na każdą osobę uprawnioną, a więc w tym przypadku po 1975 zł. Należną, 17% zaliczkę trzeba więc ustalić od takiej kwoty, jaka przypada na podatnika:

• 1975 zł × 17% = 335,75 zł; po zaokrągleniu 336 zł.

Łączna kwota zaliczki do zapłaty do urzędu skarbowego - 672 zł (336 zł × 2).

• 3950 zł - 672 zł = 3278 zł.

Maksymalna kwota do potrącenia wynosi 1639 zł, tj. połowa kwoty praw majątkowych. Kwota wolna przy potrąceniu zaliczek wynosi 75% wynagrodzenia minimalnego netto (bez odliczania składek ZUS oraz uwzględniania kup i kwoty zmniejszającej podatek dochodowy), czyli 1743 zł, 75% z 2324 zł (2800 zł - 476 zł, tj. 2800 zł × 17%).

Z kwoty 3278 zł pracodawca potrąci zaliczkę w wysokości 900 zł, nie naruszając ani granicy, ani kwoty wolnej. Do wypłaty pozostanie 2378 zł i tę kwotę należy podzielić po równo między małżonkę oraz syna pracownika, czyli każdy z nich dostanie po 1189 zł.

Potrącenia z zasiłków z ubezpieczenia społecznego

Należności podlegające potrąceniom

Pracodawca (lub zleceniodawca), który jest uprawniony do wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego, powinien pamiętać, że te świadczenia również podlegają potrąceniom i egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego. Oznacza to, że jeżeli zajęcie obejmuje zarówno wynagrodzenie, jak i zasiłki, to jest ono podstawą do dokonywania potrąceń zarówno z wynagrodzenia za pracę, jak i z zasiłków z ubezpieczenia społecznego. Potrąceń z zasiłków należy jednak dokonywać zgodnie z inną podstawą prawną niż potrąceń z wynagrodzenia za pracę, tj. na podstawie art. 139 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), co wynika z art. 833 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego.

Z przysługującego ubezpieczonemu zasiłku mogą być potrącane m.in.:

• świadczenia wypłacane w kwocie zaliczkowej,
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń postojowych otrzymane na podstawie przepisów ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1842 z późn. zm.),

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,
• należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (tryb bezegzekucyjny),
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego,
• zasiłki wypłacone z tytułu pomocy społecznej, jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie, oraz zasiłek stały lub zasiłek okresowy wypłacone na podstawie przepisów o pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę,
• zasiłki i świadczenia wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który przyznano prawo do emerytury lub renty;
• z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych - na wniosek dyrektorów tych placówek.

Kwotę podlegającą potrąceniu należy obliczać procentowo od kwoty brutto zasiłku. Jednak samego potrącenia należy dokonywać od kwoty zasiłku po odliczeniu zaliczki na podatek (art. 139 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Pracodawca (lub zleceniodawca) powinien dokonywać potrąceń w takiej kolejności, w jakiej zostały wymienione w powołanym przepisie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jeśli dokonuje potrąceń na zaspokojenie należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym, w pierwszej kolejności powinny one zaspokoić alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym - pod warunkiem złożenia przez wierzyciela oświadczenia, że alimenty te nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika (art. 139 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Granice potrąceń i kwoty wolne

Przy egzekucji z zasiłków obowiązują granice potrąceń i kwoty wolne od potrąceń. Zasiłki podlegają egzekucji na zaspokojenie:

• należności alimentacyjnych - do wysokości 60% kwoty zasiłku,
• na zaspokojenie innych należności - do wysokości 25% kwoty zasiłku.

W razie zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z egzekucją innych należności, zasiłki podlegają egzekucji według podanej wyżej kolejności, z tym że egzekucja tych należności nie może przekraczać 60% kwoty zasiłku.

Kwoty wolne podlegają corocznej waloryzacji od 1 marca na zasadach określonych dla emerytur i rent. Nowe kwoty gwarantowane, zabezpieczane przed egzekucją z zasiłków z ubezpieczenia społecznego, obowiązujące od 1 marca 2021 r., wskazuje Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń społecznych z 26 lutego 2021 r. (M.P. z 2021 r. poz. 222).

Jeżeli po odliczeniu zaliczki z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych wysokość świadczenia okaże się niższa od kwoty wolnej, potrącenia w ogóle nie będą możliwe. To przejaw ochronnego i nienaruszalnego charakteru kwoty wolnej od potrąceń i egzekucji. Oznacza to w praktyce, że zaliczka na podatek dochodowy jako danina publicznoprawna będzie zawsze podlegała odliczeniu z kwoty zasiłku, bez względu na to, czy po tym odliczeniu świadczeniobiorcy pozostanie kwota odpowiadająca wolnej czy też niższa. Natomiast nigdy nie można dokonać żadnych innych potrąceń i egzekucji, gdy zasiłek po potrąceniu podatku jest równy bądź niższy od kwoty gwarantowanej.

Tabela 8. Kwoty wolne od potrąceń z zasiłków od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r.

Rodzaj potrącenia	Kwota wolna w okresie od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r.
Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi	555,19 zł
Należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego	555,19 zł
Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności niealimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi	916,07 zł
Należności z tytułu pobytu w domach opieki społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych	222,07 zł
Należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1 i 2 i 6-9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. m.in. świadczenia wypłacone zaliczkowo lub nienależnie pobrane (m.in. emerytury, renty, nienależnie pobrane świadczenie uzupełniające, tzw. 500+, świadczenia postojowe, zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, z funduszu alimentacyjnego)	732,86 zł

 

Kwoty wolne od potrąceń we wskazanych wysokościach obowiązują w przypadku, gdy zasiłek przysługuje za cały miesiąc, bez względu na wymiar etatu pracownika-dłużnika. Jeśli zasiłek przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną od potrąceń należy obniżyć proporcjonalnie do okresu, za jaki przysługuje zasiłek.

Wysokość potrącenia należy ustalać od kwoty zasiłku przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Przykład

Pracodawca otrzymał od komornika tytuł wykonawczy na kwotę 5000 zł na zaspokojenie świadczeń innych niż alimentacyjne. Przez cały marzec 2021 r. pracownik, wobec którego wszczęto postępowanie egzekucyjne, przebywał na zwolnieniu lekarskim. Pracownik złożył pracodawcy PIT-2. Za marzec 2021 r. dłużnikowi przysługuje zasiłek chorobowy w wysokości 1997,39 zł brutto. Potrącenie nie może przekroczyć 25% kwoty zasiłku. Obliczenia kwoty możliwej do potrącenia należy dokonać w następujący sposób:

Krok 1. Ustalenie granicy potrącenia:

• 1997,39 zł × 25% = 499,35 zł.

Krok 2. Ustalenie kwoty wolnej od potrąceń:

• 916,07 zł.

Krok 3. Ustalenie kwoty netto zasiłku:

• 1997 zł (po zaokrągleniu do pełnych złotych) × 17% - 43,76 zł = 295,73 zł; po zaokrągleniu 296 zł,

• 1997,39 zł - 296 zł = 1701,39 zł.

Krok 4. Ustalenie kwoty zasiłku po odliczeniu kwoty wolnej od potrąceń w celu obliczenia kwoty możliwej do potrącenia (przy zachowaniu granicy potrącenia):

• 1701,39 zł - 916,07 zł = 785,32 zł; 785,32 zł > 499,35 zł.

Pracodawca może dokonać potrącenia w wysokości 25% zasiłku, tj. 499,35 zł. Po potrąceniu pracownik otrzyma 1202,04 zł (1701,39 zł - 499,35 zł).

Przykład

W kwietniu 2021 r. pracownik przebywał na zasiłku przez 7 dni. Za ten okres zasiłek wyniósł 495,80 zł. Pracownik ma zajęcie komornicze niealimantacyjne. Wyliczenie potrącenia z zasiłku powinno wyglądać następująco:

1. Ustalenie maksymalnej kwoty potrącenia:

495,80 zł × 25% = 123,95 zł.

2. Obliczenie kwoty wolnej od potrąceń proporcjonalnie do okresu poboru zasiłku:

916,07 zł : 30 (podzielnik stosowany przez ZUS) = 30,54 zł × 7 dni = 213,78 zł.

3. Obliczenie zaliczki na podatek od zasiłku w wysokości 495,80 zł:

496 zł (po zaokrągleniu) × 17% = 84,32 zł; po zaokrągleniu 84 zł - zaliczka na podatek,

495,80 zł - 84 zł = 411,80 zł (kwota netto zasiłku).

4. Ustalenie kwoty do potrącenia oraz kwoty zasiłku do wypłaty:

411,80 zł - 213,78 zł = 198,02 zł > 123,95 zł.

Z zasiłku można potrącić nie więcej niż wynosi kwota graniczna, tj. 123,95 zł.

Po potrąceniu pozostaje do wypłaty 287,85 zł (411,80 zł - 123,95 zł), a zatem więcej niż kwota wolna, która w tym przypadku wynosi 213,78 zł.

Jednoczesne potrącenie z wynagrodzenia i zasiłków

Jeżeli pracownik, którego wynagrodzenie zostało zajęte, otrzyma za część miesiąca wynagrodzenie za pracę i zasiłek chorobowy, pracodawca musi odrębnie ustalić kwoty podlegające potrąceniu na odpowiednich zasadach. Tak samo musi postąpić w przypadku, gdy pracownik przez cały miesiąc będzie chory, ale za część miesiąca otrzyma wynagrodzenie chorobowe będące przychodem ze stosunku pracy, a za pozostałą część zasiłek.

Przykład

Pracodawca dokonuje potrąceń z wynagrodzenia 40-letniego pracownika na podstawie zajęcia komorniczego z tytułu należności niealimentacyjnych. Pracownik ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów oraz złożył PIT-2 (nie przystąpił do PPK).

W kwietniu 2021 r. pracownik otrzymał wynagrodzenie chorobowe za 24 dni w wysokości 1560 zł oraz zasiłek chorobowy za 6 dni w kwocie 390 zł.

Krok 1. Potrącenie z wynagrodzenia chorobowego

W pierwszej kolejności pracodawca musi ustalić kwotę netto wynagrodzenia chorobowego. Wynagrodzenie to nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne, ale należy odprowadzić od niego składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Przy ustalaniu zaliczki na podatek należy uwzględnić miesięczne koszty uzyskania przychodów, gdyż mimo nieprzepracowania w miesiącu ani jednego dnia pracownik uzyskał przychód ze stosunku pracy, jakim jest wynagrodzenie chorobowe. Wobec tego należy dokonać następujących obliczeń:

• składka na ubezpieczenie zdrowotne do ZUS: 1560 zł × 9% = 140,40 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne do odliczenia od podatku: 1560 zł × 7,75% = = 120,90 zł,

• podstawa opodatkowania: 1560 zł - 250 zł = 1310 zł,

• zaliczka na podatek: (1310 zł × 17%) - 43,76 zł = 178,94 zł,

• zaliczka do wpłaty do US: 178,94 zł - 120,90 zł = 58,04 zł; po zaokrągleniu 58 zł,

• do wypłaty: 1560 zł - 140,40 zł - 58 zł = 1361,60 zł.

Potrąceniu może podlegać maksymalnie połowa wynagrodzenia chorobowego netto pracownika, tj. 680,80 zł. Jednak trzeba sprawdzić, czy po ustaleniu kwoty wolnej od potrąceń będzie możliwe jego przeprowadzenie. Gdy potrącenie jest dokonywane na podstawie tytułu wykonawczego z tytułu należności niealimentacyjnych, kwotą wolną od potrąceń jest minimalne wynagrodzenie w wysokości przysługującej pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i ewentualnej wpłaty na PPK. W przypadku tego pracownika jest to kwota 2061,67 zł. Po uwzględnieniu kwoty wolnej okazuje się, że pracodawca nie może potrącić żadnej kwoty z wynagrodzenia chorobowego, gdyż jest ono niższe od kwoty wolnej (1361,60 zł < 2061,67 zł).

Krok 2. Potrącenie z zasiłku

W przypadku egzekucji na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne można potrącić nie więcej niż 25% kwoty zasiłku. Część świadczenia podlegającą potrąceniu należy ustalić od kwoty zasiłku przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Granica potrącenia:

• 390 zł × 25% = 97,50 zł.

Przy egzekwowaniu innych należności niż alimentacyjne na podstawie tytułu wykonawczego wolna od potrąceń jest kwota 916,07 zł, która podlega zmniejszeniu proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:

• 916,07 zł : 30 dni = 30,54 zł × 6 dni (liczba dni, za które przysługiwał zasiłek chorobowy) = 183,24 zł.

Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek:

• podstawa opodatkowania: 390 zł

• 390 zł × 17% = 66,30 zł; po zaokrągleniu 66 zł,

• zasiłek netto: 390 zł - 66 zł = 324 zł.

Po odliczeniu od zasiłku netto (324 zł) kwoty wolnej od potrąceń (183,24 zł) pozostaje kwota 140,76 zł, czyli wyższa niż graniczna.

Potrącenie trzeba więc ustalić na poziomie 97,50 zł.

W kwietniu br., po dokonaniu potrąceń, pracownik otrzymał:

• wynagrodzenie chorobowe w wysokości 1361,60 zł,

• zasiłek chorobowy w wysokości 226,50 zł (324 zł - 97,50 zł).

Zbieg potrąceń

W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na podstawie tytułów wykonawczych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych lub zbiegu tytułu egzekucyjnego na poczet spłaty alimentów z potrąceniami na inne należności na podstawie tytułu wykonawczego (np. kredytu bankowego) łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60% kwoty zasiłku. Gdy ma miejsce zbieg egzekucji na inne należności niż alimentacyjne, związane z odpłatnością za pobyt w placówkach pomocy i opieki, można potrącić maksymalnie 50% zasiłku. Natomiast 25% świadczenia to maksymalna wysokość potrącenia, gdy dokonujemy innych potrąceń na mocy tytułów wykonawczych. Obowiązuje zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń.

Przy zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych lub należności innych niż alimentacyjne (na podstawie tytułu wykonawczego) z potrąceniem bezegzekucyjnym (bez tytułu wykonawczego) potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać:

• 60% kwoty zasiłku brutto, w przypadku potrąceń, wśród których są należności alimentacyjne;
• 50% kwoty zasiłku brutto, w przypadku potrąceń należności egzekwowanych związanych z odpłatnością za pobyt w:

- domach pomocy społecznej,

- zakładach opiekuńczo-leczniczych,

- zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych;

• 25% zasiłku brutto, jeżeli potrąceniu podlegają inne należności niż wyżej wymienione.

Przykład

Pracodawca - płatnik zasiłków - ma 2 tytuły wykonawcze, na podstawie których dokonuje z przychodów pracownika potrąceń alimentów w wysokości 600 zł miesięcznie i kredytu bankowego na kwotę łącznie 8000 zł. Przez cały kwiecień 2021 r. pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu zasiłek chorobowy w wysokości 2139,51 zł brutto. Z uwagi na zbieg potrąceń łącznie nie mogą one przekroczyć 60% kwoty zasiłku.

Krok 1. Ustalenie granicy potrącenia:

• 2139,51 zł × 60% = 1283,71 zł.

Krok 2. Ustalenie kwoty wolnej od potrąceń dla alimentów:

• 555,19 zł.

Krok 3. Obliczenie zasiłku do wypłaty:

• (2140 zł - po zaokrągleniu do pełnych złotych × 17%) - 43,76 zł = 320,04 zł; po zaokrągleniu 320 zł,

• 2139,51 zł - 320 zł = 1819,51 zł.

Krok 4. Ustalenie kwoty zasiłku po potrąceniu alimentów z zachowaniem kwoty wolnej

• 1819,51 zł - 600 zł = 1219,51 zł.

Krok 5. Ustalenie kwoty zasiłku po odliczeniu kwoty wolnej od potrąceń w celu obliczenia kwoty możliwej do potrącenia z tytułu niespłaconego kredytu (przy zachowaniu granicy potrącenia):

• 1219,51 zł - 916,07 zł (kwota wolna od potrąceń dla innych należności egzekwowanych na podstawie tytułu wykonawczego) = 303,44 zł (kwota możliwa do potrącenia na poczet należności niealimentacyjnej);

• 600 zł (potrącenie na poczet alimentów) + 303,44 zł (potrącenie na poczet należności niealimentacyjnej) = 903,44 zł; 903,44 zł < 1283,71 zł (granica potrącenia).

Po potrąceniu pracownik otrzyma 916,07 zł (1819,51 zł - 600 zł alimenty - 303,44 zł pozostałe należności niealimentacyjne).

Jeżeli z zasiłku mają być potrącane należności inne niż alimentacyjne na podstawie tytułów wykonawczych na rzecz więcej niż jednego wierzyciela i ma miejsce:

• zbieg egzekucji administracyjnych albo
• zbieg egzekucji sądowej i administracyjnej

- a łączna kwota, która może być potrącona z zasiłku nie wystarcza na pełne pokrycie tych należności, płatnik zasiłku przekazuje potrąconą kwotę na rzecz tego organu egzekucyjnego, który pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa - na rzecz organu, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie.

Płatnik zasiłku zawiadamia o zbiegu egzekucji właściwe organy egzekucyjne, wskazując datę doręczenia zawiadomień o zajęciach dokonanych przez te organy i wysokość należności, na poczet których zostały dokonane zajęcia.

Natomiast jeżeli z zasiłku mają być dokonywane potrącenia w przypadku zbiegu:

1) sądowych egzekucji należności alimentacyjnych na podstawie tytułów wykonawczych na rzecz więcej niż jednego wierzyciela albo

2) sądowych egzekucji należności innych niż alimentacyjne na podstawie tytułów wykonawczych na rzecz więcej niż jednego wierzyciela, albo

3) sądowej egzekucji należności alimentacyjnych na podstawie tytułów wykonawczych z potrąceniem należności alimentacyjnych na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego

- a łączna kwota, która może być potrącona z zasiłku, nie wystarcza na pełne pokrycie tych należności, potrącona kwota zasiłku pozostaje w depozycie do czasu uzyskania postanowienia komornika wskazującego komornika sądowego właściwego do dalszego prowadzenia egzekucji.

Potrącenia za zgodą pracownika

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS wymienia, jakie konkretnie należności mogą być potrącane z zasiłków. Inne również można potrącać, ale pod warunkiem, że istnieje tytuł wykonawczy. Jeżeli więc pracodawca miałby dokonać potrącenia bez takiego tytułu, np. pożyczki udzielonej pracownikowi z własnych środków, musiałby uzyskać od niego pisemną zgodę na takie potrącenie. Wówczas żadne kwoty wolne ani granice potrąceń nie występują, gdyż nie ma w tym przypadku podstawy prawnej do ich stosowania. Ustawa emerytalna przewiduje kwoty wolne i granice potrąceń w przypadku oznaczonych należności i tych ściągalnych na podstawie tytułu wykonawczego. Bez zgody pracownika potrącenie byłoby bezpodstawne.

Przykład

Pracownica przebywająca na urlopie macierzyńskim wyraziła zgodę na piśmie na potrącanie z zasiłku macierzyńskiego rat pożyczki zaciągniętej od pracodawcy, w wysokości po 300 zł miesięcznie. Pracownicy przysługuje za marzec 2021 r. zasiłek macierzyński w wysokości 3210,05 zł brutto. Z przysługującego jej zasiłku pracodawca potrącił zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych, stosując kwotę zmniejszającą podatek na podstawie oświadczenia PIT-2 w wysokości 502 zł (3210 × 17% - 43,76 zł = 501,94 zł; po zaokrągleniu 502 zł). Zasiłek po odliczeniu zaliczki wynosi 2708,05 zł.

Ponadto z zasiłku musi potrącić należności niealimentacyjne na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego na 1210 zł. Potrącenie na spłatę należności niealimentacyjnych może być dokonane w maksymalnej wysokości 25% kwoty zasiłku, czyli w tym przypadku pracodawca może potrącić nie więcej niż 802,51 zł (3210,05 zł × 25%).

Wolna od potrąceń jest natomiast kwota 916,07 zł. A zatem z przysługującego pracownicy do wypłaty zasiłku pracodawca może potrącić na należności niealimentacyjne nie więcej niż 802,51 zł, a na spłatę miesięcznej raty pożyczki 300 zł, bez stosowania granicy ani kwoty wolnej od potrąceń. Ostatecznie pracownica otrzyma do wypłaty 1605,54 zł (2708,05 zł - 802,51 zł - 300 zł), przy czym po potrąceniu należności niealimentacyjnych (a przed potrąceniem raty pożyczki, do której nie stosuje się ani granicy potrącenia, ani kwoty wolnej) zachowana została kwota wolna w wysokości 916,07 zł.

Potrącenia z umów cywilnoprawnych

Wcześniej opisanych zasad dokonywania potrąceń zasadniczo nie należy stosować do osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia, umowy agencyjnej czy umowy o dzieło. Do tych osób nie mają bowiem zastosowania przepisy Kodeksu pracy, lecz Kodeksu cywilnego. Zatem wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej nie podlega żadnej ochronie, ponieważ nie ma kwot wolnych od zajęcia ani granic potrąceń. Jednak nie zawsze będzie to oznaczać, że komornik może otrzymać 100% takiego wynagrodzenia. Od 1 stycznia 2019 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, która objęła wyraźną ochroną przed potrąceniami sądowymi i administracyjnymi m.in. dochody z niektórych umów cywilnoprawnych.

Przychód z umowy cywilnoprawnej jedynym źródłem utrzymania

W przypadku gdy umowa cywilnoprawna jest jedynym lub głównym źródłem utrzymania danej osoby, nie można pozbawić jej całego wynagrodzenia, które osiągnęła z tego tytułu. Ograniczenie dokonania potrąceń wynika w tym przypadku z art. 833 § 2-21 Kodeksu postępowania cywilnego. Określa on, że egzekucji w zakresie określonym w przepisach Kodeksu pracy podlegają takie należności, jak:

• uposażenia posłów i senatorów,
• należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni,
• wynagrodzenia członków spółdzielni pracy oraz
• wszystkie świadczenia powtarzające się, których celem jest zapewnienie utrzymania, albo stanowiące jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną.

Aby można było stosować odnoszące się do pracowników ograniczenia w egzekucji np. z przychodów z tytułu z umowy zlecenia, muszą łącznie zostać spełnione warunki dotyczące wypłat otrzymywanych z tej umowy, tj.:

• powinny to być świadczenia powtarzające się, tzn. pobierane okresowo, oraz
• umowa musi mieć charakter ciągły i być odnawiana przez strony - czyli chodzi np. o zleceniobiorców stale współpracujących, oraz
• świadczenia z umowy zlecenia powinny zapewniać utrzymanie, czyli przynosić korzyść majątkową pozwalającą na nabywanie dóbr i usług albo stanowić jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną.

Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 13 lutego 2014 r. (I ACa 1057/13):

(...) Nie ulega wątpliwości, że do świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania, zalicza się również wynagrodzenia wypłacane na podstawie umów cywilnoprawnych (jak np. na podstawie umowy najmu). W doktrynie podkreśla się, że pojęciu świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania, należy nadawać szerokie znaczenie. Zaliczenie danego świadczenia do wymienionej grupy świadczeń zależy wyłącznie od ustalenia, czy świadczenie to ma charakter periodyczny (powtarzający się) oraz czy spełnia cel wyżej wskazany. Świadczeniami powtarzającymi się są świadczenia wypłacane dłużnikowi okresowo w powtarzających się odstępach czasu.

Należy podkreślić, że przepisy dotyczące ograniczeń egzekucji komornik sądowy powinien stosować bez względu na wniosek dłużnika (np. zleceniobiorcy). Co oznacza, że komornik sądowy powinien samodzielnie ustalać takie okoliczności, jak:

• rodzaj umowy,
• czas jej obowiązywania oraz
• charakter świadczeń przysługujących dłużnikowi z tytułu tej umowy.

Także dłużnik może wystąpić z wnioskiem do komornika o umorzenie postępowania egzekucyjnego w zakresie dotyczącym wolnej od zajęcia części dochodu.

Wzór wniosku o ograniczenie egzekucji wierzytelności

Janusz Zleceniobiorca Warszawa, dnia 18 marca 2021 r. zam. 00-000 Warszawa ul. Mała 00/00   sygn. akt I KMS 00/00 Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Warszawie Michał Komornik     WNIOSEK O OGRANICZENIE EGZEKUCJI DO WIERZYTELNOŚCI Z UMOWY CYWILNOPRAWNEJ   Niniejszym proszę o ograniczenie egzekucji z wierzytelności przysługujących mi z tytułu umowy zlecenia zawartej na okres od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r. na podstawie art. 833 § 21 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem do przysługujących mi wierzytelności ma zastosowanie granica potrącenia i kwota wolna od potrąceń wynikające z Kodeksu pracy. Przychód ze wskazanej umowy jest bowiem moim jedynym źródłem dochodów z którego otrzymuję miesięcznie kwotę 3000 zł netto.   Z poważaniem, Janusz Zleceniobiorca

 

Warto zaznaczyć, że czynności komornika podlegają nadzorowi sądu. Natomiast czynności nadzorcze sądu mogą być zainicjowane z urzędu lub wskutek skargi na czynności komornika (odpowiedź na interpelację poselską nr 5695 z 28 września 2016 r.).

W praktyce często to zleceniodawca inicjuje proces ustalania przez komornika, czy przychód z umowy cywilnoprawnej dłużnika stanowi świadczenie powtarzające się, którego celem jest zapewnienie utrzymania, albo stanowiące jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną. Jednak takiego powiadomienia powinien dokonywać zainteresowany zleceniobiorca.

Dokonywanie potrąceń z przychodów zleceniobiorcy

Obecnie nie ma już wątpliwości, że do wszystkich świadczeń powtarzających się (w tym m.in. przychodów z umów zlecenia czy o świadczenie usług albo umów o dzieło), których celem jest zapewnienie utrzymania, albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną, mają zastosowanie zarówno stosowane do przychodów pracowniczych granice potrącenia, jak i kwoty wolne od potrąceń (w przypadku należności niealimentacyjnych).

Od 1 stycznia 2019 r. ochroną przed potrąceniami objęte są świadczenia powtarzające się przysługujące dłużnikowi będącemu osobą fizyczną:

1) których celem jest zapewnienie utrzymania albo

2) stanowiące jedyne źródło dochodu.

Mamy więc do czynienia z 2 grupami dłużników.

Po pierwsze, z ochrony przed nadmiernymi potrąceniami korzystają przychody dłużnika, których celem jest zapewnienie utrzymania. Należy przyjąć, iż mogą mu przysługiwać z więcej niż jednego źródła, gdy dopiero suma przychodów z tych źródeł zapewnia mu utrzymanie (stanowi minimum środków niezbędnych do egzystencji). Można przyjąć, iż wskazane 2 warunki nie w każdej sytuacji są samodzielne. Dotychczas wykładnia w tym zakresie najczęściej była niekorzystna dla dłużników. Komornicy, aby uznać, że dane świadczenie podlega ograniczonemu zajęciu, analizowali, czy dłużnik nie ma innych źródeł przychodów. Otrzymywanie np. emerytury i uzyskiwanie wypłat z umowy cywilnoprawnej bez względu na ich wysokość prowadziło do tego, że ochroną mogło zostać objęte tylko 1 świadczenie. Organ egzekucyjny nie badał dalej, czy ten 1 tytuł zapewnia już dłużnikowi minimum egzystencji.

Przykład

Na zleceniobiorcę zatrudnionego w spółce z o.o. 4 marca 2021 r. komornik wystawił wezwanie do dokonania potrąceń z wierzytelności pochodzących z zawartej umowy. Zajęcie dotyczy całej otrzymywanej przez niego kwoty wynagrodzenia, do której osoba ta ma prawo co miesiąc. Zleceniodawca wystąpił do komornika z wnioskiem o ograniczenie potrącenia z tej wypłaty poprzez zastosowanie ochrony wynikającej z Kodeksu pracy. Komornik odmówił, argumentując, że dłużnik pobiera emeryturę, o czym zleceniodawca nie wiedział. Zatrudniony poinformował zleceniodawcę, że wprawdzie ma prawo do tego świadczenia, ale otrzymuje ją w wysokości ok. 350 zł netto miesięcznie, co nie wystarcza na zaspokojenie minimalnych potrzeb jego rodziny (zleceniobiorca prowadzi gospodarstwo domowe z niepełnosprawną małżonką bez prawa do świadczenia z tego tytułu). Pomimo to, zleceniodawca musi potrącić całe wynagrodzenie z umowy zlecenia. Dłużnik może jednak zwrócić się do komornika z odpowiednio uzasadnionym wnioskiem o ograniczenie egzekucji do przychodów za realizowanie umowy cywilnoprawnej i ma szansę na pozytywne rozstrzygnięcie swojej sprawy.

Po drugie, ochrona wynagrodzenia przysługuje dłużnikowi, który osiąga okresowe dochody ze źródła będącego dla niego jedynym i zabezpieczającym minimum egzystencjalne. Oznacza to, że w przypadku otrzymywania przychodów z więcej niż jednego tytułu, ograniczona egzekucja będzie prowadzona tylko do tej wypłaty, która wystarcza na pokrycie kosztów utrzymania dłużnika. Należy uznać, że wypłaty pochodzące z pozostałych źródeł w zależności od sytuacji będą zajęte przez komornika w części lub całości.

Przykład

Na zleceniobiorcę zatrudnionego w spółce z o.o. 10 marca 2021 r. komornik wystawił wezwanie do dokonania potrąceń z wierzytelności pochodzących z zawartej umowy. Zajęcie dotyczy całej otrzymywanej przez niego kwoty wynagrodzenia, którą osoba ta otrzymuje co miesiąc. Zleceniodawca wystąpił do komornika z wnioskiem o ograniczenie potrącenia z tej wypłaty poprzez zastosowanie ochrony wynikającej z Kodeksu pracy. Komornik odmówił, argumentując, że dłużnik pobiera emeryturę, o czym zleceniodawca nie wiedział. Zatrudniony poinformował zleceniodawcę, że ma prawo do emerytury i z tego tytułu otrzymuje kwotę ok. 3000 zł netto miesięcznie. Jednak w jego przekonaniu ta kwota nie wystarcza mu na zaspokojenie minimalnych potrzeb (zleceniobiorca jest osobą samotną). W tej sytuacji (tak jak w poprzednim przykładzie) zleceniodawca musi potrącić całe wynagrodzenie ze zlecenia. Jedynie dłużnik może zwrócić się do komornika z odpowiednio uzasadnionym wnioskiem o ograniczenie egzekucji do przychodów za realizowanie umowy cywilnoprawnej. Zleceniobiorca ma jednak niewielkie szanse na pozytywne rozstrzygnięcie swojej sprawy, gdyż wysokość emerytury znacznie przekracza kwotę minimum egzystencji.

Kwotę wolną od potrąceń przysługującą zleceniobiorcom należy ustalać od obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę (nie od minimalnej stawki godzinowej, jaka obowiązuje w przypadku większości umów zlecenia i o świadczenie usług zawieranych z osobami fizycznymi).

Przykład

Przychód zleceniobiorcy otrzymującego wynagrodzenie miesięczne w wysokości minimalnej płacy jest zajęty z tytułu należności niealimentacyjnych. Za marzec 2021 r. przysługuje mu pełna kwota wolna od potrąceń (100% minimalnego wynagrodzenia).

Wariant I. Zleceniobiorca przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i dokonuje łącznie ze zleceniodawcą podstawowych wpłat na PPK:

Kwota wolna od potrąceń brutto: 2800 zł. Wyliczenia kwoty wolnej od potrąceń netto należy dokonać następująco:

• składki na ubezpieczenia społeczne łącznie: 2800 zł × 13,71% = 383,88 zł,

• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 2800 zł - 383,88 zł = = 2416,12 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca wpłacie do ZUS: 2416,12 zł × × 9% = 217,45 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca odliczeniu od zaliczki na podatek: 2416,12 zł × 7,75% = 187,25 zł,

• wpłata na PPK (za luty 2021 r. odprowadzona w marcu 2021 r. finansowana przez zleceniodawcę): 42 zł,

• koszty uzyskania przychodów: (2800 zł + 42 zł - 383,88 zł) × 20% = 491,62 zł,

• podstawa opodatkowania: 2800 zł + 42 zł - 383,88 zł - 491,62 zł = 1966,50 zł; po zaokrągleniu 1967 zł,

• zaliczka na podatek dochodowy: 1967 zł × 17% = 334,39 zł,

• zaliczka po odliczeniu składki zdrowotnej: 334,39 zł - 187,25 zł = 147,14 zł; po zaokrągleniu 147 zł,

• wpłata na PPK finansowana przez zleceniobiorcę: 56 zł.

Wynagrodzenie netto: 2800 zł - 383,88 zł - 217,45 zł - 147 zł - 56 zł = 1995,67 zł (kwota wolna od potrąceń).

Wariant II. Zleceniobiorca nie przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i nie dokonuje wpłat na PPK:

Kwota wolna od potrąceń brutto: 2800 zł. Wyliczenie kwoty wolnej od potrąceń netto:

• składki na ubezpieczenia społeczne łącznie: 2800 zł × 11,26% = 315,28 zł,

• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 2800 zł - 315,28 zł = = 2484,72 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca wpłacie do ZUS: 2484,72 zł × × 9% = 223,62 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca odliczeniu od zaliczki na podatek: 2484,72 zł × 7,75% = 192,57 zł,

• koszty uzyskania przychodów: (2800 zł - 315,28 zł) × 20% = 496,94 zł,

• podstawa opodatkowania: 2800 zł - 315,28 zł - 496,64 zł = 1988,08 zł; po zaokrągleniu 1988 zł,

• zaliczka na podatek dochodowy: 1988 zł × 17% = 337,96 zł,

• zaliczka po odliczeniu składki zdrowotnej: 337,96 zł - 192,57 zł = 145,39 zł; po zaokrągleniu 145 zł.

Wynagrodzenie netto: 2800 zł - 315,28 zł - 223,62 zł - 145 zł = 2116,10 zł (kwota wolna od potrąceń).

Przyjęcie jako kwoty wolnej od potrąceń minimalnej stawki godzinowej byłoby w tym przypadku uznane za nieuzasadnione i w sposób nieuprawniony różnicujące sytuację pracowników i zleceniobiorców. Przyjmując bowiem takie stanowisko, ochrona wynagrodzenia z tytułu umów cywilnoprawnych byłaby silniejsza niż ta, która przysługuje pracownikom. Pracownicy mają bowiem prawo do jednej stałej kwoty wolnej od potrąceń bez względu na liczbę przepracowanych godzin w danym miesiącu (w 2021 r. ustalanej od kwoty 2800 zł brutto dla pełnego etatu). Mogłoby to powodować nadużycia, a nawet znacznie ograniczyć możliwość dokonywania potrąceń z wynagrodzenia zleceniobiorcy.

Należy przypomnieć, że wysokość kwoty wolnej od potrąceń zależy od wymiaru czasu pracy, w jakim zatrudniony jest pracownik. Zgodnie z wyjaśnieniami resortu sprawiedliwości z 18 października 2018 r. kwoty wolne od potrąceń przysługujące zleceniobiorcom ulegają obniżeniu jak przy zatrudnieniu na część etatu (art. 871 § 2 Kodeksu pracy). Zatem należy przyjąć, że wysokość kwoty wolnej należy ustalać proporcjonalnie do przepracowanej liczby godzin w danym miesiącu, porównując tę liczbę do obowiązującej w tym miesiącu nominalnej liczby godzin.

Przykład

Zleceniodawca 14 marca 2021 r. otrzymał od komornika pismo zobowiązujące go do potrącania długu niealimentacyjnego w wysokości 1800 zł z wynagrodzenia zleceniobiorcy (w wieku 30+), które wynosi 3000 zł miesięcznie brutto i jest wypłacane ostatniego dnia miesiąca. Umowa zlecenia jest umową stałą i stanowi jedyne źródło dochodu tej osoby. Wynagrodzenie to podlega ochronie na takich samych zasadach jak wynagrodzenie z umowy o pracę, o czym komornik powiadomił zleceniodawcę. Musi on zatem ustalić kwotę netto wynagrodzenia zleceniobiorcy, uwzględniając obciążenia publicznoprawne potrącane z tego wynagrodzenia, tj.: obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, składkę na ubezpieczenie zdrowotne, składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, do którego przystąpił zleceniobiorca, wpłatę na PPK (zleceniobiorca nie złożył deklaracji rezygnacji, wpłaty mają charakter tylko podstawowy i są potrącane od stycznia 2021 r.), uwzględniając koszty uzyskania przychodów w wysokości 20%. Zleceniobiorca przepracował w marcu 150 godzin (ze 184 godzin nominalnie do przepracowania w tym miesiącu).

Krok 1. Ustalenie wysokości wynagrodzenia netto zleceniobiorcy za marzec 2021 r. podlegającego zajęciu:

• składki na ubezpieczenia społeczne łącznie: 3000 zł × 13,71% = 411,30 zł,

• podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne: 3000 zł - 411,30 zł = = 2588,70 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca wpłacie do ZUS: 2588,70 zł × × 9% = 232,98 zł,

• składka na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca odliczeniu od zaliczki na podatek: 2588,70 zł × 7,75% = 200,62 zł,

• wpłata na PPK (za luty 2021 r. odprowadzona w marcu 2021 r. finansowana przez zleceniodawcę): 45 zł,

• koszty uzyskania przychodów: (3000 zł + 45 zł - 411,30 zł) × 20% = 526,74 zł,

• podstawa opodatkowania: 3000 zł + 45 zł - 411,30 zł - 526,74 zł = 2106,96 zł; po zaokrągleniu 2107 zł,

• zaliczka na podatek dochodowy: 2107 zł × 17% = 358,19 zł,

• zaliczka po odliczeniu składki zdrowotnej: 358,19 zł - 200,62 zł = 157,57 zł; po zaokrągleniu 158 zł,

• wpłata na PPK finansowana przez zleceniobiorcę: 60 zł.

Wynagrodzenie netto: 3000 zł - 411,30 zł - 232,98 zł - 158 zł - 60 zł = 2137,72 zł.

Krok 2. Ustalenie granicy potrącenia:

Przy egzekwowaniu należności niealimentacyjnych potrącenie nie może przekroczyć połowy wynagrodzenia netto (art. 87 § 3 pkt 2 Kodeksu pracy). W tym przypadku zleceniodawca może potrącić z wynagrodzenia zleceniobiorcy nie więcej niż 1068,86 zł (1/2 × 2137,72 zł).

Krok 3. Ustalenie kwoty wolnej od potrąceń:

Wysokość kwoty wolnej należy ustalić od obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę (podstawę do jej ustalenia stanowi 2800 zł brutto). Ponieważ w marcu 2021 r. zleceniobiorca przepracował 150 godzin, przysługującą mu kwotę wolną za ten miesiąc należy obliczyć w następujący sposób:

• kwota wolna przysługująca za przepracowanie pełnego wymiaru godzin (184) wynosi 1995,67 zł netto (uwzględniając: minimalne wynagrodzenie 2800 zł, składki na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolne chorobowe 383,88 zł, składkę na ubezpieczenie zdrowotne 217,45 zł, KUP w wysokości 91,62 zł, zaliczkę na podatek dochodowy 147 zł, wpłatę podstawową na PPK zleceniobiorcy 56 zł, wpłatę podstawową na PPK zleceniodawcy 42 zł),

• kwota wolna przysługująca zleceniobiorcy za godziny przepracowane wynosi 150 godz./184 godz. × 1995,67 zł = 1626,90 zł.

Ponieważ po potrąceniu maksymalnej kwoty, tj. 1068,86 zł, zleceniobiorcy pozostałoby 1068,86 zł (2137,72 zł - 1068,86 zł), co stanowi mniej niż gwarantowana kwota wolna (1626,90), potrącenie należy obniżyć do 510,82 zł (2137,72 zł - 1626,90 zł).

Wówczas zostanie zachowana zarówno granica potrącenia, jak i kwota wolna od potrąceń.

Podkreślenia wymaga, iż wypracowanie przez zleceniobiorcę liczby godzin przekraczającej normę miesięczną nie uprawnia do zastosowania wyższej kwoty wolnej. Należy ją obliczyć od kwoty nie wyższej niż wynagrodzenie minimalne, tj. w 2021 r. - 2800 zł brutto.

Przykład

Załóżmy, że zleceniobiorca z poprzedniego przykładu przepracował w marcu 2021 r. 200 godz. Przysługująca mu kwota wolna od potrąceń powinna być ustalona od 2800 zł (1995,67 zł netto). Nie wolno jej podwyższyć do 2169,21 zł (200 godz./184 godz. × 1995,67 zł).

Do przychodów zleceniobiorców nie mają zastosowania przepisy umożliwiające skorzystanie z wyższej o 25% kwoty wolnej od potrąceń, o której mowa w art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem, jeżeli z powodu podjętych na terytorium Polski działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu, kwoty wolne od potrąceń określone w art. 871 § 1 Kodeksu pracy ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.

Ww. przepis dotyczy wyłącznie pracowników.

Potrącenia z zasiłków wypłacanych zleceniobiorcom

Zasiłki wypłacane zleceniobiorcom objętym ubezpieczeniem chorobowym (macierzyńskie, opiekuńcze, chorobowe i świadczenie rehabilitacyjne) podlegają egzekucji na zasadach właściwych dla emerytur i rent (art. 833 § 5 Kodeksu postępowania cywilnego). Oznacza to, że w tym zakresie o wysokości granic potrącenia i kwot wolnych od potrąceń decydują przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Granicę potrącenia z zasiłku (jest to najwyższa kwota, jaką można potrącić) należy ustalić od kwoty brutto zasiłku, czyli uwzględniającej zaliczkę na podatek dochodowy (art. 140 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Natomiast samego potrącenia dokonuje się od kwoty netto zasiłku (po odliczeniu podatku), uwzględniając określoną dla danego rodzaju zobowiązania wysokość kwoty wolnej. Potrąceń i egzekucji nie należy dokonywać, jeżeli po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy wysokość zasiłku jest niższa niż kwota wolna od potrąceń i egzekucji (art. 141 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Kwoty wolne od egzekucji i potrąceń z zasiłku obowiązujące od 1 marca 2021 r. prezentuje tabela 8 na str. 38.

Przykład

Zleceniobiorca przebywał na zasiłku chorobowym przez cały marzec 2021 r. Przysługujące mu świadczenie zostało zajęte przez komornika z tytułu należności niealimentacyjnych na kwotę ok. 7000 zł. Zasiłek za marzec br. wynosi 3150 zł brutto i w tej samej wysokości zostanie wypłacony zleceniobiorcy (zleceniodawca nie potrąca podatku od zasiłku zleceniobiorcy). W tym przypadku granica potrącenia to 25% zasiłku brutto, czyli 787,50 zł, a kwota wolna od potrąceń wynosi 916,07 zł. Po potrąceniu maksymalnej kwoty (granicy) zleceniobiorca otrzyma 2362,50 zł (3150 zł - 787,50 zł).

Gdyby od zasiłku zleceniodawca potrącał podatek, zasiłek do wypłaty wynosiłby 2614 zł, a po potrąceniu 1826,50 zł (3150 zł - 536 zł; zaliczka na podatek po zaokrągleniu do pełnych złotych - 787,50 zł).

Dochody z pracy i zlecenia a potrącenia

 Często pracodawcy zawierają z pracownikami, obok umowy o pracę, także płatne, dodatkowe umowy cywilnoprawne na wykonywanie innych prac niż w ramach stosunku pracy. Gdy pracodawca otrzymuje tytuł egzekucyjny w celu zajęcia wynagrodzenia pracownika, często nie wie, czy egzekucji podlega również wynagrodzenie z umowy zlecenia. Należy jednak pamiętać, że dokonując zajęcia wynagrodzenia za pracę, komornik lub administra­cyjny organ egzekucyjny żąda od pracodawcy zestawienia periodycznego wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu ze wszystkich innych tytułów. Celem takiego żądania tych organów jest pozyskanie wiedzy o łącznej sumie dochodów pracownika. Wówczas egzekucją mogą zostać objęte również dochody z umowy zlecenia. W tej sytuacji dochody te nie podlegają żadnej ochronie i mogą być potrącone w pełnej wysokości.

Pracodawca, który jednocześnie dokonuje potrącenia z wynagrodzenia ze stosunku pracy i z przychodów za prace zlecone, powinien odrębnie ustalać kwoty podlegające potrąceniom od przychodów z tych tytułów.

WAŻNE(!)

Jeśli pracownik wykonuje dodatkowo prace na podstawie umowy zlecenia, wynagrodzenie z tego tytułu może zostać potrącone w pełnej wysokości, bez ograniczeń

W przypadku konieczności potrącenia innych należności niż przymusowe (komornicze, administracyjne), np. na rzecz zleceniodawcy, należy przyjąć, że zleceniodawca może dokonać takiego potrącenia, ale za zgodą zleceniobiorcy.

Tabela 9. Stosowanie przepisów Kodeksu pracy w zakresie ograniczenia egzekucji z wynagrodzeń zleceniobiorców

Rodzaj potrącenia/Granica potrącenia (art. 87 Kodeksu pracy)	Kwota wolna od potrąceń (art. 871 Kodeksu pracy)
1) w przypadku egzekucji dokonywanej na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych - 60% dochodu netto	brak
2) w przypadku egzekucji dokonywanej na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne - 50% dochodu netto	100% minimalnego wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych z uwzględnieniem wymiaru czasu pracy

 

Potrącenia z tytułu zaliczek pieniężnych (jako mienie powierzone, z którego należy się wyliczyć) czy kar porządkowych nie występują w pozapracowniczych stosunkach zatrudnienia. W przypadku umów cywilnoprawnych może wystąpić instytucja zaliczki, ale udzielanej na poczet wynagrodzenia za realizację tej umowy, lub innych wydatków niezbędnych do prawidłowego jej wykonania. Należy przyjąć, że nie jest to tożsame z zaliczką udzielaną pracownikowi, do której stosuje się zasady potrąceń wynikające z art. 87-871 Kodeksu pracy.

Obowiązki pracodawcy po rozwiązaniu stosunku pracy z dłużnikiem

Jeżeli pracodawca rozwiązał umowę o pracę z pracownikiem, którego wynagrodzenie zostało zajęte przez komornika, musi powiadomić o tym komornika i zawrzeć właściwe informacje w świadectwie pracy. Nie ma takiej potrzeby jedynie wówczas, gdy z tym samym pracownikiem został nawiązany nowy stosunek pracy lub zlecenia albo gdy zakład pracy przeszedł na inną osobę, jeżeli osoba ta wiedziała o zajęciu. Wówczas nadal obowiązuje zajęcie, na podstawie którego dotychczas były dokonywane potrącenia.

Jeżeli pracodawca nie będzie kontynuował zatrudnienia pracownika, którego dotyczyło zajęcie, musi umieścić w świadectwie pracy wzmiankę o zajęciu wynagrodzenia. Wzmianka ta powinna zawierać:

• oznaczenie komornika, który zajął należność,
• numer sprawy egzekucyjnej,
• wysokość dotychczas potrąconych kwot.

Przykładowo wypełniony fragment świadectwa pracy

Nowy pracodawca, któremu pracownik przedstawi świadectwo pracy ze wzmianką o zajęciu wynagrodzenia, zawiadamia o zatrudnieniu takiego pracownika pracodawcę, który wydał świadectwo, oraz komornika wskazanego w świadectwie pracy.

Jeżeli pracownik nie przedłoży świadectwa pracy, a pracodawca dowie się, gdzie był on wcześniej zatrudniony, ma obowiązek zawiadomić poprzedniego pracodawcę o zatrudnieniu tej osoby. Obowiązku takiego nie ma wtedy, gdy pracownik przedstawi zaświadczenie poprzedniego zakładu stwierdzające, że jego należności nie były zajęte (art. 884 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego).

W sytuacji gdy były pracodawca pracownika, którego wynagrodzenie było zajęte, posiada informacje o nowym pracodawcy tej osoby, ma obowiązek przesłać nowemu pracodawcy zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia oraz powiadomić o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne. Nowy pracodawca ma obowiązek dokonywać potrąceń na podstawie otrzymanego zawiadomienia (art. 884 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Pracodawcę, który zaniedbał obowiązek przesłania zawiadomienia lub dokumentów dotyczących zajęcia wynagrodzenia nowemu pracodawcy dłużnika, komornik może ukarać grzywną w wysokości do 5000 zł. Grzywna może być powtórzona, jeżeli pracodawca nadal uchyla się od wykonania tych czynności w dodatkowo wyznaczonym terminie.

Komornik nakłada grzywnę na pracodawcę, jeśli jest on osobą fizyczną. Gdy pracodawca nie jest osobą fizyczną, grzywna nakładana jest na pracownika lub wspólnika odpowiedzialnego za wykonanie tych obowiązków. Jeśli taki pracownik (lub wspólnik) nie został wyznaczony i nie ma możliwości ustalenia osoby odpowiedzialnej za wykonanie tych obowiązków, komornik nakłada karę na osobę uprawnioną do reprezentowania pracodawcy. Jeżeli pracodawcą jest spółka cywilna, grzywnie podlega którykolwiek ze wspólników (art. 886 § 1 i 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Obowiązek powiadomienia komornika o zmianie pracodawcy ma również były pracownik-dłużnik. O obowiązku tym oraz o skutkach jego zaniedbania komornik powinien pouczyć dłużnika przy zawiadamianiu go o zajęciu wynagrodzenia za pracę. Dłużnik, który nie powiadomi komornika o zmianie pracodawcy, również może zostać ukarany grzywną w wysokości do 5000 zł (art. 884 § 4 i art. 886 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zbieg egzekucji komorniczej z administracyjną

Egzekucja wierzytelności może być prowadzona zarówno przez komornika (sąd), jak i przez administracyjny organ egzekucyjny, np. naczelnika urzędu skarbowego czy dyrektora oddziału ZUS. Może się zdarzyć, że pracodawca, mając jeden tytuł wykonawczy na danego pracownika, np. od komornika, otrzymuje kolejny, tym razem od organu administracyjnego. Egzekucja, którą prowadzi komornik sądowy i administracyjny organ egzekucyjny, jest wówczas skierowana do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego. Jest to tzw. zbieg egzekucji. Egzekucja jest prowadzona w stosunku do tego samego podmiotu, a zatem pracownika, i przedmiotu, tj. wynagrodzenia za pracę. Zbieg egzekucji nie wstrzymuje czynności egzekucyjnych.

W przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego, egzekucje do tej rzeczy albo prawa majątkowego prowadzi łącznie ten sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny, który jako pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa - organ egzekucyjny, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie (art. 773 Kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 62 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Oznacza to, że w przypadku gdy do pracodawcy dojdzie kolejne zajęcie wynagrodzenia tego samego pracownika, ale od innego organu egzekucyjnego, pracodawca sam rozstrzyga, komu przekaże potrącenie, w razie gdy pensji nie wystarczy na pokrycie obu wierzytelności. Kryterium decydującym jest tu kolejność zajęć, a więc poprowadzenie obu egzekucji przekazuje się organowi, który dokonał zajęcia jako pierwszy. Dopiero gdy to kryterium nie przesądzi, zdecyduje wyższa kwota zajęcia.

Wyjątkiem jest tu zbieg egzekucji administracyjnej prowadzonej na podstawie jednolitego tytułu wykonawczego państwa członkowskiego Unii Europejskiej albo zagranicznego tytułu wykonawczego określonych w ustawie z 11 października 2013 r. o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 765; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320) i egzekucji sądowej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego. Egzekucje do tej rzeczy albo prawa majątkowego prowadzi łącznie administracyjny organ egzekucyjny.

Pracodawca musi też zawiadomić oba organy o zbiegu egzekucji, wskazując datę dokonania każdego zajęcia i wysokość należności, na poczet których każde zajęcie zostało dokonane.

Przykład

Pracodawca, od stycznia 2021 r. potrąca z wynagrodzenia pracownika kwoty na zaspokojenie należności administracyjnych i odprowadza je na konto naczelnika urzędu skarbowego (łączne zadłużenie 12 000 zł). W kwietniu 2021 r. otrzymał zawiadomienie o zajęciu wynagrodzenia tego pracownika na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych od komornika sądu rejonowego, w wysokości 5000 zł (egzekucja sądowa). W terminie wypłaty wynagrodzenia za kwiecień pracodawca dokona potrącenia długu, tzn. zarówno zaległości wobec urzędu skarbowego, jak i alimentów w granicach maksymalnie 3/5 pensji. Całość przekaże organowi administracyjnemu, gdyż ten jako pierwszy dokonał zajęcia. Gdyby w tym samym dniu do pracodawcy doszły oba zajęcia, i tak organ administracyjny przejąłby obie egzekucje, gdyż kwota zajęcia jest tu wyższa.

Podsumowanie

1. Z wynagrodzenia pracownika można dokonać potrąceń ustawowych, czyli takich, które nie wymagają zgody pracownika lub zleceniobiorcy, oraz dobrowolnych przy dokonywaniu których zgoda pracownika/zleceniobiorcy jest bezwzględnie konieczna.

2. Potrąceniami ustawowymi są świadczenia alimentacyjne oraz sumy egzekwowane na podstawie tytułów egzekucji państwowej lub administracyjnej, a także zaliczki udzielone pracownikowi czy też kary porządkowe udzielone na podstawie Kodeksu pracy.

3. Potrąceń dokonuje się z wynagrodzenia netto, uwzględniając granice potrąceń i kwoty wolne od potrąceń.

4. Granice potrąceń i kwoty wolne od potrąceń są różne w zależności od rodzaju wypłacanego świadczenia (np. granica potrącenia dla wynagrodzenia wynosi 50% wynagrodzenia netto, natomiast dla zasiłku chorobowego 25% tego zasiłku brutto).

5. Kwotę wolną dla wynagrodzenia pracowniczego lub z tytułu umowy zlecenia stanowi minimalne wynagrodzenie netto, a dla zasiłku chorobowego są to kwoty stosowane przy emeryturach i rentach.

6. Jeżeli z powodu epidemii koronawirusa pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu, kwoty wolne od potrąceń ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.

7. Pracodawca lub zleceniodawca ma obowiązek powiadamiania komornika sądowego bądź inny organ egzekucyjny o każdej zmianie mającej wpływ na realizację egzekucji sądowej bądź administracyjnej.

8. Za niewypełnienie obowiązków wobec komornika na pracodawcę/zleceniodawcę może być nałożona sankcja w postaci grzywny w wysokości do 5000 zł, która może być powtórzona w przypadku dalszego uchylania się od tych obowiązków.

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 22, art. 80, art. 82, art. 84, art. 87, art. 871, art. 88, art. 90, art. 91, art. 100, art. 108, art. 282 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320),

• art. 758, art. 759, art. 773 § 1, art. 831, art. 881-884, art. 886 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11),

• art. 81, art. 83 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1398; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 159),

• art. 1, art. 16 ust. 1-1b, art. 22 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 432),

• art. 331 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 263),

• art. 139, art. 140, art. 141 ustawy z o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353),

• art. 62 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1427; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 41),

• art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 464),

• art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 159),

• § 2 ust. 1 pkt 18 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1862),

• art. 1 pkt 1a, art. 6 ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 2207),

• rozporządzenie Rady Ministrów z 15 września 2020 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1596),

• komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 26 lutego 2021 r. w sprawie miesięcznej kwoty przeciętnej emerytury, miesięcznej kwoty przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy, miesięcznej kwoty przeciętnej renty rodzinnej, wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, kwoty dodatku za tajne nauczanie, dodatku kombatanckiego, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytury lub renty oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń (M.P. z 2021 r. poz. 222).

Izabela Nowacka

ekonomistka, od wielu lat zajmuje się tematyką wynagrodzeń i rozliczaniem płac, autorka licznych publikacji z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

 

Bożena Goliszewska-Chojdak

specjalista z zakresu kadr i płac, praktyk z kilkunastoletnim doświadczeniem

w dziale kadrowo-płacowym, ekonomistka

Odpowiedzi na pytania Czytelników

(?) Do jakiej wysokości można potrącić pracownicy zajęcie niealimentacyjne z zasiłku i nagrody rocznej

PYTANIE

Pracownica na zasiłku macierzyńskim (pełen etat, umowa o pracę) otrzyma w maju 2021 r. następujące kwoty - zasiłek kwota brutto 1674,96 zł oraz dodatkowe wynagrodzenie roczne brutto 957,67 zł. Powyższe kwoty wypłacone będą w maju. Pracownica ma zajęcie komornicze niealimentacyjne. Do jakiej wysokości można potrącić pracownicy zajęcie niealimentacyjne z zasiłku i nagrody rocznej?

ODPOWIEDŹ

W przypadku otrzymania przez pracownika 2 rodzajów świadczeń w danym miesiącu: wynagrodzenia i zasiłku, nie należy sumować kwot netto uzyskanych przychodów. Do dokonania potrącenia egzekucji niealimentacyjnej należy zastosować 2 odrębne przepisy. Do potrąceń z wynagrodzenia - Kodeks pracy, zaś do potrąceń z zasiłków - ustawę emerytalną. W przypadku 2 rodzajów przychodów obowiązują bowiem odrębne zasady stosowania limitów i kwot wolnych od potrąceń.

Zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (dalej: k.p.) z wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania - podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;

2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;

3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;

4) kary pieniężne przewidziane w art. 108 (k.p.).

Egzekucja świadczeń niealimentacyjnych z nagrody rocznej

Katalog ustawowych potrąceń jest zamknięty i pozostaje tylko ustalenie definicji "wynagrodzenia". Komentowany przepis, ograniczając dopuszczalność dokonywania potrąceń, ma zastosowanie do wszystkich składników wynagrodzenia za pracę - stałych i zmiennych, wypłacanych co miesiąc oraz z inną częstotliwością, w formie pieniężnej oraz w naturze. Dotyczy zatem także dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Podlega ono zatem zarówno ochronie przed potrąceniami, jak i w wymienionych przypadkach - potrąceniom.

W przypadku egzekucji niealimentacyjnej na uwagę zasługuje fakt, że potrąceniom podlega kwota do 1/2 obliczonej kwoty netto wynagrodzenia pracownika (po odliczeniu danin publiczno-prawnych), ale tylko do wysokości minimum gwarantowanego kwotą wolną od potrąceń (art. 87 § 1 pkt 3 k.p.), którą stanowi minimalne wynagrodzenie obowiązujące w danym roku kalendarzowym, obliczone proporcjonalnie do wymiaru etatu pracownika, po pomniejszeniu o należności publiczno-prawne i przy zastosowaniu parametrów podatkowych obowiązujących danego pracownika (podstawowe lub podwyższone koszty uzyskania przychodów, zastosowanie bądź nie kwoty wolnej od podatku).

Zasady te dotyczą tak stałych składników wynagrodzenia, jak i zmiennych lub wypłacanych za dłuższe niż miesięczne okresy (np. trzynastki). Trzynastka podlegałaby potrąceniu do pełnej wysokości tylko w przypadku zajęcia alimentacyjnego, natomiast wobec zajęć niealimentacyjnych należy zastosować zasady obowiązujące przy dokonywaniu potrąceń wynagrodzeń i ich pochodnych.

Powyższe oznacza, że w przypadku, gdy trzynastka jest jedynym elementem wynagrodzenia w danym miesiącu, do jej wypłaty należy zastosować wspomniane ograniczenia potrąceń. Zasiłek macierzyński nie jest bowiem elementem pensji pracownika, ale świadczeniem wypłacanym w ramach systemu ubezpieczeń społecznych i przy dokonywaniu potrąceń z zasiłków należy stosować odrębne przepisy.

Egzekucja świadczeń niealimentacyjnych z zasiłku macierzyńskiego

Z przysługującego zasiłku macierzyńskiego - po odliczeniu zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - można potrącić, zgodnie z art. 139 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna):

• kwoty nienależnie pobranych świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,
• należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (w tzw. trybie bezegzekucyjnym),
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zasiłki i świadczenia (zasiłek dla bezrobotnych, dodatek szkoleniowy, stypendium, inne świadczenia z tytułu pozostawania bez pracy) wypłacone na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu za okres, za który zostało przyznane prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Potrąceń tych należności dokonuje się w podanej wyżej kolejności. Przy czym obowiązują 2 ograniczenia, czyli:

• granica, do której świadczenie podlega egzekucji lub potrąceniu (sposób jej ustalenia określa art. 140 ustawy emerytalnej), również gdy następuje zbieg różnych potrąceń i egzekucji,
• kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, ustalona jest kwotowo (zgodnie z art. 141 ustawy emerytalnej).

Potrąceń i egzekucji dokonuje się w następujących granicach:

• kwoty świadczeń z tytułu pozostawania bez pracy (zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium albo innego świadczenia z tytułu pozostawania bez pracy) wypłaconych za okres, za który został przyznany zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego - do wysokości 50% kwoty zasiłku,
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie - do wysokości 50% kwoty zasiłku,
• należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego - do wysokości 60% kwoty zasiłku, a jeżeli należności te mają być potrącane na rzecz kilku wierzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie tych należności, potrącenia ustala się proporcjonalnie do wysokości udziału każdej z tych należności w łącznej sumie należności określonych w tytułach wykonawczych,
• inne egzekwowane należności - do wysokości 25% zasiłku.

Kwota wolna od potrąceń i egzekucji jest to część zasiłku zagwarantowana przepisami ustawy emerytalnej, z której nie można dokonywać odliczeń.

Zasiłki są wolne od egzekucji i potrąceń w następujących kwotach (od 1 marca 2021 r.):

• 555,19 zł - przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi, oraz przy potrącaniu należności alimentacyjnych na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego,
• 916,07 zł - przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi (dalej potrącenia niealimentacyjne),

• 732,86 zł - przy potrącaniu m.in.: świadczeń wypłacanych w kwocie zaliczkowej, świadczeń z tytułu pozostawania bez pracy (zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium albo innego świadczenia z tytułu pozostawania bez pracy), nienależnie pobranych kwot emerytur i rent wraz z ewentualnymi odsetkami, świadczeń uzupełniających dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, nienależnie pobranych świadczeń postojowych otrzymanych na podstawie przepisów o COVID-19, wypłaconych za okres, za który został przyznany zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, oraz kwot nienależnie pobranych świadczeń,
• 222,07 zł przy potrącaniu należności z tytułu odpłatności za pobyt osób uprawnionych do świadczeń w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych - na wniosek dyrektorów tych placówek.

W przypadku zasiłku macierzyńskiego potrącenia dokonuje się w wysokości 25% zasiłku brutto i przy zachowaniu kwoty wolnej, którą ustanawia się na poszczególny rok składkowy. W okresie od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r. kwota wolna dla potrąceń niealimentacyjnych wynosi więc 916,07 zł.

Egzekucja świadczeń niealimentacyjnych z trzynastki i zasiłku

W przypadku otrzymania przez pracownika 2 rodzajów świadczeń w danym miesiącu: wynagrodzenia i zasiłku, nie należy sumować kwot netto uzyskanych przychodów. Do dokonania potrącenia egzekucji niealimentacyjnej należy zastosować 2 odrębne przepisy. Do potrąceń z wynagrodzenia - Kodeks pracy, zaś do potrąceń z zasiłków - ustawę emerytalną. W przypadku 2 rodzajów przychodów obowiązują bowiem odrębne zasady stosowania limitów i kwot wolnych od potrąceń.

Odnosząc się zatem do problemu przedstawionego w pytaniu, uzyskane w maju 2021 r. świadczenia należy rozliczyć następująco:

1. Z uzyskanego dodatkowego rocznego wynagrodzenia nie można dokonać potrącenia egzekucji niealimentacyjnej, skoro pracownica jest zatrudniona w pełnym wymiarze etatu. Przy założeniu, że ma stosowane podstawowe koszty uzyskania przychodów i ulgę podatkową, jest osobą powyżej 26 roku życia, wartość netto trzynastki wyniesie 772,21 zł. Natomiast kwota wolna dla tak zatrudnionej osoby, która nie jest uczestnikiem PPK, wynosi w 2021 r. 2061,67 zł. Jest to ustawowe minimum, które zgodnie z powołanymi przepisami w Kodeksie pracy gwarantuje pracownikowi minimum bytowe z tytułu zatrudnienia w przypadku potrąceń niealimentacyjnych. Gdyby było to potrącenie alimentacyjne, wówczas trzynastka w pełnej wysokości zostałaby skonsumowana przez tytuł egzekucyjny.

2. Z uzyskanego przez pracownicę zasiłku kwotę potrącenia należy obliczyć w sposób następujący:

• 1674,96 zł × 25% limitu potrącenia = 418,74 zł,
• 1674,96 zł × 17% podatku = 284,74 zł ≈ 285 zł (kwota wolna od podatku została zastosowana przy obliczaniu dodatkowego wynagrodzenia rocznego, więc dla podatku obliczanego od zasiłku jej nie zastosowano),
• 1674,96 zł - 285 zł = 1389,96 zł (kwota netto zasiłku macierzyńskiego),
• 1389,96 zł jest większe od kwoty 916,07 zł - kwoty wolnej od potrąceń obowiązującej od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r. dla sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, co oznacza, że w maju 2021 r. maksymalna kwota potrącenia (tj. 418,74 zł) może zostać potrącona z zasiłku macierzyńskiego pracownicy.

Za maj 2021 r. pracownica powinna otrzymać w pełnej wysokości dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz zasiłek macierzyński pomniejszony o wartość 25% potrącenia niealimentacyjnego.

Podstawa prawna:

• art. 87 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320),

• art. 139-140 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353),

• komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 26 lutego 2021 r. w sprawie miesięcznej kwoty przeciętnej emerytury, miesięcznej kwoty przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy, miesięcznej kwoty przeciętnej renty rodzinnej, wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, kwoty dodatku za tajne nauczanie, dodatku kombatanckiego, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych, kwoty świadczenia pieniężnego przysługującego osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, kwot maksymalnych zmniejszeń emerytury lub renty oraz kwot emerytur i rent wolnych od egzekucji i potrąceń (M.P. z 2021 r. poz. 222).

 

Anna Kopyść

specjalista z zakresu prawa pracy i wynagrodzeń

(?) Czy można dokonywać potrąceń ze świadczeń niepieniężnych przysługujących pracownikom-dłużnikom

PYTANIE

Wynagrodzenie przysługujące naszemu pracownikowi jest zajęte przez komornika (zawiadomienie o dokonywaniu potrąceń dotyczy wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy). Na święta wielkanocne przyznaliśmy pracownikom paczki dla dzieci i bony towarowe. Otrzymał je również zadłużony pracownik. Czy powinniśmy dokonywać potrąceń z tych świadczeń?

ODPOWIEDŹ

Wartość paczki oraz bonu nie podlega egzekucji komorniczej jak wynagrodzenie za pracę. Zaliczka na podatek naliczona od bonu pomniejszy jednak kwotę wynagrodzenia pieniężnego będącego podstawą do potrącenia.

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie. Zawiadamia dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać wynagrodzenia, poza częścią wolną od zajęcia, ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności:

• periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz
• nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również
• związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach pozostających w związku ze stosunkiem pracy.

Wynagrodzenie za pracę podlegające egzekucji

Na potrzeby egzekucji wynagrodzenie należy traktować szeroko. Obejmuje ono wszystkie składniki przysługujące za wykonywaną pracę, a więc nie tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale także m.in. premie, nagrody i dodatki. Spod egzekucji nie są wyłączone także świadczenia związane ze stosunkiem pracy, jak np. odprawy, nagrody jubileuszowe czy ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Wynagrodzenie za pracę w tym znaczeniu, a więc wykraczającym poza zwykłą zapłatę za pracę, nie obejmuje jednak świadczeń o charakterze socjalnym, przekazywanych pracownikom jako wsparcie ze względu na ich sytuację rodzinną, materialną czy życiową. Są to świadczenia niezwiązane w żaden sposób z wykonywaną pracą, lecz z osobistym położeniem pracownika i jego rodziny. Poza pomocą materialną udzielaną w ramach prowadzenia przez pracodawcę działalności socjalnej pracownicy otrzymują często tzw. świadczenia pozapłacowe (bonusy) w formie usługi czy prawa. Pracodawca opłaca lub dofinansowuje pracownikowi pakiet medyczny, polisę na życie bądź udostępnia samochód służbowy do celów prywatnych.

Należy przyjąć, że egzekucja z wynagrodzenia za pracę nie dotyczy świadczeń o charakterze niepieniężnym dokonywanych na rzecz pracownika. Jednak na podstawę potrącenia, czyli wynagrodzenie netto, mają wpływ obciążenia podatkowo-składkowe powstałe w związku z otrzymaniem tych świadczeń. Składniki wchodzące w skład wynagrodzenia za pracę podlegają ochronie przed potrąceniami na podstawie przepisów Kodeksu pracy.

Dokonywanie potrąceń

Z wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne (i zdrowotne), zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania - podlegają potrąceniu m.in. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. W razie egzekucji tych należności potrącenia mogą być dokonywane do połowy wynagrodzenia (netto). Oprócz granicy potrącenia wyznaczającej maksymalną dopuszczalną kwotę do potrącenia obowiązuje też kwota wolna, czyli zagwarantowana pracownikowi do wypłaty. Kwota wolna odpowiada minimalnemu wynagrodzeniu (jeżeli pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy) lub jego części proporcjonalnej do etatu, po odliczeniu składek: na ubezpieczenia społeczne, składki zdrowotnej, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz ewentualnej wpłaty na PPK uczestnika.

Do celów podatkowych i ustalania podstawy wymiaru składek wszelkie świadczenia związane z pracą (w tym niepieniężne) jako przychody ze stosunku pracy są co do zasady opodatkowane oraz oskładkowane. Składki i podatek mogą pomniejszyć tylko wypłatę pieniężną. Dlatego ustalając kwotę netto wynagrodzenia, należy odliczyć podatek dochodowy i składki ZUS naliczone od wartości świadczenia ponoszonego za pracownika. Dopiero od tak ustalonego wynagrodzenia netto (pieniężnego) można dokonać potrącenia z zachowaniem kwot wolnych oraz granicy potrąceń. Nie należy w tej kwocie uwzględniać wartości świadczenia niepieniężnego. Zatem świadczenia nieodpłatne lub ponoszone za pracownika nie podlegają w tej sytuacji egzekucji, ale naliczone od nich składki na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz zaliczka podatkowa mają wpływ na wysokość podstawy dokonywania potrąceń, a tym samym na kwotę możliwą do potrącenia.

Gdyby licząc wynagrodzenie netto, nie uwzględniać składek i podatku naliczonych od świadczenia niepieniężnego, kwota tego wynagrodzenia przypadająca faktycznie do wypłaty zostałaby zawyżona.

Przykład

W kwietniu 2021 r. pracownik (35 lat), którego wynagrodzenie jest zajęte przez komornika z tytułu należności niealimentacyjnej, otrzymał, oprócz wynagrodzenia zasadniczego w kwocie 2800 zł i premii świątecznej wynoszącej 600 zł, paczki dla dzieci o wartości 300 zł i bon towarowy o nominale 500 zł - sfinansowane ze środków zfśs. Wartość tych świadczeń niepieniężnych jest zwolniona ze składek ZUS. Natomiast opodatkowaniu podlega bon towarowy. Wartość paczki mieści się w limicie zwolnienia z podatku wynoszącego 2000 zł rocznie dla świadczeń z zfśs (obowiązującym w okresie od 2020 r. do końca roku podatkowego następującego po roku, w którym odwołano stan epidemii ogłoszony z powodu COVID-19). Pracownik jest uczestnikiem PPK (dokonuje tylko wpłaty podstawowej). Wpłata pracownika wynosi 68 zł (3400 zł × 2%), a pracodawcy 51 zł (3400 zł × 1,5%). Podstawą obliczenia wpłat jest suma wynagrodzenia oraz premii, bez przychodu zwolnionego. W kwietniu 2021 r. pracownik uzyskał też przychód opodatkowany z tytułu wpłaty na PPK finansowanej przez pracodawcę, ale opłaconej za marzec 2021 r. w kwocie 42 zł (2800 zł × 1,5%). Pracownik ma prawo do zwykłych kosztów uzyskania przychodów i kwoty zmniejszającej podatek (złożył PIT-2). Kwota wolna od potrąceń przysługująca pracownikowi wynosi 1998,67 zł.

Tabela. 10. Lista płac za kwiecień 2021 r.

Lp.	Wyszczególnienie	Kwota
1.	Płaca zasadnicza	2800,00 zł
2.	Premia	600,00 zł
3.	Świadczenia socjalne (300 zł + 500 zł)	800,00 zł
4.	Wpłata pracodawcy na PPK	42,00 zł
5.	Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (poz. 1 + 2)	3400,00 zł
6.	Składki na ubezpieczenia społeczne: emerytalna (poz. 5 × 9,76%) rentowa (poz. 5 × 1,5%) chorobowa (poz. 5 × 2,45%)	331,84 zł 51,00 zł 83,30 zł
7.	Razem składki finansowane przez pracownika (poz. 6)	466,14 zł
8.	Przychód (poz. 1 + poz. 2 + poz. 3 + poz. 4)	4242,00 zł
9.	Podstawa opodatkowania (poz. 8 - 300 zł wartości paczki - poz. 7 - 250 zł kosztów uzyskania przychodów)	3226,00 zł
10.	Podstawa wymiaru składki zdrowotnej (poz. 5 - poz. 7)	2933,86 zł
11.	Składka zdrowotna: 1. do ZUS 9% (poz. 10 × 9%) 2. do odliczenia od zaliczki na podatek 7,75% (poz. 10 × 7,75%)	264,05 zł 227,37 zł
12.	Podatek: 1. obliczony (poz. 9 × 17% - 43,76 zł) 2. zaliczka do urzędu skarbowego [poz. 12 (1) - poz. 11 (2)]	504,66 zł 277,00 zł
13.	Kwota netto (poz. 1 + poz. 2) - [poz. 7 + poz. 11 (1) + poz. 12 (2)] + 68 zł wpłata na PPK pracownika)	2324,81 zł
14.	Kwota potrącenia na rzecz komornika	326,14 zł
15.	Kwota do wypłaty dla pracownika po dokonaniu potrącenia komorniczego (poz. 13 - poz. 14)	1998,67 zł

 

Kwota graniczna to w przypadku potrącania należności niealimentacyjnych połowa wynagrodzenia netto, czyli 1162,40 zł (poz. 13 tabeli × 1/2). Uwzględniając jednak kwotę wolną, która w przypadku tego pracownika wynosi 1998,67 zł, można potrącić 326,14 zł (2324,81 zł - 1998,67 zł).

PODSTAWA PRAWNA:

• art. 87-871 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320),

• art. 881 § 2 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11),

• art. 12 ust. 1, art. 21 ust. 1 pkt 67, art. 32, art. 52l pkt 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 255),

• § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (j.t. Dz.U. z 2017 r. poz. 1949).

 

Izabela Nowacka

ekonomista, od wielu lat zajmuje się tematyką wynagrodzeń i rozliczaniem płac, autorka licznych publikacji z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

(?) Czy w świadectwie pracy należy wykazywać nieskuteczne zajęcia komornicze

PYTANIE

Wynagrodzenie pracownika zostało objęte 3 zajęciami prowadzonymi przez różnych komorników. Po uwzględnieniu kwot wolnych od potrąceń z wynagrodzenia pracownika można było realizować tylko jedno z tych zajęć. Czy w świadectwie pracy tego pracownika powinniśmy uwzględnić wszystkie zajęcia komornicze, nawet jeśli nie były rzeczywiście realizowane?

ODPOWIEDŹ

Tak! W świadectwie pracy należy uwzględnić informację o wszystkich zajęciach komorniczych prowadzonych wobec zatrudnionego, niezależnie od ich faktycznej realizacji. Ponieważ w dokumencie tym należy wskazać oznaczenie komornika, numer sprawy egzekucyjnej oraz wartość potrąconych kwot, w przypadku niezrealizowanych potrąceń ich wysokość odnotowuje się jako 0 zł.

Podstawa prawna:

• art. 871, art. 97 § 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r., poz. 1320),

• art. 880-886 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11),

• pkt 7 załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1862).

 

Ewa Preis

radca prawny

(?) Czy z kwoty minimalnego wynagrodzenia wypłaconego po zajęciu komorniczym można potrącić ratę pożyczki zaciągniętej przez pracownika z zfśs

PYTANIE

Pracownik w marcu 2021 r. zaciągnął pożyczkę z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, którą postanowił spłacić w ciągu 12 miesięcy. Zgodnie z tą umową pierwsza rata miała zostać potrącona z wynagrodzenia za kwiecień 2021 r. w wysokości 225 zł. W kwietniu 2021 r. pracodawca otrzymał zawiadomienie o zajęciu wynagrodzenia przez komornika - egzekucja świadczenia niealimentacyjnego. Komornik nie może zająć wynagrodzenia minimalnego, tak więc będzie ono wypłacane pracownikowi. Czy z tego wynagrodzenia można potrącić ratę pożyczki zaciągniętej z funduszu socjalnego? Jeśli nie, to czy pracownik może dobrowolnie po wypłacie wynagrodzenia wpłacić ratę pożyczki na nasze konto?

ODPOWIEDŹ

Kwotą wolną zarówno przy wskazanym zajęciu komorniczym, jak i przy dobrowolnych potrąceniach raty pożyczki będzie kwota równa 100% wynagrodzenia minimalnego netto. Potrącenia nie są zatem możliwe, natomiast możliwe jest dokonywanie wpłat raty pożyczki przez pracownika już po wypłacie wynagrodzenia.

W pierwszej kolejności pracodawca ma obowiązek dokonywać z wynagrodzenia pracownika potrąceń komorniczych. Przy zajęciu komorniczym obejmującym inne wierzytelności niż alimentacyjne wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania.

Przy dokonywaniu dobrowolnych potrąceń innych należności na rzecz pracodawcy kwotą wolną jest 100% wynagrodzenia minimalnego netto, a innych niż na rzecz pracodawcy kwotą wolną od potrąceń jest 80% wynagrodzenia minimalnego netto (po dokonaniu wskazanych wyżej odliczeń).

Wśród ekspertów istnieją różnice zdań, czy potrącenia pożyczki udzielonej ze środków zfśs są czy nie są potrąceniami na rzecz pracodawcy. Najczęściej przyjmuje się, że w zakresie tych potrąceń obowiązuje kwota wolna wynosząca 100% wynagrodzenia minimalnego. Wynika to z tego, że pracodawca tworzy zfśs, administruje jego środkami, fundusz nie jest odrębnym bytem prawnym.

Przy takim ujęciu z wynagrodzenia pracownika nie można dokonać również potrącenia raty z tytułu spłaty pożyczki.

Pracownik może jednak sam dokonywać spłat rat pożyczki na wskazane przez pracodawcę konto. Pracownik, którego wynagrodzenie zostało zajęte, może dysponować wynagrodzeniem wypłaconym w oparciu o przepisy o kwotach wolnych od zajęcia.

Podstawa prawna:

• art. 87, art. 87¹, art. 91 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320).

 

Marek Rotkiewicz

specjalista z zakresu prawa pracy

(?) Jak dokonać potrąceń z trzynastki za 2020 r. byłego pracownika

PYTANIE

Z końcem listopada 2020 r. z pracownikiem została rozwiązana umowa o pracę. Obecnie wypłacamy dodatkowe wynagrodzenia roczne za 2020 r., w tym byłemu pracownikowi. Świadczenie wyniosło 3506,25 zł brutto. W okresie zatrudnienia jego wynagrodzenie było zajęte przez komornika (nie alimenty) na dość sporą sumę. Jak postąpić w tej sytuacji - czy wypłacić pełną trzynastkę, czy po potrąceniu? Jak konkretnie rozliczyć tę wypłatę (podstawowe koszty uzysku, bez kwoty ulgi, brak wcześniej złożonego PIT-2)? Pracownicze plany kapitałowe będziemy dopiero wdrażać, gdyż jesteśmy jednostką budżetową. Mamy informację, że osoba ta na razie nigdzie nie pracuje.

ODPOWIEDŹ

Jeśli zajęcie komornicze nie wygasło, to należy wypłacić trzynastkę po potrąceniu na rzecz zadłużenia, pamiętając jednak, że jako przychód ze stosunku pracy trzynastka podlega ochronie wynikającej z Kodeksu pracy. Taka dodatkowa roczna premia jest opodatkowana i oskładkowana w taki sam sposób, jak każdy inny dochód uzyskiwany w czasie trwania stosunku pracy.

Czas na wypłatę dodatkowych pensji

Po Nowym Roku, najczęściej w styczniu, zaczyna się okres wypłacania w budżetówce dodatkowego wynagrodzenia rocznego, zwanego trzynastką. Prawo do trzynastej pensji wynika z ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Jednak pracodawcy prywatni również mogą ustanowić wypłatę takich rocznych premii, np. w układzie zbiorowym pracy czy regulaminie wynagradzania.

Pracownik sfery budżetowej nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, tj. od pierwszego do ostatniego dnia roboczego tego roku. Pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa zaś prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy (180 dni; 6 m-cy × 30 dni). Przy ustalaniu uprawnień nie ma znaczenia wymiar czasu pracy ani rodzaj umowy o pracę (terminowa, bezterminowa, na zastępstwo).

Ustawa o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym przewiduje też określone okoliczności, które uprawniają do trzynastki, mimo nieprzepracowania 6 miesięcy (np. korzystanie z urlopów związanych z rodzicielstwem).

Należy wyjaśnić, że "okres przepracowany" to czas tylko rzeczywistej pracy, a więc realizowania przydzielonych obowiązków. Przy czym ustawa wymienia rodzaje absencji, które traktuje się na równi z okresem pracy i jest to katalog zamknięty. Pozostałe usprawiedliwione nieobecności nie są wliczane do minimalnego 6-miesięcznego okresu (por. uchwały Sądu Najwyższego: z 25 lipca 2003 r., sygn. II PZP 7/03, OSNP 2004/2/26, oraz z 7 lipca 2011 r., sygn. III PZP 3/11, OSNP 2012/1-2/3).

Po ustaleniu prawa do trzynastki należy przystąpić do jej obliczenia. Zasada jest taka, że podstawę dodatkowej rocznej pensji oblicza się z wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który trzynastka przysługuje, uwzględniając:

• wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy,
• wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy,
• wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.

Zatem pierwszym krokiem do wyliczenia konkretnej wysokości trzynastki jest zweryfikowanie, jakie składniki przychodu pracownik uzyskał w poprzednim, czyli 2020 r. U pracowników jednostek sfery budżetowej, do których ma zastosowanie rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop, oznacza to, że do podstawy trzynastki nie wejdą m.in.:

• jednorazowe lub nieperiodyczne wypłaty za spełnienie określonego zadania bądź za określone osiągnięcie,
• wynagrodzenie za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju,
• gratyfikacje (nagrody) jubileuszowe,
• wynagrodzenie za czas innej niż urlop wypoczynkowy usprawiedliwionej nieobecności w pracy, w tym wynagrodzenie chorobowe,
• wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
• kwoty wyrównania do wynagrodzenia za pracę do wysokości minimalnego wynagrodzenia,
• nagrody z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne (czyli trzynastka wypłacona na początku roku za rok poprzedni).

Prawa do wynagrodzenia rocznego pracownik nie nabywa w ogóle w przypadku:

1) nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż 2 dni,

2) stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości,

3) wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby,

4) rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Wynagrodzenie roczne wypłaca się nie później niż w ciągu pierwszych 3 miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który ono przysługuje. Pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy, wynagrodzenie roczne wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Trzynastka jest przychodem ze stosunku pracy, podlega opodatkowaniu PIT oraz składkom na ZUS, niezależnie od tego, czy przysługuje w okresie trwania stosunku pracy czy po jego ustaniu.

Egzekucja po ustaniu zatrudnienia

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie. Zawiadamia dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu nie wolno mu odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Dotyczy to w szczególności periodycznego wynagrodzenia za pracę i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również związanego ze stosunkiem pracy zysku lub udziału w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach, pozostających w związku ze stosunkiem pracy.

Zajęcie obowiązuje nadal, choćby po jego dokonaniu nawiązano z dłużnikiem nowy stosunek pracy lub zlecenia albo choćby zakład pracy przeszedł na inną osobę, o ile osoba ta o zajęciu wiedziała. Zatem mimo ustania stosunku pracy były pracodawca wypłacający należności z tytułu trzynastki musi dokonać potrącenia - przestrzegając przy tym nadal kodeksowych zasad ochrony - jeżeli zajęcie nie wygasło i nadal egzekucja się toczy. Zasadne jest, by były pracodawca skontaktował się z komornikiem i dowiedział, czy zajęcie nie zostało odwołane. Jeśli nie, to powinien powiadomić go o wypłacie trzynastki i potrąceniu dopuszczalnej kwoty.

Tabela 11. Lista na marzec 2021 r.

Elementy	Sposób wyliczenia	Kwota
Przychód	3506,25 zł	3506,25 zł
Składki na ubezpieczenia społeczne	Podstawa wymiaru: 3506,25 zł 3506,25 zł × 9,76% = 342,21 zł 3506,25 zł × 1,5% = 52,59 zł 3506,25 zł × 2,45% = 85,90 zł	480,70 zł
Składka na ubezpieczenie zdrowotne - należna - odliczana od podatku	Podstawa wymiaru: 3025,55 zł (3506,25 zł - 480,70 zł) 3025,55 zł × 9% = 272,30 zł 3025,55 zł × 7,75% = 234,48 zł	272,30 zł 234,48 zł
Zaliczka na podatek dochodowy	Przychód do opodatkowania: 3506,25 zł Podstawa opodatkowania po zaokrągleniu: 2776 zł [3506,25 zł (przychód) - 250 zł - 480,70 zł (składki społeczne) = = 2775,55 zł Zaliczka do urzędu skarbowego: 237 zł [(2776 zł × 17%) = 471,92 zł (zaliczka na podatek) - 234,48 zł (składka zdrowotna) = 237,44 zł]	237 zł
Kwota netto	3506,25 zł - (480,70 zł + 272,30 zł + 237 zł)	2516,25 zł
Potrącenia przymusowe: 1) kwota graniczna 2) kwota wolna 3) kwota potrącenia	2516,25 zł × 1/2 2516,25 zł - 2017,67 zł	1258,13 zł 2017,67 zł 498,58 zł
Kwota do wypłaty	2516,25 zł - 498,58 zł	2017,67 zł

 

Ochrona kodeksowa

Trzynastka podlega ochronie przed potrąceniami na ogólnych zasadach, tak jak normalne wynagrodzenie za pracę. Zastosowanie w tym zakresie ma kodeks pracy. Z wynagrodzenia za pracę - po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat do PPK (jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania) - podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,

4) kary pieniężne (dyscyplinarne).

W razie egzekucji innych należności niż alimenty potrąceń dokonuje się do wysokości połowy wynagrodzenia. Ponadto konieczne jest zachowanie kwoty wolnej gwarantowanej pracownikowi do wypłaty. Jest nią minimalne wynagrodzenie za pracę, po odliczeniu wszystkich wymienionych wyżej obciążeń podatkowo-składkowych. W 2021 r. kwota wolna dla pełnego etatu wynosi 2017,67 zł (podstawowe koszty uzysku, bez kwoty zmniejszającej podatek, wiek powyżej 26 lat, brak PPK).

Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych do pełnej wysokości. Z powyższego wynika, że trzynastka może być zajęta w całości tylko w razie konieczności zaspokojenia należności alimentacyjnej. Natomiast jeśli zajęcie dotyczy należności innych niż alimenty, to podlega ochronie w pełnym zakresie, tak jak normalne wynagrodzenie za pracę.

Jeśli obliczona kwota należnego dodatkowego wynagrodzenia okaże się niższa od kwoty wolnej, to uszczuplenie na poczet zadłużenia w ogóle nie będzie możliwe.

Co z PIT i ZUS

Po naliczeniu wysokości przysługującej trzynastki za 2020 r. należy przystąpić do ustalenia jej w wartości netto, czyli odliczyć składki na ZUS i zaliczkę na podatek. Mamy do czynienia z byłym już pracownikiem, ale otrzymującym przychód ze stosunku pracy. Z tego źródła dodatkowe pieniądze się wywodzą i tak też muszą być opodatkowane.

Obliczając zaliczkę na PIT, należy pamiętać, by zastosować koszty uzyskania przychodów oraz ewentualnie kwotę zmniejszającą podatek, jeśli jako pracownik osoba ta złożyła PIT-2 i stan faktyczny wynikający z tego oświadczenia nie uległ zmianie. Istotne jest, by się upewnić, czy były pracownik nadal spełnia warunki do odliczenia ulgi (np. czy nie podjął nowego zatrudnienia). Jeśli nie jest możliwe uzyskanie od pracownika takiej informacji, to lepiej tej kwoty nie uwzględniać.

Następnym krokiem po dojściu do kwoty netto jest przystąpienie do potrąceń i ustalenie kwoty granicznej, tj. połowy rocznej premii, a następnie dokonanie potrącenia z uwzględnieniem kwoty wolnej, właściwej dla pracownika (bez kwoty zmniejszającej kwota wolna wynosi 2017,67 zł). Mimo że do wypłaty trzynastki dochodzi po ustaniu zatrudnienia, to kwota wolna powinna być przyjęta dla parametrów podatkowych stosowanych jeszcze w trakcie zatrudnienia.

Warto też zaznaczyć, że jeśli były pracownik znalazłby nowe zatrudnienie i jego obecny pracodawca kontynuowałby dokonywanie potrąceń, zachowując kwotę wolną, to przy wypłacie trzynastki nie miałaby zastosowania druga kwota wolna.

Podstawa prawna:

• art. 87-871 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320),

• art. 2 oraz 4 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1872),

• art. 12 ust. 1, art. 32 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1426; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 464),

• art. 881 § 1, art. 884 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11).

 

Izabela Nowacka

ekonomista, od wielu lat zajmuje się tematyką wynagrodzeń i rozliczaniem płac, autorka licznych publikacji z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

(?) Czy zgoda pracownika wystarcza do tego, żeby potrącać z jego wynagrodzenia więcej niż maksimum właściwe dla egzekucji komorniczej

PYTANIE

Otrzymaliśmy od komornika zajęcie wynagrodzenia za pracę naszego pracownika na pokrycie innych należności niż alimentacyjne, jednocześnie komornik dołączył oświadczenie dla pracownika na dokonywanie dobrowolnych wpłat zgodnie z art. 91 kodeksu pracy. Wynagrodzenie pracownika wynosi brutto 3492 zł, składki na ZUS i podatek wynoszą 941,94 zł, to daje netto: 2550,06 zł. Gdyby potrącić 50% wynagrodzenia to pracownikowi zostaje 1.279,03 zł, a musimy zostawić mu kwotę 2061,67 zł, zatem komornik otrzyma 2550,06 zł - 2061,67 zł = 488,39 zł. Czy jeżeli pracownik wyrazi zgodę na dobrowolne potrącenie kwoty 100,00 zł na rzecz komornika zgodnie z art. 91 kp, to możemy wypłacać mu kwotę niższą niż gwarantowana minimalna pensja 2061,67 zł?

ODPOWIEDŹ

Poza potrąceniem dokonywanym w oparciu o zajęcie komornicze (kwota wolna - 100% wynagrodzenia minimalnego netto) pracownik może mieć dokonywane dalsze potrącenie dobrowolne (kwota wolna wynosić będzie w tym przypadku 80% wynagrodzenia minimalnego netto). Potrącenie takie nie powinno jednak być "uzupełnieniem" zajęcia komorniczego.

Bez zgody pracownika z jego wynagrodzenia można potrącać:

1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,

2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,

4) kary pieniężne przewidziane w art. 108 k.p.

Potrącenia inne niż wymienione w art. 87 k.p. (potrącenia ustawowe) mogą być dokonywane tylko za pracownika. Przy zajęciu komorniczym na rzecz zaspokojenia innych długów niż związane z alimentami kwota wolna od zajęcia równa jest wynagrodzeniu minimalnemu netto.

Zgoda dla swojej ważności musi:

• być dokonana na piśmie,
• wskazywać na rodzaj i kwotę należności,
• dookreślać częstotliwość dokonywania potrąceń (np. miesięcznie, kwartalnie).

Przy dokonywaniu potrąceń dobrowolnych (za zgodą pracownika) obowiązują 2 kwoty wolne, w zależności od tego, na rzecz jakich podmiotów dokonywane jest potrącenie:

• minimalne wynagrodzenie za pracę netto dla pełnego etatu - minimalne wynagrodzenie za pacę po odliczeniu składek społecznych, zdrowotnej i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,
• 80% kwoty określonej wyżej - przy potrącaniu należności na rzecz innych podmiotów.

Nie ma wprost wyrażonych w przepisach ograniczeń, na rzecz jakich podmiotów mogą być dokonywane potrącenia dobrowolne. Ustawodawca wskazuje jednak, że dotyczyć mogą należności innych niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. W § 1 tego artykułu wymienione są właśnie m.in. sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Ryzykowne zatem dla pracodawcy byłoby realizowanie dobrowolnego potrącenia zwiększającego faktycznie kwotę zajęcia komorniczego. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by pracownik przekazywał komornikowi dodatkowe środki już sam, po uzyskaniu wynagrodzenia.

Podstawa prawna:

• art. 87- 87¹ i art. 91 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320).

Marek Rotkiewicz

ekspert z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, prawa cywilnego i prawa Unii Europejskiej, autor ponad 1500 publikacji

(?) Czy w świadectwie pracy należy wskazać wszystkie informacje o zajęciu wynagrodzenia, o których pracodawca został zawiadomiony

PYTANIE

Wystawiam pracownikowi świadectwo pracy. W trakcie jego zatrudnienia było kilka zawiadomień od komorników o zajęciu wynagrodzenia, które nie były realizowane ze względu na minimalne wynagrodzenie. Ostatnie zawiadomienie jest od syndyka masy upadłości wraz z postanowieniem sądu. Co wpisać w świadectwie pracy w punkcie: "Informacja o zajęciu wynagrodzenia"? Zajęcie syndyka i wszystkie poprzednie zajęcia? Czy tylko zajęcie samego syndyka?

ODPOWIEDŹ

W świadectwie należy wskazać wszystkie zajęcia komornicze, z wyjątkiem tych tylko, które zostały już zakończone. W przypadku uprawomocnienia się postanowienia o upadłości umarza się dotychczasowe zajęcia komornicze skierowane do masy upadłości. Zdaniem autora w świadectwie należy jednak wskazać także na dotychczasowe zajęcia, o których pracodawca został zawiadomiony.

W razie rozwiązania stosunku pracy z dłużnikiem dotychczasowy pracodawca czyni wzmiankę o zajęciu należności w wydanym dłużnikowi świadectwie pracy, a jeżeli nowy pracodawca dłużnika jest mu znany, przesyła temu pracodawcy zawiadomienie komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia oraz powiadamia o tym komornika i dłużnika, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne. Wzmianka w świadectwie pracy powinna zawierać:

• oznaczenie komornika, który zajął należność, oraz
• numer sprawy egzekucyjnej,
• wysokość potrąconych już kwot (przy braku dokonywania potrąceń wskazuje się 0).

Pracodawca podaje tylko informacje dotyczące niezakończonych spraw egzekucyjnych.

Postępowanie upadłościowe ma charakter egzekucji uniwersalnej, służyć ma zaspokojeniu roszczeń wszystkich wierzycieli upadłego. To syndyk "zarządza spłatami" wierzycieli.

Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Zawieszenie i umorzenie dotyczy wszystkich wierzytelności, zarówno osobistych, jak i zabezpieczonych rzeczowo na składnikach masy upadłości, które są przedmiotem egzekucji wszczętej przed ogłoszeniem upadłości.

W świadectwie należy jednak wskazać - zdaniem autora odpowiedzi - także wcześniejsze zajęcia. Pracodawca nie jest uprawniony do analizy tego, które zajęcia mogą, a które nie mogą być już realizowane.

Podstawa prawna:

• art. 97 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320),

• art. 884 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11),

• art. 146 ustawy z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228; ost. zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320).

Marek Rotkiewicz

ekspert z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, prawa cywilnego i prawa Unii Europejskiej, autor ponad 1500 publikacji

(?) Co pracodawca powinien odpowiedzieć na zawiadomienie komornika o zajęciu innych wierzytelności skierowane do pracownika

PYTANIE

Otrzymaliśmy 2 zajęcia od komornika - zajęcie wynagrodzenia za pracę i zajęcie wierzytelności. Pracownik będący dłużnikiem ma zawartą z nami jedynie umowę o pracę. Jak powinniśmy postąpić w przypadku zajęcia wierzytelności, co ono obejmuje? Co należy odpowiedzieć komornikowi na takie zawiadomienie?

ODPOWIEDŹ

Przez inne wierzytelności należy rozumieć m.in. przychody z umów cywilnoprawnych. Informację w tym zakresie powinno zawierać zawiadomienie komornika. Po otrzymaniu zawiadomienia komornika dotyczącego Państwa pracownika o zajęciu wierzytelności powinni Państwo w terminie 7 dni skierować do komornika pismo informujące o tym, że dłużnik nie otrzymuje ich od Państwa.

Zajęcie wynagrodzenia za pracę dotyczy wszystkich świadczeń otrzymanych przez pracownika od pracodawcy w wyniku zatrudnienia i bez względu na sposób jego nawiązania - a zatem przez umowę o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór. Obejmuje ono w szczególności periodyczne wynagrodzenie za pracę i wynagrodzenie za prace zlecone oraz nagrody i premie przysługujące dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, jak również związany ze stosunkiem pracy zysk lub udział w funduszu zakładowym oraz wszelkich innych funduszach, pozostających w związku ze stosunkiem pracy (art. 881 § 2 zd. 2 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej: k.p.c.). Należy przyjąć, że wynagrodzenia za prace zlecone nie należy utożsamiać z wynagrodzeniem przysługującym z umów cywilnoprawnych, np. zlecenia czy o dzieło, zawieranych z własnym pracownikiem. Trzeba je uznać za dodatkowe wynagrodzenie, przysługujące pracownikowi za inne wykonywane przez niego czynności nadal wynikające ze stosunku pracy.

Zajęcie wierzytelności dotyczy natomiast innych świadczeń niż wynagrodzenie za pracę w rozumieniu ww. przepisu Kodeksu postępowania cywilnego. Mogą je stanowić m.in. wynagrodzenia z umów cywilnoprawnych (w tym również wynikające z faktur czy rachunków, a także przysługujące pracownikom zawierającym tego rodzaju umowy z własnym pracodawcą), umowy o roboty budowlane, zasiłki z ubezpieczenia społecznego, a także świadczenia rzeczowe, jeżeli osoba niebędąca pracownikiem nabyła do nich prawo. Zatem źródłem uzyskania wierzytelności jest inny stosunek prawny łączący strony niż zatrudnienie pracownicze. Ponadto przy egzekucji z wierzytelności zajęcie wierzytelności obejmuje tylko wierzytelność istniejącą i przysługującą dłużnikowi na podstawie określonego stosunku prawnego. Egzekucję z wierzytelności powstałych później, na podstawie innego stosunku prawnego - chociażby pomiędzy tymi samymi stronami - można prowadzić tylko na podstawie nowego zajęcia.

Zasady dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę i innych wierzytelności są inne - wynikają one z różnych przepisów prawa i ich stosowanie jest odrębne.

Przykład

Załóżmy, że pracownik przez cały maj 2021 r. przebywał na zwolnieniu lekarskim i z tego tytułu nabył prawo do zasiłku chorobowego. Ponadto w maju otrzymał wynagrodzenie za umowę cywilnoprawną wykonaną w kwietniu.

W maju pracodawca otrzymał zajęcie wynagrodzenia za pracę skierowane do tego pracownika. Należy przyjąć, że takie zawiadomienie nie jest podstawą do dokonania potrącenia z zasiłku i wynagrodzenia z tytułu realizacji umowy cywilnoprawnej. Jest nią zawiadomienie komornika o zajęciu innych wierzytelności albo o zajęciu wynagrodzenia za pracę i innych wierzytelności.

Pomimo że samo zajęcie innych wierzytelności nie będzie mogło być zastosowane do Państwa pracownika (ponieważ takich wierzytelności nie ma), należy złożyć komornikowi oświadczenie w tym zakresie w terminie tygodnia od otrzymania zawiadomienia o zajęciu. Nie można zawiadomienia pozostawić bez odpowiedzi. W oświadczeniu należy stwierdzić:

• czy i w jakiej wysokości przysługuje dłużnikowi zajęta wierzytelność, czy też podmiot zobowiązany do dokonania potrącenia odmawia zapłaty i z jakiej przyczyny;
• czy inne osoby roszczą sobie prawa do wierzytelności, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła sprawa o zajętą wierzytelność oraz czy i o jakie roszczenie została skierowana do zajętej wierzytelności egzekucja przez innych wierzycieli

- art. 896 § 2 k.p.c.

Wzór odpowiedzi na zawiadomienie komornika

Macrot Sp. z o.o. Warszawa, dnia 24 maja 2021 r. 02-790 Warszawa ul. Ludna 5 Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Mokotowa Kancelaria Komornicza Sygn. akt Km 7317/19   W odpowiedzi na zajęcie wierzytelności skierowane do Pana Marka Kwietnia, PESEL 89122548789, zam. w Krośnie Odrzańskim (66-600), ul. Piękna 14, informujemy, że ww. nie otrzymuje od Macrot Sp. z o.o. wierzytelności określonych przez komornika w zawiadomieniu z dnia 18 maja 2021 r. Pan Marek Kwiecień pozostaje w zatrudnieniu pracowniczym w ww. spółce i osiąga przychody ze stosunku pracy. Na podstawie powyższego zajęcie innych wierzytelności nie może zostać dokonane.   Ilona Kot starszy specjalista ds. płac

 

Podstawa prawna:

• art. 881 § 2, art. 896 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11),

• art. 2 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320).

Alicja Kozłowska

specjalista z zakresu prawa pracy, praktyk z wieloletnim doświadczeniem

w dziale kadrowo-płacowym

(?) Jak przeprowadzić zajęcie komornicze z zasiłku wypłacanego przez ZUS

PYTANIE

Proszę o informację, jak należy prawidłowo postąpić w sytuacji, kiedy pracownik posiada zajęcie komornicze na wynagrodzeniu za pracę oraz zasiłku chorobowym i aktualnie przebywa na L-4 wypłacanym przez ZUS. Czy w takiej sytuacji pracodawca jest zobowiązany poinformować ZUS o zajęciu, a jeżeli tak, w jakiej formie należy to zrobić?

ODPOWIEDŹ

Pracodawca przekazując do ZUS realizację świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, nie dołącza do ZUS informacji o tym, że dokonuje potrąceń z wynagrodzenia. Przepisy dotyczące potrąceń nie nakładają na pracodawcę takiego obowiązku. Gdyby jednak pracodawca taką informację przekazał, ZUS i tak nie dokonywałby potrąceń, gdyż musi otrzymać tytuł wykonawczy będący podstawą egzekucji. 

Zgodnie bowiem z art. 139 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ZUS może potrącać wierzytelności osób trzecich, na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego, ale tylko w przypadku należności alimentacyjnych.

Pracodawca ma natomiast obowiązek niezwłocznego powiadomienia komornika o tym, że wypłata zasiłku chorobowego została przekazana do ZUS i od kiedy podwładny jest uprawniony do tego zasiłku. Komornik w tej sytuacji wystawia tytuł egzekucyjny także dla ZUS.

Podstawa prawna:

• art. 139 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353).

 

Ewa Drzewiecka

specjalista z zakresu prawa pracy

(?) Czy w przypadku zgody na dobrowolne potrącenie można potrącić każdą kwotę wskazaną przez pracownika

PYTANIE

Zatrudniamy pracownika z wynagrodzeniem brutto 2948,92 zł. Chce on zwrócić się z wnioskiem o pożyczkę zakładową i deklaruje zgodę na potrącenia z wynagrodzenia po 850 zł miesięcznie. Czy w przypadku tego pracownika jest to możliwe? Czy będziemy mogli mu tyle potrącać? Jaką kwotę maksymalną będziemy mogli potrącać pracownikowi z wynagrodzenia?

ODPOWIEDŹ

W przypadku udzielenia pracownikowi pożyczki zakładowej zazwyczaj udziela on pracodawcy zgody na dokonanie potrącenia z tego tytułu w treści zawartej umowy pożyczki. Możliwe jest również regulowanie rat (w pełnej wysokości lub w części) przez pracownika w ramach samodzielnej wpłaty na rachunek wskazany w takiej umowie. Jeżeli jednak pracownik wyraził pisemną zgodę na dokonywanie potrąceń z tego tytułu, jest ono ograniczone do kwoty wolnej, która, jeżeli pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, wynosi 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę (spłata pożyczki jest zobowiązaniem wobec pracodawcy - art. 91 § 2 pkt 1 Kodeksu pracy), co stanowi 2800 zł brutto.

Ponieważ potrąceń dokonuje się od kwoty przypadającej do wypłaty, od ww. minimalnego wynagrodzenia należy odliczyć składki na ubezpieczenia społeczne, zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłaty dokonywane do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu ustawy z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania. Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, kwota wolna od potrąceń ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

W przypadku potrąceń dobrowolnych nie obowiązuje granica potrącenia. Zatem w przedstawionej przez Państwa sytuacji i zakładając, że pracownik wykonuje pracę na pełnym etacie, nie jest uczestnikiem PPK, ma prawo do zwykłych kosztów uzyskania przychodów i kwoty zmniejszającej podatek (na podstawie oświadczenia PIT-2), możliwe jest potrącenie kwoty 104,94 zł (z kwoty brutto 2948,92 zł przy uwzględnieniu ww. parametrów, netto wynosi 2166,61 zł; 2166,61 zł - 2061,67 zł - 100% kwota wolna od potrąceń netto ustalona z 2800 zł brutto = 104,94 zł). Jeżeli pracownik deklaruje wyższą kwotę, którą chce spłacać (850 zł), różnicę może regulować bezpośrednio na wskazany przez Państwa rachunek bankowy lub w kasie zakładowej.

Podstawa prawna:

• art. 87-87¹, art. 91 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320),

• § 1, § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 września 2020 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1596).

 

Bożena Goliszewska-Chojdak

ekonomista, specjalista z zakresu kadr i płac,

praktyk z kilkunastoletnim doświadczeniem w dziale personalnym

(?) Czy pracodawca może dokonać potrąceń tylko na podstawie żądań firmy windykacyjnej

PYTANIE

Otrzymaliśmy pismo od firmy zajmującej się udzielaniem pożyczek informację, że ich klient, a zarazem nasz pracownik, nie wywiązuje się z warunków umowy pożyczki. W związku z powyższym proszą nas o potrącanie z wynagrodzenia kwoty niespłaconych rat przez kolejnych 36 miesięcy na podstawie załączonej zgody pracownika, którą podpisał na etapie załatwiania formalności kredytowych. Zgoda zawiera dyspozycję dla pracodawcy dot. potrącania ww. kwot do czasu ich spłacenia. Czy jako pracodawca mamy obowiązek dokonywania takiego potrącenia (nie jest to zajęcie komornicze)? I czy możemy w ogóle część wynagrodzenia przekazać osobie trzeciej innej niż pracownik, nie narażając się na roszczenia z jego strony? Dodam, że dysponujemy środkami budżetowymi, które uniemożliwiają nam realizację płatności i pokrywanie kosztów przelewów za zobowiązania pracownika z zatwierdzonych budżetów na działalność oświatową. Wyżej wymieniona firma informuje, że w razie odmowy realizacji potrąceń będą dochodzić wobec pracodawców wyrównania szkody na drodze sądowej.

ODPOWIEDŹ

Pracodawca może dokonywać potrąceń tylko jeśli dysponuje zgodą pracownika na potrącenia na rzecz tej firmy. Jeżeli pracownik nie napisze pisma: "Proszę i wyrażam zgodę na dokonywanie potrąceń na rzecz firmy …….. co miesiąc z mojego wynagrodzenia w kwocie …", to pracodawca nie ma prawa dokonywać takich potrąceń.

Opisana w pytaniu sytuacja to klasyczne działania firmy pożyczkowej, które są sprzeczne z przepisami. Firmy te zazwyczaj wysyłają pisma o treści wskazanej w pytaniu do pracodawcy, jeżeli pracownik spóźnił się tyko kilka dni z zapłatą jednej raty. W piśmie załącza kopię oświadczenia o zgodzie na potrącenia podpisanego przez pracownika i złożonego firmie pożyczkowej. Dodatkowo wspomniana firma pożyczkowa zazwyczaj w swoim piśmie do pracodawcy poucza go o konsekwencjach, jakie spotkają pracodawcę, i nie będzie dokonywał potrąceń. Należy podkreślić, że niezależnie od tego, co firma pożyczkowa napisze i powie podczas swoich kontaktów telefonicznych z pracodawcą, zgoda na potrącenie złożona tej firmie pożyczkowej nie ma żadnego znaczenia. Potrącenie dobrowolne na rzecz tej firmy będzie możliwe tylko i wyłącznie wówczas, gdy pracownik wyrazi pisemnie zgodę na potrącenia skierowaną do swojego pracodawcy (art. 91 § 1 k.p.). W innej sytuacji potrącenia są niedopuszczalne, niezależnie od tego, co pisze firma pożyczkowa. Jednocześnie pracodawca powinien liczyć się, że ww. firma pożyczkowa będzie dzwonić do pracodawcy oraz wywierać nacisk na pracodawcę, ponieważ taki ma sposób działania. Nie zmienia to jednak faktu, że bez zgody pracownika wyrażonej do pracodawcy na piśmie nie można dokonać potrąceń.

Groźby tego rodzaju firmy, że w przypadku odmowy realizacji potrąceń będzie ona dochodzić wobec pracodawcy wyrównania szkody na drodze sądowej, nie mają żadnego oparcia w przepisach, które jasno określają zasady dokonywania potrąceń. Należy się jednak spodziewać licznych telefonów ponawiających groźbę. Doradzam wówczas zgłoszenie sprawy do Urzędu ds. Konkurencji i Konsumentów.

Podstawa prawna:

• art. 91 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320).

Ewa Drzewiecka

specjalista z zakresu prawa pracy

(?) Jak dokonać potrącenia z zasiłku chorobowego za kwiecień 2021 r.

PYTANIE

Nasz pracownik od 7 do 21 kwietnia 2021 r. przebywał na zasiłku chorobowym. Zarabia 4500 zł miesięcznie i ma 2 zajęcia komornicze: alimentacyjne po 700 zł miesięcznie i inne, na łączną kwotę ponad 10 000 zł. Jesteśmy płatnikiem zasiłków. Oprócz zajęcia spłaca pożyczkę mieszkaniową zaciągniętą u pracodawcy w wysokości 200 zł miesięcznie. Jak dokonać potrącenia z zasiłku za kwiecień?

ODPOWIEDŹ

Do egzekucji ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (art. 833 § 5 kodeksu postępowania cywilnego). Podstawą do dokonania potrącenia z zasiłku pracownika jest zajęcie, które powinno obejmować nie tylko wynagrodzenie za pracę, lecz także zasiłki. Egzekucji, zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), podlegają zasiłki z ubezpieczenia społecznego (chorobowego, wypadkowego), takie jak: chorobowy, opiekuńczy, macierzyński, wyrównawczy i świadczenie rehabilitacyjne.

Z zasiłków podlegają potrąceniu - w podanej niżej kolejności - m.in. następujące należności:

• kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń,
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń postojowych otrzymane na podstawie przepisów specustawy o COVID-19,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych,
• należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego,
• kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych,
• kwoty nienależnie pobranych emerytur i rent.

Pełna lista należności znajduje się w art. 139 ustawy emerytalnej, jednak najczęściej pracodawca spotyka się z zajęciem dotyczącym alimentów lub innych należności, takich jak np. niespłacony kredyt lub pożyczka.

Przy dokonywaniu potrąceń obowiązuje ustawowa kolejność. Alimenty mają np. pierwszeństwo przed pozostałymi, niealimentacyjnymi należnościami. Przy dokonywaniu potrąceń należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika.

Podstawą potrącenia jest kwota zasiłku netto, tj. po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy. Zasiłki podlegają bowiem tylko opodatkowaniu. Nie są obciążone ani składkami społecznymi, ani zdrowotną.

W dozwolonych granicach

Tylko określona część zasiłku może być przeznaczona na zaspokojenie roszczeń wierzyciela. Tę część kształtuje nie tylko granica potrącenia, lecz także kwota wolna, tj. ta część zasiłku, którą pracownik musi otrzymać. Pracodawca przystępując do potrącenia, musi wziąć pod uwagę oba ograniczenia.

Najczęściej potrącenia z wypłat pracowników mogą być dokonywane w następujących granicach:

• świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych, a także ściągane w trybie bezegzekucyjnym - do 60% kwoty zasiłku;
• inne egzekwowane należności, w tym na mocy tytułów wykonawczych - do 25% kwoty zasiłku.

Maksymalną część należności podlegającą potrąceniu (kwotę graniczną) ustala się od kwoty brutto zasiłku, a więc przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Kwoty wolne

Nienaruszalna część zasiłku jest ustalona kwotowo w zależności od rodzaju potrącenia. Od 1 marca 2021 r. wysokość poszczególnych kwot wolnych uległa zmianie. Kwoty wolne podlegają corocznej waloryzacji na zasadach określonych dla emerytur i rent. Obecny ich poziom został określony w komunikacie prezesa ZUS z 26 lutego 2021 r. (patrz tabela).

Tabela 12. Wysokość kwot wolnych od 1 marca 2021 r.

Rodzaj potrącenia	Kwota wolna w okresie od 1 marca 2021 r. do 28 lutego 2022 r.
Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi	555,19 zł
Należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego	555,19 zł
Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności niealimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi	916,07 zł
Należności z tytułu pobytu w domach opieki społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych	222,07 zł
Należności, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 1, 2 i 6-9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. m.in. świadczenia wypłacone zaliczkowo lub nienależnie pobrane	732,86 zł

Jeżeli po odliczeniu zaliczki z tytułu podatku dochodowego wysokość świadczenia jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, ujęć w ogóle się nie dokonuje.

Podane kwoty wolne ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia. Oznacza to, że kwota wolna to kwota miesięczna, tj. stosowana w przypadku zasiłku wypłacanego za cały miesiąc. Natomiast jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, to kwotę wolną należy zmniejszyć stosownie do liczby dni, za które on przysługuje. W tym celu kwotę wolną należy podzielić przez 30 i pomnożyć przez liczbę dni pobierania zasiłku. Podzielnik jest stały i nie zależy od liczby dni kalendarzowych miesiąca. Nie wynika to, co prawda, wprost z przepisów ustawy emerytalnej, ale ZUS go stosuje, biorąc pod uwagę, że stawkę dzienną zasiłku też uzyskuje się, dzieląc podstawę przez 30 (przykłady 1 i 2).

Przykład

Pracownik w kwietniu 2021 r. przebywał 5 dni na zasiłku opiekuńczym na chore dziecko, który wyniósł 402,70 zł. Ma zajęcie komornicze alimentacyjne. Z zasiłku można mu maksymalnie ująć 241,62 zł, bez przekroczenia kwoty wolnej, która wynosi 92,55 zł. Powyższe kwoty zostały ustalone na podstawie poniższych wyliczeń.

Krok 1. Ustalenie maksymalnej kwoty potrącenia:

• 402,70 zł × 60% = 241,62 zł.

Krok 2. Obliczenie kwoty wolnej proporcjonalnie do okresu, za który przysługuje zasiłek:

• 555,19 zł : 30 dni × 5 dni = 92,55 zł.

Krok 3. Ustalenie kwoty netto zasiłku opiekuńczego:

Zasiłek po odliczeniu miesięcznej zaliczki na podatek (zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych to 403 zł):

• 403 zł × 17% = 68,51 zł; zaliczka na podatek po zaokrągleniu to 69 zł,

• 402,70 zł - 69 zł = 333,70 zł.

Aby pracownikowi zachować kwotę wolną w wysokości 92,55 zł, z zasiłku można potrącić nieco mniej, niż wyniosła kwota graniczna, tj. 241,15 zł (333,70 zł - 92,55 zł). Po dokonaniu potrącenia pracownikowi pozostanie dokładnie kwota wolna:

• 333,70 zł - 241,15 zł (potrącenie) = 92,55 zł (zasiłek do wypłaty).

Przykład

Pracownik przez cały kwiecień 2021 r. przebywał na zasiłku chorobowym z ubezpieczenia wypadkowego. Podstawa wymiaru tego zasiłku wyniosła 2978,73 zł, a sam zasiłek w wysokości 100% - 2978,70 zł, co wynika z wyliczenia:

• 2978,73 zł : 30 = 99,29 zł,

• 99,29 zł × 30 dni = 2978,70 zł.

Pracownik ma zajęcie komornicze niealimentacyjne. W przypadku egzekucji na zaspokojenie należności niealimentacyjnej można potrącić nie więcej niż 25% kwoty zasiłku:

• 2978,70 zł × 25% = 744,68 zł (maksymalna kwota potrącenia).

Kwota wolna przy potrącaniu należności niealimentacyjnej: 916,07 zł.

Ustalenie kwoty netto zasiłku jako podstawy potrącenia:

• podstawa opodatkowania: 2978,7 zł; po zaokrągleniu 2979 zł,

• zaliczka na podatek: (2979 zł × 17%) - 43,76 zł = 462,67 zł; po zaokrągleniu 463 zł,

• zasiłek po odliczeniu zaliczki na PIT: 2978,70 zł - 463 zł = 2515,70 zł.

Zasiłek po odliczeniu kwoty granicznej:

• 2515,70 zł - 744,68 zł = 1771,02 zł.

Gdyby pracownikowi pozostawić tylko kwotę wolną, zostałaby naruszona kwota graniczna (2515,70 zł - 916,07 zł = 1599,63 zł > 744,68 zł). Zatem nie można potrącić więcej niż 744,68 zł. Do wypłaty pracownikowi pozostanie suma zasiłku wyższa niż kwota wolna.

Zbieg potrąceń

W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych z innymi należnościami z tytułem wykonawczym łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60% kwoty zasiłku. Obowiązuje bowiem zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń. Jednak trzeba pamiętać o kolejności i najpierw zaspokoić alimenty.

W razie zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60% kwoty zasiłku. W razie zbiegu egzekucji należności innych niż alimentacyjne z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60% kwoty zasiłku - jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo 50% kwoty zasiłku - w pozostałych przypadkach.

Ile wypłacić pracownikowi

W stosunku do pracownika w opisywanej sytuacji zostały wystawione 2 różne tytuły wykonawcze, na podstawie których pracodawca dokonuje potrąceń: alimentów - miesięcznie po 700 zł, oraz innej należności na ok. 10 000 zł. Przez 2 tygodnie kwietnia 2021 r. pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim i przysługiwał mu zasiłek chorobowy, którego podstawę wymiaru stanowi 3883,05 zł (tj. 4500 zł po odliczeniu części składkowej 13,71%). 

Krok 1. Obliczenie zasiłku chorobowego za 14 dni:

• 3883,05 zł : 30 = 129,44 zł,
• 129,44 zł × 80 % = 103,55 zł,
• 103,55 zł × 14 dni = 1449,70 zł.

Krok 2. Obliczenie kwoty zasiłku netto:

Zasiłek po odliczeniu zaliczki na podatek (1450 zł - zasiłek po zaokrągleniu do pełnych złotych):

• 1450 zł × 17% = 246,50 zł; po zaokrągleniu 247 zł - zaliczka na podatek,
• 1449,70 zł - 247 zł = 1202,70 zł.

Krok 3. Ustalenie maksymalnej kwoty potrąceń:

Z uwagi na zbieg potrąceń łącznie nie mogą one przekroczyć 60% zasiłku:

• 1449,70 zł × 60% = 869,82 zł.

Krok 4. Ustalenie kwoty wolnej:

1. Kwota wolna przy egzekucji alimentacyjnej:

• 555,19 zł : 30 × 14 dni = 259,14 zł.

Potrącenie alimentów:

• 1202,70 zł - 700 zł = 502,70 zł.

2. Kwota wolna przy egzekucji niealimentacyjnej:

• 916,07 zł : 30 × 14 dni = 427,56 zł.

Krok 5. W ramach kwoty granicznej 869,82 zł mieści się zarówno należność alimentowa, jak i pozostałe zajęcie. Kwota na zaspokojenie tego drugiego zajęcia stanowi więc różnicę między kwotą graniczną a alimentami, czyli:

• 869,82 zł - 700 zł = 169,82 zł (suma możliwa do spłaty).

Po potrąceniu alimentów z zasiłku pozostało 502,70 zł. Przy kwocie wolnej 427,56 zł można jednak potrącić tylko 75,14 zł (502,70 zł - 427,56 zł).

Krok 6. Zasiłek chorobowy po potrąceniu niealimentacyjnym:

502,70 zł - 75,14 zł = 427,56 zł (kwota wolna do wypłaty pracownikowi).

Z kolei z wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca pracodawca dokona potrąceń mieszanych według reguł Kodeksu pracy. Przy potrąceniach alimentacyjnych z wynagrodzenia za pracę kwota wolna od potrąceń w ogóle nie obowiązuje, a kwota graniczna przy zbiegu obu rodzajów należności wynosi 3/5 pensji netto.

Podstawa prawna:

• art. 139 ust. 1 pkt 1, 2 i 6-9, art. 139-141 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2021 r. poz. 291; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 353),

• art. 833 § 5 ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1575; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 11),

• art. 87 § 1 oraz § 3 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320).

 

Izabela Nowacka

ekonomista, od wielu lat zajmuje się tematyką wynagrodzeń i rozliczaniem płac, autorka licznych publikacji z dziedziny prawa pracy i ubezpieczeń społecznych