Kiedy zadośćuczynienie wypłacone pracownikowi z tytułu wypadku przy pracy jest zwolnione z PIT

PROBLEM

RADA

UZASADNIENIE

Zwolnione z PIT są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z nieistotnymi w omawianym przypadku wyjątkami (art. 21 ust. 1 pkt 4 updof). Z pytania wynika, że decyzją towarzystwa ubezpieczeniowego pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przyznano zadośćuczynienie w wysokości 60 000. Z uwagi na franszyzę redukcyjną ubezpieczyciel wypłacił pracownikowi jedynie 40 000 zł. Pozostałe 20 000 zł ma mu wypłacić pracodawca.

Franszyza redukcyjna, zwana potocznie udziałem własnym, jest to kwota, o którą ubezpieczyciel, zgodnie z zawartą umową ubezpieczenia, zmniejsza wypłacane zadośćuczynienie. Stanowi ona swego rodzaju ograniczenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeniowego za powstałą szkodę. Suma ta jest wypłacana poszkodowanemu przez ubezpieczonego będącego sprawcą szkody, bezpośrednio z jego środków. Zdaniem organów podatkowych, do jej wypłaty nie dochodzi w ramach zawartej umowy ubezpieczenia. W związku z tym stoją one na stanowisku, że nie można uznać, że wypłata zadośćuczynienia do wysokości objętej franszyzą redukcyjną dokonana bezpośrednio przez pracodawcę stanowi zadośćuczynienie przyznane pracownikowi przez ubezpieczyciela z polisy OC (zob. interpretację indywidualną Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 29 czerwca 2020 r., sygn. 0115-KDIT2.4011.140.2020.2.RS). Z tego powodu, kierując się stanowiskiem organów podatkowych, należy uznać, że tylko część kwoty wynikającej z decyzji towarzystwa ubezpieczeniowego, tj. 40 000 zł, która została wypłacona przez ubezpieczyciela z jego środków, może korzystać ze zwolnienia na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 updof. Pozostała część, tj. 20 000 zł, do której wypłaty zobowiązany jest pracodawca, nie może korzystać ze zwolnienia z PIT na podstawie tego przepisu. Niestety, kwota ta nie jest również zwolniona z PIT na podstawie innych przepisów, np. art. 21 ust. 1 pkt 3 czy 3b updof. Stanowisko zajmowane przez organy podatkowe w omawianej sprawie jest dla podatników niekorzystne. Niestety brak jest wyroków sądowych w analogicznych do przedstawionego stanach faktycznych. Trzeba jednak wiedzieć, że przedmiotem zainteresowania NSA był przypadek wypłaty odszkodowania z tytułu szkód rzeczowych, jakie miały miejsce w związku z budową urządzeń infrastruktury technicznej zakładu energetycznego, w sytuacji, gdy zawarta umowa ubezpieczenia od tych ryzyk zakładała klauzulę franszyzy redukcyjnej, na mocy której ubezpieczyciel z należnego odszkodowania potrąca określoną kwotę, którą wypłaca poszkodowanemu bezpośrednio zakład energetyczny. NSA w wyroku z 16 czerwca 2016 r., sygn. akt II FSK 1459/14, stwierdził, że art. 21 ust. 1 pkt 4 updof odnosi się do wypłat, których źródłem są umowy ubezpieczeń majątkowych i osobowych, a nie czyn niedozwolony. Podstawa tych wypłat jest więc kontraktowa, a nie deliktowa. Zatem ze zwolnienia na tej podstawie mogą korzystać odszkodowania wypłacone na podstawie umów ubezpieczenia z klauzulą franszyzy redukcyjnej. NSA podkreślił przy tym, że brak jest podstaw do ograniczenia ww. zwolnienia tylko do wypłat dokonywanych przez ubezpieczyciela zamiast odniesienia go do całości wypłaconego odszkodowania. Jak podkreślił NSA, okoliczność, że wypłata ta w całości lub w części pochodzi z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy szkody, może mieć znaczenie dla tego sprawcy, ale nie dla podatnika otrzymującego odszkodowanie.

Istota problemu w analizowanej sprawie i w stanie faktycznym, którego dotyczył ww. wyrok, jest zbliżona. Chodzi o możliwość zastosowania zwolnienia na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4 updof do części odszkodowania z umowy ubezpieczeniowej wypłacanej osobie uprawnionej przez ubezpieczonego, a nie zakład ubezpieczeń w związku z klauzulą franszyzy redukcyjnej. Nie można zatem wykluczyć, że w przedstawionym w pytaniu stanie faktycznym sądy administracyjne mogą zająć stanowisko korzystne dla pracownika, czyli że otrzymana przez niego kwota zadośćuczynienia pokryta ze środków ubezpieczonego (pracodawcy) może korzystać z omawianego zwolnienia.

Jeżeli jednak pracownik zdecyduje się na postępowanie zgodne ze stanowiskiem organów podatkowych, to w związku z brakiem możliwości zastosowania omawianego zwolnienia do kwoty 20 000 zł pieniądze te stanowią dla niego opodatkowany przychód. W poprzednich latach nie było zgodności między organami podatkowymi, do jakiego źródła przychodów zakwalifikować tego rodzaju środki. Niektóre organy podatkowe uznawały, że stanowią one dla pracownika przychód ze stosunku pracy, od którego pracodawca musi pobrać zaliczkę na PIT (zob. interpretację indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 31 sierpnia 2010 r., sygn. IBPBII/1/415-644/10/ASz). Inne twierdziły, że tego rodzaju zadośćuczynienia należy zaliczyć do przychodów z tzw. innych źródeł, od których pracodawca nie pobiera zaliczki na PIT (zob. interpretację indywidulaną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 1 kwietnia 2010 r., sygn. ITPB2/415-29/10/MK). Zdaniem redakcji, tego rodzaju świadczenia powinny być zaliczane do przychodów ze stosunku pracy, bowiem gdyby nie relacja między pracownikiem a pracodawcą, pracownik nie otrzymałby tego świadczenia. Z uwagi na brak aktualnych interpretacji w tej sprawie zalecamy wystąpienie o wydanie interpretacji indywidualnej.

Podstawa prawna:

• art. 12 ust. 1, art. 21 ust. 1 pkt 3, 3b i 4, art. 20 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2020 r., poz. 1426; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320

POWOŁANE INTERPRETACJE PODATKOWE:

• interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 29 czerwca 2020 r. (sygn. 0115-KDIT2.4011.140.2020.2.RS)
• interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 31 sierpnia 2010 r. (sygn. IBPBII/1/415-644/10/ASz)
• interpretacja indywidulana Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 1 kwietnia 2010 r. (sygn. ITPB2/415-29/10/MK)

POWOŁANE ORZECZENIA SĄDÓW:

• wyrok NSA z 16 czerwca 2016 r., sygn. akt II FSK 1459/14

Marcin Szymankiewicz

doradca podatkowy, autor licznych publikacji podatkowych