2/2019, data dodania: 21.01.2019 Jaki limit godzin nadliczbowych obowiązuje w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym
PROBLEM
Pracujemy w miesięcznych okresach rozliczeniowych w systemie podstawowym i równoważnym. Zdarzają się nam przypadki zwiększonego natężenia pracy. Pracownicy pracują przez tydzień lub 2 tygodnie po 4-5 godzin nadliczbowych dziennie. Ile maksymalnie godzin nadliczbowych pracownicy mogą mieć zleconych w takich okresach rozliczeniowych?
RADA
Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest przyjęcie limitu nadgodzin wynoszącego maksymalnie 32 godziny nadliczbowe w miesięcznych okresach rozliczeniowych. Co prawda miesiąc zwykle wykracza poza 4 pełne tygodnie, ale przepisy w żaden sposób nie określają tego, jak odnośnie do limitu średniotygodniowego nadgodzin ująć 2 czy 3 dni "wystające" poza pełne tygodnie. Szczegóły w uzasadnieniu.
UZASADNIENIE
Najczęściej praca nadliczbowa jest zlecana ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy. W odniesieniu do takich nadgodzin obowiązują trzy limity, tj. w skali:
- doby (art. 132 Kodeksu pracy),
- tygodnia (przeciętnie w okresie rozliczeniowym) (art. 131 Kodeksu pracy),
- roku kalendarzowego (art. 151 § 3 i 4 Kodeksu pracy).
W skali doby limit nadgodzin wynika pośrednio z konieczności zagwarantowania pracownikowi 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Zatem pracodawca może wyznaczyć pracownikowi pracę przez pozostałe 13 godzin w ramach 24-godzinnej doby pracowniczej.
Przykład
Pracownik pracuje w systemie podstawowym czasu pracy w stałych godzinach od 8.00 do 16.00. Może więc mieć maksymalnie 5 godzin nadliczbowych w ciągu doby (8 godzin pracy + 5 godzin nadliczbowych = 13 godzin pracy). Jeżeli jednak miałby zmienne rozkłady czasu pracy, to praca nadliczbowa mogłaby zostać w dalszy sposób ograniczona. Jeżeli miałby np. pracować pierwszego dnia od godz. 8.00, a drugiego od godz. 6.00 w ruchomym rozkładzie czasu pracy, który dopuszcza naruszanie doby pracowniczej, to faktyczna liczba nadgodzin pierwszego dnia nie mogłaby przekroczyć 3 (praca nadliczbowa byłaby wykonywana w godz. 16.00-19.00). Do godz. 6.00 pracownik musiałby mieć zapewniony 11-godzinny odpoczynek minimalny, czyli w godz. 19.00-6.00.
Kolejnym limitem, odnoszącym się wprost do pytania, jest limit średniotygodniowy w okresie rozliczeniowym. Limit pracy nadliczbowej w tygodniu został ustalony poprzez określenie maksymalnego przeciętnego czasu pracy w tygodniu połączonego z godzinami nadliczbowymi, który wynosi 48 godzin (art. 131 § 1 Kodeksu pracy). Limit ten dotyczy zatem faktycznego czasu pracy danego pracownika (praca zgodna z rozkładem + praca nadliczbowa związana z potrzebami pracodawcy), czyli przeciętnie 40 godzin pracy "zwykłej" oraz przeciętnie 8 godzin pracy nadliczbowej w tygodniu.
Średniotygodniowy limit pracy nadliczbowej dotyczy wszystkich systemów i rozkładów czasu pracy. Nie dotyczy jednak pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy (art. 131 § 2 Kodeksu pracy).
Miesięczny okres rozliczeniowy obejmuje najczęściej 4 pełne tygodnie oraz kilka dodatkowych dni. Przepisy Kodeksu pracy w żaden sposób nie odnoszą się do ustalania limitu pracy nadliczbowej obejmującej niepełne tygodnie. Ryzykowne byłoby w tym przypadku przyjęcie jakiegoś matematycznego rozliczenia niepełnych tygodni. Trudno bowiem uzasadniać, ile dodatkowych nadgodzin mogłoby wynikać z jednego, dwóch czy trzech dni wykraczających poza pełne tygodnie, przy ciągłym założeniu, że nadgodzin może być średnio 8 godzin na tydzień. Każde zaś naruszenie limitu pracy nadliczbowej stanowi złamanie przepisów o czasie pracy, co jest zagrożone karą grzywny. Najbezpieczniejszym i najczęściej sugerowanym przez ekspertów rozwiązaniem jest odnoszenie się w kontekście tego limitu do pełnych tygodni i pomijanie niepełnych. Oznaczałoby to, że w miesięcznych okresach rozliczeniowych mogłyby wystąpić łącznie nie więcej niż 32 godziny nadliczbowe.
W razie konieczności można byłoby zlecić pracę nadliczbową ponad ten limit w sytuacjach oczywistych, np. w razie wyznaczenia 2 dodatkowych godzin nadliczbowych w przypadku, gdy w miesiącu występują 4 pełne tygodnie i 3 dni robocze.
Co do zasady liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym. Możliwe jest jednak zwiększenie tego limitu w drodze wewnątrzzakładowej regulacji. W układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy, jest dopuszczalna zmiana powszechnego limitu godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. W kwestii rocznego maksymalnego limitu godzin nadliczbowych wypowiedział się Departament Prawa Pracy MPiPS (stanowisko w sprawie ustalania rocznego limitu pracy w nadgodzinach z 13 listopada 2008 r., DPR-II-079-612/TW/08). Według resortu pracy roczna maksymalna liczba godzin nadliczbowych wynosi 384 albo 376, w zależności od długości rocznego urlopu wypoczynkowego, do którego jest uprawniony pracownik, tj. odpowiednio 26 lub 20 dni.
W sytuacji gdy u pracodawcy zdarzają się tygodniowe czy nawet 2-tygodniowe okresy dodatkowej, intensywnej pracy, warto przemyśleć zmianę okresu rozliczeniowego i wydłużenie go do 3 lub 4 miesięcy. Pozwoli to "rozłożyć" intensywną pracę nadliczbową na większą liczbę tygodni, co będzie skutkować mniejszym zagrożeniem naruszenia limitu średniotygodniowego w okresie rozliczeniowym.
Podstawa prawna:
art. 131-132, art. 1401, art. 151 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 917; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 2432
Marek Rotkiewicz,
ekspert z zakresu prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, prawa cywilnego i prawa Unii Europejskiej, autor ponad 1500 publikacji
