Czy pracownika trzeba ponownie skierować na wstępne badania lekarskie, jeżeli wykonał je wcześniej, ale nie podjął pracy

PYTANIE

Kandydat do pracy skierowany przez pracodawcę na wstępne badanie lekarskie otrzymał orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy. Ostatecznie jednak nie zdecydował się na podjęcie zatrudnienia w naszej firmie w ustalonym terminie. Po 3 miesiącach od przeprowadzenia badań zgłosił się jednak z prośbą o przyjęcie do pracy. Czy w takim przypadku orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy zachowuje ważność i może być wykorzystane przez pracodawcę?

RADA

Przepisy nie wskazują w sposób bezpośredni okresu ważności wstępnych badań lekarskich. Należy przyjąć, że badania są ważne aż do daty badania okresowego, którą lekarz medycyny pracy wpisze w orzeczeniu o braku przeciwwskazań do pracy. Zatem można przyjąć, że niepodjęcie przez pracownika zatrudnienia w ustalonym z pracodawcą terminie, a następnie zgłoszenie się do pracy na tym samym stanowisku (z tymi samymi czynnikami ryzyka zawodowego) po upływie kilku czy kilkunastu tygodni nie będzie wymagało skierowania pracownika na ponowne badania wstępne. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy w tym czasie pracownik miał problemy zdrowotne, które mogą w istotny sposób rzutować na jego obecną zdolność do pracy. Badania będą również wskazane w przypadku, gdy między wydaniem orzeczenia o braku przeciwwskazań do pracy a ostatecznym podjęciem zatrudnienia upłynął dłuższy okres.

UZASADNIENIE

Weryfikacja stanu zdrowia przyszłego pracownika ma miejsce w ramach wstępnych badań lekarskich medycyny pracy. Standardowo są one przeprowadzane przed nawiązaniem stosunku pracy - kiedy osoba kierowana na badania nie jest jeszcze pracownikiem, ale osobą przyjmowaną do pracy. Pracodawca ma obowiązek każdorazowo przed dopuszczeniem pracownika do pracy uzyskać zaświadczenie o jego zdolności do pracy na konkretnym stanowisku, które wiąże się z zadaniami określonego rodzaju, a zatem z narażeniem na określone czynniki ryzyka zawodowego.

Wstępne profilaktyczne badania lekarskie w przypadku niepodjęcia zatrudnienia. Przepisy zarówno Kodeksu pracy, jak i rozporządzenia regulującego zasady przeprowadzania pracowniczych badań profilaktycznych nie określają w sposób bezpośredni kwestii ważności obowiązywania orzeczenia o braku przeciwwskazań do pracy wydanego w ramach wstępnych profilaktycznych badań lekarskich. Zawierają jedynie wytyczne dla lekarzy medycyny pracy, tj. wskazówki metodyczne, jak należy przeprowadzać badania profilaktyczne pracowników. Podają też zalecane maksymalne okresy, w jakich należy przeprowadzić badanie okresowe dla poszczególnych czynników ryzyka zawodowego. Jednak ostateczna decyzja o terminie badań okresowych należy do lekarza, który wskazuje go w orzeczeniu o braku przeciwwskazań do pracy. Zatem orzeczenie zachowuje ważność do czasu wskazanego w nim terminu kolejnego badania okresowego. Wyjątek od tej zasady dotyczy sytuacji, gdy dochodzi do:

• istotnych modyfikacji w zakresie wykonywanej pracy oraz warunków jej wykonywania, a w konsekwencji czynników ryzyka związanych z tą pracą,
• znacznego pogorszenia stanu zdrowia pracownika.

Takie stanowisko w tej sprawie zajął też Sąd Najwyższy w wyroku z 18 grudnia 2002 r. (I PK 44/02, OSNP 2004/12/209), w którym stwierdził, że:

(...) aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 k.p. jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której pracownik ma być dopuszczony do pracy. Takie orzeczenie zachowuje aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.

WAŻNE

Orzeczenie o zdolności do pracy danego rodzaju, w sytuacji gdy nie uległy zmianie warunki pracy i czynniki ryzyka zawodowego, a także gdy nie nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia pracownika, zachowuje ważność do czasu kolejnego badania okresowego.

Uwzględniając powyższe argumenty można przyjąć, że nie ma konieczności kierowania pracownika na ponowne wstępne badania profilaktyczne w sytuacji, gdy odstąpił on od zawarcia umowy w ustalonym terminie, jednak po pewnym czasie zadecydował, że jednak zatrudni się u tego samego pracodawcy.

Natomiast gdy ostateczna decyzja o zatrudnieniu została podjęta po dłuższym czasie, np. po kilku miesiącach od wykonania wstępnego badania lekarskiego (w tym czasie mogło dojść do zdarzeń mających wpływ na stan zdrowia kandydata), lub gdy niedyspozycja zdrowotna kandydata będzie obiektywnie widoczna, pracodawca powinien zastanowić się, czy nie warto jednak z własnej inicjatywy ponownie skierować takiej osoby do lekarza medycyny pracy.

Przykład

Pracodawca prowadzący firmę budowlaną ma zamiar zatrudnić osobę na stanowisku robotniczym. Osoba ta będzie w ramach obowiązków służbowych wykonywała prace szczególnie niebezpieczne - prace na wysokości. Wybrany do zatrudnienia kandydat do pracy uzyskał orzeczenie o braku przeciwwskazań do pracy, jednak ostatecznie nie podjął zatrudnienia w uzgodnionym terminie. Po 6 miesiącach ten sam kandydat zgłosił się ponownie do tego pracodawcy z prośbą o przyjęcie go do pracy. Pracodawca zauważył, że kandydat mocno przytył i utyka na jedną nogę. W związku z tym pracodawca ponownie skierował kandydata na profilaktyczne badania lekarskie w celu weryfikacji jego aktualnego stanu zdrowia. Takie postępowanie pracodawcy jest prawidłowe.

Skierowanie na badania kandydata, którego zatrudnienie znacząco przesunęło się w czasie, mimo że nie jest obowiązkiem, jest dobrą praktyką pracodawcy. W razie wypadku przy pracy czy innego nieszczęśliwego zdarzenia pracodawca może mieć wówczas poczucie, że dołożył wszelkiej należytej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy tego pracownika.

Wyjątki od zasady obowiązkowych wstępnych badań lekarskich. Wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby:

• przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą,
• przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Należy zauważyć, że wskazane powyżej wyjątki odnoszą się do osób ponownie zatrudnianych, a więc tych, które wcześniej pracowały już na podstawie umowy o pracę i dysponowały zaświadczeniem o zdolności do pracy w trakcie poprzedniego zatrudnienia. Nie dotyczą zatem kandydatów do pracy, którzy nie podjęli zatrudnienia.

Niezależnie jednak od brzmienia przepisów Kodeksu pracy wyłączających konieczność przeprowadzania badań, należy je interpretować nie jako zakaz wykonywania profilaktycznych badań lekarskich, ale jako możliwość ich niewykonywania.

Przykład

Z końcem miesiąca z pracownikiem wygasła umowa o pracę na czas określony. Strony nie nawiązały bezpośrednio po zakończeniu stosunku pracy kolejnej umowy. Po 3 tygodniach pracodawca zwrócił się do pracownika z propozycją zawarcia nowej umowy o pracę na dotychczasowych warunkach (to samo stanowisko i czynniki ryzyka zawodowego). Podczas rozmowy poprzedzającej zawarcie umowy pracownik poinformował pracodawcę, że w tym czasie chorował i przebywał w szpitalu. Uwzględniając tę informację, przekazaną dobrowolnie przez pracownika, pracodawca zdecydował się skierować go na wstępne badania lekarskie. Postępowanie pracodawcy należy uznać za prawidłowe i zgodne z zasadą dbałości o zdrowie i życie pracowników.

Podstawa prawna:

• art. 229 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 1495

• § 2 i załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy - j.t. Dz.U. z 2016 r. poz. 2067

Sebastian Kryczka

ekspert z zakresu prawa pracy, prawnik, były pracownik Państwowej Inspekcji Pracy, autor wielu komentarzy, artykułów i porad z zakresu prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy