Tarcza antykryzysowa - zmiany zasad prowadzenia gospodarki finansowej sektora publicznego

Zakres zmian

Ustawami z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 568) oraz z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-Cov-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 695) wprowadzono szereg rozwiązań mających na celu zapewnienie odpowiedniego działania i finansowania zadań realizowanych przez jednostki sektora publicznego w czasie stanu zagrożenia epidemicznego i epidemii.

Tarcza antykryzysowa - najważniejsze zmiany mające wpływ na prowadzenie gospodarki finansowej jednostek sektora publicznego

1. Przesunięto terminy wnoszenia rocznych opłat z tytułu użytkowania wieczystego oraz za przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności za 2020 r. do 30 czerwca 2020 r., z możliwością dalszego ich przesuwania aż do końca 2020 r.

2. Wprowadzono możliwość udzielania różnorodnych ulg w spłacie należności podatkowych i cywilnoprawnych budżetu państwa i budżetów JST.

3. Zwolniono z obowiązku stosowania przepisów o zamówieniach publicznych zamówienia na usługi lub dostawy niezbędne do przeciwdziałania COVID-19, jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo szybkiego i niekontrolowanego rozprzestrzeniania się choroby lub jeżeli wymaga tego ochrona zdrowia publicznego.

4. Wprowadzono szczególny tryb zmiany umów o zamówienia publiczne, które nie mogą być należycie wykonane w związku z wystąpieniem COVID-19, oraz możliwość niedochodzenia kar umownych z tego tytułu, bez zagrożenia odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (podobne rozwiązania dotyczą także umów o wsparcie realizacji zadania publicznego przez organizację pożytku publicznego).

5. Wprowadzono możliwość zmiany planów finansowych agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej oraz państwowych funduszy celowych mimo niespełnienia wymogów z uofp i ustaw szczególnych.

6. Wprowadzono możliwość realizowania kosztów zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, ujętych w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych, mimo niespełnienia wymogów określonych w art. 52 ust. 2 pkt 2 uofp.

7. Wyłączono ze stosowania szereg ograniczeń wynikających z uofp, związanych ze zmianą budżetu państwa i budżetów JST w ciągu roku budżetowego oraz ich realizacją, w przypadku finansowania z nich zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, m.in. dotyczących:

• tworzenia rezerw celowych i dysponowania nimi,

• terminów i zasad udzielania oraz rozliczania dotacji udzielanych JST z budżetu państwa, a także organizacjom pozarządowym z budżetu państwa i budżetów JST,

• udziału kwot dotacji udzielanych JST z budżetu państwa w kosztach realizowanych zadań,

• udziału kwot dotacji udzielonych z budżetu JST w kosztach samorządowych zakładów budżetowych realizujących zadania związane z COVID-19,

• braku obowiązku zwrotu dotacji na 2020 r. dla organizacji pozarządowych mimo niezrealizowania zadań, na które były przyznane,

• zadłużania się budżetu państwa i budżetów JST,

• wprowadzania zmian planowanych limitów wydatków budżetowych, ujętych w budżecie państwa i budżetach JST przez organy wykonawcze, zamiast przez organy stanowiące.

8. Wprowadzono możliwość przesuwania w drodze rozporządzenia Ministra Finansów terminów wypełniania obowiązków w zakresie ewidencji oraz sporządzenia, zatwierdzenia, udostępnienia i przekazania sprawozdań, o których mowa w uor, uofp i wydanych na ich podstawie przepisach wykonawczych.

9. Wprowadzono możliwość blokowania przez Prezesa Rady Ministrów planowanych wydatków w zakresie całego budżetu państwa, powiązaną z możliwością utworzenia z tych kwot rezerwy celowej z przeznaczeniem na przeciwdziałanie COVID-19.

10. Przesunięto termin wprowadzenia do stosowania nowej matrycy stawek VAT z 1 kwietnia 2020 r. na 1 lipca 2020 r.

11. Wydłużono termin do zawiadomienia urzędu skarbowego o zapłacie należności na rachunek bankowy kontrahenta nieujęty na białej liście podatników VAT z 3 do 14 dni od daty złożenia przelewu.

12. Utworzono Fundusz Przeciwdziałania COVID-19, ze środków którego ma być udzielana pomoc dla jednostek sektora publicznego i prywatnego.

13. Wprowadzono możliwość wydania przez Radę Ministrów specjalnego rozporządzenia w celu ograniczenia kosztów wynagrodzeń osobowych w administracji rządowej, jeśli wystąpi zagrożenie dla finansów państwa, przez obowiązkowe:

• zmniejszenie zatrudnienia (nie dotyczy to pracowników zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych, głównych księgowych, audytorów),

• ustalenie warunków pracy pracowników mniej korzystnych niż wynikające z podstawy nawiązania stosunku pracy (co może polegać na zawieszeniu prawa do dodatkowych składników wynagrodzeń, nagród, premii i innych świadczeń o takim charakterze, lub zawieszeniu uprawnień wynikających z innych przepisów, w tym prawa do dodatkowego urlopu na czas określony, nie dłużej niż do końca danego roku budżetowego).

Zastosowanie w praktyce

Większość szczególnych rozwiązań weszła w życie od razu po ogłoszeniu ustaw (odpowiednio 31 marca 2020 r. i 18 kwietnia 2020 r.). Ze względu na dynamikę rozwoju epidemii jednostki muszą na bieżąco śledzić kolejne ustawy i rozporządzenia w tej sprawie, ponieważ już w chwili uchwalania tych ustaw planowano wprowadzanie kolejnych rozwiązań w ramach tarczy antykryzysowej. Będą one na bieżąco dostosowywane do problemów pojawiających się zależnie od przebiegu epidemii. Ta nowa tarcza ma zawierać m.in. rozwiązania specjalnie dedykowane jednostkom sektora publicznego, w tym JST.

ZFŚS - limit przedmiotowy zwolnienia z podatku dochodowego

W praktyce państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych, tworzących zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, ważne jest, aby zwrócić uwagę na to, że w 2020 i 2021 r. limit przedmiotowy zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych wartości otrzymanych przez pracownika w związku z finansowaniem działalności socjalnej świadczeń rzeczowych oraz pieniężnych, sfinansowanych w całości ze środków ZFŚS lub funduszy związków zawodowych, wzrósł z kwoty 1000 zł do 2000 zł. Zmiana ta weszła w życie 31 marca 2020 r.

Kompetencje dla rad gmin w zakresie uchwał

Wprowadzone rozwiązania tarczy antykryzysowej umożliwiają JST stosowanie dodatkowych instrumentów wspierających lokalną przedsiębiorczość i zapobiegających upadłości firm oraz wzrostowi bezrobocia z tego tytułu. W szczególności rada gminy może w drodze uchwały:

• wprowadzić zwolnienia z podatku od nieruchomości przedmiotów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wskazanym grupom przedsiębiorców, a także zajętych przez organizacje pożytku publicznego, których płynność finansowa uległa pogorszeniu z powodu COVID-19, za część roku 2020,
• przedłużyć wskazanym grupom przedsiębiorców oraz organizacjom pożytku publicznego, których płynność finansowa uległa pogorszeniu z powodu COVID-19, terminy płatności rat podatku od nieruchomości, płatnych w kwietniu, maju i czerwcu 2020 r., nie dłużej niż do 30 września 2020 r.

Organy stanowiące wszystkich JST mogą w drodze uchwały postanowić o odstąpieniu od dochodzenia należności o charakterze cywilnoprawnym przypadających JST lub utworzonym przez nią jednostkom budżetowym, samorządowym zakładom budżetowym i instytucjom kultury na wniosek podmiotów, których płynność finansowa uległa pogorszeniu z powodu COVID-19. Do czasu podjęcia tej uchwały o odstąpieniu dochodzenia tych należności może postanowić zarząd JST.

Organy stanowiące JST mogą także podjąć uchwały, w trybie art. 59 ust. 1 uofp, ustalające zasady umarzania, odraczania terminów płatności i rozkładania na raty należności pieniężnych z tytułu oddania nieruchomości komunalnych w najem, dzierżawę lub użytkowanie, przypadających za okres stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii JST lub utworzonym przez nią jednostkom budżetowym, samorządowym zakładom budżetowym i instytucjom kultury. Również do czasu podjęcia tej uchwały o udzieleniu tych ulg może postanowić zarząd JST.

Należności budżetu państwa

W przypadku należności budżetu państwa rozwiązania tarczy antykryzysowej umożliwiają:

• nienaliczanie opłat prolongacyjnych w decyzjach o odroczeniu terminu płatności lub rozłożeniu na raty spłaty należności podatkowych, wydanych na podstawie wniosków złożonych przez podatników w czasie stanu zagrożenia epidemicznego, epidemii i w ciągu 30 dni po ich odwołaniu,
• zaniechanie poboru odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych, w drodze rozporządzenia Ministra Finansów,
• wstrzymanie administracyjnych postępowań egzekucyjnych należności pieniężnych w drodze rozporządzenia Rady Ministrów,
• odstąpienie przez kierowników państwowych jednostek organizacyjnych, na rzecz których został ustanowiony trwały zarząd w stosunku do nieruchomości Skarbu Państwa, od dochodzenia należności z tytułu oddania tych nieruchomości w najem, dzierżawę lub użytkowanie, przypadających za okres stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii -na wniosek podmiotu, którego płynność finansowa uległa pogorszeniu z powodu COVID-19,
• umarzanie, rozkładanie na raty i odraczanie należności pieniężnych z tytułu oddania nieruchomości SP w najem, dzierżawę lub użytkowanie, przypadających za okres stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, przez starostę lub prezydenta miasta na prawach powiatu, wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej, bez zgody wojewody, na wniosek podmiotu, którego płynność finansowa uległa pogorszeniu z powodu COVID-19.

Zrównoważenie budżetów JST

W celu zrównoważenia budżetów JST zostały wprowadzone szczególne rozwiązania, zgodnie z którymi:

• wydatki bieżące budżetu JST w 2020 r. mogą być wyższe niż dochody bieżące powiększone o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych i wolne środki, o których mowa w art. 217 ust. 2 pkt 6 uofp, o wydatki bieżące ponoszone w celu realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 w części, w jakiej zostały sfinansowane środkami własnymi,
• przy ustalaniu na lata 2020-2025 relacji ograniczającej wysokość spłaty długu JST wydatki bieżące budżetu JST podlegają pomniejszeniu o wydatki bieżące na obsługę długu (nie stosuje się art. 9 ust. 3 ustawy z 14 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2018 r. poz. 2500).

Nowe uprawnienia dla organu wykonawczego w zakresie realizacji budżetu JST

Aby umożliwić JST prawidłową realizację zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, przyznano wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), zarządowi powiatu lub zarządowi województwa nowe uprawnienia. Organy te mogą:

• dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu JST, w tym przenosić wydatki między działami klasyfikacji budżetowej,
• dokonywać czynności, o których mowa w art. 258 ust. 1 pkt 2-4 uofp, bez konieczności posiadania upoważnienia od organu stanowiącego JST,
• dokonywać zmian w WPF oraz w planie wydatków budżetu JST związanych z wprowadzeniem nowych inwestycji lub zakupów inwestycyjnych przez jednostkę, jeśli zmiana ta nie pogorszy wyniku budżetu tej jednostki,
• dokonywać zmiany przeznaczenia rezerwy celowej utworzonej w budżecie JST bez uzyskania opinii komisji właściwej do spraw budżetu organu stanowiącego tej jednostki oraz możliwości przeznaczania środków z tej rezerwy na wzrost wydatków na wynagrodzenia,
• tworzyć nową rezerwę celową bez uzyskania opinii komisji właściwej do spraw budżetu organu stanowiącego JST i przenosić do niej zablokowane kwoty wydatków jednostek, w których stwierdzono niegospodarność,
• dokonywać zmian limitu zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz emitowanych papierów wartościowych na finansowanie deficytu bieżącego i planowanego oraz na pokrycie wydatków inwestycyjnych, polegających na zwiększeniu limitu zobowiązań na pokrycie przejściowego deficytu budżetu JST powstającego w ciągu roku budżetowego.

Ponadto w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii i związanego z tym ryzyka istotnego naruszenia terminów i warunków realizacji zadań JST zaciągnięcie lub wyemitowanie przez JST zobowiązań nie wymaga uzyskania opinii RIO o możliwości ich spłaty, jeśli zobowiązania te były przewidziane w prognozie kwoty długu i jednostka uzyskała pozytywną opinię regionalnej izby obrachunkowej o tej prognozie.

Wydłużenie terminu na złożenie zawiadomienia ZAW-NR z 3 do 14 dni

W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii ogłoszonych w związku z COVID-19 termin na złożenie zawiadomienia, o którym mowa w art. 117ba § 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa przedłuża się z 3 do 14 dni. Stan epidemii w Polsce obowiązuje od 20 marca 2020 r. do odwołania. W tym czasie, jeśli jednostka opłaci należność z tytułu dostaw lub usług na inny rachunek bankowy kontrahenta niż wskazany na białej liście podatników VAT, to ma czas na złożenie w urzędzie skarbowym zawiadomienia ZAW-NR do 14 dni od dnia zlecenia przelewu.

Nowa matryca stawek VAT od 1 lipca 2020 r.

Nowa matryca stawek VAT, która miała wejść w życie od 1 kwietnia 2020 r., zacznie obowiązywać od 1 lipca 2020 r. Do 30 czerwca 2020 r.:

• będą stosowane dotychczasowe przepisy ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2020 r. poz. 106 z późn.zm.) i przepisy wykonawcze do tej ustawy dotyczące stawek tego podatku,
• do celów opodatkowania VAT będzie stosowana Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU 2008),
• wydane do 30 czerwca 2020 r. wiążące informacje stawkowe (WIS) będą zapewniały podatnikom ochronę dla czynności podlegających opodatkowaniu wykonywanych od 1 lipca 2020 r.

Izabela Motowilczuk

były wieloletni inspektor kontroli