Monitor Prawa Pracy i Ubezpieczeń 2/2016, data dodania: 18.01.2016

Co zmieniło się od 2 stycznia 2016 r. w ochronie pracowników korzystających z urlopów związanych z rodzicielstwem

Po zmianach przepisów od 2 stycznia 2016 r. ochroną przed zwolnieniem grupowym i indywidualnym z przyczyn niedotyczących pracowników zostali objęci pracownicy korzystający z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego.

ZMIANY 2016

Przed zmianą przepisów ochroną przed zwolnieniami grupowymi i indywidualnymi z przyczyn niedotyczących pracowników byli objęci wyłącznie pracownicy korzystający z urlopu macierzyńskiego. Przepisy ustawy o tzw. zwolnieniach grupowych nie obejmowały szczególną ochroną stosunku pracy pracowników korzystających z dodatkowego urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (tzw. urlopu adopcyjnego), dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego. Zatem mogli oni podlegać zwolnieniu w ramach zwolnień grupowych i zwolnień indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników. Jednak w przypadku zwolnień indywidualnych umowa o pracę z tymi pracownikami mogła być rozwiązana w drodze wypowiedzenia pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypowiedzeniu pracownikowi umowy (art. 10 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych). Jeżeli natomiast organizacja związkowa wyraziła sprzeciw, pracodawca mógł wypowiedzieć tym pracownikom warunki pracy i płacy wyłącznie wówczas, gdy z przyczyn niedotyczących tych pracowników nie było możliwe ich dalsze zatrudnianie na dotychczasowych stanowiskach. Dotyczyło to tylko pracodawców, u których działała taka organizacja. Pracodawca, u którego nie działała zakładowa organizacja związkowa, sam podejmował decyzję o wypowiedzeniu umowy pracownikom przebywającym na urlopach adopcyjnych, urlopie rodzicielskim i urlopie ojcowskim.

Dotychczas odmienny pogląd w sprawie zwalniania pracowników na urlopach związanych z rodzicielstwem prezentowało Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Według niego zwolnienie pracownika korzystającego z wymienionych płatnych urlopów związanych z urodzeniem dziecka przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników z przyczyn niedotyczących pracownika mogłoby zostać uznane przez sąd pracy za niezgodne z zasadami współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa pracodawcy do wyboru zwalnianych pracowników.

Ze względu na rozbieżność poglądów w tej kwestii oraz brak orzecznictwa sądowego bezpieczniej dla pracodawcy było jednak nie podejmować decyzji o zwalnianiu takich pracowników.

UWAGA!

Przed zmianą przepisów pracodawca mógł wypowiedzieć umowę o pracę pracownikom na urlopie ojcowskim, rodzicielskim i adopcyjnym w razie zwolnień grupowych.

Zmiany w ochronie pracowników opiekujących się dziećmi

Ogólną zasadą jest, że pracownikom przebywającym na urlopach macierzyńskich, urlopach na warunkach urlopu macierzyńskiego, rodzicielskich, ojcowskich i wychowawczych przysługuje ochrona przed zwolnieniem z pracy. Jednak od tej zasady przewidziane zostały wyjątki m.in. w tzw. ustawie o zwolnieniach grupowych. Przepisy tej ustawy stosujemy do pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 20 pracowników i dokonują zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników w ramach zwolnień zarówno grupowych, jak i indywidualnych.

W wyniku zmian wprowadzonych od 2 stycznia 2016 r. do tej ustawy pracownicy korzystający z urlopu adopcyjnego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego podlegają takiej samej ochronie przed grupowymi zwolnieniami jak dotychczas pracownicy na urlopach macierzyńskich.

Od 2 stycznia 2016 r. w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca w czasie zwolnień grupowych oraz indywidualnych może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy pracownikowi w okresie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego (art. 5 ust. 1 pkt 5 ustawy o zwolnieniach grupowych).

Regulacja ta ma charakter bezwzględnie obowiązujący i wypowiedzenie takim pracownikom umowy o pracę w przypadku zwolnień grupowych, jak i indywidualnych jest niedopuszczalne, nawet gdyby porozumienie pracodawcy ze związkami zawodowymi obejmowało takich pracowników zwolnieniem z pracy.

Przykład

Pracodawca zatrudniający 50 osób przeprowadza w styczniu 2016 r. w swoim zakładzie pracy reorganizację polegającą na likwidacji działu kadr i płac. Chce on zwolnić prawie wszystkich pracowników działu, w tym pracownika korzystającego z urlopu rodzicielskiego. Takie działanie jest niedopuszczalne, ponieważ pracownik ten do czasu zakończenia urlopu rodzicielskiego będzie korzystał z ochrony przed definitywnym zwolnieniem z pracy. Pracodawca może w trakcie urlopu rodzicielskiego złożyć mu tylko wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy i np. przenieść go do innego działu.

Zmiana warunków pracy pracowników przebywających na płatnych urlopach związanych z rodzicielstwem może dotyczyć np. wymiaru etatu, miejsca pracy, wysokości wynagrodzenia albo stanowiska. Jeżeli wypowiedzenie zmieniające spowoduje obniżenie dotychczasowego wynagrodzenia chronionego pracownika, będzie on uprawniony do dodatku wyrównawczego (czyli różnicy między starym a nowym wynagrodzeniem).

Przykład

Pracownica w czasie korzystania z tzw. urlopu adopcyjnego otrzymała 7 stycznia 2016 r. wypowiedzenie zmieniające w ramach zwolnień grupowych. Przyjęła propozycję, jednak poza stanowiskiem pracy ma ulec zmianie wysokość jej wynagrodzenia za pracę. Jej wynagrodzenie ma się zmniejszyć z 3000 zł do 2500 zł. W przypadkach obniżenia wynagrodzenia do końca okresu ochronnego pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy. Jednak w praktyce pracownica nie będzie go otrzymywała, ponieważ w okresie urlopu nie otrzymuje wynagrodzenia za pracę, lecz zasiłek macierzyński. Wysokość zasiłku macierzyńskiego w takim przypadku nie ulegnie zmianie, a faktyczne obniżenie wynagrodzenia nastąpi dla pracownicy po jej powrocie do pracy z tzw. urlopu adopcyjnego, tj. po zakończeniu okresu ochronnego.

Brak ochrony na urlopie wychowawczym

W związku ze zmianą przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych nie uległy zmianie zasady dotyczące możliwości wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi korzystającemu z urlopu wychowawczego. Pracodawca może zatem wypowiedzieć pracownikowi umowę o pracę, jeżeli przebywa on na urlopie wychowawczym. Dotyczy to zarówno zwolnień grupowych, jak i indywidualnych. Potwierdził to Sąd Najwyższy w uchwale z 15 lutego 2006 r. (II PZP 13/05, OSNP 2006/21-22/315). Ponadto w uzasadnieniu do tej uchwały SN zauważył, że:

(...) przepis art. 5 ust. 5 [ustawy o grupowych zwolnieniach - przyp. red.] zawiera wyliczenie kategorii pracowników, którym w okresie objętym szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy, pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy. (...) pod pojęciem przepisów odrębnych dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy ustawodawca rozumie zarówno odpowiednie uregulowania zawarte w Kodeksie pracy, jak i zawarte w aktach pozakodeksowych. Spośród regulacji kodeksowych zostały wymienione tylko art. 39 [ochrona przedemerytalna - przyp. red.] i art. 177 [ochrona na urlopie macierzyńskim - przyp. red.]. Przepis art. 1861 Kodeksu pracy [dotyczący ochrony stosunku pracy pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego - przyp. red], który nie został wyraźnie wymieniony [w art. 5 ustawy o grupowych zwolnieniach - przyp. red.], należy niewątpliwie do kategorii przepisów odrębnych, dotyczących szczególnej ochrony przed zwolnieniem, których nie stosuje się przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia.

W odniesieniu natomiast do indywidualnego trybu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników - jak wynika ze wskazanego orzeczenia SN - do pracowników korzystających z urlopu wychowawczego stosujemy zasady, które dotychczas dotyczyły urlopów adopcyjnych, rodzicielskich i ojcowskich. Zatem można wypowiedzieć takim pracownikom umowę na urlopie wychowawczym z przyczyn indywidualnych niedotyczących pracowników, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację związkową.

Przykład

Pracownica od 2 lat korzysta z urlopu wychowawczego na dziecko. W jej firmie przeprowadzane są zwolnienia grupowe. Ona również dostała wypowiedzenie umowy o pracę z powodu reorganizacji zakładu pracy oraz redukcji zatrudnienia spowodowanej brakiem płynności finansowej. Pracodawca miał prawo tak postąpić.

Kwestią sporną jest, czy zwolnienie pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego na podstawie przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych może nastąpić w okresie pierwszych 3 miesięcy korzystania z tego urlopu.

Jednak Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 1996 r. (I PKN 39/96, OSNP 1997/14/252) wskazał jednoznacznie, że:

(...) wypowiedzenie umowy o pracę w okresie pierwszych trzech miesięcy urlopu wychowawczego, w przypadku udzielenia pracownikowi tego urlopu na okres dłuższy niż trzy miesiące jest dopuszczalne, jeżeli zwolnienie z pracy nastąpiło z przyczyn dotyczących zakładu pracy (art. 1 ust. 1 i art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).

Zatem w przypadku udzielenia pracownikowi urlopu wychowawczego na okres dłuższy niż 3 miesiące pracodawca może zwolnić pracownika w ramach zwolnienia grupowego nawet w czasie pierwszych 3 miesięcy przebywania na tym urlopie. Możliwe będzie tylko wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy takiego pracownika (art. 5 ust. 3 i ust. 4 ustawy o zwolnieniach grupowych).

W związku z wątpliwościami co do terminu, w jakim można zwolnić w ramach grupowego zwolnienia pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego, bezpieczniej dla pracodawcy będzie uczynić to, gdy urlopu wychowawczego udzielono na okres dłuższy niż 3 miesiące, i nie dokonywać wypowiedzenia w okresie pierwszych 3 miesięcy trwania tego urlopu.

Przykład

W zakładzie pracy planowano reorganizację i redukcję zatrudnienia. W związku z tym pracownica wystąpiła o urlop wychowawczy na 2 lata, którego pracodawca jej udzielił. Okazało się, że decyzją zarządu spółki w dziale pracownicy mają zostać zwolnione 3 osoby i ona została wybrana do zwolnienia. W związku z tym, że pracownica dopiero rozpoczęła urlop wychowawczy, i w związku z wątpliwościami dotyczącymi możliwości wypowiedzenia umowy w ciągu pierwszych 3 miesięcy od rozpoczęcia urlopu wychowawczego pracodawca czasowo odstąpił od wypowiadania tej pracownicy umowy o pracę. Chciał w ten sposób uniknąć ewentualnego sporu sądowego i grzywny za naruszanie przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem.

Należy też zwrócić uwagę, że zgodnie z nowymi przepisami, które obwiązują od 2 stycznia 2016 r. w przypadku złożenia przez pracownika wniosku wcześniej niż 21 dni (od 2 stycznia 2016 r. termin 2-tygodniowy został zastąpiony terminem 21-dniowym) przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego zakaz wypowiedzenia lub rozwiązania umowy zacznie obowiązywać dopiero na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu, a nie - tak jak dotychczas - od dnia złożenia wniosku.

Ochrona przed grupowymi zwolnieniami pracowników korzystających z urlopów związanych z rodzicielstwem przed zmianami i po zmianach

Lp.

Urlop związany z rodzicielstwem

do 1 stycznia 2016 r.

od 2 stycznia 2016 r.

1.

urlop macierzyński

ochrona przysługuje - art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach grupowych

ochrona przysługuje - art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach grupowych

2.

dodatkowy urlop macierzyński

brak ochrony

włączenie tego rodzaju urlopu do urlopu rodzicielskiego

3.

urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

brak ochrony

ochrona przysługuje - art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach grupowych

4.

dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

brak ochrony

włączenie tego rodzaju urlopu do urlopu rodzicielskiego

5.

urlop rodzicielski

brak ochrony

ochrona przysługuje - art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach grupowych

6.

urlop ojcowski

brak ochrony

ochrona przysługuje - art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach grupowych

7.

urlop wychowawczy

brak ochrony

brak ochrony

Podstawa prawna:

● art. 13 ustawy z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw - Dz.U. z 2015 r., poz. 1268; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1735

● art. 39, art. 41, art. 42, art. 177-1861 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - j.t. Dz.U. z 2014 r., poz. 1502; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1268

● art. 1, art. 5 ust. 3, ust. 4, ust. 5 pkt 1, art. 10 ust. 1-3 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników - j.t. Dz.U. z 2015 r., poz. 192; ost.zm. Dz.U. z 2015 r., poz. 1268

Małgorzata Podgórska

specjalista z zakresu prawa pracy, prawnik, od wielu lat zajmuje się problematyką prawa pracy, autorka wielu publikacji z tej tematyki

Inforakademia
Notyfikacje

Czy chcesz otrzymywać informacje o najnowszych szkoleniach? Zgódź się na powiadomienia od wideoakademii

Powiadomienia można wyłączyć w preferencjach systemowych
NIE NIE
TAK TAK